Het huis Basten Asbeck, Nieuwestraat 20-22 Groenlo

post HBO Bouwhistorie Restauratie en Monumentenzorg 2009-2011
december 2009
Beschrijving van
Het huis Basten Asbeck,
Nieuwestraat 20-22 Groenlo
door
R.J. Oostendorp

Inhoudsopgave
Inleiding en objectgegevens 3
1: Samenvatting en conclusie 4
2. Ontstaans- en gebruiksgeschiedenis 5
3: Beschrijving 7
A. Het herenhuis 8
B. De boerderij 13
C. Een vertrek 18
4: Literatuur- en bronnenoverzicht 22
5: Bijlagen en Afbeeldingen 23
Gegevens auteur
R.J. (Roy) Oostendorp
De Snieder 38
7141 NJ Groenlo
royoostendorp@gmail.com
0544-465095
06-38 64 24 35
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 2

Inleiding
De eerste opdracht in de tweejarige opleiding post HBO Bouwhistorie
Restauratie en Monumentenzorg is het maken van een beschrijving van
een pand, in de regel een (rijks)monument. Om te voorkomen dat er
meteen vele wetenschappelijke uitgaven verschijnen van al eerder
beschreven panden is de opdracht sterk beperkt.
Het is de bedoeling is om een pand in haar huidige staat te beschrijven,
inclusief het interieur van een ruimte in dat zelfde gebouw. Dat wil zeggen,
de buitengevels, waarbij de voorgevel de hoofdrol krijgt. Om de context te
begrijpen is er ruimte voor een korte geschiedenis van het ontstaan en het
gebruik van het pand.
In de samenvatting annex conclusie mogen bevindingen en een
voorzichtige interpretatie weergegeven worden.
Keuze
Het Achterhoekse stadje Groenlo is, op enkele uitzonderingen na, niet
meer gezegend met (laat)middeleeuwse bebouwing. Dat wil zeggen,
zichtbaar. Zoals in bijna elke oude stad, verbergen de huidige gevels en
daken de oudere kernen. Helaas krijgen deze in kleinere dorpen en steden
geen bouwhistorische aandacht.
Een van die uitzonderingen is het huis Basten Asbeck. Een ‘herenhuis’
met schuur en een grote stadstuin in de kleine binnenstad van een
voormalige vestingstad. Een rijksmonument met een zeer onbekende
geschiedenis.
Objectgegevens
Adres object
Huis Van Basten-Van Asbeck
Nieuwestraat 20-22
7141 BZ Groenlo
Gemeente Oost Gelre
Provincie Gelderland
Status object
Rijksmonument (nummer 18166)
Kadastrale gegevens
Gemeente Groenlo, sectie C, nummer 2751
Eigendom
Familie Bettenhaussen en Familie van Voorst
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 3

1.
Samenvatting en conclusie
Om een meer betrouwbare datering van de bouwgeschiedenis of een
bevestiging van de bekende jaartallen te krijgen, is een
dendrochronologische datering van het complex erg belangrijk. Tot die tijd
blijven we met aannames en theorieën speculeren. Over de vroegste
bouwdatum, de grote verbouwingen van 1709, begin 19 de eeuw en 1914.
Dat is de reden waarom de beschrijving voor een aanzienlijk deel is
gebaseerd op interpretatie van hetgeen zichtbaar is. Op zich is dat geen
probleem, maar met wat meer aanknopingspunten was het prettiger
geweest om grote delen van de puzzel te kunnen begrijpen.
Daarnaast baseert de opdracht zich in principe ook op het beschrijven van
het pand en niet op een bouwhistorisch onderzoek.
Bestudering van oude foto’s en van het pand ter plaatse levert toch nog
wel wat verrassende ontdekkingen op.
Opvallend is de toch wel vrij jonge bepleistering van het huis en de poort
(van ná 1914!). Ook het doorlopende metselwerk van de boerderij in de
toegangspoort duidt op een ingrijpende cosmetische wijziging van het hele
complex bij de uitbreiding en verbouwing van 1709.
Voor het maken van een beschrijving was het handiger geweest als er wat
meer beschreven bronnen beschikbaar zijn. In dit geval is er onderzoek
naar de bewoningsgeschiedenis gedaan om de verschillende bouwfasen
te begrijpen.
Door de zeer welwillende medewerking van de eigenaren is uitgebreid de
mogelijkheid geweest het pand en het perceel te bezoeken. Een
voorwaarde voor goed onderzoek.
Alle informatie die al dan niet in dit document is opgenomen kan gebruikt
worden voor een nadere studie naar dit complex. Vragen zijn er nog
genoeg.
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 4

