resultaat van studie effectiviteit van grindsubstitutie - Grindcomité en ...

Studie - effectiviteit van grindsubstitutie
Om te onderzoeken wat deze onderzoeksprojecten op het vlak van grindsubstitutie nu concreet en effectief
hebben opgeleverd en wat het realistisch potentieel is voor de toekomst heeft het Onderzoekscomité een
laatste studie uitgeschreven.
Het Onderzoekscomité stelde in 2008 het bestek ”studie van de effectiviteit van grindsubstitutie als resultaat
van onderzoekprojecten uit de oproepen tot projectvoorstellen” op om te kunnen aanbesteden. De inspectie
van financiën verleende een gunstig advies op 29 januari 2008.
Het Onderzoekscomité oordeelde in de vergadering van 27 februari 2008 dat het aangewezen is om de
uitvoering van het dossier uit te stellen tot de beëindiging van alle onderzoeksprojecten.
Op 16 november 2010 gaf de Vlaamse minister van Leefmilieu, Natuur en Cultuur goedkeuring voor het
uitschrijven van een algemene offerteaanvraag voor de studieopdracht „Studie van de effectiviteit van
grindsubstitutie als resultaat van onderzoeksprojecten uit de oproepen tot projectvoorstellen‟. In de
vergadering van het Onderzoekscomité van 24 januari 2011 werd beslist de studie “effectiviteit van
grindsubstitutie” toe te wijzen aan VITO NV, Boeretang 200 te 2400 Mol, mits de goedkeuring van de
bevoegde minister. Op 3 maart 2011 ontving het Onderzoekscomité de goedkeuring voor de toewijzing van
deze studieopdracht.
Deze studie wordt op 1 december 2011 voorgesteld aan het publiek tijdens het symposium van het
Onderzoekscomité en is hiermee ook het sluitstuk van de werkzaamheden van het Onderzoekscomité.
Resultaten - studie van de effectiviteit van grindsubstitutie
VITO-studie uitgevoerd in opdracht van het Onderzoekscomité van het Grindfonds
INLEIDING
De zoektocht naar relevante grindvervangers, die het volume van de Vlaamse gewestelijke
grindproductie kunnen overnemen, werd de focus van het Onderzoekscomité van het Grindfonds.
Ondanks herhaalde oproepen tot projectvoorstellen (in totaal 7 oproepen sinds 1995) bleef het resultaat
van de uitgevoerde gesubsidieerde onderzoeksprojecten op het vlak van bereikte substitutie beneden de
verwachtingen (Jaarverslag Grindcomité en subcomités, 2009).
Globaal kan gesteld worden dat de respons op deze oproepen eerder moeizaam en beperkt was.
Uiteindelijk leidden deze oproepen niettemin tot een aantal valabele onderzoeksprojecten, die al dan niet
een substituut voor de vervanging van grind als primaire grondstof opleverden of resulteerden in een
vermindering van het gebruik ervan (verhoogde efficiëntie). In totaal werden 53 voorstellen ontvangen
(waarvan enkele tweemaal werden ingediend). Daarvan leidden uiteindelijk 18 dossiers tot een
onderzoeksproject.
In de meeste toepassingen kunnen grind en zand niet zomaar vervangen worden en zijn de secundaire
materialen, bouw- en sloopafval geen alternatief zondermeer. Zelfs indien de recyclage van bouw- en
sloopafval de 90% zou bereiken in plaats van de huidige 85% en de laagwaardige toepassingen (zoals
funderingen en onderfunderingen) voor een miljoen ton worden omgezet in hoogwaardigere
toepassingen (zoals betonwaren en stortklaar beton), zal dit slechts in beperkte mate een alternatief
vormen voor het gebrek aan grind en bouwzand. Het hergebruik van gerecycleerde granulaten, de
steenachtige fractie van bouw- en sloopafval, is dus reeds ruim in toepassing, maar de herwaardering
naar hoogwaardigere aanwendingen is niet vanzelfsprekend. In zijn jaarverslag van 2009 stellen het
Grindcomité en zijn subcomités dat de premisse van substitutie, vervat in het Grinddecreet, in de praktijk
slechts beperkt haalbaar is met ca. 10% van de Limburgse grindwinning.
