Beschermen, straffen, herstellen - Uitgeverij Larcier

1. INLEIDING
Beschermen, straffen, herstellen
Twintig jaar nadenken over het sanctioneren
van jongeren
Geert Decock
Advocaat in Gent
Voorzitter van de Unie van Jeugdadvocaten
Lector jeugdrecht aan de Arteveldehogeschool te Gent
Weinig domeinen van het recht krijgen meer aandacht dan het jeugdrecht, en
dan meer bepaald het domein van de jeugddelinquentie. Het debat beperkt zich
niet tot de wetenschappelijke wereld of het werkveld, het wordt ook quasi
permanent gevoerd in de politiek en in de media, waarbij men zelden vies is van
een stukje populisme of demagogie.
De federale verkiezingsdag van 24 november 1991 blijft geboekstaafd als
zwarte zondag, omdat op die verkiezingsdag het Vlaams Belang (toen nog
Vlaams Blok) haar eerste grote overwinning behaalde, onder meer met een
programma van veel hardere aanpak van de (jeugd)criminaliteit.
Met deze hete adem in de nek beloofde het beleid werk te maken van de
hervorming van de jeugdbescherming, die startte met de oprichting van de
commissie-Cornelis, om pas 15 jaar later, in 2006, te eindigen bij de wetten van
justitieminister Onkelinx, waarbij, in essentie, de jeugdbescherming is blijven
bestaan.
Aan de onderbouw van het beschermingsmodel is door de wetgever nog altijd
niet geraakt: de minderjarige blijft onverantwoordelijk. Maar op dat fundament
zijn constructies gebouwd van herstelrecht, sanctierecht, ja zelfs strafrecht, hier
en daar aangevuld met beperkte rechtswaarborgen.
Twintig jaar na datum is het tijd voor een grondige evaluatie. Is het jeugdrecht
vandaag een beschermingsrecht, een strafrecht, een (herstelrechtelijk) sanctierecht
of is het van alles iets, en (daardoor?) niets van dit alles?
De Werkgroep Jeugdsanctierecht, die het debat twintig jaar lang mee heeft
gevolgd én gevoed, heeft in 2011 het jeugdsanctierecht gewikt en gewogen 1 . Het
huidige jeugdrecht wordt getoetst aan een aantal vooropgestelde principes, zij
het dat die op hun beurt door de werkgroep mee zijn geactualiseerd. Een
overzicht.
1
Studiedag Werkgroep Jeugdsanctierecht: Jeugdsanctierecht gewikt en gewogen. Toetsing van beleid en praktijk
aan de principes van het jeugdsanctierecht, Schaarbeek, 17 juni 2011.
larcier
1

2 Jeugdsanctierecht – Gewikt en gewogen
1.1. DE LANGE AANLOOP
Beleidsmatig wordt de hervorming van de jeugdbescherming noodzakelijk
geacht in 1991, wanneer op initiatief van toenmalig PSC-justitieminister Melchior
Wathelet de Nationale Commissie voor de Hervorming van de Wetgeving
inzake Jeugdbescherming, beter bekend als de commissie-Cornelis, wordt opgericht
2 . De bestaande wetgeving inzake jeugdbescherming biedt immers, aldus
het initiatief, onvoldoende antwoord op de evoluties in de jeugddelinquentie.
In de loop van de jaren ’80 van de vorige eeuw werd al heel regelmatig, zowel
in de wetenschappelijke wereld als in de praktijk, gepleit voor het verlaten van
het beschermingsmodel. Aan de universiteiten van Gent, Brussel en Leuven zijn
meerdere alternatieve modellen uitgewerkt 3 . Vanaf de eerste helft van die jaren
’80 wordt geëxperimenteerd met alternatieve sancties bij de jeugdrechtbanken
te Mechelen 4 en Gent 5 en sinds 1987 wordt binnen de vzw Oikoten gezocht naar
mogelijkheden van vereffening, waarbij de eerste bemiddelingen tussen dader en
slachtoffer worden georganiseerd 6 . Hier en daar wordt gepleit voor een aangepast
jeugdstrafrecht 7 .
