De invloed van de mondialisering op volkswoningbouw in ... - Rooilijn
De invloed van de mondialisering op volkswoningbouw in ... - Rooilijn De invloed van de mondialisering op volkswoningbouw in ... - Rooilijn
Rooilijn Jg. 40 / Nr. 1 / 2007 De invloed van de mondialisering op volkswoningbouw in Ecuador P. 51 Familietrots vastgelegd in woningbouw gebruik waren genomen; de rest stond leeg. Volgens de architect hadden de mensen weliswaar genoeg geld om een goed huis te kopen maar geen idee hoe erin te leven en het te gebruiken. Toonaangevende architecten en beleidsmakers vonden de huizen van de nieuwe rijken ongepast voor het stedelijke of buitenstedelijke landschap en ongeschikt voor de leefwijzen van de bewoners. Ook waren de architecten bang dat het monumentale karakter van de historische binnensteden verloren zou gaan door de oprukkende opulente huizen. Dat deed de hang naar lokale eigenheid en de waardering voor lokale bouwtradities toenemen. Architectuur en woningbouw werden de inzet van verwoedde discussies over ‘geschikte’ bouwvormen. De professionals die verantwoordelijk waren voor de volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en de beeldkwaliteit van stad en landschap, hadden geen grip op deze ontwikkeling. Dit kwam mede doordat de beleidshandhaving te wensen over liet. De gemeentelijke afdeling bouw- en woningtoezicht functioneerde doorgaans gebrekkig. Veel bouwinspecteurs konden geen bouwtekeningen lezen en het kwam regelmatig voor dat er geen auto’s beschikbaar waren om op inspectie te gaan. Bovendien was er corruptie en willekeur binnen de gemeentelijke diensten, waar- door controles selectief werden uitgevoerd. De directeur van bouw- en woningtoezicht in Cuenca vertelde bijvoorbeeld dat zijn dienst bepaalde delen van de stad jarenlang niet had gecontroleerd omdat het gerucht ging dat het er gevaarlijk was. Terwijl veel gevestigde architecten bezwaar hadden tegen de veranderingen in de volksarchitectuur, hadden vooral jongere vakgenoten die nog geen grote klantenkring hadden, baat bij de nieuwe klandizie. Zij verwelkomde de niches in de woningbouwmarkt en droegen bij aan de productie van nieuwe, opvallende woonhuizen aan de stadsrand. Met andere woorden: er bestond geen consensus over de wenselijkheid of onwenselijkheid van de nieuwe vormen van volkswoningbouw. Achter deze discussies ging bovendien een complex probleem schuil van verdwijnende oude hiërarchieën en nieuwe sociale relaties. Architecten die tot de culturele elite behoorden, zagen in de opkomst van de zogenaamde ‘migrantenarchitectuur’ de vervlakking en ‘vervolksing’ van de stedelijke samenleving. Dat was overigens niet alleen het geval in Cuenca maar ook in het meer naar het noorden gelegen Riobamba dat vanaf het einde van de jaren negentig met transnationale migratie en mondialisering te maken kreeg. De nieuwe sociale normen en architectonische vormen werden niet alleen door profes-
Rooilijn Jg. 40 / Nr. 1 / 2007 De invloed van de mondialisering op volkswoningbouw in Ecuador P. 52 sionals maar ook door de overige burgers bekeken, beoordeeld en soms betwist. Vreemde voorbeelden gingen in het alledaagse discours een eigen leven leiden. Zo ontstond een stedelijke mythe over een opzienbarend migrantenhuis. In die mythe die in verschillende varianten verteld werd, staat het huis van een migrantenfamilie centraal. Dat huis zou ergens in een klein dorp in de buurt van Cuenca liggen; de naam van dat dorp wisselde per verteller. Over het huis werd verteld dat het groot en erg luxueus was. Het had zelfs een lift. Om uiteenlopende redenen werd de lift alleen gebruikt om vee in te stallen: de boeren zouden niet weten hoe ze een lift moesten gebruiken of er was in het dorp nog geen elektriciteit. Het verhaal werd altijd op een spottende toon verteld, ter illustratie van de misplaatste rijkdom van mensen die boven hun stand wilden leven. Niet toevallig had de mythe dorpsbewoners als onderwerp. Het verhaal werd namelijk ook gebruikt om een nieuwe sociale orde te construeren, gebaseerd op het oude herkenbare contrast tussen stad en platteland en tussen een stedelijke middenklasse en boeren. Zo legitimeerden de stedelingen hun eigen moderne levensstijlen, terwijl al te opvallende consumptiepatronen werden gecorrigeerd. De snelle sociale en