1 - Vereniging tegen de Kwakzalverij

derdtal fleschkens en zalfpotjes aan den man brengen.
Ook de volksdokter en de volksdokteresse worden
veel geraadpleegd. De Parijsche Mr. en Mme Dousa,
met hun berucht drankje voor de tering, en de
Brusselsche oogmeester „Goolam-Kader" zijn nog
versch in het geheugen."
Na dit alles behandelt schrijver de vraag, hoe het
volk op het denkbeeld gekomen is van al die „ gekke
remediën en praktijken" en hg meent dat „de
sympathie, de gemeenschappelijkheid van gevoel
tnsschen de natuurwezens aan den eenen en den
lgder aan den anderen kant" daarin een hoofdrol i
speelt. Dat geheimzinnig verband kan volgens hem
berusten op de oorzaak der ziekte, op het uitwerksel,
den vorm, den naam, den aard der ziekte.
Om duidelijk te maken wat schrijver hiermede
bedoelt, willen we eenige door hem gegeven voorbeelden
mededeelen :
De oorzaak. B.v. de hond, die u gebeten heeft.
In geheel Europa, ja in China en Indië heet het,
dat het ter genezing voldoende is, het haar van
den hond op de wonde te leggen of zijn vleesch te
eten. Elders doet men iemand, met het doel zijne
wormen te verdrijven, een gedroogde en tot poeder
gewreven worm innemen, door een anderen mensch
uitgeworpen. Homöopathie — zegt schrijver, —
anders niet !
De vorm. Gewassen met knobbelachtige wortels,
als het speenkruid en het knoopig helmkruid b.v.
moeten de aambeien genezen, de hondstong verdrijft
de hondsdolheid.
De kleur. Een geelsappig kruid, de stinkende
gouwe b.v., dient tegen de geelziekte.
De natuur of het getal der voorwerpen. Het bij
zich dragen van de milt of een ander lichaamsdeel
vau den (onvruchtbaren) muilezel maakt de vrouw
onvruchtbaar ; drie wortels van de weegbree of 't
derde stengellid van 't ijzerkruid genezen de derdendaagsche
koorts.
De naam. De hondsroos en de hondsribbe genezen
hondsbeten, het leverkruid neemt de leverziekte
weg, enz.
En biermede nemen we afscheid van de inderdaad
lezenswaardige inleiding van 's schrijvers boek, om
in het werk zelf hier en daar een greep te doen uit
den schat van voorbeelden van volksbijgeloof in
geneesmiddelen. We zullen, wijl de ruimte ons
noopt tot kortheid, ons tot de onzes inziens meest
karakteristieke beperken.
Om een kinderlooze vrouw moeder te zien worden,
volstaat het, haar buiten haar weten merriemelk
te doen drinken. Hertshoorn tot poeder gestampt
en met koedrek vermengd bij zich dragen,
heeft dezelfde gevolgen. Daarentegen beletten steenvaren,
klimopbeziën en wilgenbladeren de conceptie.
In Hongarije maakt het zaad van maankop
(papaver) op den trouwdag in den schoen eener
bruid gedaan, haar huwelijk onvruchtbaar.
In den omtrek van Hal (België) geneest men de
verkoudheid in de ooren der kinderen met er donderbladeren
op te leggen, na deze vooraf in de
melk eener vrouw, die een mannelijken zuigeling
heeft, gedoopt te hebben, In dezelfde streek wascht
de moeder eiken morgen, met de natte luiers, het aangezicht
harer zuigelingen, vooral der meisjes ; dat
geeft een zachte en blanke huid.
Om het uitkomen der tanden te bevorderen,
bestrijken de Walen het tandvleesch met de hersenen
van een haas. Eertijds placht men het kind —
zegt schrijver — een ketting van groote barnsteenèn
kralen aan den hals te doen dragen 5 ). In het
Luiksche verdrijft een fijne kattendarm, om den
bals gebonden, de zenuwpijn in het hoofd.
Tegen krampen is een palingvel aan of om het
zieke lichaamsdeel gebonden, de beste remedie. In
Gelderland dient daartegen een mislukt uitbotsel van
een beukentakje, dat men als een rond uitwas, ter
grootte van een knikker, dikwijls aan die boomen
kan vinden.
Mosterdzaad, droog gegeten, is een voorbehoedmiddel
tegen beroerte.