De commissie-Cornelis komt vrij snel tot een eerste tussentijds rapport – november
1992 – waarin afstand wordt genomen van het beschermingsmodel ten
voordele van een sanctiemodel.
Ondertussen was, op initiatief van de vzw Jongerenbegeleiding, de Werkgroep
Jeugdsanctierecht opgericht met als doelstelling rond de problematiek van het
jeugdsanctierecht het overleg te organiseren tussen universiteiten en hogescholen,
advocatuur en magistratuur, consulenten en voorzieningen van de sector
jeugdbijstand.
Het tussentijds rapport van de commissie-Cornelis wordt het uitgangspunt van
een zeer breed en grondig overleg, dat leidt tot het uitwerken van een eerste
platformtekst 8 , waarin de Werkgroep Jeugdsanctierecht 5 principes vooropstelt,
met name (1) verantwoordelijkheid van jongeren, (2) rechtswaarborgen voor
jongeren, (3) constructief sanctioneren, (4) scheiding hulpverlening – gerechtelijk
optreden en (5) dwanguitoefening als overheidsexclusieve.
2
Nationale Commissie voor de Hervorming van de Wetgeving inzake Jeugdbescherming, KB 9 oktober 1991,
BS 9 november 1991; MB 15 januari 1992, BS 28 januari 1992.
3
Ter illustratie: L. WALGRAVE, Uitgeleide aan de jeugdbescherming, Leuven, Acco, 1978; L. WALGRAVE, De
bescherming voorbij. Ontwerp voor een emanciperende jeugdcriminologie, Antwerpen-Arnhem, Kluwer-
Gouda Quint, 1980; E. VERHELLEN, C. ELIAERTS en G. CAPPELAERE, Alternatieve sanctionering van jongeren,
Universiteit Gent, Studie- en Documentatiecentrum voor de Rechten van Kinderen, Cahier 5, 1987;
C. ELIAERTS et al. (eds.), Van jeugdbeschermingsrecht naar jeugdrecht?, tekstbundel van het Internationaal
Congres aan de Universiteit Gent, Antwerpen-Arnhem, Kluwer-Gouda Quint, 1990.
4
Zie daarover o.a.: G. DE MAERTELAERE en J. PEETERS, “Een experiment van alternatieve maatregelen aan de
jeugdrechtbank van Mechelen”, Panopticon 1985, 34.
5
Vzw Dienst Alternatieve Sanctie & Voogdijraad.
6
In 1987 startte het onthemingsinitiatief Oikoten met het vereffeningsproject voor jongeren, dat model zou
staan voor de latere uitbouw van de herstelbemiddeling. Oikoten zal later fusioneren met Bas! tot Alba vzw:
zie www.alba.be.
7
J. PEETERS, “Naar een jeugdstrafrecht?”, RW 1991-92, 1132-1134; G. DECOCK, Jong, niet gek, wel straf.
Pleidooi voor een verantwoord jeugdstrafrecht, Gent, Mys & Breesch, 1993 en Panopticon 1994, 9-24.
8
WERKGROEP JEUGDSANCTIERECHT, “Platformtekst” in G. DECOCK en P. VANSTEENKISTE (eds.), Naar een
Jeugdsanctierecht, Gent, Mys & Breesch, 1995, 5-6.
larcier

Beschermen, straffen, herstellen 3
Eén en ander leidt tot de druk bijgewoonde studiedag van 25 november 1994,
waar deze principes worden toegelicht in rechtstreekse communicatie met advocaat-generaal
Pierre Cornelis, de voorzitter van de naar hem genoemde commissie.
Het verslagboek van deze studiedag 9 blijft tot op vandaag een bijzonder
relevant tijdsdocument.
De Nationale Commissie voor de Hervorming van de Wetgeving inzake Jeugdbescherming
organiseert naderhand nog verdere consultaties van de wetenschappelijke
wereld en het bredere werkveld. In haar eindverslag 10 – januari
1996 – bevestigt de commissie-Cornelis de noodzaak van de hervorming van het
jeugdbeschermingsrecht en neemt uitdrukkelijk afstand van het beschermingsmodel:
“(…) De behoefte aan duidelijkheid, rechtszekerheid en zelfstandigheid van
jongeren, leidt tot afstand van het beschermingsmodel, voor zover de opvoedkundige
doelstelling van de gerechtelijke tussenkomst gewaarborgd kan worden.