2.
Korte ontstaans- en gebruiksgeschiedenis
Nieuwe Poort
(oud en nieuw)
Beltrummer Poort
(oud en nieuw)
1: projectie vesting na 1627 op huidige kaart .
Lievelder Poort
Het huis en de boerderij staan direct achter de hoofdwal tussen het
Mussenbergbolwerk en het bolwerk Scherpenberg, aan de Nieuwe Poort
van de stad Groenlo. Dit Scherpenbergbolwerk is onder Spaans bewind in
de periode tussen 1609 en 1618 gebouwd als zesde bastion in
de tot dan toe vijfhoekige ommuurde vesting. Feitelijk is het huis dus op de
gedempte verdedigingsgracht gebouwd.
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 5
Er is een verkoopakte uit 1664 dat, ten behoeve van de kerk, een oude
poort met een stuk grond tussen het huis van Mr. Berent Schoemakers en
de ‘Druppenwall’ wordt verkocht aan de kerkmeester E. Holberent en zijn
huisvrouw J. Eecherinck, mits er een noodweg voor krijgstijden vrij blijft.
Dit kan duiden op de grond waar Basten Asbeck wordt gebouwd, maar dat
kan ook op de Beltrummerpoort aan de westzijde van de stad slaan. De
bouw van een huis in deze periode is gezien de bouwwijze niet
onwaarschijnlijk.
Het bestaande huis is in 1709 verbouwd in opdracht van mr. Hendrik Jan
van Basten en Margaretha Geertruida van Asbeck. In dat jaar trouwden zij
en gingen zij wonen in ‘het eerste huis aan de nieuwe poort’. Wat er
precies is verbouwd is onderwerp van nadere studie.
2: gebrandschilderde ruiten van Van Basten en Van Asbeck 1720
Alleen dendrochronologisch onderzoek in het huis kan over het bouwjaar
of latere uitbreidingen uitsluitsel bieden. Mogelijk is dit in de toekomst
mogelijk, waardoor veel vragen van dit complex worden beantwoord.
De katholieke families Van Basten en Van Basten-Batenburg hebben het
complex tot 1914 in bezit gehad. Het was een geslacht van notarissen,
advocaten, (vrede)rechters en burgemeesters. Het is verkocht aan de
familie Heringa, die een belangrijk aandeel had in de lokale textielindustrie.
In 1989 en 2002 wordt er opnieuw van eigenaar gewisseld, maar zonder
familieband.

Het huis is in de loop der tijd opgewaardeerd van een pand met een
duidelijk functioneel agrarisch karakter tot een aardig herenhuis. Dit is in
eerste instantie versterkt door de verstening van het vakwerk in zowel de
boerderij als het woonhuis (wsl. 1709). Na 1914 zijn de gevels van het huis
gecementeerd, die in hoge mate het aanzicht heeft gewijzigd. Door
verschillende ingrepen in verschillende perioden heeft men het huis wat
meer status willen geven.
3: voorbeeld rosmolen 4: vooraanzicht 1950
De aanwezigheid van een halve molensteen voor de voordeur kan duiden
op het gebruik van de boerderij als (ros)molen. Opvallend is de hoge
verdiepingshoogte voor een boerderij. De functie vroeg blijkbaar hierom. In
de 18 de eeuw is de boerderij aan de linker- en achterzijde uitgebreid. De
boerderij heeft kort na de Tweede Wereldoorlog ook een tijd dienst gedaan
als opstelplaats voor weefgetouwen. In de jaren 60 van de 20 ste eeuw is de
aanbouw aan de linkerzijde gesloopt, waardoor de vakwerkgevel weer
zichtbaar werd.
De naam koetshuis die het gebouw in de volksmond heeft, is ontstaan
door de stalling van de lijkkoets van de Hervormde Gemeente. Sinds 2003
is er een theeschenkerij annex expositieruimte gevestigd.
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 6
De tuin achter het huis en de boerderij is ontstaan door de demping en
verlegging van de stadsgracht, voor de bouw van een zesde bastion
tussen 1610-1618. Op het nieuwe open terrein achter het bastion werden
barakken gebouwd (de huidige Barakkenplaats). Op de plaats van de
barakken zijn later kleine woonhuizen en boerderijen ontstaan, maar de
grote tuin bleef behoren bij het huis.
Situatie en ligging. Bron: Google Maps

