Wereldbeeld 2011-03 - Vereniging voor Verenigde Naties

ling ingelast.
Volgens Artikel 6 van de Ontwerpartikelen zijn handelingen
van organen of entiteiten die door een staat
ter beschikking worden gesteld van een internationale
organisatie, ook handelingen van en toerekenbaar
aan deze internationale organisatie op voorwaarde
dat de organisatie ‘effectieve controle’ uitoefent over
de handelingen van het staatsorgaan of entiteit van
de staat. Met effectieve controle bedoelt de ILC, zo
mag blijken uit de toelichting, de feitelijke, operationele
controle over een (de) specifieke handeling. De
ILC verwijst met name naar de rechtspraktijk ten
aanzien van VN-vredesoperaties, waarbij staten militaire
contingenten ter beschikking stellen van de VN
maar waarbij diezelfde staten nog een zekere controle
behouden, in het bijzonder wat betreft disciplinaire
en strafrechtelijke aangelegenheden. 8
Commando-, controle- en
organisatiestructuur van
VN-vredesoperaties: de theorie
Maar wat betekent dit nu concreet in de context van
VN-vredesoperaties? In hoeverre oefenen de VN
effectieve controle uit over handelingen van militaire
contingenten in het kader van VN-vredesoperaties?
Om een antwoord op deze vraag te formuleren, dienen
we een inzicht te krijgen in de commando-,
controle- en organisatie-structuur van VN-vredesoperaties.
Zoals ondertussen genoegzaam bekend, zijn VN-vredesoperaties
niet voorzien in het VN-Handvest. Ze
ontstonden als een alternatief op het in het VN-
Handvest uitgewerkte collectieve veiligheidssysteem.
Het waren in eerste instantie ad hoc oplossingen voor
acute noodsituaties. Ondertussen zijn er welgeteld 65
VN-vredesoperaties ingesteld 9 en zijn ze uitgegroeid
tot een belangrijk en algemeen aanvaard instrument
voor de beheersing en oplossing van gewapende conflicten.
De VN hebben evenwel steeds benadrukt dat
het concept VN-vredesoperaties “is constantly evolving
in the light of changing circumstances”. 10 Hiermee
gaven ze duidelijk te kennen dat het instrument continu
aan veranderingen onderhevig is en dit zowel
wat het mandaat als de organisatiestructuur ervan
betreft.
Toch kunnen we wat betreft de commando-,
controle- en organisatiestructuur van VN-vredesoperaties
op basis van de meer dan 60 jarige VN-praktijk,
enkele algemene beginselen afleiden. 11
De structuur van een VN-vredesoperatie omvat vier
JAARGANG 35, NR. 159, 2011/3
hiërarchische niveaus, namelijk de Veiligheidsraad,
de Secretaris-generaal, het Hoofd van de Missie en
de nationale contingenten onder leiding van een nationale
bevelhebber.
De Veiligheidsraad (of zeer uitzonderlijk de Algemene
Vergadering) is het VN-orgaan dat beslist over de
oprichting en het mandaat van elke VN-vredesoperatie.
Een VN-vredesoperatie wordt derhalve door de
VN beschouwd als een suborgaan van de Veiligheidsraad
(of zeer uitzonderlijk van de Algemene
Vergadering). Deze status verleent de vredesoperatie
de nodige privileges en immuniteiten, overeenkomstig
artikel 105 van het VN-Handvest.
De Secretaris-generaal wordt door de Veiligheidsraad
belast met de verdere uitwerking van de beslissing tot
oprichting. Hij heeft bovendien de algemene leiding
over de VN-vredesoperatie en heeft dus ook de verantwoordelijkheid
inzake de ontplooiing, de organisatie
en de verdere werking van de VN-vredesoperatie,
weliswaar binnen de grenzen van het mandaat
bepaald door de Veiligheidsraad.
Concreet betekent dit dat met name het Department
of Peacekeeping Operations samen met het Department
of Field Support van het VN-Secretariaat deze taak
uitoefenen.
Zo wordt het concept of operations samen met de force
requirements en de rules of engagement door het Department
of Peacekeeping Operations opgesteld. Door
het VN-Secretariaat worden vervolgens staten aangezocht
om troepen ter beschikking te stellen. De
deelneming aan VN-vredesoperaties gebeurt evenwel
op vrijwillige basis. Geen enkele lidstaat van de VN
kan worden verplicht om troepen ter beschikking
van een VN-vredesoperatie te stellen. De modaliteiten
van de terbeschikkingstelling worden vastgelegd
in een verdrag gesloten tussen de troepenleverende
staat in kwestie en de Secretaris-generaal van de VN,
de zogenaamde particpation agreement.
De Secretaris-generaal stelt vervolgens het Hoofd
van de Missie aan; dit is meestal een Speciale Vertegenwoordiger
van de Secretaris-generaal, een civiel
persoon met direct onder zich de hoogste militair in
rang, de Opperbevelhebber. Indien er geen Speciale
Vertegenwoordiger wordt aangeduid, is de Opperbevelhebber
zelf het Hoofd van de Missie.
Het Hoofd van de Missie oefent namens de
Secretaris-generaal het opperbevel over de VN-vredesoperatie
op het terrein uit. Door het grote aantal
civiele elementen in een VN-vredesoperatie, werd de
voorbije decennia meestal wel een Speciale Vertegenwoordiger
aangeduid.
5