De mogelijkheid van een gemengd systeem waarin het beschermingsmodel gedeeltelijk
zou kunnen toegepast worden, werd verworpen omdat het tot een deresponsabilisering
van de jongeren en een rolverwarring tussen de betrokken partijen
zou leiden. (…)” 11
De ernst van het gepleegde feit moet de basis zijn voor de tussenkomst van de
rechter. Het proportionaliteitsbeginsel moet worden toegepast en de rechtspositie
van de jongere mag niet minder gunstig zijn dan die van de volwassene.
Toch wordt niet gekozen voor een strafrechtsmodel, omdat dit niet tegemoet
komt aan de nood aan een opvoedkundige benadering en het subsidiariteitsbeginsel
miskent.
De keuze gaat uit naar een sanctiemodel, waarbij “de sanctie kan bepaald
worden als de sociale reactie op de schending van een strafbepaling door een
minderjarige, die de uitoefening van dwang toelaat, met het oog op opvoeding
tot het integreren van de maatschappelijke normen.” 12
De commissie zegt wel dat de sanctie de sociale reactie is op het misdrijf, maar
die sanctie moet steeds een educatieve sanctie zijn. De commissie-Cornelis had
ook wel oor naar de pleitbezorgers van het herstelmodel, maar meent “dat, in
de huidige stand van onze samenleving, het slechts voor een beperkt aantal
gevallen geschikt is en het onvoldoende waarborgen biedt om de maatschappelijke
orde te herstellen.” 13
Bij de uitwerking van de nieuwe wet vertrekt de commissie-Cornelis van een
minimumleeftijd voor gerechtelijke tussenkomst van 12 jaar. Strafrechtelijke
9
G. DECOCK en P. VANSTEENKISTE (eds.), Naar een jeugdsanctierecht, Gent, Mys & Breesch, 1995, 148 p.
10 NATIONALE COMMISSIE VOOR DE HERVORMING VAN DE WETGEVING INZAKE JEUGDBESCHERMING, “Eindverslag,
januari 1996” in G. DECOCK en P. VANSTEENKISTE (eds.), Herstel of sanctie. Naar een Jeugdsanctierecht,
Gent, Mys & Breesch, 1999, 12.
11 NATIONALE COMMISSIE, l.c., 12.
12 NATIONALE COMMISSIE, l.c., 14.
13 NATIONALE COMMISSIE, l.c., 15.
larcier

4 Jeugdsanctierecht – Gewikt en gewogen
feiten die gepleegd worden door kinderen beneden de leeftijd van 12 jaar
kunnen geen aanleiding geven tot een sanctie. Wél kunnen educatieve maatregelen
in het kader van de procedures voorzien door de gemeenschappen, worden
gerechtvaardigd.
De bevoegdheden van het parket blijven beperkt. Diversiemaatregelen zoals
gemeenschapsdienst of leerproject met het oog op het bekomen van een verval
van de strafvordering worden niet weerhouden. De verwijzing naar bemiddeling
is voorzien.
De jeugdrechter spreekt alleen sancties uit. De vrijwillige prestatie ten voordele
van de gemeenschap is een dergelijke sanctie, die alleen kan worden uitgesproken
bij vonnis, nadat het ten laste gelegde feit bewezen is verklaard. Ook de
plaatsing in een instelling wordt als een sanctie aanzien, opschorting en uitstel
zijn mogelijk, zodanig dat vrijwillige maatregelen, georganiseerd door de
gemeenschappen, eventueel verder kunnen lopen.
De uithandengeving blijft bestaan. De persoonlijkheid van de jongere is het
enige criterium dat de beslissing van de rechter kan leiden. De mogelijkheid van
een voorlopige hechtenis vanaf 14 jaar wordt voorzien.
Alles bijeen is het rapport-Cornelis een compromistekst geworden, die rekening
houdt met de verschillende standpunten uit het werkveld, maar toch vertrekt
vanuit een duidelijke visie op de aanpak van de jeugddelinquentie.