culturele veranderingen en de ambivalente gevoelens die dat opriep, werden via het vertellen van de mythe bespreekbaar gemaakt. Potentiële klanten Hoe kritisch of denigrerend de opmerkingen van stadsbewoners over vermeende migrantenhuizen in dorpen en verre buitenwijken soms ook waren, iedereen gaf toe dat de gevolgen van de mondialisering en modernisering veel dichter bij huis te vinden waren. Twee decennia terug was het bijvoorbeeld nog heel gebruikelijk dat woningzoekenden uit de lagere middenklasse een perceel kochten en daarop eigenhandig of met hulp van vrienden en familie een huis bouwden. Het bouwproces in volkswijken werd zo geheel of gedeeltelijk bepaald door het systeem van wederkerige arbeid, met alle dankfeesten, rituelen en uitbetalingen in natura die daarbij hoorden. Loonarbeid werd alleen ingehuurd voor de onderdelen die de eigenaar niet zelf kon maken. Tegenwoordig heeft betaalde arbeid de plaats van de wederkerigheid in bouwprocessen ingenomen. Industriële bouwmaterialen werden ook in volkswijken steeds populairder: een huis van gemetselde baksteen kon veel sneller gebouwd worden dan een huis van adobe. Omdat het verwerken van dit product gespecialiseerde technieken vereist, kunnen de bewoners dat vaak niet meer zelf. De tijdswinst die een snelle bouw oplevert, maakte zo’n huis ondanks de kosten van arbeidsloon toch goedkoper dan een zelfgebouwd huis. Tijdens de economische crisis eind jaren negentig werden de kosten van het in natura uitbetalen van vriendendiensten tijdens het langdurige zelfbouwproces voor veel volkswijkbewoners gewoonweg te hoog. Een volkswijkbewoonster uit Riobamba verwoordde dat treffend door te stellen dat “wat je uitgeeft aan een feest, daar kun je ook een raam van kopen.” Economische veranderingen brachten veranderingen in prioriteitstelling en in de onderlinge sociale verhoudingen teweeg. Met de modernisering van de stedelijke arbeidsrelaties viel de vanzelfsprekendheid van vriendendiensten weg. Woningbouw werd een individuele aangelegenheid. Toen, mede als gevolg van massale emigratie, de sociale stijgers met elkaar gingen wedijveren om de opvallendste huizen te bouwen, werd ook de vormgeving van huizen steeds individueler. Families die een nieuw huis wilden bouwen of hun bestaande woning wilden laten verbouwen, riepen daarom soms de hulp in van professionele ontwerpers, zodat ze iets bijzonders zouden krijgen. Omgekeerd ontdekten architecten, ingenieurs en aannemers de sociale stijgers als potentiële klanten. Hadden architecten vroeger vooral klanten uit de binnenstedelijke middenklasse, nu bezochten ze ook migrantenfamilies in verderweg gelegen volkswijken en dorpen in de hoop er een opdracht te verkrijgen. Op die manier leverden de gevolgen van mondialisering en modernisering tal van
- Page 1 and 2: Rooilijn Jg. 40 / Nr. 1 / 2007 De i
- Page 3: Rooilijn Jg. 40 / Nr. 1 / 2007 De i
<strong>Rooilijn</strong> Jg. 40 / Nr. 1 / 2007 <strong>De</strong> <strong><strong>in</strong>vloed</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> <strong>mondialiser<strong>in</strong>g</strong> <strong>op</strong> <strong>volkswon<strong>in</strong>gbouw</strong> <strong>in</strong> Ecuador P. 51<br />
Familietrots vastgelegd <strong>in</strong> won<strong>in</strong>gbouw<br />
gebruik waren genomen; <strong>de</strong> rest stond leeg.<br />
Volgens <strong>de</strong> architect had<strong>de</strong>n <strong>de</strong> mensen<br />
weliswaar genoeg geld om een goed huis te<br />
k<strong>op</strong>en maar geen i<strong>de</strong>e hoe er<strong>in</strong> te leven en<br />
het te gebruiken.<br />
Toonaangeven<strong>de</strong> architecten en beleidsmakers<br />
von<strong>de</strong>n <strong>de</strong> huizen <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe<br />
rijken ongepast voor het ste<strong>de</strong>lijke of<br />
buitenste<strong>de</strong>lijke landschap en ongeschikt<br />
voor <strong>de</strong> leefwijzen <strong>van</strong> <strong>de</strong> bewoners.<br />
Ook waren <strong>de</strong> architecten bang dat het<br />
monumentale karakter <strong>van</strong> <strong>de</strong> historische<br />
b<strong>in</strong>nenste<strong>de</strong>n verloren zou gaan door<br />
<strong>de</strong> <strong>op</strong>rukken<strong>de</strong> <strong>op</strong>ulente huizen. Dat<br />
