Download pdf - Biomaatschappij

o n z e k e r h e i d m a a k t m e n s e n b a n g j o h a n v l a e y e n
voor potentieel gevaar: hij weet niet waar of wanneer die komt,
maar uit angst voor een volgende paniekaanval zal de man zich
in geen elke winkel meer prettig voelen. Hij kiest daarmee als het
ware het zekere voor het onzekere, en wil niets aan het toeval
overlaten. Dit zijn typische symptomen van een ‘gegeneraliseerde
angststoornis’, de term die in de psychiatrie gebruikt wordt voor
een onbeheersbare angst en bezorgdheid voor alledaagse dingen.
Onzekerheid verdragen
Er bestaan grote individuele verschillen in hoeveel onvoorspelbaarheid
en onzekerheid mensen bereid zijn te accepteren. In
1948 introduceerde de Pools-Oostenrijkse psychologe Else
Frenkel-Brunswik het concept ‘Intolerance of Ambiguity’ (into-
lerantie voor dubbelzinnigheid, afgekort IA), als een persoonlijkheidstrek.
Iemand met een hoge IA ziet onvoorspelbare situaties
als een bron van ongemak en gevaar, en bijvoorbeeld niet als
interessant of spannend. Inmiddels gebruiken psychologen hier-
voor de term ‘onzekerheidsintolerantie’. Iemand is heel onzekerheidsintolerant
als hij of zij het onaanvaardbaar vindt dat er
iets negatiefs zou kunnen gebeuren, hoe klein die kans ook is.
Zulke mensen piekeren veel en denken catastrofaal. Typerend
zijn gedachten volgens het stramien: ‘Stel dat… zou gebeuren,
dan zou ik… (iets rampzaligs)’. Ze zijn ook niet gerust te stellen,
omdat ze veiligheidssignalen niet vertrouwen. Het is immers
nooit hélemaal veilig, menen ze.
Mensen met een hoge onzekerheidstolerantie zijn ook sneller
bang wanneer ze pijn hebben. Wellicht omdat ze zekerheid
wensen dat de pijn in kwestie geen gevaarsignaal is voor een
onderliggende ziekte, en dingen denken als: ‘die rugpijn zal toch
niet een voorbode van botkanker zijn’. Het krijgen van een nonspecifieke
diagnose vinden zij dan ook moeilijk te verdragen.
Ook hier geldt: angst voor ziekte is vaak angst voor onzekerheid.
Het piekeren en op zoek blijven gaan naar zekerheid is een
gedragspatroon dat vaak wordt aangetroffen bij mensen met
chronische pijnklachten.
Accepteren
Hoe kunnen mensen met extreme intolerantie voor onzekerheid
geholpen worden? Twee bekende modellen uit de psychologie,
het zogeheten Accomodatie-Assimilatie-model van Brandstädter
en de ‘Acceptance and Committment Theory’ van Hayes, suggere-
ren dat het zinvoller is om onoplosbare problemen te aanvaarden
zoals ze zijn, en tegelijk belangrijkere en wél haalbare levensdoelen
na te streven. Beide modellen hebben al overtuigend
laten zien dat de kwaliteit van leven erop vooruitgaat wanneer
patiënten met een medisch onverklaarbare ziekte niet blijven
zoeken naar een oorzaak voor en een vermindering van hun
klachten, maar belangrijke waarden gaan nastreven, zoals een
goede moeder zijn of een gezonde levensstijl hanteren.
Want uiteindelijk zit het zo: niets is helemaal zeker, en wie heel
slecht tegen onzekerheid kan, gaat veel te veel piekeren, wordt
angstig en overalert ten koste van belangrijke levensdoelen.
Voorbeelden van de Schaal voor Intolerantie voor Onzekerheid (naar Freeston e.a. 1994)
De schaal loopt van 1 (helemaal niet van toepassing voor mij)
tot 5 (helemaal van toepassing voor mij) 1 2 3 4 5
Ik wil altijd weten wat de toekomst voor mij in petto heeft.
Onverwachte gebeurtenissen maken mij van streek.
Men moet steeds vooruit plannen om verrassingen te voorkomen.
Onzekerheid maakt me kwetsbaar, ongelukkig of verdrietig.
De kleinste twijfel kan me doen stoppen met handelen.
Ik word gefrustreerd als ik niet over alle informatie beschik die ik nodig heb.
Leven met onzekerheid 1 | 2008
17