Aansluitend op het eindverslag van de commissie-Cornelis kreeg de onderzoeksgroep
Jeugdcriminologie van de KU Leuven, onder leiding van prof. dr. Lode
Walgrave, de opdracht van toenmalig minister van Justitie Stefaan De Clerck om
een studie te ondernemen omtrent de mogelijkheid om in België een herstelrechtelijk
jeugdsanctierecht in te voeren, daarbij rekening houdend met het eindverslag
van de Nationale Hervormingscommissie.
Het team Geudens-Schelkens-Walgrave is erin geslaagd om reeds in juli 1997
een gestoffeerd rapport voor te leggen onder de titel: “Op zoek naar een
herstelrechtelijk jeugdsanctierecht in België: een denkoefening” 14 .
Zich bewust van het feit dat er grenzen zijn aan het herstelrecht, stelt de
onderzoeksgroep niettemin een concept voor dat, in tegenstelling tot de oudere
modellen, slachtoffer- en schadegericht werkt. De visie van het herstelrecht staat
centraal.
“Herstelrecht vertrekt fundamenteel van een ander paradigma dan het strafrecht
of het beschermingsrecht. Beide laatste zijn dadergericht, omdat ze slechts toepasbaar
zijn indien een dader gevat is. Herstelrecht is slachtoffer- en schadegericht.
(…)
Het herstelrecht plaatst de schade, veroorzaakt door het delict, voorop.” 15
14 H. GEUDENS, W. SCHELKENS en L. WALGRAVE, “Op zoek naar een herstelrechtelijk jeugdsanctierecht in België.
Een denkoefening” in G. DECOCK en P. VANSTEENKISTE (eds.), Herstel of sanctie. Naar een jeugdsanctierecht,
Gent, Mys en Breesch, 1999, 49-101.
15 H. GEUDENS, W. SCHELKENS en L. WALGRAVE, l.c.,53.
larcier

Beschermen, straffen, herstellen 5
Het herstelrechtelijk jeugdsanctierecht zou van toepassing zijn op jongeren
tussen 12 en 18 jaar, die een eigen verantwoordelijkheid hebben. Het rapport
opteert voor herstelrechtelijke sancties, die per definitie constructief zijn.
Opsluiting wordt aanvaard als andere middelen zijn uitgeput. Alle noodzakelijke
rechtswaarborgen zijn aanwezig. Hulpverlening en gerechtelijk optreden
worden (zoveel mogelijk) gescheiden.
Het rapport-Walgrave lanceert ook de idee van de uitgebreide jeugdrechtbank.
Naast de jeugdrechter bestaat de uitgebreide jeugdrechtbank uit twee bijzitters,
aangesteld door de minister van Justitie, te kiezen uit een lijst van vrijwillige
deskundigen.
“De uitgebreide jeugdrechtbank beslist over de eventuele jeugdopsluiting van de
minderjarige en de duur ervan, of neemt dezelfde sancties als een gewone jeugdrechtbank.
(…) De jeugdopsluiting wordt uitgevoerd in een jeugddetentiecentrum.
In het jeugddetentiecentrum worden pedagogische acties ondernomen en er
kunnen ook herstelgerichte initiatieven worden opgezet.” 16
De duur van de jeugdopsluiting zou beperkt moeten blijven tot maximum twee
jaar.
Het rapport-Walgrave sluit dicht aan bij het oorspronkelijke concept van de
Werkgroep Jeugdsanctierecht, het biedt de werkgroep minstens voldoende stof
voor een tweede grondige reflexie met het brede publiek. Op 6 februari 1998
wordt een studiedag georganiseerd onder de noemer “Herstel of sanctie”,
waarbij wetenschap, werkveld en beleid op constructieve wijze in debat gaan.
Één en ander leidt tot een tweede verslagboek 17 , waarin ook de rapporten van
de commissie-Cornelis en het team-Walgrave integraal zijn opgenomen.
Het is uiteindelijk wachten op de eerste regering-Verhofstadt, waar advocaatgeneraal
Christian Maes, overigens zelf ook lid van de Werkgroep Jeugdsanctierecht,
als adviseur-expert van Justitieminister Marc Verwilghen, een alomvattend
voorontwerp van wet heeft uitgewerkt 18 .