<strong>de</strong>ed <strong>de</strong> hang naar lokale eigenheid en<br />
<strong>de</strong> waar<strong>de</strong>r<strong>in</strong>g voor lokale bouwtradities<br />
toenemen. Architectuur en won<strong>in</strong>gbouw<br />
wer<strong>de</strong>n <strong>de</strong> <strong>in</strong>zet <strong>van</strong> verwoed<strong>de</strong> discussies<br />
over ‘geschikte’ bouwvormen. <strong>De</strong><br />
professionals die verantwoor<strong>de</strong>lijk waren<br />
voor <strong>de</strong> volkshuisvest<strong>in</strong>g, ruimtelijke<br />
or<strong>de</strong>n<strong>in</strong>g en <strong>de</strong> beeldkwaliteit <strong>van</strong> stad<br />
en landschap, had<strong>de</strong>n geen grip <strong>op</strong> <strong>de</strong>ze<br />
ontwikkel<strong>in</strong>g. Dit kwam me<strong>de</strong> doordat<br />
<strong>de</strong> beleidshandhav<strong>in</strong>g te wensen over<br />
liet. <strong>De</strong> gemeentelijke af<strong>de</strong>l<strong>in</strong>g bouw- en<br />
won<strong>in</strong>gtoezicht functioneer<strong>de</strong> doorgaans<br />
gebrekkig. Veel bouw<strong>in</strong>specteurs kon<strong>de</strong>n<br />
geen bouwteken<strong>in</strong>gen lezen en het<br />
kwam regelmatig voor dat er geen auto’s<br />
beschikbaar waren om <strong>op</strong> <strong>in</strong>spectie te gaan.<br />
Bovendien was er corruptie en willekeur<br />
b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong> gemeentelijke diensten, waar-<br />
door controles selectief wer<strong>de</strong>n uitgevoerd.<br />
<strong>De</strong> directeur <strong>van</strong> bouw- en won<strong>in</strong>gtoezicht<br />
<strong>in</strong> Cuenca vertel<strong>de</strong> bijvoorbeeld dat zijn<br />
dienst bepaal<strong>de</strong> <strong>de</strong>len <strong>van</strong> <strong>de</strong> stad jarenlang<br />
niet had gecontroleerd omdat het gerucht<br />
g<strong>in</strong>g dat het er gevaarlijk was. Terwijl veel<br />
gevestig<strong>de</strong> architecten bezwaar had<strong>de</strong>n<br />
tegen <strong>de</strong> veran<strong>de</strong>r<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> <strong>de</strong> volksarchitectuur,<br />
had<strong>de</strong>n vooral jongere vakgenoten die<br />
nog geen grote klantenkr<strong>in</strong>g had<strong>de</strong>n, baat<br />
bij <strong>de</strong> nieuwe klandizie. Zij verwelkom<strong>de</strong><br />
<strong>de</strong> niches <strong>in</strong> <strong>de</strong> won<strong>in</strong>gbouwmarkt en<br />
droegen bij aan <strong>de</strong> productie <strong>van</strong> nieuwe,<br />
<strong>op</strong>vallen<strong>de</strong> woonhuizen aan <strong>de</strong> stadsrand.<br />
Met an<strong>de</strong>re woor<strong>de</strong>n: er bestond<br />
geen consensus over <strong>de</strong> wenselijkheid of<br />
onwenselijkheid <strong>van</strong> <strong>de</strong> nieuwe vormen <strong>van</strong><br />
<strong>volkswon<strong>in</strong>gbouw</strong>.<br />
Achter <strong>de</strong>ze discussies g<strong>in</strong>g bovendien een<br />
complex probleem schuil <strong>van</strong> verdwijnen<strong>de</strong><br />
ou<strong>de</strong> hiërarchieën en nieuwe sociale<br />
relaties. Architecten die tot <strong>de</strong> culturele<br />
elite behoor<strong>de</strong>n, zagen <strong>in</strong> <strong>de</strong> <strong>op</strong>komst <strong>van</strong><br />
<strong>de</strong> zogenaam<strong>de</strong> ‘migrantenarchitectuur’<br />
<strong>de</strong> vervlakk<strong>in</strong>g en ‘vervolks<strong>in</strong>g’ <strong>van</strong> <strong>de</strong><br />
ste<strong>de</strong>lijke samenlev<strong>in</strong>g. Dat was overigens<br />
niet alleen het geval <strong>in</strong> Cuenca maar ook<br />
<strong>in</strong> het meer naar het noor<strong>de</strong>n gelegen<br />
Riobamba dat <strong>van</strong>af het e<strong>in</strong><strong>de</strong> <strong>van</strong> <strong>de</strong> jaren<br />
negentig met transnationale migratie<br />
en <strong>mondialiser<strong>in</strong>g</strong> te maken kreeg. <strong>De</strong><br />
nieuwe sociale normen en architectonische<br />
vormen wer<strong>de</strong>n niet alleen door profes-
Change language