Deelrapport trendanalyse domein Veiligheid - Nationaal Archief

Concept rapport Veiligheid – februari 2011
A Individualisering
A Secularisatie
A Medialisering
A Verzakelijking
A Trend: (de meeste trends die vallen onder dit domein)
A Trend: juridisering van de samenleving
A Trend: opkomst en teruggang van de gedoogcultuur
A Domein: Veiligheid
A Domein: Recht
Vanaf begin jaren tachtig.
!
Tot begin jaren tachtig stond het begrip veiligheid minder hoog op de maatschappelijke
en politieke agenda dan in de decennia erna. Sterker nog, de Wetenschappelijke Raad
voor Regeringsbeleid voorspelde in 1977 dat bijvoorbeeld criminaliteit in 2000 een
randverschijnsel zou zijn. [Boutellier, 2007, 184] Desondanks werd veiligheid in de loop
van de jaren tachtig een belangrijk maatschappelijk thema, dat op uiteenlopende
terreinen speelde. De toename van criminaliteit werd een bron van maatschappelijke
onrust en deed de gevoelens van onveiligheid van de burger groeien. Internationale
rampen als die in Tsjernobyl maakten dat de overheid beleid ontwikkelde op het gebied
van externe veiligheid. Ook de aanslagen van 9 september 2001 op de Twin Towers
vormden een aanslag op de veiligheidsgevoelens van de burger.
De groeiende behoefte aan veiligheid werd zodoende gevoed door een opeenvolging van
ontwikkelingen en gebeurtenissen. Desondanks was de samenleving in diezelfde periode
veiliger dan ooit. De burger was gezonder, welvarender en had een hogere
levensverwachting, maar zag zich tezelfdertijd geconfronteerd met nieuwe onzekerheden
die samenhingen met maatschappelijke ontwikkelingen als vergrijzing, opwarming van
de aarde, globalisering, ziekten en migratie. (Jonker 2007, 27) Voor de
geïndividualiseerde, geseculariseerde burger konden deze onzekerheden niet langer
worden verklaard dan wel opgelost door zich neer te leggen bij het lot. In de nieuwe
maatschappelijke orde kende iedere situatie een verantwoordelijke, en in de ogen van de
burger was de overheid bij uitstek verantwoordelijk voor kwesties rond veiligheid.
[Interview met Safranski door Van den Bergh, 2005, 29]
Dit werd gestimuleerd door ontwikkelingen als de politisering, juridisering, mobilisering
en medialisering van veiligheid, crises en rampen. Dat wil zeggen dat bij incidenten
betreffende de veiligheid in toenemende mate werd gedacht in termen van
verantwoordelijke autoriteiten, strafrechtelijke consequenties, en genoegdoening voor de
slachtoffers en gedupeerden. De media speelden bovendien niet alleen een belangrijke
rol in het verspreiden van nieuws rond onheil, maar ook in de publieke roep om controle
en verantwoording. [Rosenthal, 2009, 23A27]
De overheid kwam ondertussen ‘in een spagaat tussen terugtreden en optreden’ te
zitten. [Boutellier 2007, 191A192] In reactie op specifieke gebeurtenissen, bijvoorbeeld
de vuurwerkramp in Enschede, werd ingegrepen en aangestuurd op beter toezicht,
terwijl in het algemeen het overheidsbeleid in toenemende mate gericht was op
‘responsabilisering’, ofwel op de eigen verantwoordelijkheid van de burger. In meer
9