Deelrapport trendanalyse domein Veiligheid - Nationaal Archief

Concept rapport Veiligheid – februari 2011
# $ % % %
A Emotionalisering
A Individualisering
A Trend: Emancipatie van het slachtoffer
A Trend: Veranderend karakter van criminaliteit
A Trend: Groeiend belang van ‘veiligheidsgevoelens’ van de burger
A Domein: Zorg voor recht
A Domein: Cultuur, Leefstijl en mentaliteit
Jaren tachtig A na 2005
!
Tot in de jaren zeventig had Nederland in vergelijking met andere westerse landen lange
tijd een laag criminaliteitsniveau. Daarnaast voerde Nederland een bijzonder beleid t.a.v.
criminaliteit, dat werd gekenmerkt door grote tolerantie voor afwijkend gedrag en ruime
discretionaire bevoegdheden van de politie en justitie om van verdere juridische stappen
af te zien. Het idee van resocialisatie kon op een breed maatschappelijk draagvlak
rekenen. Het humaan karakter van het strafrecht werd belangrijk geacht (SCP 1998:
639). De aandacht ging uit naar de negatieve gevolgen van criminalisering en opsluiting
wat zich in beperkte toepassing van celstraffen en gemiddeld lage straffen vertaalde
(SCP, 1998: 661).
Tussen 1970 en 1984 steeg de criminaliteit echter snel naar een gemiddeld WestA
Europees niveau (SCP, 1998: 627). In deze periode trad ook een aanmerkelijke
verschuiving op in de opvattingen over het straffen. De bescherming van maatschappij,
afschrikking, vergelding en leedtoevoeging als doelstellingen van straf werden
belangrijker (SCP, 1998: 651; Boutellier, 2003:180). Het aandeel van de bevolking dat
behandeling i.p.v. straffen voorstond, nam van 1970 tot 1996 ononderbroken af, van 68
naar 33 procent. Tussen 1975 en 1996 was er een aanmerkelijke stijging zichtbaar van
het aantal gedetineerden per 100.000 inwoners van 17 naar 70 (SCP, 1998: 651). In de
periode 1970A1999 verdrievoudigde het aantal gevangenisplekken (Boutellier, 2003: 9)
en − tussen 1982 en 1991 − het aantal van zeer lange gevangenisstraffen (Kelk 2004:
24). De duur van de (onvoorwaardelijk) opgelegde gevangenisstraffen nam vooral in de
eerste helft van de jaren negentig toe (SSvN, 2003: 208).
Deze verandering in houding ten opzichte van het straffen gaat gepaard met de sinds de
jaren tachtig groeiende aandacht voor (het leed van) het slachtoffer in plaats van voor de
dader, die tot medio jaren zeventig centraal stond (Boutellier, 2003: 180/181; SCP 1998:
639).
Over de lange termijn is het opinieklimaat punitiever en het oordeel van de maatschappij
over delinquenten harder geworden, zeker wanneer het over specifieke delicten gaat
zoals incest, pedofilie, kinderporno en kindermishandeling (SCP, 2002: 633; SSvN 2005:
257). Eind jaren zeventig – ondermeer naar aanleiding van de gijzelingsacties door de
Molukkers – en in de jaren negentig – in reactie op de zaak Dutroux – groeide
bijvoorbeeld het aandeel voorstaanders van de doodstraf (SCP, 1998: 636/637).
Medio jaren tachtig kwam de snelle stijging van criminaliteit nagenoeg tot stilstand, met
uitzondering van geweldscriminaliteit (SCP, 1998: 628) die juist gestaag toeneemt. De
toepassing van geweld werd ook steeds meer onvoorspelbaar, o.a. door de toename van
excessief alcoholA en pillengebruik.
Er is sprake van een algemene verharding en verruwing van de samenleving (SCP, 1998:
52 en 666). Enerzijds groeit de ernst van de geregistreerde misdrijven, anderzijds zijn de
burgers, politie en justitie minder tolerant geworden. Dit geldt niet alleen ten aanzien
21