Op dit ogenblik is het nuttig de doelstelling van het Onderzoekscomité volgens het Grinddecreet
te evalueren en na te gaan wat de effectieve en eventuele potentiële resultaten zijn van de
grindsubstitutie.
O N D E R Z O E K S C O M I T E

DOELSTELLING
Het onderzoekscomité wenst met deze studie te onderzoeken wat het substitutiepotentieel van de
uitgevoerde onderzoeksprojecten reëel en concreet betekent. Is dit potentieel effectief realiseerbaar
en wat zijn de knelpunten (technisch, economisch, ecologisch, ruimtelijke ordening, markt)?
De onderzoeksvragen van deze studie zijn de volgende:
Wat zijn de werkelijke resultaten van de onderzoeksprojecten en leiden deze voor Vlaanderen tot effectieve
grindsubstituten voor grind als primaire delfstof?
Welke van deze onderzoeksresultaten hebben geleid tot een effectieve grindvervanging of –besparing en wat is
het realistisch verwacht potentieel per jaar voor de eerste vijf jaren respectievelijk in eerder laagwaardige en
eerder hoogwaardige toepassingen?
Wat was de invloed van beschikbare secundaire granulaten op het verbruik van primair grind en zand?
Wat is de marktappreciatie van de toegepaste alternatieven?
Wat zijn de eventuele knelpunten voor een meer doorgedreven gebruik van secundaire granulaten als
effectieve grindvervangers en hoe zijn deze op te lossen?
Wat is de financiële rendabiliteit van grindsubstituten voor de verbruikers van grind en zand en wat zijn de
effecten hiervan voor de gebruikers van betonwaren en –producten (korte/lange termijn)?
Wat is de effectieve milieubalans in een vergelijking van deze substituten met hun origineel?
Welke zijn de resultaten van een SWOT-analyse naar aanleiding van de aanwending van de grindsubstituten?
PLAN-VAN-AANPAK
Vooreerst werden de verschillende onderzoeksprojecten onderzocht op basis van de rapporten
(POTENTIEEL) en bijkomende interviews (ACTUALISATIE). Hierbij werd dieper ingegaan op volgende
onderzoekstopics:
1. effectieve grindsubstitutie of –besparing in ton/jaar (grindsubstitutie);
2. effecten van schaarste aan grondstoffen, welke substituties zouden ook gerealiseerd worden
zonder dat er een schaarste in de grondstof zou zijn opgetreden (effecten schaarste);
3. inzicht in het financiële kostenplaatje en rendabiliteit van het op de markt brengen van
grindsubstituten, en het gebruik ervan (financieel);
4. inzicht in de milieueffecten en milieukosten van de productie, aanwending en duurzaamheid van
de grindsubstituten en grindbesparende maatregelen (uitputting grondstoffen, productieprocessen,
ruimte-inname, reststoffen, transport, procedures en vergunningen) (milieu);
5. knelpunten en oplossingen om grindsubstituten überhaupt in te zetten of meer toe te kunnen
passen (normering, vergunningverlening, ...) (knelpunten en oplossingen).
Vervolgens werd op basis van deze gegevens een effectiviteitsanalyse uitgevoerd waarbij een antwoord
gezocht werd op de onderzoeksvragen. De belangrijkste bevindingen werden vervolgens samengevat in
een overzichtelijke SWOT-analyse. De studie werd finaal afgesloten met de belangrijkste conclusies en
er werden aanbevelingen gedaan aangaande het delfstoffenbeleid inzake grind in Vlaanderen.
