Deelrapport trendanalyse domein Veiligheid - Nationaal Archief

Concept rapport Veiligheid – februari 2011
0 ( : )
A Multiculturalisering
A Emotionalisering
A Trend: Opkomst van het modern terrorisme
A Trend: Toenemend gevoel van onveiligheid in de maatschappij onder invloed van
gewelddadigheden in het publieke domein, mediaAaandacht en houding van de
overheid
2004 – 2005
!
Op de ochtend van 2 november 2004 werd filmmaker en columnist Theo van Gogh in
Amsterdam vermoord. Op zijn eigen wijze had hij in de jaren daarvoor allerlei tartende
uitspraken over de islam gedaan A overigens net als over een scala aan andere
onderwerpen A en onder meer samen met de politica Ayaan Hirsi Ali de film Submission
gemaakt, waarin de onderdrukking van vrouwen in de moslimgemeenschap aan de kaak
werd gesteld. De dader was de in de jaren daarvoor sterk geradicaliseerde Mohammed
Bouyeri. Hij trof Van Gogh met acht kogels en sneed hem de hals door. In zijn borst
pinde hij met een mes een dreigbrief gericht aan Hirsi Ali vast.
De moordenaar schoot later op de politie, naar hij later verklaarde in de hoop zelf ook als
martelaar gedood te worden. Dat gebeurde niet; na een schot in zijn been werd hij
gearresteerd. Bij zijn proces verklaarde hij tot zijn daad te zijn gekomen uit
geloofsovertuiging. Hij voelde de verplichting om degene die de profeet beledigde, te
doden. Bouyeri werd veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf.
De daad bracht een grote schok teweeg. Dit uitte zich in eerste instantie in stille en
lawaaiAtochten, veel betuigingen van afschuw van burgers en politici, en was aanleiding
tot brandstichtingen in moskeeën in Venray, Helden en Uden, vermoedelijk door rechts
extremistische en rellende jongeren. In Uden werd ook een islamitische basisschool in
brand gestoken. Koningin Beatrix en premier Balkenende bezochten Marokkaanse
jongeren om met hen over de moord te spreken.
Op langere termijn waren er verschillende gevolgen te onderkennen. De verhouding
tussen moslims en nietAmoslims werd verder op scherp gezet. In de verontwaardiging
over de moord was het buitengewoon lastig om te communiceren dat de moordenaar een
zeer extremistische vorm van zijn geloof aanhing, die maar door heel weinigen in de
moslimgemeenschap gedeeld werd. Kwesties als de integratie van moslims, dubbele
nationaliteiten en dergelijke werden tot ernstig probleem gemaakt.
Met deze moord ontstond bovendien bij de overheid en het publiek het gevoel dat het
jihadisch terrorisme nu toch ook in Nederland voet aan de grond had gekregen. Dit werd
later versterkt door de met veel publiciteit omgeven aanhoudingen van en processen
tegen de leden van de zogenaamde Hofstadgroep, waar Bouyeri deel van had
uitgemaakt. Het antiAterrorismebeleid werd aangescherpt en de bevoegdheden van AIVD
en politie werden uitgebreid. Bedreiging van gezichtsbepalende figuren als Ayaan Hirsi Ali
en Geert Wilders werd door de overheid nu zeer serieus genomen, wat leidde tot
draconische maatregelen om hen tegen een dergelijke aanslag te beschermen.
Een jaar na de aanslag werd geconstateerd dat de daad in die zin succesvol was geweest
dat de vrijheid van meningsuiting in Nederland inderdaad was ingeperkt. In een
onderzoek van bureau Motivaction uit oktober 2005 bleek dat 52% van de (autochtone)
Nederlanders vond dat de moord op Theo van Gogh het vrije debat in Nederland had
130