Licht op het Veen, inleiding - Senioren Academie

aantal zeldzame planten en dieren, waaronder grote populaties van Adder, Gladde slang en Heikikker.
Als een van de weinige veengebieden in ons land bevat het nog enkele kleine gedeelten met vrijwel
onaangetast hoogveen. Door de vernatting hebben zich in het Bargerveen in veel compartimenten
weer drijftillen en slenkbegroeiingen gevormd, die worden gedomineerd door Waterveenmos
(Sphagnum cuspidatum), Veenpluis (Eriophorum angustifolium) en, in een later stadium, Fraai
veenmos (Sphagnum fallax).
Landschap
In de Noordwest-Europese laagvlakte omvatte het Boertangermoeras een van de grootste
aaneengesloten hoogvenen. Het ongeveer 230.000 ha grote gebied bestond uit een westelijke tak ten
oosten van de Hondsrug (de Oostermoerse Venen) en een oostelijke tak in het Nederlands-Duitse
grensgebied (het Boertangerveen). Het Bargerveen ligt aan de zuidrand van dit voormalige
hoogveengebied. Doordat deze hoek iets hoger ligt dan het centrale deel van het voormalige
Boertangerveen, begon de veengroei hier pas relatief laat (vanaf circa 4500 voor Chr.), toen het
waterpeil in het hele veengebied steeg. Het oorspronkelijke hoogveen bestond uit een complexe
structuur van vele grote veenlichamen, die van elkaar gescheiden werden door lager gelegen
contactzones. In het centrum van de veenlichamen bevonden zich op tientallen plaatsen
hoogveenmeren (meerstallen). De grootste meerstal had in het Boertangerveen een oppervlak van 20
km2. Vanuit de randzone van het hoogveengebied werd het water afgevoerd door veenbeekjes en
grotere veenbeken als Hunze, Reest en Schoonebeekerdiep. Het Boertangerveen is vanaf de
Middeleeuwen geleidelijk afgegraven. Van de randzone en de kleine veenbeken is nu niets meer over.
In het Bargerveen is de vervening pas relatief laat begonnen, aan het eind van de 19de eeuw, maar
ze ging wel lang door (tot in 1992). Ondanks de turfwinning is in het noordelijke deel een van de
laatste meerstallen in ons land bewaard gebleven. Door de geringe grootte (diameter circa 45 m) is
deze waterplas in de loop der tijd geheel verland.
Het huidige Bargerveen omvat ruwweg drie deelgebieden. Het Meerstalblok in het noorden bestaat uit
vergraven en ontwaterd hoogveen met daarin kleine kernen onvergraven, levend hoogveen. Het
centrale deel, het Amsterdamsche Veld, is tot op het restveen afgegraven. Het zuidelijk gelegen
Schoonebekerveld kent een afwisselend landschap met deels vergraven hoogveen en
bovenveengraslanden op ontwaterd, maar weinig vergraven veen. De restanten van de
bovenveencultuur zijn verspreid in het gebied aanwezig in de vorm van graslanden met
slagenverkaveling, ondiepe boekweitgreppels en enkele oude huisjes.
In het Bargerveen zijn door Staatsbosbeheer al vanaf de jaren 1970 allerlei maatregelen getroffen die
zijn gericht op hoogveenherstel. Om water vast te houden zijn dammen aangelegd en 'lekken' in de
zandige ondergrond gedicht. Een wezenlijke maatregel was het in 1997 dichten van de verlengde
Noordersloot, een tot vijf meter diepe leiding welke in de jaren 1960 dwars door de uitloper van de
Hondsrug was gegraven. Recent is aan de noordzijde met Europese subsidie een stelsel van
leemdijken en waterbekkens gerealiseerd. In combinatie met nog in te stellen buffergebieden lijkt aan
die zijde een optimale waterhuishouding te zijn bereikt. Aan de zuidzijde wordt een vergelijkbare
aanpak nagestreefd, om een goede buffering tussen natuur en landbouw te bereiken. Ondanks alle
maatregelen blijkt het lastig om de complexe hydrologische situatie in een levend hoogveensysteem te
re genereren. Zo is de kenmerkende sponswerking van de bovenste veenlagen in het restveen
vermoedelijk onherstelbaar aangetast. Het effect van al deze ingrepen is nogal wisselend en mede
afhankelijk van de uitgangssituatie.
De Klapekster is een opvallende soort die in ons land tegenwoordig alleen als doortrekker en
wintergast te boek staat, onder meer in hoogveengebieden als het Bargerveen. Als broedvogel is
deze zangvogel uit de familie van klauwieren sinds 2002 uit Nederland verdwenen.
Natuurwaarden
www.natuurpresentaties.nl
29