3.
Beschrijving
De redengevende beschrijving van het complex (inschrijvingsdatum
rijksregister 11 mei 1966) luidt:
“Rechts: een herenhuis (XVII ?) met schilddak en gecementeerde gevels.
Geprofileerde waterlijst en vensterdorpels, oude kozijnen. Belangrijk
interieur. Links hiervan een zandstenen poortje (1760) met alliantiewapen.
Links: boerderij met gevel, waarin stijl –en regelwerk. Linkergevel met
vakwerk. Tuin aansluitend tegen stadswal. In de stoep 1709.”
5: vooraanzicht 2009
Complex algemeen
Het HERENHUIS (A.) “Basten Asbeck” (rechts) met BOERDERIJ (B.)
(links) en grote TUIN is gelegen in het noordelijke deel van de binnenstad
van de voormalige vestingstad Groenlo (Gld.), tussen het bolwerk
Scherpenberg (Maliebaan), de Wheme en de Barakkenplaats, met de
voorgevels gericht naar en aan de Nieuwestraat.
6: kadastrale minuut 1832, Groenlo sectie C
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 7
De bouwstijl is ambachtelijk/traditioneel, zonder duidelijke stijlkenmerken.
Latere toevoegingen hebben het huis wat meer aanzien gegeven, maar
ook dat is op een lokale bouwtraditie gebaseerd.
De ogenschijnlijk onevenwichtige indeling en rommelige afwerking laten
het oorspronkelijke huis wat moeilijk aflezen. Oorspronkelijk is het huis
gebaseerd op een houten gebintconstructie met vakwerkgevels,

waarbinnen de vakken zijn gevuld met baksteen. De topgevels zijn daar
nog een overblijfsel van. Deze waren ook opgebouwd uit vakwerk,
oorspronkelijk bekleed met houten geveldelen. Zo heeft ook de boerderij
eruit gezien.
Later, te beginnen in 1709, zijn de gevels van het huis opnieuw ingedeeld
met nieuwe vensters. In deze periode is het achterhuis ontstaan.
Om het complex meer aanzien te geven zijn de vakwerkgevels vervangen
of uit het zicht weggewerkt door metselwerk. Tot het begin van de 20 e
eeuw moet het complex geheel in baksteen opgetrokken zijn geweest.
Na de verkoop in 1914 aan de familie Heringa is het pand onherkenbaar
veranderd. Er zijn raam- en deurkozijnen bijgeplaatst, ramen kregen een
nieuwe roedeverdeling, het huis werd voorzien van een
portlandcementring en de beide topgevels aan de zuidkant werden
verwijderd en voorzien van een dakschild.
De restauratie van het huis in de jaren 80 van de 20 ste eeuw hebben nog
meer bouwsporen verwijderd. De muren werden geschilderd, maar ook het
interieur werd stevig overgeschilderd waardoor sporen op balklagen en in
binnenwanden vrijwel onzichtbaar zijn weggewerkt.
A. Het herenhuis
Plattegrond en opbouw
Het HERENHUIS is gebouwd op een samengestelde, maar in hoofdvorm
rechthoekige plattegrond, evenwijdig aan de straat, met een rechthoekige
aanbouw aan de achterzijde en een aanbouw aan de rechterzijkant. Het
pand heeft een tweelaagse bouwmassa onder een dubbel met pannen
gedekt zadel/schilddak, beiden evenwijdig aan de straat en aan de
rechterzijde voorzien van een schild.
De achteraanbouw heeft ook 2 bouwlagen die met een met pannen gedekt
lessenaarsdak in het achterdakvlak steekt.
De aanbouw tegen de rechterzijgevel bestaat uit een bouwlaag met
aangekapt lessenaarsdak dat feitelijk aansluit op het schild van de
hoofdbouw.
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 8
Gevels algemeen
De gevels zijn opgetrokken in baksteen, gedeeltelijk als vakwerkvulling, en
geheel gecementeerd en geschilderd. De voor- en de linkerzijgevel
hebben een geprofileerde plint. Alleen de voorgevel wordt verder
verlevendigd door een geprofileerde waterlijst, die tevens als raamdorpel
van de vensters op de verdieping fungeert.
7: voorgevel huis
De voor- en rechterzijgevel worden afgesloten door een geprofileerde
frieslijst met een eenvoudige zinken mastgoot op beugels. Aan de
achterzijde bestaat de fries uit niet meer dan een eenvoudige
ongeprofileerde plank en eenzelfde zinken mastgoot.
Globale bouwfasering:
Rood: XVII B
Groen: XVIII a
Blauw: XIX A

