Deelrapport trendanalyse domein Veiligheid - Nationaal Archief

Concept rapport Veiligheid – februari 2011
maatregelen om dit te bestrijden buiten het publieke en grotendeels ook, met
goedvinden van het parlement, buiten het politieke domein gehouden. Veiligheid was
geen belangrijk issue. Na de kaping van de trein bij Wijster, met drie slachtoffers, en de
bezetting van het Amerikaans consulaat in Amsterdam was er bij de Nederlandse
bevolking wel enige bereidheid te bespeuren om bijzondere antiAterreurmaatregelen te
accepteren, maar dat ebde ook snel weer weg. Dergelijke incidentAgebonden reacties
waren er later bij de acties van de Rode Jeugd, RAF en RaRa. Daarbij moet rekening
gehouden worden dat de geweldsdrempel in de jaren zeventig en tachtig veel lager lag
dan in de jaren nul: het gebruik van geweld door zowel activisten als overheid was meer
geaccepteerd en werd 'normaler' gevonden.
Toen in de loop van de jaren negentig onveiligheidsgevoel A vooral met betrekking tot
criminaliteit en overlast A breder begon te leven, leidde dat aanvankelijk niet tot
werkelijk ander gedrag bij het publiek. Er werd vooral beter op de kinderen gelet, door
hen niet alleen naar sportactiviteiten en dergelijke te laten gaan. De overheid bleef
goeddeels buiten beeld, op klachten over te weinig politieAinzet na.
De echte omslag was rond 2001. Enerzijds kwam door invloed van de media veiligheid nu
hoog op de publieke en de politiek agenda. Ten opzichte van de periode daarvoor was
het publiek steeds gevoeliger geworden voor leed en tegenslag. Ook was er sprake van
een sterkere beleving van onveiligheid, die in wezen losstond van de feitelijk dreiging.
Veiligheid was eigenlijk een recht en de overheid zou dit moeten waarborgen, ook als het
ging om daden van anderen, zoals bij de vuurwerkramp in Enschede en de cafébrand in
Volendam. Onder invloed van de gebeurtenissen van 11 september 2001 accepteerde en
communiceerde de rijksoverheid dat zij inderdaad een rol had in het waarborgen van de
veiligheid en dat zij daar verantwoordelijkheid voor droeg. Er circuleerde zelfs een
voorstel om veiligheid als grondrecht in de Nederlandse grondwet op te nemen. Deze
erkenning van (on)veiligheid als 'nationaal probleem' wakkerde de zorgen in de
samenleving en het verlangen naar beter alleen maar aan.
Veiligheid in het openbare en privéAleven enerzijds en staatsveiligheid en bescherming
van de democratische rechtsorde anderzijds werden nu definitief samengebracht. Vooral
het onderdeel 'terrorismebestrijding' had gevolgen voor de samenleving. Het
antiterrorismebeleid verhardde, met nadruk op repressief optreden, intelligence en
internationale bestrijding. Bevoegdheden van politie, inlichtingendiensten en justitie
werden uitgebreid. De sterk groeiende veiligheidsindustrie ondersteunde en versterkte
het proces. De prijs die daar tegenover stond, verlies van vrijheid en aantasting van de
persoonlijke levenssfeer, werd politiek geaccepteerd, mede onder druk van de politieke
beweging PVV (Partij Voor de Vrijheid 2005), die het onderwerp polariseerde. Het
toenemend aantal zwevende kiezers was niet alleen een uiting van gevoelens van
onveiligheid, maar droeg er ook aan bij.
In 2005 startte bij het ministerie van BZK het project Nationale veiligheid , om op alle
terreinen een inventarisatie uit te voeren naar veiligheidsrisico’s en scenario’s te
ontwikkelen hoe met die risico’s om te gaan. In 2007 zouden alle maatregelen en acties
worden geïncorporeerd in de Strategie Nationale Veiligheid, waarbij alle ministeries
betrokken waren, en waar de overheid voor alle aspecten van veiligheid de regierol
claimde, van klimaatverandering tot terrorisme en van dijkdoorbraak tot vogelgriep. Met
zulke structurele maatregelen leek er weinig aandacht te zijn voor de ervaring in het
verleden, dat Nederlanders hun gevoelens van onveiligheid ook weer heel snel kunnen
vergeten.
A Ministerie van Algemene Zaken
A Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
A Ministerie van Justitie
A Politie
A Parlement
A BVD / AIVD
62