Licht op het Veen, inleiding - Senioren Academie

De wortelstokken en wortels van planten verstrengelen zich onder water. Zo ontstaan drijvende
vegetaties - drijftillen of kraggen - die als ze dik genoeg zijn begaanbaar worden. Op de kraggen
vinden we bijzondere planten die horen bij vochtige, voedselarme graslanden. Bijvoorbeeld de echte
koekoeksbloem en verschillende orchideeënsoorten. De hooilanden en de ribben die tussen de
rietlanden liggen, worden gemaaid in de zomer. Het maaisel wordt afgevoerd, met de voedingsstoffen
uit de bodem. Zo blijven de hooilanden voedselarm. De rietlanden worden juist in de winter gemaaid.
Door dit afwisselende maaibeheer neemt de variatie in De Weerribben en De Wieden aan
plantensoorten toe, en daarmee ook de rijkdom aan diersoorten en insecten.
Actief beheer
Alle stadia in de natuurlijke ontwikkeling van open water tot moerasbos, zijn waardevol. Als de natuur
haar gang mag gaan, overanderen de petgaten, de rietlanden en de hooilanden zich na verloop van
tijd tot één groot moerasbos. Dit zou de ruimtelijke variatie en de diversiteit in natuurwaarden sterk
beperken. Veel bijzondere soorten planten en dieren zouden bij gebrek aan een geschikte
leefomgeving in de loop der tijd verdwijnen. Door een actief beheer bewaart het nationaal park in het
grootste deel van het gebied de landschapstypen tussen open water en moerasbos. Er wordt actief
ingegrepen door regelmatig riet- en hooilanden te maaien, door vaarten uit te baggeren en oevers
schoon te maken.
Verder zijn er speciale projecten om het aantal hectares moerasbos te verminderen. Deze stukken
natuur worden omgevormd naar hooilanden, rietlanden of weer helemaal terug naar open water. Zo
ontstaat er meer leefruimte voor de planten en dieren die in dit soort gebieden voorkomen.
Eendenkooien
In de moerasbossen groeien veel elzen en berken, waar kamperfoelie en hop zich om de
boomstammen slingeren. De oudste moerasbossen liggen rondom de eendenkooien. In De
Weerribben liggen er twee: de Kloosterkooi en de Kooi van Pen. De Kloosterkooi bij Kalenberg was
lang ongebruikt en verwaarloosd, maar is inmiddels gerestaureerd. Hij wordt alleen nog gebruikt voor
educatieve doeleinden. In de Kooi van Pen worden sinds 2007 geen eenden meer gevangen, maar de
eendenkooi blijft gesloten voor publiek. In deze eendenkooi groeit het vrij zeldzame heksenkruid.
Vereniging Natuurmonumenten beheert in De Wieden een viertal eendenkooien, waaronder de
Kierschewijde kooi, de Bakkerskooi en de Grote Otterskooi.
Eendenkooien hebben een rijke historie, die soms zelfs teruggaat tot aan de Middeleeuwen. De
kooien werden gebruikt om eenden te vangen voor de consumptie. Met behulp van tamme eenden en
een kooikershondje werden de wilde eenden naar een beschutte en veilige plek gelokt en gevangen in
de vangpijp. Sinds 1970 is het steeds moeilijker de verbossing in de verouderde rietlanden tegen te
gaan. Op dit moment bestaat een groot deel van het Weerribben en Wieden gebied uit moerasbos.
Zonder actief beheer zou De Weerribben en De Wieden op den duur te veel verlanden en veranderen
in een groot moerasbos met een paar meren in De Wieden.
Rietcultuur
De plaatselijke bevolking schakelde rond 1920 geleidelijk over op rietteelt. In en langs de ondiepe
verveende petgaten groeiden weer water- en oeverplanten, die een bodem vormden waarop zich
rietlanden ontwikkelden. Rietteelt werd een belangrijke bron van inkomsten. De kwaliteit van het
Overijsselse riet - gebruikt voor dakbedekking - was zo goed, dat het in heel Europa bekend was.
Door de aanleg van de Noordoostpolder trad vanaf het midden van de jaren vijftig van de vorige eeuw
een geleidelijke verdroging van het gebied op. De oorzaak was het wegzijgen van het water in
Noordwest-Overijssel door de lage grondwaterstand in de nieuwe polder. Het gevolg was dat de
rietlanden minder nat werden, wat het vol groeien van de natte stukken - het verlandingsproces -
versnelde. Rietteelt werd door de verdroging steeds minder rendabel. De bewoners in het gebied
vonden ander werk, bijvoorbeeld in de landbouw. Voor een aantal mensen is de rietteelt echter nog
steeds een belangrijke bron van inkomsten. Daarom, en vanwege de landschappelijke en
www.natuurpresentaties.nl
38