RESULTATEN STUDIE EFFECTIVITEIT VAN GRINDSUBSTITUTIE
Een algemene bespreking van de onderzoeksprojecten toont aan dat er 3 types van onderzoek zijn
uitgevoerd:
1. onderzoeksprojecten met een focus op grindsubstitutie (9 studies)
2. onderzoeksprojecten met een focus op grindbesparing (4 studies)
3. algemene onderzoeksprojecten met een focus op specifieke knelpunten, inzichten en overzichten (5 studies)
Tevens wordt opgemerkt dat het onderzoek naar alternatieven voor grind volledig is toegespitst op
hoogwaardige betontoepassingen (grindvervangers in bv de asfaltsector komen niet aan bod) en
enkel is uitgevoerd op de volgende stromen: gerecycleerde granulaten afkomstig van bouw- en
sloopafval of productieafval (focus op betongranulaat), slakken (stinox, metamix), bodemassen, en de
inerte fractie van huishoudelijk afval.
Het potentieel van de studies is besproken aan de hand van 5 onderzoekstopics (effectieve
grindsubstitutie, effecten schaarste, financieel, milieu, knelpunten en oplossingen) op basis van de
rapporten. Voor grindsubstitutie is een potentieel naar voor geschoven van 550 kton/jaar terwijl het
potentieel voor grindbesparing 82 kton/jaar bedraagt (1 kton/jaar = 1000 ton/jaar).
O N D E R Z O E K S C O M I T E

Een grondige actualisatie van deze studies op basis van verschillende interviews bij de betrokken
bedrijven zelf toont aan dat dit potentieel in 2010 niet werd gehaald. De effectieve grindsubstitutie
bedroeg slechts 40 kton terwijl de besparingen goed waren voor 35 kton. Enkel gerecycleerde
betongranulaten afkomstig van eigen bedrijfsafval werden in 2010 succesvol ingezet bij de
ondervraagde bedrijven. Omwille van verschillende redenen werden de andere potentiële
grindsubstituten tot nu toe niet ingezet. Vaak omdat zeer grote investeringen moeten gedaan worden
(slakken en assen) en de perceptie van het risico nog te groot is (gerecycleerde granulaten afkomstig
van externe bronnen). Er is aldus nog een grote groeimarge voor grindsubstitutie in Vlaanderen, zeker
bij veranderende randvoorwaarden. Het volledige effect van de verschillende studies voor het
Onderzoekscomité van het Grindfonds zal dan ook pas binnen een aantal jaren duidelijk worden.
Op basis van deze gegevens en de gegevens uit de algemene studies is een effectiviteitsanalyse
uitgevoerd. Hieruit blijkt dat het grootste potentieel voor grindsubstitutie voor Vlaanderen de
gerecycleerde granulaten afkomstig van bouw- en sloopafval (10.000 kton) zijn waarvan nu reeds is
aangetoond dat vooral de betongranulaten (3.200 kton) integraal als grindvervanger kunnen dienen.
De belangrijkste knelpunten die een hoogwaardig gebruik van deze grindsubstituten in de weg staan zijn
het gebrek aan garanties over de continue kwaliteit en samenstelling van de gerecycleerde granulaten
en betonproducten op basis van deze gerecycleerde granulaten (gebrek aan vertrouwen) gekoppeld
aan het ontbreken van prestatie-gerichte bestekken (nu hoofdzakelijk middelen-verbintenissen).
Echter, de laatste jaren heeft het thema ‘Duurzaam materiaalgebruik in de bouw’ zeer veel aandacht
gekregen (zie ook ViA-project, Vlaanderen in Actie) en zijn er verschillende initiatieven op de sporen
gezet om de kwaliteitsgaranties en het vertrouwen te verhogen. Zo is er de evolutie van een
Afvalstoffendecreet naar een Materialendecreet, de ontwikkeling van een ketenbeheersysteem met
daaraan gekoppeld eenheidsreglement, de verplichting van selectieve sloop voor bouwwerken >1000 m³
etc. Tevens beseft de overheid dat onderbouwde gegevens absoluut noodzakelijk zijn voor het
uittekenen van een goed beleid. Dit heeft o.a. geleid tot de opstart van een ‘Monitoringsysteem
Duurzaam Oppervlaktedelfstoffenbeleid’ in een samenwerkingsverband van LNE, OVAM en VITO
waarvan de finale gegevens van 2010 begin 2012 beschikbaar zullen zijn. De in deze studie gebruikte
gegevens afkomstig uit het Monitoringsysteem moeten dan ook met de nodige omzichtigheid behandeld
worden.
