Wereldbeeld 2011-03 - Vereniging voor Verenigde Naties

6
De nationale contingenten tenslotte, die door de
troepenleverende staten ter beschikking van de VNvredesoperatie
worden gesteld, worden onder het
operationeel commando van het Hoofd van de Missie
geplaatst.
Zij blijven weliswaar in nationaal dienstverband maar
voor de duur van de opdracht wordt het operationeel
gezag en commando overgedragen aan de VN, in casu
de Secretaris-generaal, en op het terrein het
Hoofd van Missie. Ze zijn bovendien verplicht hun
opdrachten en functies te vervullen uitsluitend in
het belang van de VN en niet in enig nationaal belang.
Het operationeel gezag en commando heeft
onder meer betrekking op het uitvaardigen van operationele
bevelen (instructies) binnen de grenzen
van het specifieke mandaat en binnen de grenzen
van het specifieke operatiegebied.
Tussen de nationale contingenten en het Hoofd van
Missie staan de bevelhebbers van de respectieve
nationale contingenten. Zij garanderen en zien erop
toe dat de nationale contingenten handelen en opereren
binnen de grenzen van het mandaat bepaald
door de Veiligheidsraad en binnen de grenzen van de
bepalingen van de respectieve participation agreements.
De bevelhebbers van de nationale contingenten
vormen dan ook een essentiële schakel in de organisatiestructuur
van VN-vredesoperaties.
Het operationeel commando over VN-vredesoperaties
is dus gecentraliseerd en samengebundeld in de
VN. De commandolijn van een VN-vredesoperatie
loopt van de Veiligheidsraad via de Secretaris-generaal
naar het Hoofd van de Missie op het terrein en
vervolgens naar de bevelhebbers van de nationale
contingenten.
Zoals reeds gesteld, vindt men deze algemene principes
in vrijwel alle VN-vredesoperaties terug. Vanuit
deze redenering hebben de VN, in casu het VN-Secretariaat,
ook de internationale aansprakelijkheid
aanvaard voor handelingen van militairen van nationale
contingenten in de uitoefening van hun functie
in het kader van een VN-vredesoperatie. Zo hebben
de VN hun aansprakelijkheid aanvaard voor handelingen
van VN-blauwhelmen in het kader van de
VN-vredesoperatie in Congo, ONUC (Opération des
Nations Unies au Congo), in begin jaren ’60, en in het
kader van de VN-vredesoperatie in Cyprus, UN-
FICYP (United Nations Force in Cyprus). Volgens het
VN-Secretariaat is een handeling van een lid van
een VN-vredesoperatie, gesteld in zijn officiële hoedanigheid,
als subsidiair orgaan van de VN, in principe
toerekenbaar aan de VN. Als deze handeling in
strijd is met een internationale verplichting, heeft ze
de internationale aansprakelijkheid van de VN en de
verplichting tot compensatie door de VN tot gevolg,
overeenkomstig artikel 5 van de Ontwerpartikelen.
Het VN-Secretariaat gaat er met andere woorden
van uit dat de nationale contingenten van VNvredesoperaties
in beginsel handelen in opdracht van
en onder leiding van de VN, en dit ongeacht of de
zogenaamde leiding en controle uitgeoefend door de
VN ook effectief was. De in artikel 6 van de Ontwerpartikelen
geïntroduceerde methode om de toerekenbaarheid
van handelingen gesteld in het kader
van VN-vredesoperaties vast te stellen, de zogenaamde
‘effectieve controle’-test, werd derhalve nooit
door de VN gebruikt om de verdeling van de aansprakelijkheid
tussen henzelf en troepenleverende
landen, voor schade veroorzaakt in het kader van
VN-vredesoperaties, vast te stellen. 12
De (recente) praktijk
Toch dienen enkele kanttekeningen en nuances te
worden geplaatst bij deze zogenaamde rigide VNcommando-,
controle- en organisatiestructuur. De
realiteit was en is met name iets complexer. De ILC
heeft dit trouwens ook gesuggereerd in het kader van
haar toelichting op artikel 6 van de Ontwerpartikelen.
In de praktijk stellen we immers vast dat troepenleverende
landen aan VN-vredesoperaties wel degelijk
nog een zekere vorm van controle uitoefenen over
hun nationale contingenten en dus ook op de uitvoering
van het mandaat.
Hoewel de VN dit nooit volledig heeft kunnen uitsluiten,
heeft dit fenomeen zich vooral de laatste vijftien
jaar gemanifesteerd. Door de debacles van de
VN-vredesoperaties achtereenvolgens in Somalië
met UNOSOM II (United Nations Operation in Somalia
II), in Rwanda met UNAMIR (United Nations
Assistance Mission in Rwanda) en in Bosnië met UN-
PROFOR stelden veel staten, met name Westerse
staten, zich vragen over de opportuniteit van dit instrument
ter handhaving van de internationale vrede
en veiligheid. Ze waren niet langer bereid om onvoorwaardelijk
troepen te leveren in VN-verband.
Zij eisten van de VN onder meer duidelijke mandaten,
concepts of operations en rules of engagement en
tevens meer overleg met hen bij het opstellen ervan.
Daarnaast vroegen ze ook een efficiënte commandostructuur
en een robuuste bewapening voor de VNblauwhelmen.
Door hun deelneming aan deze voorwaarden
te koppelen, sloten zij een substantiële deelneming
aan VN-vredesoperaties in de praktijk impliciet
uit. In plaats daarvan steunden vele Westerse
WERELDBEELD