Deelrapport trendanalyse domein Veiligheid - Nationaal Archief

Concept rapport Veiligheid – februari 2011
De IDB werd, nadat eerst nog was gedacht aan een vorm van samengaan met de BVD, in
1994 opgeheven.
Naast de inlichtingendiensten werd de oorlog werd ook een stayAbehind organisatie
opgezet, een dienst die geactiveerd zou worden in geval van een bezetting van
Nederland. Deze dienst ‘Operaties en Inlichtingen’ (O&I) bestond uit twee (gescheiden)
onderdelen, en werd aangestuurd door leden van de Raad van State.
‘Operaties’, onder der verantwoordelijkheid van de ministerApresident, bereidde acties
voor op het gebied van sabotage, overvallen en liquidaties. Hiervoor werden wapens en
explosieven in ondergrondse depots opgeslagen. Ontdekking van depots en berichten dat
wapens daaruit in handen van criminelen waren gevallen, leidden in de jaren tachtig tot
veel ophef. ‘Inlichtingen’, onder de verantwoordelijkheid van de minister van Defensie,
bouwde aan een netwerk van agenten voor, met specialisaties als verbindingen,
ontsnappingsroutes, infiltratie, codezaken, falsificaties. Naar aanleiding van het Italiaanse
voorbeeld is de dienst bekend geworden onder de naam ‘Gladio’.
In 1990 werd door ministerApresident Lubbers het bestaan van de dienst voor het eerst
bevestigd. Het einde was toen al in zicht, door het aflopen van de Koude Oorlog. In 1992
werd de dienst opgeheven.
In 2002 werd een nieuwe wet op de inlichtingen en veiligheidsdiensten van kracht, met
een verdere aanpassing van de taak en organisatie van de resterende
inlichtingendiensten. Daarvoor waren er zowel inhoudelijke als formele gronden. In de
jaren negentig was duidelijk geworden dat het internationale, vooral jihadistische
terrorisme een steeds grotere bedreiging begon te vormen, ook voor Nederland als
onderdeel van de Westerse wereld en bondgenoot van de Verenigde Staten. De vraag
was of de bestaande diensten daarvoor voldoende waren toegerust. De diensten hadden
ook onvoldoende gefunctioneerd bij het echec in Screbrenica, toen er te weinig
informatie voorhanden was om tot een goed beleid te komen. In formele zin moest er, na
een veroordeling van Nederland door het Europese Hof, een onafhankelijke voorziening
voor beklag wettelijk geregeld worden.
De BVD en de MID werden beide omgevormd tot inlichtingenA én veiligheidsdienst, de
AIVD en MIVD. Daarmee werd ook het gat opgevuld dat ontstaan was met het opheffen
van de IDB in 1994, toen er structureel geen eigen buitenlandse informatie beschikbaar
kwam. In de AIVD werd de inlichtingentaak in het buitenland hersteld, hoewel het voor
de dienst in wezen een vreemde taak was die niet zonder meer kon worden opgepakt.
Het verzamelen van dergelijke informatie kan dienen voor Nederlandse politieke
doeleinden, maar ook om uit te wisselen tegen andere informatie van buitenlandse
diensten, omdat een van de basisbeginselen van samenwerking het 'voor wat hoort wat'
principe is. Een voorbeeld van gebruik van informatie van anderen was in 2002 en 2003,
in de aanloop naar het besluit over deelname aan IrakAoorlog, waar de commissie Davids
onderzoek naar heeft gedaan.
Na de aanslagen van 11 september 2001, en nog versterkt na de aanslagen in Madrid en
Londen en de moord op Theo van Gogh, is het belang van de bestrijding van terrorisme,
zowel nationaal als internationaal, voor de AIVD alleen maar toegenomen. Tot de taken
van de dienst horen nu ook onderzoek naar radicalisering, controle van vreemdelingen,
profilering of iemand mogelijk een gevaar kan vormen , het uitvoeren van dreigingsA en
risicoanalyses in verband met beveiliging van personen , en aansluiting bij Europese
processen om op grote schaal dataverkeersinformatie op te slaan en uit te wisselen.
De verhouding tussen justitie en AIVD is veranderd. Met de nieuwe wetgeving op het
gebied van inlichtingen en veiligheid krijgt de AIVD steeds meer een eigen rol in
strafprocessen, door de ontwikkeling dat zijn ambtsberichten een bewijsstatus krijgen,
ook al zijn ze in het kader van bronbescherming niet te verifiëren.
Voor de MIVD kwam het zwaartepunt in de jaren nul te liggen bij de inlichtingen en
veiligheid met betrekking tot de steeds uitgebreidere missies in het buitenland. Het ging
daarbij zowel om militaire inlichtingen, over tegenstanders en het gebied, als contraA
inlichtingen over mogelijke bedreigingen door spionage, subversie, sabotage en
51