Opdat de kinderen van stuipen zullen bevrijd
blijven, steken de Luikerwalen een handvol wijnruit
onder hunne hoofdkussens, in Holland legt men het
') Daarvan zjjn zeker nog onze „Electro-magnetische tandhalsbandjes"
een uitvloeisel!
op de polsjes. In Zwaben is het voorschrift : neem
een jonge zwaluw van het eerste broedsel en sngd
ze, vóór de eerste volle maan, levend open ; in hare
maag vindt ge twee steentjes, het eene eenkleurig,
het andere bont ; die steentjes in een stukje kalfsof
reeënvel genaaid en om den hals gehangen,
zullen u helpen. In Zuid-Duitschland heet het :
als een kind stuipen heeft, pluk dan een jonge duif
rondom den aars gansch kaal en houd ze een half
uur met den aars tegen den aars van het kind.
Duizeligheid wordt in de buurt van Brandenburg
weggenomen, door, na zonsondergang, driemaal naakt
rondom een vlasakker te loopen.
Tegen kranke oogen geldt onder het volk algemeen
het dragen van oorringen als geneesmiddel.
In Pruisen geneest men ze door negen derlei kruiden
in een stuk ongekrompen laken te naaien,
gesponnen door een kind van zeven jaar ; men,
wikkelt er linnen om, draagt het pakje negen dagen
op het bloote lijf en begraaft het daarna op een
plaats waar zon noch maan schijnt. In Vlaanderen
heet het : wasch de zieke oogen met het eerste
water, 's morgens door een nüchteren mensch geloosd.
In het Luikerland bezigt men water van
sneeuw, in de maand Maart verzameld en zorgvuldig
in eene flesch bewaard.
Schelpslakken — hoe vreemd het ook klinke —
staan in de volksgeneeskunde hoog aangeschreven.
Velen laten ze in een flesch rotten en bekomen
alzoo een soort van zalf of vettige olie, die voor
allerlei kwade verzweringen zeer wordt geprezen.
Ook voor verstuikte ledematen ! waterzucht ! ! en
tering ! ! ! benuttigt men deze weekdieren. De genoemde
Albert Magnus roemde ze als uitstekend
tegen een menigte kwalen : ze heelden de breuken,
deden de naweeën der kraamvrouw en hare huidrimpels
verdwijnen, ontlastten de waterzuchtigen,
herstelden kranke oogen en zenuwen, namen den
rooden loop weg, stuitten den bloedvloed, zuiverden
de wonden en losten het verstopte water ! 6 )
Tegen keelpijn zijn onder het volk de volgende
middelen in zwang : a. 's Avonds een dien dag gedragen
kous met de binnenzijde op de keel binden.
b. Een levende kikvorsch zoo diep mogelijk in de
mond steken, hem bij de achterpooten vasthoudende.
Wie voor dit middel terugschrikt, binde eenvoudig
het dier op de keel. c. Een zwaluwennest, met azijn
gekookt, op den hals leggen of wel bijna even
krachtig : d. een zakje met pieren.
Tegen de longtering (denk om de sympathie)
passen de Duitse he volksartsen, alias kwakzalvers,
toe : het innemen van gedroogde en fijn gemalen
gems-, kalver- en vos3enlongen. Bovendien weet
men de uitteriug op dieren en planten over te
dragen : men geeft b.v. een stuk vleesch, in het
water van den zieke geweekt, eenen hond te eten,
of men doet den zieke eene aderlating of brengt
hem een bloedende kwetsuur toe ; dat bloed giet
men in het gat van een kerseboom, dien men zeer
diep uitgehold heeft, om hem te doen verkwijnen.
De boom en de hond sterven en de zieke geneest.
Tegen pleuris wendt het volk aan : het sap van
verschen paardendrek, gekookt in witten wijn met
kollebloemen en warm ingenomen.
Tegen tandpijn kent het volk een oneindig aantal
geneesmiddelen, als : koedrek met prei, aarde van
een oud zwaluwennest enz. In het vette deel van
den arm, aan den kant, waar de pijn zetelt, een
zakdoek binden, neemt ook onmiddellijk de pijn weg.
Hetzelfde gevolg ondervindt men als men met een
doodsbeentje, 's middérnachts op een kerkhof gezocht,
tegen den zieken tand wrjjft. De Duitschers dragen
een „doodentand" om den hals.
Om van maagpijn bevrijd te blijven laat men op
een pint witten wijn een paar hoendermagen rotten
en neme daarvan 's morgens en 's avonds een lepel.
Tegen dronkenschap gebruike men water, waarin
een doode gewasschen is, of, zooals in Oldenburg,
brandewijn waarin een jonge aal gestorven is.
Tegen geelzucht, gebruiken de lagere volksklassen
in Brabant al een heel zonderling middel, n.l. luizen
op een boterham gelegd — hoe meer hoe beter —
en hem zoo binnengespeeld !
6 ) Zoo iets als Sequah's, „onmiddellijke verlichting !" Deze
pakt er echter en-passant ook de cholera bij, waartegen men
nog in 1854 te Manchen een ui in den zak droeg of in de
kamer hing ! !