Voorgevel
De voorgevel bestaat uit één travee met 5 vensterassen op de begane
grond en 7 vensterassen op de verdieping. De indeling is zowel op de
begane grond als de verdieping niet symmetrisch.
In elke vensteras op de begane grond bevindt zich een 6-ruits empire
schuifvenster (XIXa?) in de verdeling 2 x (1+2) met een verbrede
middenroede. De vensters zijn voorzien van dubbele opgeklampte blinden,
opgehangen aan gesmeed hangwerk. De eenvoudige kozijnen bevatten
geen profileringen. De ramen hebben allemaal, gedeeltelijk nog getrokken,
enkel glas.
8 en 9: detail venster beneden en boven
De plint wordt op één plaats, links van het midden, doorbroken door een
klein geprofileerd kelderkozijn op maaiveldhoogte met gesmede verticale
tralies en daarachter een raam.
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 9
Op de verdieping bevinden zich in elke vensteras een kozijn met 4-ruits
draairaam en een sterk terugliggend 6-ruits bovenlicht, gescheiden door
een tussendorpel of kalf. Er zijn sporen te herkennen van luiken of
ophangpunten voor de onderramen. De ophangpunten zijn niet meer
aanwezig.
Er is geen verticaal verband tussen de plaatsing van de kozijnen tussen de
bouwlagen te herkennen.
Aan de linkerzijde verbindt een
gemetselde en gecementeerde muur
met poort het huis met de boerderij.
Volgens de rijksbeschrijving dateert
deze uit 1760, maar de bron hiervoor
ontbreekt. De doorgang is
vormgegeven als latei en twee dito
staanders uit Bentheimer zandsteen.
Als versiering is een eenvoudige
rondlopende lijst uitgehakt. In de
doorgang bevindt zich een houten
opgeklampte deur, opgehangen aan
gesmeed hangwerk. Aan de
binnenzijde draagt een eikenhouten
latei mee aan de overspanning van de
doorgang. Boven de poort aan de
straatzijde bevindt zich een
zandstenen gevelsteen met een
alliantiewapen van de families Van
Basten en Van Asbeck. De muur
wordt afgesloten met een ezelsrug. 10: toegangspoort met alliantiewapen
De voorgevel van de rechteraanbouw is verborgen achter een poortmuur.
Deze poortmuur is ook gepleisterd en wordt afgesloten met een ezelsrug.
Hierin een getoogde poort met eenvoudige houten deur.
De voorgevel van de aanbouw is opgebouwd uit een travee met hierin
rechts een eenvoudige toegangsdeur met 3-ruits bovenlicht (3x1) en een
eenvoudige overkapping. Links van de deur, tegen de rechterzijgevel een
gietijzeren raam met spitsboogje. Deze gevel wordt beëindigd door een
eenvoudig geprofileerde boeiplank met dekstuk van het lessenaarsdak.

Linkerzijgevel
De linkerzijgevel is willekeurig ingedeeld vanuit functioneel gebruik en kent
dezelfde afwerking als de voorgevel. Links van het midden de
monumentale hoofdingang van het huis. Deze hoofdingang bestaat uit
dubbele geprofileerde deuren met gietijzeren deurroosters. Boven de deur
een éénruits bovenlicht, voorzien van een gietijzeren levensboom (XIXB?).
Het bovenlicht wordt gescheiden van de deuren door een tussenkalf. Om
het kozijn een geprofileerde omlijsting op neuten die in het midden boven
de lijst wordt verlevendigd met een agaaf van terracotta.
11: hoofdingang in linkerzijgevel
12: detail topgevels linkergevel
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 10
Op de verdieping bevindt zich één venster, schuin boven de hoofdingang.
Een tweede venster, recht boven de hoofdingang is niet meer aanwezig,
maar nog wel zichtbaar in het pleisterwerk. Dit heeft te maken met de
achterliggende badkamer. Daarboven wordt de zolderverdiepingen
afgesloten met een dubbele topgevel, waarachter een dubbele kap schuil
gaat. In het midden is de verbinding tussen deze kappen voorzien in een
doorloop. De houten topgevelconstructie is achter het stucwerk in het
gevelvlak zichtbaar. In beide topgevels zitten kleine venters met luiken, in
de voorste kap is deze asymmetrisch geplaatst, in de achterste kap zit het
venster in lijn met de nok.
Achtergevel
De achtergevel is opgebouwd uit 4 te onderscheiden traveeën.
De eerste en linker travee behoort tot de lager en met een lessenaarsdak
aangekapte aanbouw en bevat op de begane grond een eenvoudig
schuifvenster met bovenlicht en een eenvoudige opgeklampte gesloten
deur, met uitzetbaar bovenlicht.

