Deelrapport trendanalyse domein Veiligheid - Nationaal Archief

Concept rapport Veiligheid – februari 2011
De opkomst van nieuwe ziekten was mogelijk geworden door het diepgaand ingrijpen
van de mens in het milieu, waardoor er op meerdere plaatsen enorme verschuivingen
optraden in ecologische omstandigheden. Deze verschuivingen hadden tot gevolg dat
nieuwe ziekten zich konden ontwikkelen. [Van der Kerkhof en Van Steenbergen, 2005:
39] Deze ziekten werden al zichtbaar in de jaren zestig en zeventig, waaronder de
ziekten die bekend staan als de hemorragische koortsen, zoals ebola, lassakoorts en het
marburgvirus en nog steeds doen zich infecties voor van nieuwe verwekkers, zoals
NIPAH/Hendra. Deze ziekten worden vaak veroorzaakt door virussen die afkomstig zijn
uit de dierenwereld. [Mooij, 2007: 181] De verspreiding over de rest van de wereld kon
snel plaatsvinden door de explosieve stijging van het internationale (lucht)verkeer van
mensen, dieren, planten en voedsel. Dit heeft geleid tot aanscherping van het
quarantainebeleid in Nederland.
Langzamerhand begon het besef te komen dat infectieziekten toch nog niet overwonnen
waren. Echt duidelijk werd dit met het toeslaan van het hivAvirus en aids in de jaren
tachtig en de decennia daarna, waarbij miljoenen mensen over de gehele wereld werden
geïnfecteerd. In de jaren negentig en nul vond wereldwijd nog een aantal crises plaats
veroorzaakt door infectieziekten, zoals de BSEAcrisis (1996), SARS (2003) en de
vogelgriep (2005). In Nederland hebben deze crises niet hard toegeslagen, maar doordat
Nederland onderdeel uitmaakt van een global village was de dreiging van besmetting
zeer aanwezig. Nederland kreeg in 1999 wel te maken met een uitbraak van legionella in
Bovenkarspel waarbij 250 mensen werden geïnfecteerd en uiteindelijk 32 doden vielen.
Door de toenemende dreiging van infectieziekten begon de overheid begin jaren negentig
een actiever beleid te voeren op het gebied van de bestrijding van infectieziekten. Dit
werd bevorderd door de realisatie van een landelijke dekking van Gemeentelijke of
Gemeenschappelijke Gezondheidsdiensten (GGD’en) in 1992. Besloten werd dat de
GGD’en verantwoordelijk zouden worden voor de bestrijding van infectieziekten. De
polioAuitbraak in Nederland in 1992 was gelijk de eerste test voor de GGD’en. De
bestrijding ervan werd echter niet goed gecoördineerd en er bleek een competentiestrijd
te zijn tussen de regionale GGD’en en de landelijke Geneeskundige Hoofdinspectie. Na de
evaluatie van de crisis werd geconcludeerd dat er een betere afstemming tussen de
verschillende partijen moest komen en het moest duidelijk worden bij wie de
verantwoordelijkheid lag voor welke aspecten. De minister van Volksgezondheid, Welzijn
en Sport besloot daarom in 1995 tot de oprichting van de Landelijke Coördinatiestructuur
Infectieziektebestrijding (LCI). [Interview Van Steenbergen] Dit bureau zou optreden als
crisismanager bij (dreigende) epidemieën en ontwikkelde landelijke richtlijnen,
protocollen en draaiboeken voor de GGD’en. Hoewel de LCI duidelijke taken had en
verantwoordelijkheid droeg, had het geen bevoegdheden of de beschikking over formele
macht. [Mooij, 2007: 201] De toenemende uitbraak van epidemieën wereldwijd, met
name SARS, en de nog altijd versnipperde taakverdeling over verschillende instanties
inzake de infectiebestrijding, leidde in 2005 tot de oprichting van het Centrum
Infectieziektebestrijding (CIb) door de minister van VWS. Dit centrum kreeg de algehele
verantwoordelijkheid voor en het centrale gezag over de preventie van infectieziekten en
de regie ten tijde van een (potentiële) uitbraak. [Mooij, 2007: 218] Het CIb is
ondergebracht bij het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu.
Ook de wetgeving betreffende infectieziektebestrijding werd aan de veranderende
omstandigheden aangepast. De in 1999 vastgestelde Infectieziektewet was nog een
afweging tussen de collectieve belangen van de volksgezondheid en de individuele
rechten van de patiënt. Bij de aanpassingen en uitbreiding van deze wet in 2004 werd de
volksgezondheid (weer) doorslaggevend en werden de rechten van individuele patiënten
ingeperkt ten gunste van de volksgezondheid. Zo werd weer mogelijk over te gaan op
gedwongen isolatie van personen waarvan vermoed werd dat zij geïnfecteerd waren met
een besmettelijke ziekte. [Mooij, 2007: 219] Ook de Internationale Gezondheidsregeling
onderging in 2004 grondige wijzigingen om internationale verspreiding van ziekten tegen
te gaan, op basis waarvan uiteindelijk de Wet Publieke Gezondheid (december 2008) is
65