Deelrapport trendanalyse domein Veiligheid - Nationaal Archief

Concept rapport Veiligheid – februari 2011
A Individualisering
A Verzakelijking
A Multiculturalisering
A Internationalisering
A Europeanisering
A Trend: Veranderend karakter van criminaliteit
A Trend: Verharding van de maatschappij t.a.v. criminaliteit
A Hotspot: De IRTAaffaire
Vanaf de jaren 80
!
Vanaf het begin van de jaren tachtig was de georganiseerde criminaliteit in Nederland in
opkomst. Dit was geen typisch Nederlands verschijnsel: door de opkomst van drugs in de
jaren zeventig en tachtig ontstond een transnationale drugshandel die werd gerund door
internationaal opererende criminele organisaties. (Interview Kleemans)
De eerste jaren was er nauwelijks sprake van publieke en de politieke onrust rond het
fenomeen. De georganiseerde misdaad was niet zichtbaar in het straatbeeld en werd
bovendien nog nauwelijks serieus in kaart gebracht. Aan het eind van de jaren tachtig
kwam hierin verandering toen de eerste empirische analyses m.b.t. het onderwerp
verschenen. Daaruit bleek het probleem van de georganiseerde misdaad groter te zijn
dan tot die tijd was aangenomen, een gegeven dat door de media werd opgepikt. De
moord in 1991 op drugsbaron Klaas Bruinsma bij het Hilton Hotel in Amsterdam maakte
de problematiek nog zichtbaarder. De eerdere laconieke houding ten opzichte van de
georganiseerde misdaad maakte plaats voor een gevoel van maatschappelijke en
politieke urgentie.
Het ministerie van Justitie liet in 1992 een nota verschijnen onder de naam
Georganiseerde misdaad in Nederland, waarin benadrukt werd dat de georganiseerde
misdaad, mede gezien de morele en economische gevolgen, een groot gevaar vormde
voor de Nederlandse samenleving . Dit vroeg niet alleen om hardere repressieve
maatregelen, maar ook om een preventieve aanpak waaraan de samenleving een
bijdrage te leveren had. Dit was een breuk met het beleid dat zijn oorsprong vond in de
nota Samenleving en criminaliteit uit 1985 waarin alleen politie en justitie
verantwoordelijkheid droegen voor de preventie van georganiseerde misdaad.
Dankzij de IRTAaffaire en de Parlementaire Enquêtecommissie Opsporingsmethoden (de
commissieAVan Traa) die daarvan het gevolg was, werd onder leiding van professor
Fijnaut voor het eerst een grootschalig onderzoek gestart naar de aard, ernst en omvang
van georganiseerde misdaad in Nederland. Volgens diens definitie is er sprake van
georganiseerde criminaliteit ‘indien groepen die primair gericht zijn op illegaal gewin
systematisch misdrijven plegen met ernstige gevolgen voor de samenleving, en in staat
zijn deze misdaden op betrekkelijk effectieve wijze af te schermen.' [Geciteerd in WODC
Monitor 1998: 2] Voorbeelden van zware, georganiseerde criminaliteit zijn de handel in
traditionele en synthetische drugs, mensensmokkel, vrouwenhandel, wapenhandel,
fraude en witwassen.
De ontwikkelingen in de georganiseerde misdaad werden sindsdien nauwlettend in kaart
gebracht. Uit onderzoek bleek dat de georganiseerde criminaliteit in Nederland een sterk
transitkarakter heeft. Dat wil zeggen dat veel grensoverschrijdend handelsverkeer
plaatsvindt van zowel mensen (vrouwen en vluchtelingen) en verboden goederen als
drugs, wapens en gestolen auto's. Het grote belang van mobiliteit, transport en logistiek
13