In de tweede travee onderscheiden we twee
symmetrische vensterassen, waarin zowel op de
begane grond als op de verdieping vensters. Op
de begane grond bestaan deze uit twee 8 ruitsdraairamen
(2x4) en twee 6-ruits vaste
bovenlichten (3x2), gescheiden door een kalf. Op
de verdieping een invulling van twee 6-ruits
draairamen (2x3) met 2-ruits bovenlichten (2x1).
Opvallend is de afwijking ten opzichte van de rest
van het pand, waarschijnlijk daterend uit de eerste
kwart van de 20 ste eeuw.
Dit wordt versterkt door de opvallende sierankers die plaatselijk zijn
ingekort of veranderd voor de plaatsing van muuropeningen.
De derde travee risaleert ten opzichte van de overige traveeën. Op de
begane grond een gecombineerd raam-en deurkozijn (XXa), bedoeld als
tuindeuren naar het terras. Op de verdieping twee symmetrische
vensterassen met hierin vensters met dubbele 8-ruits draairamen (2 x 4).
13: achtergevel
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 11
De laatste travee kent twee vensterassen, zowel op de begane grond als
op de verdieping. Op de begane grond staan de vensters in symmetrie en
bestaan uit een 3 ruits-schuifraam in de verdeling 1 x (1+2). In de kozijnen
zijn sporen van een kalf waar te nemen wat kan duiden op een
kloosterkozijn. Op de verdieping ligt het soortgelijke rechtervenster in
dezelfde vensteras als de begane grond en verdeelt zich als 1 x (1+1).
Links hiervan een jonger venster met moderne 2-ruits draairamen en een
vast 3-ruits bovenlicht (XXa).
Rechterzijgevel
Deze gevel is grotendeels blind door de ligging nabij de belending. Omdat
de rooilijn verspringt zijn op de hoek met de voorgevel zowel op de begane
grond als de verdieping vensters geplaatst om de straat in te kunnen
kijken. Achter het raam sluit de gevel aan op een gemetselde poort,
duidelijk bedoeld om het binnenplaatsje af te scheiden van de openbare
weg. Het venster op de verdieping is gelijk als in de voorgevel en het
venster op de begane grond komt overeen met een exemplaar in de
laatste travee van de achtergevel.
14: rechtergevel

Dak en kap
Het samengestelde dak wordt in hoofdzaak bepaald door een dubbel
zadeldak, evenwijdig aan elkaar gelegen, samenvallend in een
tussendakse goot, afwaterend aan de zuidzijde.
15: tussengoot in zuidelijke richting
Alle vlakken zijn gedekt met rode Hollandse pannen, met uitzondering van
het voordakvlak, deze bevat gesmoorde (blauwe) pannen. Op elk dak
staat een gemetselde schoorsteen in de nok, de voorste is de grootste en
staat centraal in de breedte. De doorloop tussen de topgevels heeft een
lessenaarsdak en is met een Hollandse pan gedekt.
16: schoorsteen op voorhuis
17: doorloop in noordelijke richting
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 12
Beide zadeldaken worden aan de zuidzijde afgesloten met een schild dat
dateert van na de verkoop in 1914. Aan de achterzijde steekt de aanbouw
met een lessenaarsdak in het achterste dakvlak. De aanbouw aan de
rechterzijde heeft ook een lessenaarsdak, maar sluit in feite aan op het
schild van de achterste kap. Door de ligging nabij de belending zijn deze
dakvlakken beperkt zichtbaar.
18 en 19: verbinding in kapconstructie achterhuis (li.) en voorhuis (re.)
Beide kappen bestaan uit eenvoudige eikenhouten spantbenen, slechts
voorzien van een hanenbalk. De verbindingen variëren. Met gesmede
nagels of houten toognagels, met pen en gat of halfhouts ingekeept, maar
zeker niet altijd consequent, waarschijnlijk ontstaan bij latere

