Download pdf - Biomaatschappij

o n z e k e r e risico’ s m a r j o l e i n v a n a s s e l t
communicatie tussen onderzoekers en beleidsmakers enerzijds en tussen beleidsmakers
en het publiek anderzijds in dezen cruciaal is.
Hier liggen de nodige uitdagingen. Hoe informeer je de burger bijvoorbeeld zonder
onnodige paniek te zaaien, of zonder juist de gevaren te bagatelliseren, zoals in het
verleden gebeurde in de BSE-crisis? In 1990 liet de toenmalige Britse minister van
Landbouw John Gummer zijn vierjarige dochter Cordelia voor de camera een hamburger
eten om het volk ervan te overtuigen dat dit ongevaarlijk was. Later bleek dat mensen
wel degelijk dodelijk ziek konden worden van het eten van besmet koeienvlees, in 2007
stierf zelfs een vriendin van de Gummers eraan. Logischerwijs beschadigde dit optreden
het vertrouwen van de burger in de omgang van de overheid met risico en onzekerheid.
Dergelijk wantrouwen in overheid, bedrijfsleven en wetenschap maakt het omgaan met
onzekerheid er niet gemakkelijker op.
Onzekerheidstolerantie
Complexe kwesties zijn het. Toch mag dat geen excuus zijn om te vluchten in schijnzekerheid.
Vruchtbaarder zou het zijn als de wetenschap, de overheid, het bedrijfsleven
en de burger meer zogenoemde onzekerheidstolerantie ontwikkelden, in plaats van
reflexmatig en krampachtig op onzekerheid te reageren. En dat valt te leren, want
onzekerheidsintolerantie is geen natuurlijk maar een cultureel gegeven, dat vooral
Westerse samenlevingen kenmerkt. Cultuuronderzoeker Geert Hofstede heeft laten zien
dat bijvoorbeeld Chinese culturen onzekerheid accepteren als een ‘fact of life’. Daar
zouden Westerse culturen een voorbeeld aan kunnen nemen. Risico’s zullen er immers
altijd zijn, en er zullen steeds nieuwe mogelijke gevaren bijkomen. Net doen alsof dat
niet zo is, is de slechtst denkbare strategie om risico’s tegemoet te treden. Zoals ook
de Engelse hamburgeraffaire laat zien, werkt struisvogelpolitiek vaak averechts. Men
kan het bestaan van onzekerheid beter accepteren, erkennen en laten meewegen in
besluitvormingsprocessen, in plaats van als een Don Quichot het onmogelijke – absolute
zekerheid – te blijven najagen.
Aanvaarden dat de toekomst in nevelen is gehuld, betekent overigens helemaal niet dat
nadenken over wat mogelijk in het verschiet ligt zinloos is. Bij het maken van zogeheten
toekomstscenario’s kunnen experts met behulp van ervaringen en lessen uit het verleden
verkennen welke risico’s de toekomst misschien voor ons in petto heeft. Zulke scenario’s,
bijvoorbeeld over nieuwe infectieziekten, zijn bedoeld om de maatschappij te helpen
verstandige beslissingen te nemen, en zo net iets beter voorbereid te zijn op eventuele
schadelijke bijwerkingen van hedendaagse ‘zegeningen’. Het grenzeloze geloof in
ijzeren wetten van waarschijnlijkheid behoort inmiddels tot het verleden. Maar het
verlangen de toekomst te kennen om onheil te kunnen afwenden, is nog steeds springlevend.
Het wordt hooguit getemperd door de wetenschap dat dit vaak ijdele hoop is.
Leven met onzekerheid 1 | 2008
Tekeningen: Annet Butink
l i v i a s m i t s
Tijdens de BSE-crisis in 1990 at de Britse
minister van Landbouw met zijn dochtertje
voor de camera een hamburger, want
dat kon geen kwaad. Later bleek besmet
rundvlees wel degelijk levensgevaarlijk
voor mensen te kunnen zijn.
11