Om typhus te genezen gebruikt men te Denderleeuw
en elders het volgende geneesmiddel : neem
jonge, nog pluimlooze duifjes, snijdt ze in de lengte
van den buik open en leg ze dan bloedend en warm
met ingewanden en al op de voetzolen van den
zieke, 's Anderdaags zullen de beestjes er gansch
zwart uitzien, puur van den brand !
Duiven spelen trouwens in de volksgeneeskunde
een groote rol. In Noord-Nederland is^iet zeer gebruikelijk,
dat, om een kind van den dauwworm te
genezen, een paar tortelduiven boven de wieg gehangen
worden. Een opengesneden duif, op het
geschoren hoofd van den jongen zieke gelegd, geneest
volgens de Parijsche vrouwen, bij een kind de hersenvliesontsteking.
Tegen buiktypbus gebruikt men in België stuk
gehakte pieren, op den blooten navel gebonden.
Tegen de waterzucht drinken de Luikerwalen asch
van hazenhaar, in witten wijn. De Duitschers gaan
homopaetisch te werk; het volk drinkt daar, tegen
de gevreesde ziekte, verscheidene dagen achtereen,
's morgens nuchter, zijn eigen water.
Tegen het graveel ziet men het volk mossel- en
eierschelpen in zijn medicijnen mengen en den
schelpslakken schrijft men voortdurend de krachtigste
werking toe.
In Duitschland worden de lijders aan mazelen met
spek ingewreven ! Ook hangt men hun roode lapjes
om den hals.
Als voorbehoedmiddelen tegen de pokken gelden
algemeen : een stuk kamfer onder den oksel dragen ;
ajuinkransen in de kamer ophangen ; een ketting
onder het bed leggen, enz.
In heel Vlaanderen beweert men dat de roos
verdwijnt door de ontstoken huid te wrijven met
de hand, waarop een mol gestorven is.
Als geneesmiddel tegen de fijt gebruikt het volk
het dunne huidje, dat zich in kippeneieren tusschen
het wit en den doier bevindt.
Het opleggen eener levende pad wordt in Zwaben
geacht den borstkanker te heeleo.
Tegen brandwonden wordt in Vlaanderen een
zalf gebruikt, gemaakt van een handvol aardwormen,
in versehe, zoete boter gekookt ; tegen winterhanden
of -voeten heet het : 's morgens, nuchter, uwe
handen wasschen in uw eigen water.
Als middel tegen de jicht of rhumatièk wordt
algemeen — en 't is zeker goedkooper dantëequah's
prairiebloem — aanbevolen : een paardenkastanje
en een aardappel, in den broekzak gestoken. In
het Luikerland vinden we daartegen een paar merkwaardige
kuren : a met een hond in zijn bed slapen,
b vijf doodkistnagels, op het kerkhof geraapt, in
een zakje aan den hals dragen. De Luiksche doodgravers
drijven zelfs handel in zulke spijkers !
En hiermede meenen we voorbeelden genoeg te
hebben gegeven om te doen zien, hoe diep het
bijgeloof in zake geneeskunde nog bij het volk is
geworteld. En dat geschiedt alles nog in onzen tijd !
Terecht zegt hieromtrent de heer Gittee in zijn
bovenaangehaald artikel in „de Tijdspiegel" : „Wel
nam het vertrouwen des volks in den arts toe,
vooral sedert de wetenschap hare taak ernstig begon
op te vatten, doch niet minder dan vroeger wordt
de geneeskunde uitgeoefend door allerhande personen,
welke den ganschen rommel uit vroegere eeuwen
nog altijd toepassen. Den wonderdokter kan men
nog steeds op de meeste onzer kermissen 7 ) aantreffen
Hoeft er op gewezen, hoeveel sluwe bedriegers
de lichtgeloovigheid der menigte in gezondheidszaken
te baat nemen? Het is een bekend feit, dat de
talrijke veroordeelingen wegens onwettige uitoefening
der geneeskunde het tiende gedeelte niet treffen van
hen, die op dien grond onder het bereik vallen van
het strafwetboek. Kaartlegsters, vroedvrouwen en
apothekers, allen houden zich bezig met geneeskunde,
ja hebben niet zelden meer vraag dan de
wetenschappelijke arts.
Zulke misbruiken kan men niet streng genoeg te
keer gaan. Te veel vrijheid is geen vrijheid meer.
Doch er is meer noodig dan het opzicht der overheid.
Vooral bij het volk dient gewerkt om de
begrippen, welke den mensch op een iniddeleeuwschen
trap van ontwikkeling houden, aan te tasten en
') 't Behoeft daarvoor geen kermis te wezen!