Het ontwerp-Maes maakt geen keuze voor één of ander model. Het is geen
beschermingsrecht, geen sanctierecht, geen herstelrecht. Het ontwerp neemt
afstand van de modellendiscussie:
“In werkelijkheid zijn deze modellen slechts filosofische en criminologische noemers
waarop de evoluties in de sociale controle op een segment van de bevolking
in een zekerheid brengende vereenvoudiging worden teruggebracht, waarop pendelbewegingen
in de aanpak van delinquentie bij jongeren worden herleid.” 19
16
H. GEUDENS, W. SCHELKENS en L. WALGRAVE, l.c., 76.
17
G. DECOCK en P. VANSTEENKISTE (eds.), Herstel of sanctie. Naar een jeugdsanctierecht, Gent, Mys & Breesch,
1999, 326 p.
18
Voorontwerp van wet van de minister van Justitie Marc Verwilghen houdende antwoorden op delinquent
gedrag door minderjarigen, 1 juli 2001, verspreid als bijlage bij het Tijdschrift voor Jeugdrecht en Kinderrechten,
TJK 2001/4.
19
MvT, l.c., 1.
larcier

6 Jeugdsanctierecht – Gewikt en gewogen
Op de eerste voorstelling van het ontwerp formuleerde de auteur het als volgt:
“Wat voorligt zijn concrete antwoorden op delinquent gedrag van minderjarigen.
Ik pleit niet voor het strafrechtmodel, evenmin adoreer ik het herstelrechtmodel.
De tijd van het discussiëren over modellen heeft lang genoeg geduurd: de speeltijd
is voorbij.
Het wordt dringend tijd dat er een concrete wettekst op tafel komt te liggen en die
is er nu. (…) Als je dan toch een model wil, dan is mijn model het model van de
rechtswaarborgen. En, zo u wil, ook nog het probatiemodel.” 20
Het voorontwerp-Maes vertrekt van een verantwoordelijkheid van de jongere
vanaf de leeftijd van 12 jaar. Maatregelen, sancties en straffen worden voorzien.
De overheid moet duidelijk en eerlijk zijn bij het geven van antwoorden op
delinquent gedrag en moet telkens het hoofdzakelijk kenmerk van haar interventie
aangeven.
“Maatregelen, sancties en straffen kunnen minstens binnen het jeugdrecht, niet
meer voor en door mekaar gebruikt worden zonder te duiden welke hun verschillend
kenmerk is. Eerlijkheid is een pedagogische opdracht naar de jongere toe en
een opgave, zoniet een kenmerk voor een democratie. (…)
Maatregelen: hulpverlening, behandeling, vorming, begeleiding, desgevallend
onder vorm van projecten, observatie in residentiële of ambulante drugtherapeutische
of psychiatrische entiteiten hebben zeker niet hoofdzakelijk een leedtoevoegend
kenmerk; daarom passen ze bv. ook perfect in de (re)socialiserende
doelstellingen van de probatie; (…)
Sancties: opname in gesloten instelling, alles wat nu onder de meest verscheiden
benamingen wordt bedoeld met: dienstverleningsprojecten, werkstraffen,
taakstraffen, werken van algemeen nut, hebben het hoofdzakelijk kenmerk leedtoevoegend
te zijn, en passen, zelfs al hebben ze in ondergeschikte orde, accessoir,
in min of meer belangrijke mate een opvoedkundig karakter, daarom ook niet
binnen de doelstelling van de probatie.” 21
Straffen kunnen alleen worden uitgesproken door de uitgebreide jeugdrechtbank.
De jeugdrechtbank kan een persoon tussen 16 en 18 jaar naar de uitgebreide
jeugdrechtbank verwijzen, wanneer hij bijzonder ernstige feiten heeft gepleegd
en geen enkele maatregel of geen enkele sanctie bepaald in de wet passend
voorkomt. De uitgebreide jeugdrechtbank zou straffen kunnen uitspreken tot de
maximale leeftijd van 25 jaar.
De uithandengeving is alleen nog mogelijk ten aanzien van zaken die bij de
jeugdrechtbank aanhangig zijn gemaakt nadat de jongere de meerderjarigheid
heeft bereikt.
