200703-vingerlengteratio.pdf - Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme

Esther I. de Bruin 1 & Fop Verheij 1
Kinderen met autisme hebben een relatief korte wijsvinger (2D) vergeleken bij hun ringvinger (4D). Er wordt vaak
aangenomen dat de 2D:4D ratio is geassocieerd met prenataal testosteron en dat een hoog niveau van prenataal testosteron
een rol speelt in de etiologie van autisme. Het is echter onbekend of dit effect specifiek is voor autisme. In
dit onderzoek werden de 2D:4D ratios van 144 jongens met psychiatrische stoornissen in de leeftijd van 6 tot 14 jaar,
en 96 jongens uit de algemene bevolking met elkaar vergeleken. Uit de resultaten kwam naar voren dat jongens met
autisme, de stoornis van Asperger, PDD-NOS, ADHD en ODD lagere 2D:4D ratio’s hadden dan jongens met angststoornissen.
Hiermee werd de hypothese gevormd dat een hoog niveau van prenataal testosteron niet alleen een rol speelt
in de etiologie van autisme, maar ook in de etiologie van PDD-NOS, de stoornis van Asperger, ADHD en ODD. Jongens
met angststoornissen lieten juist een vrij hoge 2D:4D ratio zien, hetgeen leidde tot de hypothese dat deze jongens in de
baarmoeder hebben blootgestaan aan een kleinere hoeveelheid testosteron.
Summary Children with autism have a relatively short index finger (2D) compared to their ring finger (4D). It is
often presumed that the 2D:4D ratio is associated with fetal testosterone levels and that high fetal testosterone levels
could play a role in the etiology of autism. It is unknown however, whether this effect is specific to autism. Therefore,
in this study, 2D:4D ratios of 144 boys aged 6 – 14 years with psychiatric disorders were compared to those of 96 boys
from the general population. Boys with autism/Asperger syndrome, PDD-NOS, and ADHD/ODD had lower ratios than
boys with an anxiety disorder. These results indicated that higher fetal testosterone levels may play a role not only in
the origin of autism, but also in the etiology of PDD-NOS, Asperger syndrome, ADHD and ODD. Further, boys with
anxiety disorders showed relatively high 2D:4D ratios, which suggested that they may have been exposed to lower prenatal
testosterone levels.
Vingerlengteratio
Verschillen tussen jongens met autisme, PD
Dr. Esther I. de Bruin
Prof. Dr. Fop Verheij
¹ Erasmus Medisch Centrum
Rotterdam/Sophia Kinderziekenhuis,
afdeling Kinder- en Jeugdpsychiatrie,
Dr. Molewaterplein 60, 3015 GJ
Rotterdam
106
Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
Inleiding
Sinds 1875 is het bekend dat de verhouding
tussen de wijsvinger en de
ringvinger, oftewel de 2D:4D ratio bij
mannen en vrouwen verschilt (Ecker,
1875). Dit is niet alleen het geval bij
mensen, maar ook bij bijvoorbeeld
bavianen (Manning & Bundred, 2000;
McFadden & Bracht, 2003). Bij vrouwen
ligt deze ratio gemiddeld rond de
1 en bij mannen ligt deze ratio lager
(Peters e.a., 2002). De 2D:4D ratio is
in eerder onderzoek reeds aan een
velerlei karakteristieken gerelateerd;
assertiviteit, borstkanker, vruchtbaarheid,
handvoorkeur en homoseksualiteit
(Manning & Bundred, 2000;
McFadden e.a., 2005; Williams e.a.,
2000). Tevens wordt de 2D:4D ratio
geassocieerd met psychiatrische ken-
merken, persoonlijkheid en met sociaal
gedrag waarin mannen en vrouwen
verschillen (Bailey & Hurd, 2005;
Bailey & Hurd, 2005ª; Manning e.a.,
2001).
De relatieve lengte van de vingers
wordt vastgelegd binnen de eerste drie
maanden na de bevruchting en verandert
door het leven niet meer. Dit
maakt deze 2D:4D ratio een zeer
robuuste maat (Garn e.a., 1975;
Manning e.a., 1998). De vingerlengteratio
wordt gezien als een marker voor
de hoeveelheid testosteron waaraan de
foetus in de baarmoeder is blootgesteld.
