Wereldbeeld 2011-03 - Vereniging voor Verenigde Naties

Zeeroverschepen en de goederen aan boord kunnen
in beslag worden genomen en de personen aan boord
aangehouden. Het zijn de hoven en rechtbanken van
de staat die tot inbeslagname of aanhouding is overgegaan,
die kunnen beslissen over de op te leggen
straffen en over het lot van de in beslag genomen
schepen, luchtvaartuigen en goederen (artikel 105
Zeerechtverdrag 1982). Bij gebeurlijke verbeurdverklaring
dienen de rechten van derden te goeder
trouw in acht genomen. Ter zake geldt meestal pirata
non mutat dominium, dat wil zeggen dat eigenaars van
vaartuig of lading niet van hun eigendomsrechten
vervallen zijn. Er kan echter worden voorzien in een
vergoeding voor het opbrengende schip. Inbeslagname
wegens zeeroof mag alleen geschieden door
oorlogsschepen of militaire luchtvaartuigen of door
andere daartoe gemachtigde schepen of luchtvaartuigen
in overheidsdienst.
Juridische onvolkomenheden
en twistpunten
Het kan niet worden betwist dat de hedendaagse
praktijken op het gebied van geweldmisdrijven op
zee een aantal onvolkomenheden in de internationaalrechtelijke
bepaling van zeeroof hebben blootgelegd.
Ongetwijfeld is het huidige volkenrechtelijke
concept geïnspireerd door historische antecedenten
en reflecteert het een historische werkelijkheid die
voor een groot stuk voorbijgestreefd is. De uitbreiding
van de territoriale zee naar 12 zeemijl heeft een
aanzienlijk deel van de kustwateren welke vroeger
onder het regime van de volle zee kwamen te liggen,
nu onder de soevereiniteit van de kuststaat gebracht.
De daar gepleegde geweldmisdrijven vallen bijgevolg
niet meer onder het volkenrechtelijke begrip van
zeeroof zoals dit voorheen wel het geval was. Op
zichzelf betekent dit niet noodzakelijk dat het volkenrechtelijk
begrip zoals verwoord in artikel 101
Zeerechtverdrag 1982 voorbijgestreefd zou zijn. Wel
dient te worden nagedacht over mogelijke oplossingen
om de problemen waarmee we heden ten dage
worden geconfronteerd, aan te pakken. Dit is des te
meer noodzakelijk nu we meer en meer tegen ‘nieuwe’
vormen van geweld op zee aankijken. Een groot
deel van de aan het Internationaal Maritiem Bureau
gerapporteerde gewelddadige incidenten op zee hebben
betrekking op gewapende overvallen in de territoriale
zee of in de interne wateren. Zij kunnen dus
niet op basis van de rechtsregelen betreffende zeeroof
worden aangepakt. In tegenstelling tot zeeroof wordt
voor gewapende overvallen (evenals voor terroristische
aanslagen ten andere) niet voorzien in universele
rechtsbevoegdheid. Aldus zal mogelijke vervolging
JAARGANG 35, NR. 159, 2011/3
komen te liggen bij ofwel de vlaggenstaat van het
schip ofwel bij de kuststaat, desgevallend de havenstaat.
Een vervolging door de vlaggenstaat kan worden
bemoeilijkt in geval het schip gebruik maakt van
een goedkope vlag. Bovendien is het niet ondenkbaar
dat dergelijke schepen via een snelle vlagtransfer
met bijbehorende naams- en eigendomswijziging
als het ware onvindbaar worden. Vervolging door de
kuststaat is dan weer niet altijd zeker aangezien de
belangen van de kuststaat niet noodzakelijk op directe
wijze zullen worden geschonden. Een gelijkaardige
redenering is van toepassing op mogelijke vervolging
vanwege de havenstaat.
Het is echter niet zozeer de begripsbepaling die voor
moeilijkheden heeft gezorgd. De onmogelijkheid of
onwil tot strafrechtelijke vervolging van op zee aangehouden
piraten is het kernprobleem geworden.
Klaarblijkelijk beschikken een resem staten niet over
de vereiste nationale wetgeving om strafrechtelijke
vervolging in te stellen. Het gevolg hiervan is dat
aangehouden piraten gewoonweg terug werden vrijgelaten
nadat hun wapens werden vernietigd. 3 Ook
hebben staten herhaaldelijk allerlei al dan niet zinvolle
argumenten ingeroepen om toch maar niet tot
vervolging te moeten overgaan. De kosten verbonden
aan gerechtelijke vervolging, twijfel over mogelijke
bewijslast, terughoudendheid wegens mogelijke
asielaanvragen, onduidelijkheid over de positie van
piraten die hun straf hebben uitgezeten, vrees voor
inbreuken op de mensenrechten bij aanhouding en
vervolging, enz. hebben ertoe geleid dat vaak geen
vervolging werd opgestart. Vanzelfsprekend is dit
moeilijk te aanvaarden voor de internationale
scheepvaartgemeenschap en evenmin voor de ordestrijdkrachten
ter plaatse. 4 De VN-Veiligheidsraad
heeft dit herhaaldelijk aangekaart en heeft uiteindelijk
een kader gecreëerd om de Somalische piraterij
het hoofd te bieden. Een reeks resoluties hebben het
de lidstaten mogelijk gemaakt om daadwerkelijk acties
te ondernemen tegen de Somalische piraten en
dat niet enkel op volle zee maar ook binnen de Somalische
territoriale zee en zelfs op het grondgebied. 5
De resoluties zijn zeer zorgvuldig verwoord om niet
in strijd te zijn met de internationaalrechtelijke beginselen
betreffende de rechtsbevoegdheid van een
staat binnen diens staatsgebied. 6 De gedachtegang
van deze resoluties vinden we ook terug in de Djibouti
Code of Conduct van 29 januari 2009. 7 Dit is een
regionale overeenkomst tussen de staten van de westelijke
Indische Oceaan (met inbegrip van de Golf
van Aden en de Rode Zee) waarin deze hun intentie
om specifieke stappen te zetten teneinde piraterij te
bestrijden, aankondigen. De Djibouti Code legt de
verdragsluitende partijen op om aangehouden pira-
13