Deelrapport trendanalyse domein Veiligheid - Nationaal Archief

Concept rapport Veiligheid – februari 2011
/ ) .
A Trend: Verharding van de maatschappij ten aanzien van criminaliteit
A Trend: Emancipatie van het slachtoffer
A Trend: Toenemend gevoel van onveiligheid in de maatschappij onder invloed van
A gewelddadigheden in het publieke domein, mediaAaandacht en houding van de
overheid
A Metatrend: Medialisering / Emotionalisering
A Domein: Zorg voor veiligheid
Vanaf 16 september 1997 – na 2005
!
'Zinloos geweld' is een al langer bestaand begrip dat na de dood op Meindert Tjoelker in
de nacht van 13 september 1997 ingeburgerd raakte. Cees Bangma, districtschef van
politie MiddenAFriesland, schreef kort na de dood van Tjoelker een ingezonden brief in de
Leeuwarder Courant, waarin hij Tjoelker omschreef als 'het zoveelste slachtoffer van
zinloos geweld in Leeuwarden, in Friesland in korte tijd'. [Pouwels en Vegter, 2002: 11]
Bangma riep in zijn brief op tot protest tegen zinloos geweld. De landelijke media namen
zijn oproep over. Grote belangstelling voor de dood van Meindert Tjoelker en het
fenomeen zinloos geweld waren het gevolg, zowel bij het grote publiek als in de politiek.
Op 19 september volgde een stille tocht als protest tegen zinloos geweld. De tocht bracht
twintigduizend mensen op de been en werd live uitgezonden op televisie. Landelijk werd
een minuut stilte in acht genomen. [Pouwels en Vegter, 2002: 18]
De rechtszaak tegen de daders leidde het jaar daarop tot de nodige commotie. De
rechtbank legde in de ogen van publiek en politiek veel te lage straffen op. In de Tweede
Kamer leidde de lage strafmaat tot vragen. Ook de minister van Justitie sprak hierover
zijn verbazing uit; iets wat zeer ongebruikelijk is A de wetgevende macht doet gewoonlijk
geen uitspraken over de beslissingen van de rechterlijke macht. Het thema zinloos
geweld kwam zo ook op de politieke agenda te staan. [Pouwels en Vegter, 2002: 20]
Het begrip 'zinloos geweld' werd zo in korte tijd opgenomen in het algemeen taalgebruik
en werd blijvend onderdeel van het publieke, politieke en wetenschappelijke debat.
Andere slachtoffers van geweld werden met terugwerkende kracht onder de noemer
zinloos geweld geschaard, zoals Kerwin Duijnmeijer die in 1983 werd doodgestoken door
een groepje skinheads en Joes Kloppenburg die in 1996 werd doodgeslagen. In de jaren
die volgden werden, onder anderen, Marianne Roza en Froukje Schuitmaker in 1999,
Daniël van Cotthem in 2000, René Steegmans in 2002 en Sedar Soares in 2003
slachtoffer van zinloos geweld.
De term 'zinloos geweld' werd dus in korte tijd populair, maar was op zichzelf
problematisch. Enerzijds impliceert 'zinloos' dat er ook zoiets zou bestaan als 'zinvol
geweld', wat in meer pacifistische kringen op bezwaren stuitte. Anderzijds waren het met
name wetenschappers die inbrachten dat het geweld dan wel zinloos mag lijken, maar in
de ogen van de dader zeker zin heeft of een doel dient. Zij spraken daarom liever van
'publiek geweld'. [Van den Brink en Schuyt, 2003: 7]
De term werd bovendien gaandeweg steeds diffuser toegepast: ook verkeersgeweld en
vandalisme werden eronder geschaard. [Pouwels en Vegter, 2002: 14, Visser, 2000: 20]
Het Wetenschappelijk OnderzoekA en Documentatiecentrum (WODC) definieerde 'zinloos
geweld' bijvoorbeeld als 'een spontane vorm van fysiek geweld (of dreiging) waarbij het
opzettelijk verwonden of doden van iemand centraal staat (expressief geweld). Het
geweld kenmerkt zich door zijn incidentele aard, en ook door de willekeurige wijze
waarop de dader het slachtoffer kiest.' Ook het WODC schaarde hieronder uiteenlopende
38