Deelrapport trendanalyse domein Veiligheid - Nationaal Archief

Concept rapport Veiligheid – februari 2011
van zijn functie) en geweldgebruik tegen politie onlosmakelijk verbonden met haar
handhavende rol en vindt meestal plaats tijdens de alledaagse politiewerkzaamheden
zoals het uitvoeren van controle, het uitschrijven van bekeuring en het verrichten van
staandehouding of arrestatie (In ’t Velt e.a. 2003: 39 en Naeyé e. R. Bleijendaal 2008:
17).
Agenten lopen het meeste risico op confrontatie met agressie en geweld in grote steden,
‘s nachts en in contact met onbekend en daardoor moeilijk in te schatten publiek (Naeyé
e. R. Bleijendaal 2008: 18). Jaarlijks raken honderden agenten gewond. Tussen 1970 en
2005 kwamen dertien agenten om door geweld van burgers. In de jaren negentig werden
weliswaar minder politieagenten gedood dan in de jaren zeventig, maar het aantal
gewonden onder politiemedewerkers verdubbelde (Timmer 2005: 7 en 285). Tussen
1997 en 2007 verdrievoudigde het geregistreerde geweldgebruik tegen de politie, terwijl
belediging en bedreiging van politieambtenaren zelfs verzesvoudigde. Deze forse stijging
is ondermeer te verklaren door de veranderingen in de taakuitoefening d.w.z. door
minder te gedogen en strenger te handhaven – naarmate men vaker ingrijpt, neemt de
kans op gewelddadige reacties toe – maar waarschijnlijk ook door de betere registratie
en grotere aangiftebereidheid onder de agenten zelf (Dubbeld 2009: 23 en Naeyé e.
Bleijendaal 2008: 185). Van alle personen die in (semiA)openbare ruimte werken, blijken
politiemensen het vaakst te worden geconfronteerd met gewelddadig gedrag van burgers
(Naeyé e. Bleijendaal 2008: 21/22). Negen van de tien politieagenten geven aan wel
eens te maken te hebben gehad met agressie en (soms grof) geweld door burgers
(Dubbeld 2003: 23). Alleen het onderzoek onder medewerkers van de Nederlandse
Spoorwegen levert vergelijkbaar hoge cijfers op (Jacobs 2003: 17, www.politiebond.nl).
Beide beroepsgroepen geven tevens aan dat het gebruik van geweld steeds
onvoorspelbaarder wordt. (In ’t Velt e.a. 2003:40)
Naast politiemedewerkers en NSApersoneel, huisartsen, het ziekenhuisA en
ambulancepersoneel lijken ook brandweermedewerkers steeds vaker met burgergeweld
geconfronteerd te worden. Bijna 80 procent van de in 2003 door CNV Publieke Zaak
ondervraagde vrijwillige brandweerlieden was van mening dat het geweld toeneemt. In
2005 is 40 procent van de brandweermedewerkers in aanraking gekomen met verbaal
geweld, 8 procent met serieuze bedreigingen en 15 procent met fysiek geweld. Voor
beroepskrachten waren dat respectievelijk 48, 10 en 18 procent (Helsloot e.a. 2007:
629). Het grootste risico op gewelddadige confrontatie lopen brandweerlieden vooral
tijdens repressieve werkzaamheden die variëren van het daadwerkelijk blussen van een
brand tot het bevrijden van beknelden uit een auto (www.brandweerln.nl) (95 procent),
’s nachts (75 procent), tijdens oud en nieuw en grote evenementen zoals Koninginnedag
(AEF 2005: 8). Bij geweld tegen de brandweer gaat het hoofdzakelijk om het fysiek
hinderen van werk, versperren van toegang, duwen, trekken, grijpen, gooien van
voorwerpen en/of diefstal of vernieling van het materieel, dichtdraaien van kranen,
doorsnijden van banden etc. (Helsloot 2007: 630, AEF 2005: 3).
Sinds de jaren negentig groeit de aandacht voor veiligheid van personen werkzaam in
(semiA)openbare ruimte. Naar aanleiding van de moord op een conducteur door een
zwartrijder in Harlingen in 1991 voerden bijvoorbeeld de NS regelmatig enquêtes naar
veiligheidsgevoel tijdens het werk uit onder hun medewerkers. Ook onder andere
beroepsgroepen met een publieke taak werden onderzoeken en metingen verricht.
Vanwege de uiteenlopende methodologische aanpak, representativiteit en
operationalisering van begrippen agressie en geweld, waren deze onderzoeken echter
onderling slecht vergelijkbaar. De signalen over stijging van het aantal gevallen van
werkgerelateerde agressie en geweld hebben in 2005 geleid tot aanpassing van de
Arbeidsomstandighedenwet van 1998.
Een kentering in het overheidsdenken over agressie en geweld tegen personen met
publieke taak kwam in 2001 toen het ministerie van Binnenlandse Zaken en
Koninkrijksrelaties samen met het ministerie van Justitie een opdracht gaf voor een
onderzoek naar aard en omvang van agressie en geweld tegen werknemers uit
verschillende branches. Naar aanleiding van de resultaten van dit onderzoek heeft het
85