20 G. DECOCK, “De speeltijd is voorbij. Antwoorden op jeugddelinquentie: een eerste voorstelling van een mogelijk
nieuw jeugdsanctierecht”, TJK 2001/2, 66.
21 MvT, l.c., 10.
larcier

Beschermen, straffen, herstellen 7
Het voorontwerp-Maes geeft voorrang aan de meest optimale rechtswaarborgen,
waaronder recht op een onafhankelijke en onpartijdige rechter, met drie
verschillende rechters voor elk stadium van de procedure.
Op de beperkte ministerraad van 16 mei 2002 wordt het voorontwerp, onder
druk van de Franstalige socialisten en groenen, volgens Christian Maes onder
meer 22 geïnspireerd door le délégué général au droit de l’enfant van de Franse
Gemeenschap 23 , voor verdere behandeling afgevoerd. Luidens de ministerraad
is er geen reden (meer) om het jeugdbeschermingsrecht af te schaffen.
De kern voorziet alleen nog 3 wettelijke opdrachten: de wet van 1965 moet
worden gemoderniseerd. De doorverwijzing naar het volwassenenstrafrecht
moet gemakkelijker worden gemaakt. Er moeten ook strengere straffen worden
voorzien ten aanzien van meerderjarigen die minderjarigen misbruiken om
delicten te plegen 24 .
Daarmee wordt niet alleen het voorontwerp-Maes aan de kant gezet, ook de
eerdere studies en beleidsopdrachten (Cornelis, Walgrave), die allemaal uitdrukkelijk
afstand nemen van het jeugdbeschermingsmodel, worden niet langer
weerhouden…
1.2. DE WETTEN VAN 2006
Onder Verhofstadt II wordt Marc Verwilghen op het departement Justitie vervangen
door de sterke figuur van de Franstalige socialisten, Laurette Onkelinx.
In het regeerakkoord van 9 juli 2003 wordt de modernisering van de wet op de
jeugdbescherming expliciet in het vooruitzicht gesteld. Eén en ander wordt
bevestigd in de algemene beleidsnota van de minister van Justitie van 12 november
2003 25 .
De kern van de toekomstige nieuwe wetgeving wordt uitgeschreven in een ruim
verspreide kadernota 26 . Daarin verwijst de minister onder meer naar het eindrapport
van de commissie-Cornelis en naar het voorontwerp van wet-Verwilghen-Maes
en neemt er met zoveel woorden meteen ook duidelijk afstand van:
22 Want ook andere factoren speelden volgens hemzelf mee: C. MAES, “Over de vele levens van een onbegrepen
constructief jeugdsanctierecht” in J. CHRISTIAENS et al. (eds.), Criminologie: tussen kritiek en realisme, Liber
amicorum Christian Eliaerts, Brussel, VUBPress, 2007, 237.
23 C. MAES, “Nog maar eens: jeugdbescherming tegen wat zich verschuilt onder nieuwe benamingen”, TJK
24
25
2003/2, 64.
Eén en ander werd daaromtrent geregeld in de twee wetten van 10 augustus 2005, met name de wet van
10 augustus 2005 tot verruiming van de strafrechtelijke bescherming van de minderjarigen en de wet van
10 augustus 2005 tot wijziging van diverse bepalingen met het oog op de versterking van de strijd tegen
mensenhandel en mensensmokkel en tegen praktijken van huisjesmelkers, BS 2 september 2005; zie daarover:
S. VANDROMME, “Het tweede luik van de strafrechtelijke bescherming van de minderjarigen, de modernisering
van de strafbepalingen van de artikelen 80 t.e.m. 89 van de Jeugdbeschermingswet door de wetten van
10 augustus 2005”, TJK 2006/4, 302-313; het eerste luik van de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen
werd gerealiseerd bij wet van 28 november 2000 betreffende de strafrechtelijke bescherming van minderjarigen,
BS 17 maart 2001; zie daaromtrent onder meer: G. DECOCK en J. DE WINTER, “De strafrechtelijke
bescherming van minderjarigen: de bescherming nog niet voorbij”, TJK 2001/2, 58-61.
Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers, algemene beleidsnota van de minister van Justitie, 12 november
2003, doc. 51 0325/016, 16-18.
26 Kadernota (L. ONKELINX) betreffende de hervorming van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming,
goedgekeurd in de ministerraad van de federale regering op 13 februari 2004.
larcier

8 Jeugdsanctierecht – Gewikt en gewogen
“Sommige van die initiatieven beoogden voornamelijk de vervanging van het
huidige beschermende model door een sanctionerend model, dat de feiten die de
minderjarige gepleegd heeft als uitgangspunt neemt.
Het zuivere bestraffende karakter van bepaalde van deze initiatieven werd unaniem
(sic) afgewezen, met name door de terreinactoren en dit zowel op federaal
als op gemeenschapsvlak.” 27
De kadernota stelt overigens al bij aanvang vast dat “het beschermingssysteem
voor 90% aangepast is aan de situaties die zich thans voordoen.” 28
De maatschappelijke reactie op jeugddelinquentie blijft beperkt tot maatregelen,
waarvan het aanbod gevoelig wordt vergroot, maar die, conform de wet van
1965, verder blijven genomen worden ten aanzien van onverantwoordelijke
minderjarigen, in het belang van die minderjarigen. De nota besteedt uitvoerig
aandacht aan de uithandengeving, die efficiënter dient te verlopen. Tegelijk
kunnen de maatregelen worden verlengd tot de leeftijd van 23 jaar.
De ouders worden geresponsabiliseerd door hen beter te betrekken bij alle
procedures die bij de jeugdrechter of -rechtbank aanhangig zijn, door hen een
ouderstage op te leggen of door hen te veroordelen tot een geldboete als zij niet
verschijnen op de zitting van de jeugdrechtbank, waar over hun kind of kinderen
wordt beslist.
De kadernota leidt opnieuw tot een brede consultatie en tal van uitvoerige
reacties 29 . De Werkgroep Jeugdsanctierecht wordt gehoord en organiseert mee
het debat aan Vlaamse zijde.
In het verlengde van de gegeven adviezen ten aanzien van de kadernota, wordt
een eerste voorontwerp van wet 30 in de kamercommissie Justitie ingediend. Een
aantal amenderingen is nog mogelijk, maar aan het basisconcept wordt niet
meer geraakt.
Na het advies van de Raad van State 31 wordt de wettekst, met verwijzing naar
artikel 83 van de Grondwet 32 , opgesplitst in twee wetsontwerpen, die uiteinde-
27
L. ONKELINX, l.c., 4.
28
L. ONKELINX, l.c., 1.
29
Ter illustratie: J. CHRISTIAENS, “Van consultatie naar debat? De schommelingen bij de kadernota betreffende
de hervorming van de wet van 8 april 1965 betreffende de Jeugdbescherming”, TJK 2004/2, 62-65;
G. DECOCK, “Bescherming ‘à la française’: Reflecties op de kadernota Onkelinx”, TJK 2004/2, 66-71;
H. GEUDENS, “Reactie op kadernota van minister L. Onkelinx betreffende de hervorming van de wet van
8 april 1965 betreffende de Jeugdbescherming”, TJK 2004/2, 72-78; alsook een volledig themanummer van
de Journal du Droit des Jeunes, waarin naast een bespreking van de kadernota alle ingediende adviezen zijn
opgenomen, ook deze van Nederlandstalige zijde, waaronder deze van de kinderrechtencommissaris, de
Ondersteuningsstructuur Bijzondere Jeugdzorg, de Werkgroep Jeugdsanctierecht, de Orde van Vlaamse
Balies, de Unie van Nederlandstalige jeugdmagistraten, de parketten-generaal van Brussel en van Gent: “La
réforme de la loi du 8 avril 1965 relative à la protection de la jeunesse, Tous les avis”, JDJ mei 2004, nr. 235.
30
Voorontwerp van wet tot wijziging van de wetgeving betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van
minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, Parl.St. Kamer 2004-05, nr. 51 1467/001.
31
Adv.RvS nr. 37.536/VR/2/V, Parl.St. Kamer 2004-05, doc. 51 1467/001, 89-90.
