Deelrapport trendanalyse domein Veiligheid - Nationaal Archief

Concept rapport Veiligheid – februari 2011
&
A Internationalisering
A Informatisering
A Verandering van institutionele verbanden
.
A Trend: Opkomst en afname van het oud terrorisme
A Trend: Opkomst van het modern terrorisme
A Trend: Toenemend gevoel van onveiligheid in de maatschappij onder invloed van
gewelddadigheden in het publieke domein, mediaAaandacht en houding van de
overheid
A Trend: Invoering integraal veiligheidsbeleid
A Hotspot: De val van Screbrenica
A Domein: Verhouding met het buitenland
Jaren vijftig – na 2005
!
In de jaren zeventig had Nederland drie inlichtingendiensten: de Binnenlandse
Veiligheidsdienst (BVD), de Militaire Inlichtingen Dienst (MID) en de Inlichtingen Dienst
Buitenland (IDB).
De BVD werd kort na de Tweede Wereldoorlog, in 1945, opgericht als het Bureau
Nationale Veiligheid. In 1947 werd dit de Centrale Veiligheidsdienst, onder het ministerie
van Justitie. De dienst kreeg uitdrukkelijk geen executieve bevoegdheden, om iedere
gelijkenis met de Gestapo uit te sluiten. Aanvankelijk was de aandacht vooral gericht op
(resten van) rechtsAextremisme, als schuilplaats van sympathisanten en navolgers van
het nationaalAsocialisme, maar ook op weerbaarheidsorganisaties van oud verzetstrijders
en groepen die met geweld voor het behoud van NederlandsAIndië streden. Maar al snel
kwam de nadruk te liggen bij het communisme, als nieuwe bedreiging voor de vrede en
de Nederlandse democratische rechtsorde. In 1949 ging de dienst over naar het
ministerie van Binnenlandse Zaken en werd toen de BVD.
De dienst richtte zich op veiligheid en contraAspionage, bijvoorbeeld op pogingen vanuit
de DDR tot spionage en infiltratie bij Afcent, het militaire hoofdkwartier van de NAVO in
Brunssum. Achter veel maatschappelijke verschijnselen werd de hand van Moskou
vermoed. Dat gold bijvoorbeeld voor de acties van de vredesbeweging midden jaren
tachtig tegen de neutronenbom en kruisraketten. De beweging zou heimelijk vanuit
Moskou gestuurd en gefinancierd worden.
Focuspunt in de strijd tegen het communistische gevaar was lang de Communistische
Partij Nederland (CPN), die gezien werd als voorpost en vijfde colonne van Moskou. De
praktijk was gecompliceerder: de CPN bekeerde zich in de jaren zestig tot het Chinese
communisme. Daarmee werd de logische band met de vijand in het Oostblok verbroken.
De relatie van de CPN met Moskou werd pas in 1977 hersteld.
Toen gewelddadig activisme en terrorisme in de jaren zeventig de kop opstaken was de
rol van de BVD het inwinnen van inlichtingen, onder andere door groepen te identificeren
en er in te infiltreren. Dat was niet zo succesvol. Radicalisering van ZuidAMolukkers werd
aanvankelijk niet opgemerkt en de gebruikelijke manier van infiltreren werkte niet.
Anders dan bij de CPN kon iemand niet zomaar lid worden van groepen ZuidAMolukkers
of Rode Jeugd. Hooguit kon men door 'technische acties' (afluisteren door telefoontaps
en microfoons) wel iets aan de weet komen. Gedurende de hele periode van
terroristische acties van de jaren zeventig tot begin jaren negentig lag het zwaartepunt
van de aanpak dan ook bij politie en justitie, en had de BVD een beperkte
ondersteunende rol.
49