verbouwingen. De aanwezige telmerken bevestigen deze inconsequente
wijze van herstel en verandering. Het verschil in beide kapconstructies
duidt toch wel op verschillende bouwfasen en –perioden.
20: hijswiel in kap achterhuis
In de achterste kap is een houten hijswiel aanwezig. Dit duidt op de
opslagfunctie van de eerste verdieping van het achterhuis. De huidige
vestibule kende dus van oorsprong een bedrijfsmatig gebruik. De gaten in
de vloeren verraden de plek van het rondlopende hijstouw.
B. De Boerderij
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 13
Plattegrond en opbouw:
De schuur of boerderij is gebouwd op een rechthoekige plattegrond, haaks
op de straat, met een moderne rechthoekige aanbouw aan de achterzijde
(2002). Het pand heeft een anderhalflaagse bouwmassa onder een
zadeldak met een topgevel met wolfseind aan de voorzijde en een schild
aan de achterzijde. Alle dakvlakken zijn gedekt met rode Hollandse
pannen.
De boerderij is verbonden met het huis door een poortmuur. Zie de
beschrijving van het huis.
De gevels bestaan hoofdzakelijk uit schoon metselwerk, waarbij plaatselijk
(met name in de linkergevel) nog restanten van het vakwerk zichtbaar zijn.
21: voorgevel boerderij met aanbouw 1950

Voorgevel
De voorgevel is opgebouwd uit één travee. Links van het midden bevindt
zich een getoogde deuropening, met een niet geheel zuivere ellipsboog. In
de deuropening hangen naar binnen draaiende schuurdeuren, opgedeeld
in een apart draaibaar boven- en onderdeel. In elk bovendeel een klein
rond raam, met 4 kwartronde ruitjes.
22: voorgevel boerderij 2009
Op de verdieping twee symmetrisch geplaatste kleine vensters met 4-ruits
draairamen en een vast 2-ruits bovenlicht. Het onderraam is afsluitbaar
door een luik.
De asymmetrische plaats van de boogvormige inrit is bepaald door het
gebruik van het rechterdeel van de boerderij voor dierplaatsen.
Het metselwerk bestaat uit rode baksteen in kruisverband met een 10lagenmaat
van 58 cm. Opvallend zijn de toepassing van de gesinterde
koppen en het gedeeltelijke halfsteens verband ter plaatse van de nog
aanwezige gebintbalk, destijds nog fysiek zichtbaar in de voorgevel. Het
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 14
voegwerk is in de jaren 70 of 80 van de 20 ste eeuw vervangen, waardoor
bouwsporen enigszins verdwenen zijn. De meest recente bouwsporen zijn
de aanhelingen in het metselwerk, ter plaatse van de aansluiting met de
zadeldakvlakken. Door een aanpassing van de dakconstructie in 2002
moest de voorgevel hierdoor aangepast worden.
Naast een standaard balk-anker bij de rechtergevel, ter plaatse van de
verdiepingsvloer, bevinden zich in de voorgevel nog 3 ankers, die als
trekankers dienen. Dit bleek noodzakelijk om de voorgevel aan het
achterliggende gebintwerk te koppelen. Het lijkt op een noodvoorziening
die later is aangebracht.
23: detail metselwerk voorgevel

Linkerzijgevel
De linkerzijgevel is de enige nog grotendeels oorspronkelijke gevel, waarin
een vrijwel geheel gave vakwerkconstructie, opgebouwd uit vier
hoofdstaanders in drie traveeën.
De vakwerkconstructie van eiken staanders, liggers en schoren, is van
oudsher gefundeerd op veld- of zwerfkeien, maar is hier al door latere
verbouwingen vervangen door metselwerk. De vakken zijn gevuld met
metselwerk van rode baksteen, zonder duidelijk verband. De
gebintportalen staan gemiddeld tussen de 3 en 3,5 meter uit elkaar en
overspannen een afstand van ca. 6 meter. Tussen de portalen ligt een
kleinere moerbalk om de afstand ertussen te overbruggen. In de zijgevel is
de kop van deze balk nog herkenbaar als bouwspoor.
In de linkertravee bevindt zich tegen de tweede gebintstijl een
opgeklampte toegangsdeur op gesmeed hang- en sluitwerk.
24: situering vakwerk in linkergevel
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 15
De gevel wordt beëindigd door een (recente) aftimmering van het overstek
en een zinken mastgoot. Het dakvlak is geheel gedekt met rode Hollandse
pannen.
25: detail travee vakwerk 26: voorbeeld gebintportaal en verbinding

