Download pdf - Biomaatschappij

g e o r g f r e r k s
Een VN-helicopter biedt hulp na een
natuurramp.
Foto: Istock / William Walsh
22
b i o - w e t e n s c h a p p e n e n m a a t s c h a p p i j
Voor de grote hongersnood in Bengalen van 1943 toonde hij aan dat er helemaal geen
voedseltekorten waren, maar dat de relatieve prijzen van voedsel en andere producten
aan verandering onderhevig waren (onder andere door speculatie met graan in verband
met de oorlog in Azië op dat moment). Door de verslechterende ruilvoet werd voedsel
voor landlozen, ambachtslieden en arbeiders onbetaalbaar. Bij de hongersnood in
Ethiopië konden herders niet meer aan voldoende voedsel komen, doordat de prijzen
van landbouwproducten veel harder stegen dan die van vlees. Maar wanneer een land
voldoende deviezenreserve bezit en een goed werkend early warning system heeft, kan
er tijdig voedsel worden geïmporteerd. Helaas ontbreken deze voorwaarden meestal
nu net in de meest kwetsbare landen. Bij rampen zijn dus complexe economische
verbanden aan de orde, maar ook zaken als de administratieve capaciteit en de politieke
wil van de overheid om op te treden. Terecht heeft iemand wel eens uitgeroepen dat er
niets natuurlijks is aan een natuurramp.
Daar komt nog bij dat verschillende typen rampen elkaar vaak versterken. Doordat
mensen van huis en haard verdreven worden in een burgeroorlog, kunnen ze geen
voedsel meer verbouwen, terwijl ook de gebruikelijke vormen van lokaal, wederzijds
hulpbetoon uitvallen. Het wordt dan moeilijk te bepalen of een hongersnood, zoals
in Somalië van 1991 tot 1993, aan de droogte of aan de burgeroorlog te wijten was.
Wellicht had men een droogte en voedseltekort onder ‘normale’ omstandigheden wel
weten op te vangen. Hierom wordt wel gesproken over meervoudige of complexe
rampen die moeilijk zijn terug te brengen tot één enkele oorzaak.
Kwetsbaar
Een tweede punt is dat het risico om aan een ramp blootgesteld te worden niet alleen
wordt bepaald door het gevaar of de dreiging zelf. Hoe kwetsbaar de bevolking of de
samenleving al dan niet is voor deze gevaren is zeker zo belangrijk. Welke capaciteiten
zijn er onder de bevolking om zich ertegen te wapenen? Bij pogingen rampen te
verklaren, te voorkomen, de effecten te verminderen en ook bij de noodhulpverlening
zelf heeft het begrip kwetsbaarheid een centrale plaats verworven. Dit komt doordat de
vermindering van kwetsbaarheid danwel omgekeerd het vergroten van de capaciteit,
zich beter lenen voor actie en externe beïnvloeding dan de meeste dreigingen zelf.
Door het hanteren van zogenoemde kwetsbaarheidstoetsen wordt in kaart gebracht
op welke onderdelen de mensen vatbaar zijn voor gevaren. Daaraan is te zien dat
kwetsbaarheid vele kanten heeft: op materieel, fysiek en organisatorisch vlak en voor
wat betreft mentale veerkracht en motivatie. Maar het staat ook weer niet op zichzelf:
kwetsbaarheid komt voort uit bredere samenhangen, tot en met onderontwikkeling en
het politiek-economische systeem aan toe. Het wordt ook in de hand gewerkt door
processen als verstedelijking, migratie, ontbossing en dergelijke.
Het World Disasters Report toont onomstotelijk aan dat de meeste doden en overig
getroffenen van rampen vallen in de armere ontwikkelingslanden in Azië, Afrika en
Latijns-Amerika. Dit vraagt om een nadere verklaring. Komen rampen nu echt zoveel
vaker voor in de ‘Derde Wereld’, zoeken rampen de Derde Wereld op, of is er iets
anders aan de hand?
1 | 2008 Leven met onzekerheid