Wereldbeeld 2011-03 - Vereniging voor Verenigde Naties

Vandaag
Waar ruimtevaart gedurende de eerste decennia van
haar geschiedenis een zo goed als uitsluitend statelijke
aangelegenheid was, wat ook duidelijk weerspiegeld
wordt in het bestaande ruimterecht, staan een
paar recente evoluties op het punt de zaken ingrijpend
te veranderen.
Aan de basis van deze (r)evolutie liggen een aantal
technologische ontwikkelingen die er eerst en vooral
voor zorgen dat we de voorbije jaren een sterke toename
hebben meegemaakt van het aantal ruimtevarende
staten. Zo lanceerde China in 2003 voor het
eerst een bemand ruimtetuig en slaagden in 2009
zowel Iran als Noord Korea erin om onbemande
ruimtetuigen in een baan om de aarde te brengen. In
deze context speelt een afgrenzing van luchtruim en
ruimte ook een rol in het waarborgen van de toegang
tot de ruimte voor kleinere ruimtevaartnaties. Omdat
raketten immers niet perfect verticaal opstijgen,
zou een erg hoge uitbreiding van het luchtruim, en
dus de van de soevereiniteit, het voor geografisch
kleine landen wel eens erg moeilijk kunnen maken
om ruimtetuigen te lanceren zonder daarbij het
luchtruim van de buurlanden te doorvliegen.
Ten tweede worden ook de manieren waarop deze
ruimtevarende mogendheden aan ruimtevaart doen
diverser. Niet langer wordt het noodzakelijk geijkte
patroon gevolgd van een raket die opstijgt, enige tijd
in de ruimte blijft en daarna eventueel in de atmosfeer
terugkeert. Voor de min of meer nabije toekomst
worden systemen voorzien die herhaaldelijk
van de atmosfeer naar de ruimte reizen en weer terugkeren
in de atmosfeer 4 , evenals hybride vormen
tussen vlieg- en ruimtetuigen.
Ten derde maakt deze democratisering en bredere
verspreiding van ruimtetechnologie ook dat private
ondernemingen activiteiten in de ruimte beginnen te
ondernemen. Men denke hierbij niet alleen aan
ruimtetoerisme zoals aangeprezen door Virgin Galactic,
maar ook aan bijvoorbeeld het Amerikaanse
ruimte-agentschap NASA dat de ontwikkeling van
nieuwe raketten om bemanningen en bevoorrading
naar het ISS te vervoeren uitbesteedt aan private
ondernemingen. 5
Een laatste punt dat de status quo in het ruimterecht
op de helling kan zetten, is het militaire gebruik van
de ruimte. Sinds China in 2007 met een raket een
eigen weersatelliet vernietigde, en zich daarbij de
woede op de hals haalde van de voltallige ruimtevaartgemeenschap
omwille van de hoeveelheid ruimtepuin
die het daarbij produceerde, staat het punt
opnieuw hoog op ieders agenda, met onder meer een
aantal internationale regelgevende initiatieven die
het duurzaam gebruik van de ruimte moeten bevor-
JAARGANG 35, NR. 159, 2011/3
deren. 6
De opgesomde factoren zorgen er niet alleen voor
dat het bestaande ruimterecht dat tot stand kwam in
een bipolair ruimtevaartlandschap met enkel statelijke
actoren (VS en USSR) niet meer voldoet, maar
ook dat de vraag naar de verhouding tussen luchtrecht
en ruimterecht ! en dus naar de grens tussen
beide ! zich opnieuw en met meer aandrang stelt.
Aanknopingspunten voor delimitatie
Om het luchtruim van de ruimte te onderscheiden
en ergens een grens te trekken tussen beide, zijn een
aantal aanknopingspunten. Zelfs als we ervan uitgaan
dat een grens nodig is om de respectieve toepassingsgebieden
van luchtrecht en ruimterecht van
elkaar te scheiden (en het dus niet veeleer andersom
zo is dat we moeten evolueren naar een eengemaakt
geheel van aerospace law), rijst de vraag of zo’n grens
puur arbitrair kan zijn, dan wel aansluiting moet zoeken
bij juridische, wetenschappelijke of technische
criteria die haar kunnen ondersteunen.
Op juridisch vlak zijn er een aantal aanwijzingen te
vinden voor een mogelijk delimitatiecriterium. In het
internationaal luchtrecht definieert Annex 7 bij de
Conventie van Chicago een vliegtuig als “any machine
that can derive support in the atmosphere from the
reactions of the air other than the reactions of the air
against the earth’s surface”. 7 Hieruit zou men kunnen
afleiden dat het luchtruim minstens zo hoog reikt als
het actiegebied van zo gedefinieerde vliegtuigen. Via
een gelijkaardige redenering kan men uit Artikel II.1
van de Registratieconventie, waar gesteld wordt dat
de registratieplicht slechts geldt voor ruimteobjecten
die gelanceerd worden tot in een omloopbaan om de
aarde of verder, afleiden dat de ruimte minstens begint
daar waar omloopbanen mogelijk worden. Deze
criteria gebruiken om een lucht-ruimtegrens op te
laten steunen is echter niet aangewezen, omdat ze
enerzijds allebei steunen op een noodzakelijk veranderlijke
stand van de techniek, en anderzijds geenszins
bedoeld waren om zulke verstrekkende gevolgen
te hebben. Dit laatste argument geldt ook voor nationale
wetgeving die een grenscriterium stipuleert. 8
Naast juridische criteria bestaan er ook wetenschappelijke
en technische grenscriteria waarop een juridische
afgrenzing zou kunnen steunen. De wetenschappelijke
karakteristieken van onze atmosfeer zijn
echter van dien aard dat er eerder sprake is van een
gradueel vervagen dan van een duidelijke grens, en
zoals hierboven uitgelegd is net technische evolutie
één van de drijvende krachten achter de hernieuwde
29