Achtergevel
De achtergevel is vrijwel geheel aan het zicht onttrokken door de moderne
serre uit 2003. De geheel in baksteen opgetrokken gevel wordt alleen
onderbroken door twee kleine vensters om op hoogte wat daglicht binnen
te kunnen krijgen. In 2002 is een doorbraak gemaakt om de nieuwe serre
te kunnen verbinden. In de gevel is geen spoor van vakwerk zichtbaar,
omdat de gevel achter het gebintportaal is gebouwd. De achtergevel is
namelijk op een bepaald moment (XVIII) nieuw opgetrokken, net als de
voorgevel.
27: achtergevel 2009
Op de linkerhoek zijn duidelijke vertandingen zichtbaar, afkomstig van de
aansluiting op de verdwenen achteraanbouw, die nog zichtbaar is op de
kadastrale minuut van 1832.
28 en 29: detail hoek achtergevel (li.) en rechtergevel (re.)
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 16
Rechterzijgevel
De rechtergevel bestaat eigenlijk nog steeds uit drie traveeën en bevindt
zich in de steeg tussen het huis en de boerderij. De gevel is vrijwel geheel
opgetrokken in rode baksteen in kruisverband. De oorspronkelijke
vakwerkgevel is nog herkenbaar door de handhaving van de knooppunten
van de gebintliggers en –staanders. Ook de balkkoppen van de
tussenliggende liggers zijn nog zichtbaar.
30: rechtergevel

De gebintstaander is gehandhaafd en dient als linkerstijl van het
deurkozijn. Hierin bevindt zich een opgeklampte deur met een ruitvormige
raam. Boven het kalf een 12-ruits bovenlichtvenster (4 x 3). De gevel laat
het best de overgang van vakwerk naar volledig metselwerk zien. Als
onderdeel van de opwaardering van zowel het huis als de boerderij heeft
men in alle ‘zichtgevels’ het vakwerk uit het zicht gehaald door het te
verwijderen of achter het metselwerk te verbergen.
Dakgedeelte
De kap bestaat uit 2 hoofdspanten, opgebouwd als een kapgebint met 1
juk. De sporen dragen op de muurbalk en worden bovenin gekoppeld door
een hanenbalk. De kap is sinds 2002 beschoten met planken en
geïsoleerd aan de buitenzijde.
31: interieur verdieping naar achtergevel
32: detail kapjuk (voorbeeld)
33: interieur verdieping naar voorgevel
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 17

C. Een vertrek
De woonkeuken
De eenvoudige woonkeuken is gesitueerd in het rechterdeel van het
achterhuis. De ruimte is bereikbaar vanaf de vestibule, maar kende ook
een toegang via de keuken (achtergevel) en de bijkeuken (voorgevel).
Vloer
De vloer bestaat uit gele en rode cementtegels. Rondom een rand van een
enkele rode tegel. Binnenin een veld van rode en gele tegels in
schaakbordmotief. (Datering XXa.)
34: detail tegelvloer
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 18
Voor.
De wand bestaat vanaf de vloer gezien uit een geschilderde cementplint,
waarboven 9 rijen witte wandtegels 15 x 15 cm in halfsteens verband, uit
twee verschillende perioden. Boven de tegels is de wand gepleisterd tot
aan de vloerdelen van de eerste verdieping. De wand wordt onderbroken
door twee deuren en een raam. Het eerste deurkozijn bevindt zich in de
linkerhoek en leidt via een gangetje naar de hoekkamer aan de voorzijde.
Boven de deur een beeldennis door de muur, waardoor het beeld aan
beide zijden zichtbaar is. Rechts van deze deur een tweede deur naar een
voorraadkast, voorheen een doucheruimte. Het raam bevindt zich ca. 35
cm uit de rechterzijde en bevat een 4-ruits schuifraam, dat in de wand
omhoog schuift. Of dit een doorgeefluik van keuken naar eetkamer is
geweest is onbekend. Mogelijk is het kozijn een ouder venster in de
oorspronkelijke achtergevel van het voorhuis.
35: binnenwand voor

Links.
Direct aan de linkerzijde de hoofdtoegang tot de woonkeuken vanuit de
vestibule. De paneeldeur is in de bovenste helft voorzien van gekleurd en
gefigureerd glas. Centraal in de wand is de grote schouw geplaatst,
bestaande uit een holle achterwand met 84 beschilderde tegels met
afbeeldingen van landschappen, gebouwen, personen en dieren.
36: binnenwand links met inzet (wandtegel)
De tegels worden globaal gedateerd op eind
17 de , begin 18 de eeuw. Het onderste
gedeelte is een donkerkleurige met
cementpleister afgewerkte wand. Aan
weerszijden wordt het tegeltableau
afgesloten met een geprofileerd verticaal
‘paneel’ waarop een wat grof gevormde
blokconsole. Vóór de tegels een moderne
traditionele houtkachel. De schouw is
rondom voorzien van een geprofileerde
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 19
(borden)lijst die aan de rechterzijde niet omloopt maar doorloopt en
aansluit tegen de achterwand. De lijst verbergt de balk die de boezem
draagt. Deze boezem loopt door de verdiepingsvloer en verjongt op de 1 e
verdieping en daarna nogmaals op de zoldering. De wand rechts van de
schouw is tot de boezem betegeld met witte wandtegels in halfsteens
verband. Mogelijk heeft hier een extra rookkanaal gezeten om een eerste
fornuis te voorzien van afvoer.
37: detail console schouw links

