In de tuin van de dood

16
IN DE TUIN VAN DE DOOD
HET BELANG VAN LIMBURG - DONDERDAG 30 OKTOBER 2008
Grootste Duits militair kerkhof buiten Duitsland ligt in Lommel
“ Driehonderd kilometer
om vader te bezoeken”
Het bijna vier meter hoge kruisbeeld
in zwarte basaltsteen grijpt
je al meteen naar de keel nog
voor je het Duits militair kerkhof
in Lommel betreedt. In de crypte
ligt een beeldtenis van een gesneuvelde
soldaat en daarachter
zo’n twintigduizend kruisjes die
staan voor veertigduizend militairen.
Want bij elk kruisje liggen
telkens twee soldaten. Dat maakt
dat Lommel het grootste Duits
militair kerkhof heeft buiten
Duits grondgebied. Wij gingen
er op zoek naar nabestaanden
en troffen niet alleen een vrouw
aan van wie de vader er begraven
ligt, maar ook dertig scholieren
van een school in Berlijn die zich
engageren om het onkruid rond
de kruisjes weg te halen.
Het merendeel van de Duitse militairen die
in Lommel liggen, is gesneuveld tijdens de
Tweede Wereldoorlog. Maar er liggen ook
Duitse soldaten die de Eerste Wereldoorlog
niet overleefden en tijdens de aanleg van het
kerkhof vanuit Leopoldsburg naar Lommel
zijn overgebracht. De Achttiendaagse Veldtocht
in mei 1940 heeft, voor het kerkhof
van Lommel, de meeste oorlogsslachtoffers
veroorzaakt. Maar ook de slag rond Aken
in het najaar van 1944 en het Ardennenoffensief
in december 1944 en januari 1945
hebben tot een behoorlijke hoeveelheid
kruisjes geleid. Aanvankelijk werden de
Barbara Heyen legt een krans op het graf
van haar vader Ferdinand Heyen die op 11
september 1944 op 31-jarige leeftijd in
Visé om het leven kwam.
Foto’s Raymond LEMMENS
Scholieren van de Berlijnse ‘Sophie Scholl’-school - Scholl was een verzetsstrijdster
tegen Adolf Hitler - maken de grafstenen schoon, bij wijze van bezinning.
Duitse militairen door de Amerikaanse
Gravendienst in Henri-Chapelle, Fosse, Overrepen
en Neuville-en-Condroz begraven. In
1946 en 1947 werden ze overgebracht naar
Lommel en kreeg de Belgische overheid het
terrein weer in handen. Vijf jaar later werd
het officieel overgedragen aan de Duitse
oorlogsgravendienst.
Twintigduizend kruisjes
voor veertigduizend
soldaten
Het duurde nog tot in 1959 voor het grootste
Duitse militair kerkhof buiten Duitsland ook
officieel werd ingewijd. Vooral familieleden
van de Duitse militairen kwamen er hun
overleden oorlogsslachtoffers bezoeken.
Toch werd het kerkhof ook misbruikt door
neonazi’s die er manifestaties hielden. En dat
is wat de leerlingen van de ‘Sophie Scholl’school
in Berlijn net verafschuwen. Toevallig
treffen we ze er aan terwijl ze onkruid rond
de stenen wieden en de omgeving proper
houden. “Onze school is genoemd naar een
jonge vrouw die vanwege haar verzet tegen
Adolft Hitler is vermoord”, zegt leerkracht
Rüdiger Pänke. “We werken vooral rond thema’s.
Ons verblijf hier aan dit Duits kerkhof
en het onderhoud is er één van. Het is de
bedoeling dat de leerlingen voelen wat een
oorlog teweeg kan brengen. Dat ze kunnen
zien hoeveel zinloze slachtoffers zoiets kan
opleveren. In datzelfde kader zijn we ook in
Breendonk geweest. En ik moet zeggen dat
zulke acties niet alleen voor stof tot discussie
leiden, maar vooral ook tot momenten van
bezinning.”
“Leerlingen moeten
voelen wat een oorlog
teweeg kan brengen”
Balthasar Kirchgenner is één van de leerlingen
die er van overtuigd is dat zo’n bezoek impact
heeft. “Je kunt meer begrijpen hoe de mensen
zich destijds gevoeld moeten hebben en wat er
zich heeft voorgedaan als je ter plaatse bent.
Ja, dit alles maakt een enorme indruk op mij.
Beseffen dat hier zoveel oorlogsslachtoffers
liggen die zinloos gestorven zijn, is erg pijnlijk.
En het is maar een klein deeltje van het aantal
mensenlevens die hiervoor verloren zijn. Mijn
grootvader heeft als Duitse soldaat de oorlog
meegemaakt en er mij veel over verteld. Ik
heb hier geen familie liggen, maar je geraakt
er toch door geëmotioneerd.”
“Ik heb hier geen
familie liggen, maar je
geraakt er toch door
geëmotioneerd”
Een eind verderop legt een ouder echtpaar
een bloemenkrans neer op een graf en het
neemt zich de tijd om even te bezinnen en een
kruisje te slaan. “Hier ligt mijn vader”, zegt
Barbara Heyen. Ze wijst naar een graf waarop
staat dat Ferdinand Heyen op 11 september
1944 op 31-jarige leeftijd in Visé gevallen is.
“En wel tijdens een terugtocht. Hij was tolk
in het leger en heeft het laatste stukje niet
overleefd.”Voor de toen kleine Barbara, haar
moeder en haar vier broers en zussen was het
een ramp. “Het was niet alleen zwaar om te
verwerken, maar vooral ook om het leven
verder door te komen. Voor moeder was dit
verschrikkelijk.” Barbara Heyen en haar
man Marcel Theismann hebben de officiële
inhuldiging van het kerkhof in Lommel in
1959 bijgewoond.
“Dat iemand door het
leven kan als imitator
van Hitler kunnen we
niet vatten”
“Sindsdien komen we jaarlijks, en soms vaker,
naar hier om een bloemetje op zijn grafsteen
te leggen en even te bidden.” Ze drinken
daarna een koffie in Lommel en rijden dan
weer terug naar Büllingen, een Duitstalige
gemeente in de provincie Luik. “Dat is telkens
zo’n driehonderd kilometer heen en weer.
In het begin dat het kerkhof toegankelijk
was, hebben we hier een vrouw leren kennen
die geregeld vanuit Steiermark in Oostenrijk
naar hier kwam om haar gevallen zoon te bezoeken.
Toen moest ze daarvoor twee dagen
in de trein zitten om er te geraken. We hebben
ze al een tijdje niet meer gezien.” Zowel
Barbara als Marcel ergeren zich mateloos aan
de neonazi’s die herdenkingsplechtigheden
en andere manifestaties op of in de buurt
van het kerkhof organiseren. “Onlangs nog
stond in de krant iemand die door het leven
gaat als imitator van Adolf Hitler. Zoiets
kan een mens niet vatten. Het doet verschrikkelijk
pijn zo iemand te zien. Een mens die
oploopt met een figuur die verantwoordelijk
is voor miljoenen zinloze doden en daar ook
nog zoveel mogelijk mee in de aandacht wil
komen? Het is onbegrijpelijk.”
Chris NELIS