Deelrapport trendanalyse domein Veiligheid - Nationaal Archief

Concept rapport Veiligheid – februari 2011
A Individualisering
A Toegang, participatie, emancipatie
A Multiculturalisering
A Internationalisering
A Veranderend karakter van criminaliteit
1975 – na 2005
!
Onder verdachten en veroordeelden van criminaliteit is van oudsher sprake van een
oververtegenwoordiging van jonge mannen. [Zie o.a. SCP/WODC/ CBS, 154]
Desondanks vertoonde ‘het profiel’ van daders van criminaliteit in de loop van de periode
1975 tot 2005 een zekere ontwikkeling: de daders werden jonger, de criminaliteit
‘verkleurde’, en er was – in beperkte mate – sprake van emancipatie van de criminaliteit.
Voor commune criminaliteit, de gangbare misdrijven die zijn opgenomen in het Wetboek
van Strafrecht, geldt dat deze veelal gepleegd wordt door jongeren en jongvolwassenen.
Sinds de Tweede Wereldoorlog is sprake van de ‘verjonging van de dader’ [SCP, 1998:
634]. Dat wil zeggen dat het aantal jeugdige verdachten sterker gestegen is dan de groei
van de verdachtenpopulatie als geheel. [Sociale Staat van Nederland 2005: 250]. Dit
aantal blijft stijgen, met name voor geweldsmisdrijven en vernielingen. Daarbij speelt
mee dat jeugdcriminaliteit steeds beter werd in de gaten werd gehouden [Sociale Staat
van Nederland 2001: 175]. Het gangbare verloop van criminaliteit bij jonge dader is dat
de frequentie van het plegen van delicten snel toeneemt vanaf ongeveer het 10 e
levensjaar. Tussen het 15 e en 17 e levensjaar bereikt deze een piek, om vervolgens
geleidelijk weer af te nemen. [Kleemans en De Poot in WODC Cahier 2007A13, 6] Het
criminele gedrag gaat als het ware ‘vanzelf weer over’ op het moment dat men trouwt,
kinderen of een vaste baan krijgt. (Kleemans en De Poot, 33)
(Voor de georganiseerde misdaad is het beeld overigens anders. Onder de verdachten
georganiseerde criminaliteit komen niet tot nauwelijks jeugdigen voor. De daders zijn
juist relatief oud: 40% van hen komt pas tussen het 20 e en 30 e levensjaar voor het eerst
in aanraking met justitie. Zij raken bij de georganiseerde criminaliteit betrokken door
reeds bestaande sociale, werkA of beroepsgerelateerde relaties, hobby's of
nevenactiviteiten, life events, of door bewuste rekrutering. [SCP/WODC/ CBS 154, 7]
De zichtbare, sociale onveiligheid in de steden wordt dan ook voor een aanzienlijk deel
veroorzaakt door jeugdige daders. Kenmerkend voor de jeugdcriminaliteit is het
groepskarakter. Het zijn groepen vrienden die op straten, pleinen en in winkelcentra hun
vrije tijd doorbrengen en in groepsverband delicten plegen. Bepaalde etnische jongeren
zijn oververtegenwoordigd in de criminaliteitcijfers: Marokkaanse en Antilliaanse jongens
en in mindere mate Surinaamse en Turkse jongens. Hiervoor zijn uiteenlopende
verklaringen opgeworpen, variërend van hun achterstandspositie tot de woonomgeving,
maar nog steeds is niet helemaal duidelijk welke factoren in welke mate van belang zijn.
[Bruinsma, 2004: 294; Gijsberts en Dagevos, 2009: 2] Overigens betekent hun
oververtegenwoordiging in de criminaliteitscijfers niet dat zij het grootste deel van de
criminaliteit plegen.
De oververtegenwoordiging van bepaalde etnische groepen in de jeugdcriminalitiet sluit
aan bij het algemene beeld dat het veiligheidsprobleem ‘de afgelopen decennia verkleurd'
is. Zoals Boutellier stelt hebben ‘etnische minderheden […] een groot aandeel in de
criminaliteitscijfers’. [Boutellier, 2004: 199] Sinds eind jaren tachtig is het taboe op
onderzoek naar het verband tussen allochtonen en criminaliteit in Nederland doorbroken.
16