In totaal werd in 2010 in Vlaanderen ongeveer 6.000 kton grind gebruikt. Volgens het
Monitoringsysteem gaat het hier om een kleine 2.000 kton eigen ontginningen en iets meer dan 4.000
kton import. Langs de aanbodzijde wordt uit informatie van Belbag verkregen dat er 4.000 kton
geproduceerd wordt (deels met ingevoerde tout-venant) aangevuld met 2.000 kton andere import. Deze
2 scenario’s kunnen dan ook als een vork beschouwd worden dat het minimum en maximum aangeeft
van eigen productie versus import. De belangrijkste substitutie van grind in Vlaanderen werd in 2010
echter gerealiseerd door import van steenslag. In totaal werd er afhankelijk van de bron tussen de 6.300
en 11.000 kton steenslag geïmporteerd in vergelijking met slechts 2.000 kton in de periode 2006-
2007.
Van het grind wordt ongeveer 4.650 kton gebruikt in hoogwaardige betontoepassingen (stortbeton
en betonwaren). Naast het natuurlijk grind wordt in deze hoogwaardige toepassingen ook ongeveer 560
kton betongranulaten afgezet. Daarnaast wordt ook nog eens 700 kton grind gebruikt in
asfalttoepassingen. Naast het natuurlijk grind wordt in de asfalt ook nog 650 kton asfaltgranulaat
toegepast. Voor de vervanging van grind door betongranulaat in betonwaren kunnen we dus spreken
van ongeveer 10% terwijl de vervanging van grind door asfaltgranulaat in asfalt bijna 50% bedraagt. Uit
deze cijfers kunnen we besluiten dat vandaag reeds 1.210 kton gerecycleerde granulaten hoogwaardig
wordt toegepast in Vlaanderen (Monitoringsysteem, 2011).
Voor laagwaardige toepassingen is grind zo goed als volledig vervangen door gerecycleerde granulaten.
De verwachtingen zijn dat het hoogwaardig gebruik van alternatieve granulaten (gerecycleerde
granulaten en secundaire granulaten) de komende jaren zal toenemen, maar vermoedelijk eerder traag
(1 à 2% per jaar) tenzij bepaalde externe factoren de inzet van de alternatieve granulaten sterk zouden
versnellen.
O N D E R Z O E K S C O M I T E

Van deze analyse is vervolgens een overzichtelijke en overkoepelende SWOT-analyse gemaakt
aangaande de aanwending van grindsubstituten voor Vlaanderen als resultaat van de
onderzoeksprojecten (confrontatiematrix hieronder weergegeven).
STERKTES
technisch goed mogelijk (mits beperkte
aanpassingen) (enkele uitzonderingen)
milieuhygiënisch meestal ok
geringe transportafstanden en kostprijs (eigen
puin met mobiele breker)
specifieke intrinsieke eigenschappen kunnen
meerwaarde bieden
groot potentieel (urban mining)
OPPORTUNITEITEN
omzetting Afvalstoffendecreet naar
Materialendecreet
ketenbeheersysteem en eenheidsreglement
(COPRO/Certipro)
ontwikkelingen ‘End of Waste’ (EU)
het Grinddecreet zelf
stortverbod voor bouw- en sloopafval
groene imago (ECO) ook op het gebied van
materiaalgebruik (nu vooral energie en water) –
groene economie
stijgende prijs primaire grondstoffen
selectieve sloop
pre-sloopbeoordeling (milieuhygiënisch en
technische aspecten)
toekomstige aanpassing betonnorm (NBN 15-001)
O N D E R Z O E K S C O M I T E
ZWAKTES
secundaire grondstoffen voldoen niet altijd
(milieuhygiënisch/bouwtechnisch)
beperkte onafhankelijke controle (e.g. COPRO,
Certipro, Milieu-inspectie)
geen vrije markt secundaire grondstoffen
(onbekendheid, verkoopspunten, continue
aanvoer en kwaliteit, organisatie vraag en aanbod)
ruimtebeslag (opslag stock, aparte silo’s)
betonproducten met sec. grondstoffen worden
niet vaak vermarkt als ‘groen of milieuvriendelijk
product’.