Achter.
Ook deze wand bestaat vanaf de vloer gezien uit een geschilderde
cementplint, waarboven negen rijen witte wandtegels 15 x 15 cm in
halfsteens verband uit drie verschillende perioden. Boven de tegels is de
wand gepleisterd tot aan de vloerdelen van de eerste verdieping.
De wand wordt onderbroken door twee grote raamkozijnen die beschreven
zijn bij de achtergevel.
38: binnenwand achter
39: detail raam
40: detail achtergevel ter plaatse van betreffende vertrek
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 20

Rechts
De rechterwand is de meeste eenvoudige en bevat links van het midden
slechts een deur naar de (bij)keuken. Naar verwachting was dit van
oorsprong een buitendeur, maar door de bouw van de aanbouw gewijzigd
in een binnendeur. De deur kent een afwijkende bredere profilering, maar
is van zichzelf een traditionele opgeklampte deur.
41: binnenwand rechts
Plafond
Het plafond is opgebouwd uit eenvoudige eiken moerbalken op een
ongelijke hart-op-hart-maat met hier dwars overheen brede eiken planken,
in dezelfde okerkleurige hoogglansverf. De balken zijn voorzien van een
duivenjager, een ¾ ronde kraal en is geschilderd in hoogglans wit/crème.
Op één plaats, tussen twee balken, zijn zogenaamde wieme-latten
gemaakt, waartussen stokken konden worden gehangen waaraan de
versgemaakte worsten of het rookspek konden worden gehangen.
42: detail plafond met 'wieme'
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 21

4.
Literatuur- en bronnenoverzicht
Boeken
Drs. J.E. van der Pluijm, “De vestingstad Grol, geschiedenis van de
vestingwerken van Groenlo”, (Groenlo, 1999)
C. Gietman ea., “Een goed voor de eeuwigheid, De Gelderse Vicarie
Sancti Nicolai, 1501-2001”, (Westervoort, 2001) ISBN 90-75879-14-8
Artikelen
Drs. J.E. van der Pluijm, “De vestingwerken van Grol tijdens het 12-jarig
bestand” en “De militaire barakken en de brand van 1623”, 2 artikelen in
“Grols Verleden” Jaargang 4, nummer 6, juni 2005, blz. 73-79,
Oudheidkundige Vereniging Groenlo, 2005,
M. Rouwmaat, “De firma Edward Ainsworth & Co.”, artikel in “Grols
Verleden” Jaargang 7, nummer 10, december 2008, blz. 3-31,
Oudheidkundige Vereniging Groenlo, 2008,
G. te Lintelo, “Het laatste monument”, artikel in “Monumentaal”, nummer 6,
jaargang 2007, blz.10-19, Uitgeverij De Koppelenburg, Brummen, 2007
Afbeeldingen
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 22
Alle afbeeldingen zijn gemaakt door de auteur met uitzondering van:
Afb. 1.: Uit: Van der Pluijm; “De vestingstad Grol”, blz. 69, verder
door auteur bewerkt
Afb. 2: afkomstig van: http://www.vanbatenborgh.nl
Afb. 3: rosmolen
Afb. 4: archief gemeente Oost Gelre, beeldbank via
www.achterhoeksarchief.nl, nr. 12-00090
Afb. 6: uitsnede uit eerst kasdastrale minuut, afkomstig van
www.watwaswaar.nl
Afb. 21: collectie familie Thuinte-Post Groenlo, via
www.scherpinbeeld.nl
Afb. 31 en 33: afkomstig van verkoopadvertentie op www.redres.nl

5.
Bijlagen en afbeeldingen
1. Uitreksel uit register rijksmonumenten, d.d. 20 april 2007
2. Restauratietekening boerderij door Architectenbureau Boerman,
2002, afkomstig van www.boerman.org.
3. Schets linkergevel boerderij, auteur
4. Artikel “Het laatste monument”, uit ‘Monumentaal’, nummer
6/2007, door G. te Lintelo
Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 23

Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 24

Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 25
Schets linkergevel boerderij. Niet op schaal
Getekend door R. Oostendorp

Werkstuk 1 / Beschrijving Basten Asbeck Nieuwestraat 20-22 Groenlo / Pagina 26