Deelrapport trendanalyse domein Veiligheid - Nationaal Archief

Concept rapport Veiligheid – februari 2011
De Militaire Inlichtingen Dienst was ouder dan de BVD, en dateerde in oorspronkelijke
vorm van het begin van de Eerste Wereldoorlog. In 1949 waren de taken opnieuw
vastgesteld, en die werden nog eens aangescherpt in 1972. Eigenlijk was er sprake van
drie afzonderlijke militaire inlichtingendiensten, die van de landmacht (LAMID), van de
Marine (MARID) en van de Luchtmacht (LUID). De taken van de diensten liepen parallel:
• het inwinnen van gegevens over potentieel en strijdkrachten van andere
mogendheden
• het inwinnen van gegevens in verband met de veiligheid van de eigen
strijdkrachten.
Ook bij de militaire inlichtingendiensten waren, al vanaf het moment dat Nederland bij de
oprichting in 1949 lid geworden was van de NAVO, de activiteiten gericht op de
communistische tegenstander, in dit geval het Warschau Pact. Weliswaar werd Nederland
later ook betrokken bij missies van de VN als in Libanon (1979A1985) en had het
belangen in de West, met de Nederlandse Antillen, maar in verhouding bleven de
inlichtingenactiviteiten die daarmee gepaard gingen ver achter bij die gericht op het
Oostblok. Elke dienst had zijn eigen specialiteiten. De MARID speelde een belangrijke rol
bij het vergaren van informatie via de interceptie en het uitpeilen en decoderen van
radioA en later satellietverkeer van buitenlandse mogendheden. Naarmate de technische
mogelijkheden toenamen, werden nieuwe technieken ontwikkeld. De dienst maakte ook
geluidsprofielen van vijandelijke oorlogsschepen aan de hand van trillingen die motoren
en schroeven van schepen onder water voortbrachten. De LUID was gespecialiseerd in
luchtfotografie, het interpreteren van satellietfoto's en het detecteren van signalen van
vijandelijke radarinstallaties. Elke dienst onderhield op het eigen terrein (afzonderlijke)
contacten met zusterdiensten uit andere NAVOAlanden. Er waren ook algemene taken die
bij de LAMID of op centraal stafniveau belegd waren, als het 'signaleren' van
bijzonderheden van dienstplichtigen voordat zij werden ingedeeld, screenen van
burgerpersoneel van Defensie en het observeren van geaccrediteerde militaire
vertegenwoordigers van andere landen.
De afstemming met de BVD die, met name waar het ging om contraspionage, in wezen
op hetzelfde terrein opereerde, was problematisch. De taakscheiding dat de militaire
diensten alleen binnen de hekken van kazerne bevoegd waren en de BVD daarbuiten,
leidde menigmaal tot competentieconflicten.
De Inlichtingen Dienst Buitenland (IDB), was sinds 1972 opvolger van de Buitenlandse
Inlichtingendienst BID die in 1946 was opgericht. De IDB ressorteerde onder de premier.
Zoals de naam aangeeft, verzorgde de dienst het offensieve inlichtingenwerk in het
buitenland, ook op het gebied van militaire zaken. In 1976 werden door een ministeriele
commissie de gebieden aangegeven waarop de IBD zich in het bijzonder moest richten:
maritieme, technisch/wetenschappelijke en politiek/economische zaken. De IDB was een
betrekkelijk kleine dienst (ca. 70 personeelsleden) die toch over de gehele wereld actief
probeerde te zijn, onder andere door het aansturen van agenten in het buitenland.
Minder dan de andere diensten was de IDB speciaal gericht op het Oostblok. De dienst
werd gekenmerkt door veel conflicten, vooral intern maar ook met andere diensten. Zo
speelde begin jaren tachtig een competentieconflict met de BVD, wie over de situatie in
Suriname na de militaire coup moest rapporteren.
Alle diensten werden aan het eind van de Koude Oorlog meermalen ingrijpend
gereorganiseerd en de taken werden aangepast. Bij de BVD werd, onder leiding van de
flamboyante directeur Docters van Leeuwen, de koers verlegd richting binnenlandse
veiligheid, antiAterrorisme en vredesoperaties.
De militaire inlichtingendiensten werden onder druk van het parlement (en met de nodige
tegenwerking van de legeronderdelen) samengevoegd tot de MID en meer gericht op de
nieuwe taakopdracht van de Nederlandse krijgsmacht, waarbij de nadruk lag op
vredesoperaties. Daarmee kwamen ook nieuwe operatiegebieden in het buitenland in
beeld, waarover tot dan toe weinig of geen informatie beschikbaar was.
50