BEDREIGINGEN
middelenverbintenissen ipv prestatie-gerichte
bestekken (vb SB250)
afvalstatus (perceptie) – negatieve lobby
risicoperceptie van de producent
negatieve pers (plof-stenen, asbest, ...) en invloed
op imago
beschikbaarheid van substituten in grensregio’s
huidig regulerend kader
BENOR certificatie onvoldoende flexibel en
dynamisch om secundaire grondstoffen
optimaal te benutten
er zijn geen financiële stimuli om
grindsubstituten te gebruiken of
betonproducten met hoog aandeel secundaire
grondstoffen aan te kopen.
kostprijs grind weerspiegelt niet de
schaarste/maatschappelijke wens tot beperking
grindwinning omwille van import kalksteen, import
grind buitenland /NL, marktwerking (lange termijn
contracten, klantenrelaties,….)
Tenslotte zijn de belangrijkste conclusies samengebracht en worden aanbevelingen gemaakt voor het
delfstoffenbeleid inzake grind in Vlaanderen. Naast de besluiten die hierboven reeds werden besproken
wordt dieper ingegaan op een aantal bedenkingen. Zo worden gerecycleerde granulaten die het
belangrijkste Vlaamse potentieel vormen als grindsubstituten, voor ongeveer 95% afgezet in de
funderingsmarkt (laagwaardige toepassingen). Zolang deze markt voldoende afzetmogelijkheden
biedt voor de gerecycleerde granulaten zal verschuiving naar meer hoogwaardigere toepassingen
geremd worden.

miljoen ton
miljoen ton
12
10
8
6
4
2
0
12
10
8
6
4
2
0
Hoogwaardige
toepassingen
grind
productie
a
Laagwaardige
toepassingen
grind import steenslag
import
O N D E R Z O E K S C O M I T E
b
?
c
gerecycleerde
granulaten
min
max
secundaire
granulaten
Figuur: Schematische en benaderende voorstelling van de markt voor hoogwaardige toepassingen (stortklaar
beton, betonwaren en asfalt) en laagwaardige toepassingen (funderingen en onderfunderingen) in Vlaanderen. Bij
de hoogwaardige toepassingen is er een opsplitsing gemaakt tussen minimale (blauw) en maximale (bordeaux)
geschatte waarden afkomstig van verschillende bronnen. De rode pijl geeft de mogelijke verschuiving weer van
gerecycleerde granulaten naar hoogwaardige toepassingen (vooral betongranulaat). De oranje pijlen geven
vervolgens de mogelijke scenario’s weer bij een constante markt voor de hoogwaardige toepassingen. (a) reductie
grindwinning, (b) reductie import grind, (c) reductie import steenslag.
Met andere woorden, een cruciale factor in het meer hoogwaardig toepassen van gerecycleerde
granulaten is de grootte van de funderingsmarkt (funderingen en onderfunderingen). Een goed beeld
van deze markt kan bijdragen tot een betere kijk op deze transitie. Een krimp in de funderingsmarkt
gekoppeld aan het huidige stortverbod voor bouw- en sloopafval heeft in Nederland reeds gezorgd voor
een stijging van de inzet van betongranulaat in hoogwaardige toepassingen. Mocht er zich in Vlaanderen
een gelijksoortige verzadiging voordoen van de funderingsmarkt kan dit de verschuiving naar meer
hoogwaardige toepassingen versnellen. Bij het renoveren van wegen wordt typisch het materiaal dat
hierbij vrijkomt (toplaag en fundering) geheel of gedeeltelijk terug ingezet in de nieuwe fundering.