In eerder onderzoek zijn associaties
gevonden tussen een lage 2D:4D
ratio en een hoog prenataal testosteronniveau
en vice versa, tussen een
hoge 2D:4D ratio en een laag prenataal

testosteronniveau (Lutchmaya e.a.,
2004; Manning e.a., 1998).
Baron-Cohen en Hammer formuleerden
een hypothese waarin zij aangaven
dat blootstelling aan een zeer hoog
prenataal testosteronniveau kan leiden
tot een uitvergroting van normale
mannelijke kernmerken, zoals bijvoorbeeld
problemen met communicatie
en empathie. Extreme vormen hiervan
zijn te zien bij mensen met autisme.
Autisme werd op deze manier geformuleerd
als een extreme variant van
het mannelijk brein (Baron-Cohen &
Hammer, 1997).
In dit artikel wordt een onderzoek
beschreven waarin de 2D:4D ratio
in groepen van jongens met verschillende
psychiatrische stoornissen vergeleken
werd.
Methode
Proefpersonen
Honderd-en-vierenveertig jongens in
de leeftijd van 6 tot 14 jaar deden mee
aan het onderzoek. Allen waren aangemeld
op de polikliniek kinder- en
jeugdpsychiatrie. Uit een groep van
totaal 314 jongens aangemeld in een
bepaalde periode, werden alleen jongens
met een DSM-IV classificatie van
autisme, de stoornis van Asperger, PDD-
NOS, ADHD, ODD of een angststoornis
geselecteerd voor deze studie (n =
154). Jongens met een combinatie van
deze stoornissen en jongens met overige
stoornissen werden uitgesloten. Acht
jongens en/of hun ouders weigerden
deelname en bij twee jongens werkte
de scanner niet. Voor de rechterhand
vielen nog twee extra scans af vanwege
een gebroken arm en een slecht leesbare
kopie. In totaal waren dus 144
scans van de linkerhand en 142 van
de rechterhand beschikbaar.
De groepen waren als volgt verdeeld:
autisme/stoornis van Asperger (n =
24, gemiddelde leeftijd = 9.0), PDD-
NOS (n = 26, gemiddelde leeftijd =
9.1), ADHD/ODD (n = 68, gemiddelde
leeftijd = 9.1), één of meer angststoornissen
(n = 26, gemiddelde leeftijd
= 9.2). Daarnaast was er een groep
met jongens van een willekeurige
basisschool geselecteerd (n = 96,
gemiddelde leeftijd = 9.1).
Instrumenten
DSM-IV classificaties werden toegekend
door kinder- en jeugdpsychiaters
die hun evaluatie baseerden op gestan-
daardiseerde instrumenten. Bij alle
144 jongens werd een Semi-structured
Clinical Interview for Children and
Adolescents (SCICA; McConaughy &
Achenbach, 1994) afgenomen en
daarnaast tenminste één gestandaardiseerd
interview om DSM-IV classificaties
in kaart te brengen: de Diagnostic
Interview Schedule for Children – version
IV (DISC-IV; Shaffer e.a., 1998) of
de Autism Diagnostic Observation
Schedule-Generic (ADOS-G; Lord e.a.,
1999) werd afgenomen als de jongens
binnen het team voor ontwikkelingsstoornissen
gezien werden en de
Anxiety Disorder Interview Schedule
for Children (ADIS-C; Silverman e.a.,
2001) werd afgenomen wanneer de
jongens verwezen werden naar het
team voor internaliserende stoornis-
sen. Psychometrische eigenschappen
van al deze instrumenten zijn goed en
de verschillende interviews werden
afgenomen door getrainde psychologen
en researchmedewerkers die blind
waren voor verdere diagnostische
informatie over het kind.
De DISC-IV is een gestructureerd interview
waarmee DSM-IV classificaties
van het afgelopen jaar in kaart worden
gebracht. De ADIS-C lijkt hier op maar
beperkt zich tot angststoornissen en de
ADOS-G is een semigestructureerde
observatieschaal voor kinderen waarbij
een Autisme Spectrum Stoornis (ASS)
wordt vermoed.
2D:4D ratio
De handen van de jongens werden
ingescand en vervolgens werd de lengte
D-NOS, ADHD en angststoornissen
van de vingers gemeten met een elektronische
schuifmaat. Deze manier van
meten is zeer betrouwbaar (Manning
e.a., 1998). Er is een interbeoordelaarsbetrouwbaarheidsstudieuitgevoerd
met drie onafhankelijke scoorders
die elk 30 paar handen gemeten
hebben. De betrouwbaarheid voor
zowel de linker- als de rechterhand
bleek zeer goed te zijn (ICC = 0.87).
