Licht op het Veen, inleiding - Senioren Academie

Op plekken waar de verzuring verder is voortgeschreden en waar de waterstanden redelijk stabiel zijn,
ontwikkelen de veenmosrietlanden zich verder naar Moerasheide (Sphagno palustris-Ericetum,
H4010). In de Weerribben is dit idealiter een nat type, dat wordt gedomineerd door veenmossen als
Gewoon veenmos (Sphagnum palustre), Hoogveenveenmos (Sphagnum magellanicum), Stijf
veenmos (Sphagnum capillifolium) en Rood veenmos (Sphagnum rubellum). In het westelijke deel
komen de moerasheiden echter niet goed tot ontwikkeling, mede als gevolg van de sterk wisselende
waterstanden in het maaiveld. In verzuurde situaties zijn hier fragmenten van het Blauwgrasland
(Cirsio dissecti-Molinietum) en natte heide (Ericion tetralicis) aanwezig. Op de meeste plekken betreft
dit rompgemeenschappen met veel Pijpenstrootje. Slechts plaatselijk groeien soorten als Blauwe
knoop (Succisa pratensis) en Spaanse ruiter (Cirsium dissectum). Een bijzondere vlinder van de wat
zuurdere veenmosrietlanden is de Zilveren maan (Boloria selene), waarvan de rupsen leven op
Moerasviooltje (Viola palustris).
Het centrale deel van de Weerribben is het meest zure deel. Dit komt omdat hier geen invloed van
kwel bestaat, een kleilaag in de ondergrond ontbreekt en geen noemenswaardige bevloeiing wordt
uitgevoerd. Omdat de rietcultuur hier grotendeels is gestaakt, zijn grote delen in de afgelopen vijftig
jaar verbost geraakt. Het voorportaal van deze verbossing zijn Gagelstruwelen, waarvan hier en daar
nog mooie voorbeelden zijn te vinden. Maar doorgaans gaat de successie snel verder in de richting
van het Zompzegge-Berkenbroek (Carici curtae-Betuletum pubescentis) en Laagveen-Elzenbroek
(Thelypterido-Alnetum). Vooral het berkenbroek ontwikkelt zich in deze zure wereld goed. Hier en daar
zijn de voor deze gemeenschap karakteristieke veenmoskussens aanwezig, waardoor ze tot de beter
ontwikkelde veenbossen (H91D0) van Nederland behoren. Verdroging is wel een bedreiging voor
deze natte bossen, en de ruime aanwezigheid van bramen (Rubus), Pijpenstrootje en Smalle en
Brede stekelvaren (Dryopteris carthusiana en Dryopteris dilatata) is een signaal dat deze bossen nog
niet optimaal ontwikkeld zijn. Het centrale deel biedt waarschijnlijk de beste kansen om weer op enige
schaal hoogveenvorming op gang te krijgen. Wanneer dit lukt, kan de Weerribben op de lange termijn
zich tot een belangrijk hoogveenlandschap ontwikkelen: de meer mesotrofe randzones die in andere
veengebieden vaak moeilijk te vormen zijn, liggen hier in redelijke staat van instandhouding al klaar.
Behalve voor de veenbossen is het centrale deel ook de belangrijkste groeiplaats van de eerder
genoemde moerasheiden. De meeste locaties zijn weliswaar licht verdroogd en lijken op de
moerasheiden van het westelijke deel, maar plaatselijk zijn fraaie veenmosstructuren met ondermeer
Hoogveenveenmos aanwezig en dwergstruiken als Kleine veenbes (Vaccinium oxycoccus) en
Gewone dophei (Erica tetralix).
In het noordoostelijke deel van de Weerribben wordt de ondergrond, zoals eerder aangegeven
gedomineerd door zeggeveen. Waarschijnlijk heeft dit deel in het verleden onder invloed van
regionale kwel van het Drents Plateau gestaan. Heel lokaal is die kwelinvloed nog terug te vinden in
de vegetatie. Hier zijn net als in het westelijke deelgebied enkele mooie trilvenen (H7140) aanwezig,
plaatselijk in de meest soortenrijke variant. De kwelinvloed is langs de noordrand van de Weerribben
herkenbaar in de enige percelen Dotterbloemhooiland (Calthion palustris), met onder andere Gewone
dotterbloem (Caltha palustris subsp. palustris), Noordse zegge (Carex aquatilis) en Waterkruiskruid
(Jacobaea aquatica). De aanwezigheid van de wat zuurminnende Draadrus (Juncus filiformis) geeft
aan dat de kwelinvloed hier niet erg groot is.
Jonge verlandingsvegetatie is in de Weerribben al met al relatief schaars. Daarvoor bestaan twee
redenen. De belangrijkste is de slechte waterkwaliteit die tientallen jaren deze vegetatie sterk negatief
heeft beïnvloed. Hoewel voorzichtig herstel optreedt, is nog sprake van grote achterstand. De tweede
reden is het langzaam verdwijnen van open water door natuurlijke successie. De laatste tien jaar zijn
op grote schaal nieuwe petgaten gegraven, maar de resultaten lopen nogal uiteen.
Kranswiergemeenschappen (Charetea fragilis, H3140) herstellen zich vrij moeizaam, begroeiingen
met Krabbenscheer (Stratiotetum; H3150) doen het beter. Sommige petgaten liggen helemaal vol met
Krabbenscheer (Stratiotes aloides), Grof hoornblad (Ceratophyllum demersum) en Kikkerbeet
www.natuurpresentaties.nl
42