Licht op het Veen, inleiding - Senioren Academie

gebleven: de karakteristieke dorpjes Kalenberg en Ossenzijl ademen het grootste deel van het jaar
nog rust en stilte uit.
Landschap
De Weerribben en De Wieden liggen in het oerstroomdal van de Vecht. Na de laatste ijstijd raakten de
lagere delen van dit dal onder invloed van de stijgende zeespiegel gevuld met veen. In eerste instantie
betrof dit voornamelijk zeggeveen, maar toen de vegetatie in toenemende mate boven de invloed van
het grond- en oppervlaktewater uitgroeide, ontwikkelde zich veel veenmosveen. Tot het begin van de
verveningen bestond de Weerribben al met al uit een grote hoogveenkern met aan de randen (langs
stroompjes en waar overstromingen plaatsvonden) laagveen. In deze randzones werd de
waterkwaliteit beïnvloed door oppervlaktewater, dat vanaf het Drents Plateau werd aangevoerd door
onder andere het riviertje de Linde. Het westelijke deel raakte tevens regelmatig overstroomd door
water vanuit de zich uitbreidende Zuiderzee. Hierdoor was in deze hoek een brakke invloed aanwezig
en werden als gevolg van de vele overstromingen dunne laagjes klei afgezet. Met het aanleggen van
een beschermende dijk omstreeks 1250 nam de invloed van de Zuiderzee af. Het gevolg van de
bedijking was niet alleen dat zout water buiten de deur werd gehouden, maar ook dat het zoete water
minder snel kon worden afgevoerd. De wateroverlast werd nijpender naarmate het gebied rondom de
Weerribben steeds verder in gebruik werd genomen. Door het bouwen van sluizen en vooral door de
bouw van het gemaal Stroink werd de afvoercapaciteit sterk vergroot. De aanleg van de
Noordoostpolder in 1942 betekende een nieuwe ingrijpende verandering in de waterhuishouding van
het gebied. Het polderpeil werd zeer laag gehouden met grote gevolgen voor de regionale hydrologie.
Hoewel de Weerribben waarschijnlijk nooit sterk onder invloed van grondwater heeft gestaan,
verdween deze invloed nu volledig en veranderde het gebied in een inzijgingsgebied. Om het
reservaat nat te kunnen houden (en de omliggende polders droog te houden) moest steeds meer
water worden ingelaten. De kwaliteit van dit water werd in de loop van de vorige eeuw echter steeds
slechter. Dit resulteerde in een sterke achteruitgang van bijzondere verlandingsgemeenschappen en
sterke verruiging van rietlanden en hooilanden.
De mens heeft niet alleen de waterhuishouding in het gebied sterk veranderd, maar - zoals in alle
laagveengebieden - is ook de turfwinning van grote invloed geweest, met als resultante een stelsel
van sloten, petgaten en legakkers. In zijn huidige verschijningsvorm is het gebied een cultuurhistorisch
bepaald landschap met natuurwaarden die sterk gebonden zijn aan menselijk handelen. Veel van de
vroegere werkzaamheden (zoals graven van petgaten, maaien van rietlanden en oogsten van bomen)
zijn economisch niet meer rendabel en worden nu als natuurbeheer uitgevoerd.
De turfwinning begon in de Weerribben later dan in de Wieden. In de Wieden hadden stormen in de
18de eeuw grote stukken land weggeslagen, omdat de petgaten te breed en de tussenliggende
stukken legakker te smal waren gemaakt. Als gevolg van deze gang van zaken was in de Weerribben
de turfwinning aan strengere regels gebonden. Zo mochten de weren en ribben samen niet breder
dan 33 meter zijn. De turfwinning bereikte een hoogtepunt in de 18de en 19de eeuw, toen de vraag
naar energie in het westen van Nederland groeide, en olie en gas nog geen rol van betekenis
speelden. De situatie veranderde omstreeks 1920 toen vrijwel al het winbare veen was verdwenen en
andere energiebronnen goedkoper werden. Veel veenarbeiders stapten over naar de rietteelt, die
mogelijk was op de kraggen van de dichtgroeiende petgaten. Het riet van de Weerribben staat bekend
om haar hoge kwaliteit en werd voornamelijk gebruikt voor dakbedekkingen. In de loop van de 20ste
eeuw nam de vraag naar riet echter sterk af, waardoor grote stukken rietland in de verkoop kwamen.
Het grootste deel hiervan is nu als natuurgebied in eigendom en beheer van het Staatsbosbeheer.
Natuurwaarden
De Weerribben valt ecologisch grofweg in drie deelgebieden uiteen. Het westelijke deel bestaat uit
voornamelijk veenmosveen met kleiafzettingen, het centrale deel uit veenmosveen zonder
kleiafzettingen en het oostelijke deel uit zeggeveen dat wordt gekenmerkt door een (steeds verder
www.natuurpresentaties.nl
40