32
Art. 83 Grondwet bepaalt dat: “elk wetsvoorstel en elk wetsontwerp vermeldt of het een aangelegenheid
regelt bedoeld in artikel 74, in artikel 77 of in artikel 78, m.a.w. of het ontwerp al dan niet noodzakelijk door
de twee wetgevende kamers dient te worden behandeld.” Het wetsvoorstel werd dus opgesplitst in twee wetsontwerpen,
het ene ressorteert onder de procedure van het volledig bicamerisme, het andere ressorteert onder
de procedure van de optionele bicamerale procedure.
larcier

Beschermen, straffen, herstellen 9
lijk samen in de Kamer van Volksvertegenwoordigers worden goedgekeurd op
14 juli 2005.
Gezien hun onderlinge verwevenheid acht de Senaat het noodzakelijk de twee
wetsontwerpen tegelijkertijd te behandelen en te bespreken. De commissie
Justitie in de Senaat zal uiteindelijk nog belangrijke wijzigingen aan de wetsontwerpen
aanbrengen, onder meer de ontdubbeling van de uithandengeving:
alleen de niet-correctionaliseerbare misdaden worden uit handen gegeven aan
het Hof van Assisen, de andere worden uit handen gegeven aan een gespecialiseerde
kamer opgericht binnen de jeugdrechtbank.
Op 31 maart 2006 keurt de Senaat de geamendeerde teksten goed en worden ze
opnieuw naar de Kamer overgezonden. Met uitzondering van een paar wetgevingstechnische
verbeteringen, die naderhand ook door de Senaat zijn aanvaard,
volgt de kamercommissie Justitie de overgezonden versies en worden de wetten,
mede tengevolge van de mp3-moord, versneld gestemd tijdens de plenaire zitting
van de Kamer op 15 mei 2006.
Na wat stuntelwerk wordt de publicatie van één van beide wetten in het
Staatsblad nog tot twee keer toe tenietgedaan, waarna beide wetten voortaan
met een andere datum de geschiedenis zijn ingegaan. De wetten zijn uiteindelijk
gepubliceerd als de wet van 15 mei 2006 33 enerzijds en de wet van 13 juni
2006 34 anderzijds.
De inwerkingtreding gebeurt zeer gefaseerd 35 , zij het dat werd vooropgesteld dat
alles ten laatste op 1 januari 2009 definitief zou worden. Kort voor de vervaldatum
wordt evenwel voor bepaalde artikelen de inwerkingtreding uitgesteld naar
1 januari 2011 en naderhand naar 1 januari 2013.
Vandaag de dag zijn een aantal door de jeugdrechter te nemen maatregelen nog
steeds dode letter, zoals de plaatsing in jeugdpsychiatrie of in een ontwenningscentrum,
alsook de gelijkaardige ambulante behandelingen. Ook de mogelijkheid
dat maatregelen verlengd kunnen worden tot 23 jaar is niet gerealiseerd.
1.3. EVALUATIE
Zoals in de beginselverklaring is opgenomen, stelt de nieuwe wet objectieven
van opvoeding, verantwoordelijkheidszin, resocialisatie en bescherming van de
maatschappij. Bij het opleggen van maatregelen moet de jeugdrechter niet langer
alleen rekening houden met de persoonlijkheid van de minderjarige, maar met
tal van factoren.
Volgens artikel 37, § 1 gaat het om (1) de persoonlijkheid en de maturiteitsgraad
van de betrokkene, (2) zijn leefomgeving, (3) de ernst van de feiten, de
33
Wet 15 mei 2006 tot wijziging van de wet van 8 april 1965 betreffende de jeugdbescherming, het Wetboek
van Strafvordering, het Strafwetboek, het Burgerlijk Wetboek, de nieuwe gemeentewet en de wet van 24 april
2003 tot hervorming van de adoptie, BS 2 juni 2006 (2 e uitgave).
34
Wet 13 juni 2006 tot wijziging van de wetgeving betreffende de jeugdbescherming en het ten laste nemen van
minderjarigen die een als misdrijf omschreven feit hebben gepleegd, BS 19 juli 2006 (2 e uitgave).
35
16 oktober 2006, 2 april 2007, 1 oktober 2007.
larcier