Aangezien er in Vlaanderen steeds minder ruimte is voor nieuwe wegen, kan men stellen dat zulke
verzadiging niet onmogelijk is. Daarom kan een grondige studie van de funderingsmarkt voor de
voorbije 10 jaar en een voorspelling voor de komende 10 jaar extra klaarheid scheppen in deze toch wel
belangrijke factor.

Deze studie kan, gekoppeld aan een volgehouden inspanning in het kader van het ‘Monitoringsysteem
Duurzaam Oppervlaktedelfstoffenbeleid’ belangrijke inzichten verschaffen die noodzakelijk zijn voor de
onderbouwing van toekomstige beslissingen. Tevens moet er rekening gehouden worden met de
verschillende politieke initiatieven en evoluties op Europees niveau (Raw Materials Stragegy,
Resource Efficiency Initiative, Europe 2020 Strategy en de Waste Framework Directive) en dat van
de buurlanden (vb. National Raw Material Strategy in Duitsland).
In bovenstaande figuur wordt een schematisch overzicht gegeven van de markt voor hoogwaardige
en laagwaardige toepassingen. Indien alle betongranulaat hoogwaardig zou worden ingezet is het
theoretisch mogelijk om de winning van grind (a) of de import van grind (b) en/of steenslag (c) significant
te reduceren. Hierbij moeten echter een aantal kanttekeningen geplaatst worden. Vooreerst ontstaat op
deze manier een tekort in de funderingsmarkt dat moet worden opgevuld door een ander materiaal
(behalve bij sterke krimp van de markt zoals hierboven aangehaald) en anderzijds is het vandaag niet
mogelijk om alle grind en/of steenslag te vervangen omwille van o.a. BENOR certificatie, bestekken,
visuele aspecten.
Met andere woorden, de Vlaamse markt heeft op korte en middellange termijn duidelijk nog
behoefte aan grind, al dan niet afkomstig uit eigen ontginningen (omwille van o.a. middelenverbintenissen
en esthetische aspecten). Wanneer er voor gekozen wordt om de grindwinning in
Vlaanderen volledig stop te zetten wordt onze regio volledig afhankelijk van de import van primaire
granulaten. Indien men kiest om de eigen grindwinningen te behouden kan de import van primaire
granulaten net sterk worden afgebouwd waardoor Vlaanderen minder afhankelijk wordt van zijn
buurregio’s/landen (geopolitiek).
Ook de toekomstige behoefte aan granulaten voor de hoogwaardige toepassingen speelt een
belangrijke rol in deze dynamiek. Enerzijds kan deze nog stijgen (opleving van de bouwmarkt), maar
anderzijds is het niet onmogelijk dat deze in de (verdere) toekomst zal dalen omwille van de nieuwe
bouwtechnieken aangaande duurzaam bouwen etc. waarbij spaarzaamheid, nieuwe innovatieve en
andere materialen, vaak niet op basis van granulaten (e.g. cellenbeton, hout, staal,) een deel van de
markt zullen overnemen.
Het Grinddecreet heeft er toe bijgedragen dat de grindsector evolueert naar een sector die op een
meer duurzame manier aan grindwinning doet. Tevens is er een duidelijk maatschappelijk draagvlak
voor projectmatige grindwinning (maatschappelijke projecten van groot openbaar belang) in Limburg
gegroeid. Deze projectmatige grindwinning is volgens Belbag (Belgische federatie van grind en zand) de
toekomst die een evenwicht tracht te vinden tussen de veiligheid van de burger, de natuur (met een
goede balans tussen landbouwgebied en natuurgebied) en de grindwinning (economisch aspect).
Grindwinning is uitgegroeid tot een meer duurzaam gebeuren waarbij al deze partijen hun zeg kunnen
doen en waar gestreefd wordt naar consensus en rationele beslissingen. Op deze manier blijft grind
een belangrijke delfstof in Vlaanderen voor hoogwaardige toepassingen in de bouwsector.
O N D E R Z O E K S C O M I T E