Ethiek
De ouder(s) of verzorger(s) van
alle kinderen hadden voor deelname
aan het onderzoek ‘informed
consent’ formulieren ondertekend.
107
nummer 3 • december 2007

Verschillen in
vingerlengteratio
DResultaten
e vijf verschillende groepen verschilden
significant van elkaar
wat betreft de 2D:4D ratio van de linkerhand
(F[4, 233] = 2.74, p < 0.05)
en van de rechterhand (F[4, 233] =
4.44, p < 0.01). Wat betreft de linkerhand
hadden jongens met autisme/
stoornis van Asperger een significant
lagere ratio dan jongens uit de controlegroep
(p < 0.05, d = 0.57, Wald-
95%-CI: 0.004 < difference < 0.035).
Wat betreft de rechterhand hadden
jongens met autisme/stoornis van
Asperger een significant lagere ratio
dan jongens met angststoornissen (p <
0.05, d = 0.85, Wald-95%-CI: 0.010 <
difference < 0.050). Ook jongens met
ADHD/ODD hadden een significant
lagere ratio dan jongens met angststoornissen
(p < 0.05, d = 0.66, Wald-
95%-CI: 0.007 < difference < 0.036)
en voor jongens met PDD-NOS was
een vergelijkbare trend zichtbaar maar
dit verschil was niet significant (p =
0.62, d = 0.69, Wald-95%-CI: 0.006 <
108
Autisme/AS
AS = Asperger Syndrome
PDD-NOS
Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
ADHA/ODD
difference < 0.046). Tot slot hadden
jongens met autisme/stoornis van
Asperger een lagere ratio dan de jongens
uit de controlegroep maar dit
verschil was niet significant (p = 0.52,
d = 0.64, Wald-95%-CI: 0.006 < difference
< 0.037).
Voor de rechterhand zijn de resultaten
afgebeeld in Figuur 1.
Conclusie
In dit onderzoek werden vingerlengtepatronen
in verschillende psychiatrische
groepen en een controlegroep
met elkaar vergeleken. Er werden verschillen
gevonden in de 2D:4D ratio
tussen de verschillende groepen. Over
het algemeen hadden jongens met
autisme of de stoornis van Asperger de
meest ‘mannelijke’ 2D:4D ratio en jongens
met angststoornissen de meest
‘vrouwelijke’ ratio. Jongens met PDD-
NOS, ADHD en ODD hadden, net als
jongens met autisme of de stoornis
van Asperger, een lagere 2D:4D ratio
dan jongens met angststoornissen.
Angststoornissen
Controles
Deze lage 2D:4D ratio in jongens met
ADHD/ODD lijkt overeen te komen
met de hogere mate van agressie (een
symptoom van ODD) die gevonden
werd in mannen met een lage 2D:4D
ratio (Bailey & Hurd, 2005). Een lage
2D:4D ratio suggereert dat jongens
met ADHD/ODD mogelijk hebben
blootgestaan aan een hoog prenataal
testosteronniveau.
PDD-NOS is een mildere variant van
autisme en daarom werd verwacht dat
deze jongens ook een relatief lage ratio
lieten zien. Een trend in deze richting
werd inderdaad gevonden, hetgeen
suggereert dat jongens met PDD-NOS
ook hebben blootgestaan aan hoge
testosteronspiegels in de baarmoeder.
Er werden geen verschillen gevonden
tussen jongens met autisme/stoornis
van Asperger, PDD-NOS en ADHD/
ODD. Dit kan samenhangen met de
kleine groepen, maar een andere verklaring
kan zijn dat hoewel deze jongens
qua gedrag verschillende symptomen
laten zien, ze wellicht in de
baarmoeder allen hebben blootgestaan
aan een verhoogd testosteronniveau.
Uit genetische onderzoeken komt ook
naar voren dat ADHD en ASS mogelijk
een overeenkomstige genetische achtergrond
hebben (Smalley e.a., 2002).
Verder kwam naar voren dat jongens
met angststoornissen een hogere
2D:4D ratio hadden dan jongens met
andere psychiatrische stoornissen, hetgeen
doet vermoeden dat deze jongens
mogelijk hebben blootgestaan aan
een relatief laag prenataal testosteronniveau.
