Wereldbeeld 2011-03 - Vereniging voor Verenigde Naties

34
recht, zij het dat, gezien de internationale aard van
de terbeschikkingstelling van troepen aan een VNoperatie,
internationaal recht wel van toepassing was
op het aspect van de toerekening.
De beslissing van het Gerechtshof in de Srebrenicazaak
is gebaseerd op een juist begrip en een juiste
toepassing van de ‘daadwerkelijke controle’-standaard,
en de preventieve werking die van deze standaard
uitgaat: enkel door verantwoordelijkheid en
aansprakelijkheid te lokaliseren bij de entiteit die
controle uitoefent over troepen, kon worden voorkomen
dat verkeerde beslissingen worden genomen of
onrechtmatige handelingen worden gesteld. Het is
immers zinloos om een entiteit aansprakelijk te stellen
die het hoegenaamd niet in haar macht heeft
dergelijke beslissingen en handelingen te voorkomen.
Het Hof onderzocht in detail de feitelijke omstandigheden
en lokaliseerde aansprakelijkheid, tenminste
gedeeltelijk, op het niveau van de Nederlandse regering,
gezien haar betrokkenheid bij de vredesoperatie
in Srebrenica, en de mogelijkheid waarover zij beschikte
om de evacuatie van de Bosnische moslims te
voorkomen.
Uit verschillende passages van het arrest blijkt overigens
dat het Hof van oordeel was dat niet enkel Nederland,
maar ook de VN zelf schuld trof. 17 In dat
geval zou er gedeelde aansprakelijkheid voor de VN
en Nederland zijn. Dit werd echter niet verder onderzocht
omdat het Hof eerder al had geoordeeld dat
de VN immuniteit genoot voor Nederlandse rechtbanken.
Wat betreft het meer algemene falen van de
VN met betrekking tot het lot van alle vluchtelingen
uit Srebrenica (dus afgezien van de specifieke individuen
over wie het in de voormelde rechtszaak ging,
individuen die als werknemers van Dutchbat een bijzonder
nauwe band met Nederland hadden), rijst de
vraag of de VN wel voldoende middelen had vrijgemaakt
voor de VN-missie (had de VN bijvoorbeeld
voldoende luchtsteun gegeven?). Het is niet geheel
onredelijk te veronderstellen dat bijkomende VNsteun
aan de Nederlandse troepen een impact zou
hebben gehad, en de massamoord, althans op die
schaal, zou hebben voorkomen.
Het arrest van Gerechtshof in Den Haag in de zaak-
Srebrenica is niet het enige in zijn soort. Op dit moment
is voor de rechtbank van eerste aanleg te Brussel
een gelijkaardige zaak aanhangig: slachtoffers van
de Rwandese genocide brachten een civielrechtelijke
zaak tegen de Belgische staat en een aantal Belgische
bevelhebbers, waarin zij België aansprakelijk stellen
voor de evacuatie van een compound door Belgische
blauwhelmen in 1994. 18 En op 7 juli 2011, twee da-
gen na het arrest in Srebrenica, velde het Europees
Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM, Straatsburg)
een arrest in de zaak-Al Jedda, waarin het de
‘daadwerkelijke controle’ standaard bekrachtigde, en
het Verenigd Koninkrijk (VK) aansprakelijk stelde
voor ! volgens het VK in het kader van een VN-resolutie
gepleegde ! schendingen van het recht op
vrijheid begaan tegen gedetineerden in Irak. 19 Hoewel
de Verenigde Naties na de beëindiging van de
militaire campagne tegen Saddam Hoessein in 2003
de multinationale troepenmacht onder leiding van
de VS en het VK inderdaad had gemachtigd de nodige
veiligheidsmaatregelen te nemen, was het Hof van
oordeel dat het VK, en niet de VN, controle uitoefende
over Zuid-Irak, waar de schendingen tegen Al
Jedda waren begaan, en met name over de detentiefaciliteiten
die het VK daar had opgericht. Alle
schendingen in die detentiefaciliteiten waren dan
ook toerekenbaar aan het VK veeleer dan aan de
VN. Ongetwijfeld zullen de uitspraken van het Hof
in Srebrenica en van het EHRM in Al Jedda een invloed
hebben op de Belgische zaak, waar nu al reikhalzend
naar uit kan worden gekeken.
Noten
1 Docent resp. hoofddocent internationaal recht aan de K.U.
Leuven resp. U. Utrecht, ondervoorzitter van de VVN.
2 Het was wellicht niet geheel toevallig dat Mladic werd gearresteerd
net op de dag dat de Hoge Vertegenwoordiger van
de EU voor Buitenlandse Zaken, Catherine Ashton, Servië
bezocht, en net voor de voorzitter en aanklager van het
ICTY de Veiligheidsraad zouden updaten over de vooruitgang
bij het ICTY.
3 Zie ICTY Case Information Sheet , Case IT-09-92, Ratko
Mladic. De aanklacht voor het ICTY luidt, onder meer, dat
Mladic, in de dagen net voor 11 juli 1995, een plan begon te
implementeren om Bosnische moslims in Srebrenica te elimineren
door mannen en jongens te doden en vrouwen, jonge
kinderen en oudere mannen met geweld uit het gebied te
verdrijven. Hiermee zou Mladic zich aan genocide schuldig
hebben gemaakt.
4 Gerechtshof Den Haag, Mustafic t. Nederland, LJN: BR0132,
5 juli 2011; Gerechtshof Den Haag, Nuhanovic t. Nederland,
LJN: BR0133, 5 juli 2011. Hierna wordt gerefereerd aan de
relevante paragrafen in de Nuhanovic-zaak. Mustafic heeft
corresponderende paragrafen.
5 Nuhanovic, 2.18.
6 Id., 2.22.
7 Id., 2.24.
8 Id., 2.27.
9 Rechtbank Den Haag, HN t. Nederland, Case No 265615/
HA ZA 06-1671, 4.8-4.14.
10 Gerechtshof Den Haag, Stichting Mothers of Srebrenica t. VN
en Nederland, LJN: BL8979, 30 maart 2010.
11 Rechtbank Den Haag, HN t. Nederland, Case No 265615/
HA ZA 06-1671, 4.14.
12 Dat wil zeggen: de bevelsstructuur doorkruisen is een uitzondering,
maar het is niet de enige uitzondering, aangezien, in
het algemeen, de aansprakelijkheid van de VN niet in het
WERELDBEELD