Licht op het Veen, inleiding - Senioren Academie

Hoogveen (Museum Naturalis, www.geologievannederland.nl)
Hoogveen wordt onder water gevormd, maar boven de grondwaterspiegel. Het bestaat vrijwel uitsluitend
uit de resten van veenmos (Sphagnum), dat dikke kussens vormt en regenwater vasthoudt, waardoor de
waterspiegel van het hoogveengebied boven de lokale grondwaterstand kan uitstijgen. Dit voorkomt dat
de kussens uitdrogen. Hoogveen komt vooral in het noorden, oosten en zuiden van ons land voor.
Vroeger was het ook in West- en Midden-Nederland te vinden, maar daar is het veen ontwaterd om te
gebruiken als landbouwgrond, met het gevolg dat het veen wegrotte.
Hoe ziet hoogveen er uit?
Hoogveen is een pakket van op elkaar gepakte, onverteerde, dode plantenresten, voornamelijk veenmos. Dit
veenmos groeit, soms in de vorm van kussens, aan het veenoppervlak en zuigt zich als een spons vol met
regenwater. In hoogveen groeien maar enkele andere plantensoorten. Op hoger gelegen plaatsen komt wollegras
voor en op drogere plaatsen diverse heidesoorten. Hoogveen heeft een bruine tot zwarte kleur en is in duizenden
jaren uitgegroeid tot een pakket van plaatselijk wel vijf of zes meter dikte.
Hoe is hoogveen ontstaan?
Hoogveen is veen dat gevormd is boven de regionale grondwaterstand. Het kan op twee manieren ontstaan. Een
manier is die waarbij hoogveen wordt gevormd in gebieden met een slechte afwatering. In Groningen en Drenthe
ligt het beekdal het Hunzedal. In het Saalien (ongeveer 150.000 jaar geleden), toen het landijs dat over Noord-
Nederland lag begon te smelten, zijn hier smeltwaterafzettingen blijven liggen. Deze smeltwaterafzettingen,
bestaande uit (onder andere) klei, laten slecht water door. Op deze afzetting ligt een laag dekzand uit het
Weichselien. Regenwater kon wel door de zandlaag zakken, maar bleef op de smeltwaterafzetting liggen. Op
andere plaatsen in Nederland, zoals de Peel op de grens van Noord-Brabant en Limburg, kon een kleilaag of een
ijzerrijke laag in de ondergrond voor hetzelfde effect zorgen.
Regenwater is erg arm aan nutriënten en er zijn maar weinig plantensoorten in staat zich te vestigen in dergelijke
voedselarme milieus. Veenmos is een van de weinige plantensoorten die daar wel kan aarden. Kussens van
veenmos zuigen zich vol met regenwater. Als ze verzadigd zijn, bestaan ze voor negentig procent uit water. Het
veenmost sterft van onderen af maar groeit aan de bovenzijde door. Het hoogveen is dus zelfvoorzienend in zijn
waterhuishouding en is alleen afhankelijk van regenwater, niet van grondwater. In de loop van duizenden jaren
vormt zich op deze wijze hoogveen.
Een andere manier van hoogveenvorming ontstond op plaatsen waar de vorming van laagveen niet meer
mogelijk was. De groei van laagveen begon in het Atlanticum (8000 tot 5000 jaar geleden). De zeespiegel steeg
en de grondwaterstand steeg mee, waardoor er veel meren en lagunes ontstonden. Deze wateren werden
opgevuld met laagveen. Als een laagveenpakket zo dik werd dat het boven de grondwaterstand uitkwam, kon er
geen laagveenvorming meer plaats vinden. De moerasvegetatie die voor de vorming van laagveen zorgde stierf
af. Op plaatsen waar veenmos in het laagveen groeide ging de vorming van laagveen over in hoogveen.
www.natuurpresentaties.nl
5