Angststoornissen komen, in
tegenstelling tot ADHD of ODD, meer
bij meisjes voor dan bij jongens
(Lewinsohn e.a., 1998). Voor zover ons
bekend, is de associatie tussen angststoornissen
en vingerlengte nog niet
eerder onderzocht. Wat wel bekend is,
is dat een associatie bestaat tussen de
mate van depressieve symptomen bij

mannen en de 2D:4D ratio. Mannen
met ernstige depressies hebben een
hogere, meer vrouwelijke, 2D:4D ratio
(Bailey & Hurd, 2005).
In dit onderzoek kwamen meer verschillen
naar voren voor de rechterhand
dan voor de linkerhand. Dit is
ook wat in eerder onderzoek steeds
gevonden wordt en waarvoor nog geen
eenduidige verklaring gevonden is.
Beperkingen in het onderzoek
Dit onderzoek betrof alleen jongens en
daarmee kunnen dus geen conclusies
over vingerlengteratio en psychiatrische
stoornissen bij meisjes getrokken
worden. Tevens waren de groepen vrij
klein. Het doel was om de groepen zo
homogeen mogelijk te maken en dus
jongens met comorbide psychiatrische
stoornissen te excluderen. Daardoor
werden de groepen aanzienlijk kleiner
hetgeen een beperking in de ‘power’
van het onderzoek tot gevolg had.
Categoriale classificaties werden
gebruikt om dit onderzoek goed vergelijkbaar
te maken met internationaal
onderzoek maar hierbij kan wel worden
opgemerkt dat een classificatie van
bijvoorbeeld de stoornis van Asperger
het hebben van angstige of hyperactieve
symptomen niet uitsluit.
In dit onderzoek zijn symptoomschalen
meer gericht op dimensies
niet meegenomen.
Tot slot moet gezegd worden dat
onderzoek naar de associatie tussen
prenataal testosteron en psychiatrische
stoornissen gebaseerd is op de aanname
dat de 2D:4D ratio een afspiegeling
is van de blootstelling van de foetus
aan testosteron. Deze ratio is echter
niet meer dan een indirecte maat. Het
kan bijvoorbeeld ook zo zijn dat bijzonderheden
in de 2D:4D ratio een
afspiegeling vormen van onderliggende
abnormale ontwikkelingen in de
hersenen. De resultaten van dit soort
onderzoek moeten daarom met voorzichtigheid
worden geïnterpreteerd.
Implicaties voor de klinische praktijk
Vingerlengteratio kan nooit alleen
gebruikt worden om kinderen met
psychiatrische stoornissen te classificeren.
Deze maat kan hooguit gezien
worden als een aanvulling. Het meten
van de vingerlengteratio kost slechts
een paar minuten tijd, is non-invasief
en te verzamelen op elk moment tijdens
een psychiatrisch of psychologisch
onderzoek. Het is een zeer
robuuste fysiologische maat die ons
enig inzicht geeft in de hormonale
processen onderliggend aan verschillende
psychiatrische stoornissen. Maar
zoals gezegd, de resultaten van dit
onderzoek moeten voorlopig nog met
grote voorzichtigheid geïnterpreteerd
worden. Testosteron en vingerlengteratio
worden met een velerlei aan karakteristieken
geassocieerd. Er lijkt tot nog
toe weinig sprake van specifieke bevindingen.
Referenties
Bailey, A. A & Hurd, P. L. (2005) Depression in men
is associated with more feminine finger length ratios.
Personality and Individual Differences, 39, 829-836.
Bailey, A. A & Hurd, P. L. (2005ª) Finger length ratio
(2D:4D) correlates with physical aggression in men but
not in women. Biological Psychology, 68, 215-222.
Baron-Cohen, S. & Hammer, J. (1997) Is autism an
extreme form of the male brain? Advances in Infancy
Research, 11, 193-217.
Ecker, A. (1875). Einige bemerkungen über einen
schwankengen charakter in der hand des menschen.
Archives für Anthropologie (Braunschweig), 8, 67-75.
Garn, S. M., Burdi, A. R., Babler, W. J., & Stinson, S.
(1975). Early prenatal attainment of adult metacarpalphalangeal
rankings and proportions. American Journal
of Physical Anthropology, 43, 327-332.
Lewinsohn, P. M., Gotlib, I. H., Lewinsohn, M.,
Seeley, J. R, & Allen, N. B. (1998).
Gender differences in anxiety disorders and
anxiety symptoms in adolescents. Journal of Abnormal
Psychology, 107, 109-117.
Lord, C., Rutter, M., DiLavore, P. C., & Risi, S.
(1999). Autism Diagnostic Observation
Schedule Manual. Los Angeles, CA: Western
Psychological Services.
Lutchmaya, S., Baron-Cohen, S., Raggatt, P.,
Knickmeyer, R., & Manning, J.T. (2004). 2 nd to 4 th digit
ratios, fetal testosterone and estradiol. Early Human
Development, 77, 23-28.
Manning, J. T., Baron-Cohen, S., Wheelwright, S.,
& Sanders, G. (2001). The 2nd to 4th digit ratio and
autism. Developmental Medicine and Child Neurology,
43, 160-164.
Manning, J. T. & Bundred, P. (2000). The ratio
of 2nd to 4th digit length: a new predictor of disease
predisposition? Medical Hypotheses, 54, 855-857.
Manning, J. T, Scutt, D., Wilson, J., & Lewis-Jones, D.
I. (1998). The ratio of 2nd to 4th digit length: a predictor
of sperm numbers and concentrations of testosterone,
luteinizing hormone and oestrogen.
Human Reproduction, 13, 3000-3004.
McConaughy, S. H. & Achenbach, T. M. (1994).
Manual for the Semi-structured Clinical Interview for
Children and Adolescents. Burlington, VT: University of
Vermont, Department of Psychiatry.
McFadden, D. & Bracht, M. S. (2003). The relative
lengths and weights of metacarpals and metatarsals in
baboons (papio hamadryas). Hormones and Behavior,
43, 347-355.
McFadden, D., Loehlin, J. C., Breedlove, S. M.,
Lippa, R. A., Manning, J. T., & Rahman, Q. (2005). A
reanalysis of five studies on sexual orientation and the
relative length of the 2nd and 4th fingers (the 2D:4D
ratio). Archives of Sexual Behavior, 34, 341-356.
Shaffer, D., Fisher, P., & Lucas, C. (1998). Diagnostic
Interview Schedule for Children-Parent-informant.
New York: Columbia University.
Silverman, W. K., Saavedra, L. M., & Pina, A. A.
(2001). Test-retest reliability of anxiety symptoms and
diagnoses with the Anxiety Disorder Interview Schedule
for DSM-IV: child and parent versions. Journal of
American Academy of Child and Adolescent Psychiatry,
40, 937-944.
Smalley, S. L., Kustanovich, V., Minassian, S. L.,
Stone, J. L., Ogdie, M. N., McGough, J. J., et al. (2002).
Genetic linkage of attention-deficit/hyperactivity disorder
on chromosome 16p13, in a region implicated in autism.
American Journal of Human Genetics, 71, 959-963.
Williams, T. J., Pepitone, M. E., Christensen, S. E.,
Cooke, B. M., Huberman, A. D., Breedlove, N. J., et al.
(2000). Finger length patterns indicate an influence of
fetal androgens on human sexual orientation. Nature,
404, 455-456.
Dit artikel is een verkorte vertaling van De Bruin, E.
I., Verheij, F., Wiegman, T., & Ferdinand, R. F. (2006).
Differences in finger length ratio between males with
autism, pervasive developmental disorder-not otherwise
specified, ADHD, and anxiety disorders. Developmental
Medicine & Child Neurology, 48: 962-965.
109
nummer 3 • december 2007

Bijlage bij artikel Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
Dit artikel is verschenen in het Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme. Het tijdschrift is
online te vinden op www.wetenschappelijktijdschriftautisme.nl.
Over het Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme
Het Wetenschappelijk Tijdschrift Autisme is een uitgave van de NVA, de Nederlandse
Vereniging voor Autisme. De website van de NVA is www.autisme.nl.
Het blad verschijnt 3 keer per jaar. Het verschijnt onder de verantwoordelijkheid van een
onafhankelijke redactie.
Contact
U kunt ons per mail bereiken op: redactie@wetenschappelijktijdschriftautisme.nl
De overige contactgegevens vindt u op onze website.
Deze pagina is aan de PDF toegevoegd in augustus 2010.