Licht op het Veen, inleiding - Senioren Academie

succesvol broedt. Het Fochteloërveen kent nauwelijks opslag van struiken en bomen, zoals goed is te
zien vanaf de uitkijktoren van Natuurmonumenten in het zuidwesten van het gebied.
Landschap
In het verleden maakte het Fochteloërveen deel uit van het Smildigerveen, een omvangrijk
veencomplex dat ooit grote delen van Noordwest-Drenthe en aangrenzend Friesland bedekte. Het
Fochteloërveen, dat wordt gekenmerkt door een naar verhouding jong en ondiep veenpakket (tot 2 à 3
meter), lag aan de noordwestelijke rand van dit veencomplex. Zo'n 500 jaar voor onze jaartelling
begon hier de veengroei. Het afgraven van het Smildigerveen nam in de 17de eeuw een grote vlucht
met de exploitatie vanaf de Drentse Hoofdvaart. Vanuit Friesland werd het veen pas vanaf de 19de
eeuw gewonnen. Tegen de tijd dat het Fochteloërveen aan de beurt was om afgegraven te worden,
was turf geen belangrijke brandstof meer. Wel waren er, zoals in bijna alle veengebieden, greppeltjes
gegraven voor de boekweitbrandcultuur, die hier vanaf de 18de eeuw is gepraktiseerd. De vergraving
en verdroging die bij dit landgebruik optreden, leidden tot oxidatie en inklinking van het veen, soms tot
meer dan een meter.
In de jaren 1930 werd de natuurbescherming geattendeerd op de nog aanwezige hoogveenrestanten
op de grens van Drenthe en Friesland. De eerste aankopen van Natuurmonumenten dateren uit 1938,
maar pas na 1958 kregen grotere delen van het Fochteloërveen de stempel reservaat. Aan de randen
werd nog steeds geknaagd, totdat de laatste turfstrooiselfabriek eind jaren 1970 haar deuren sloot.
Het grootste deel van het Fochteloërveen was inmiddels verdroogd. Slechts een kern van ongeveer
50 ha bleef redelijk gaaf aanwezig als 'rustend hoogveen'. Om de veengroei weer op gang te krijgen
zijn vanaf de jaren 1960 maatregelen genomen, gericht op het verbeteren van de waterhuishouding.
In eerste instantie werden de aanwezige greppeltjes afgedamd. Vanaf 1975 werd het herstel
grootschaliger aangepakt. In 1984 en 1985 werd 15 kilometer aan dammen aangelegd, waarmee het
water beter vastgehouden en geleidelijker afgevoerd kon worden. Ook werd de doorstroom van
voedselrijk water vanuit de Smildiger landbouwgebieden beëindigd Na deze ingrepen kwam in de
oude hoogveenkern de veenvorming weer langzaam op gang en ontstond op veel plaatsen natte
slenkvegetatie. In de periode 1999-2001 volgden nieuwe herstelmaatregelen, dit keer met behulp van
LIFE, een Europees subsidiefonds voor natuurherstel in Natura 2000gebieden. De compartimenten
werden kleiner gemaakt, zodat een meer gedempte waterbeweging ontstond.
Het ligt in de bedoeling om in de toekomst tevens de natuurlijke overgangen van hoogveen naar de
Friese en Drentse beekdalen te herstellen. Een belangrijke stap hierin op landschapsschaal was de
aanwijzing en aankoop van bufferzones rondom het Fochteloërveen. Aan de Friese kant worden deze
gebieden in de komende jaren zodanig ingericht dat het water in het veen beter wordt vastgehouden
en extra berging wordt gerealiseerd, waardoor tevens wateroverlast buiten het natuurgebied kan
worden opgelost. Aan de Drentse kant liggen deze landbouwgronden door oxidatie en inklinking van
restveen een stuk lager dan het Fochteloërveen, waardoor hier nog wegzijging plaatsvindt.
Ten noorden van het veengebied bevindt zich de boswachterij Veenhuizen. De bossen maken deel uit
van het cultuurhistorisch waardevolle ontginningslandschap van Veenhuizen, waardoor een
zorgvuldige afstemming tussen ecologische en cultuurhistorische belangen noodzakelijk is. Een
smalle zandrug, de Bonghaar, steekt vanaf de Friese kant ver het veengebied in, waarop het fietspad
door het gebied is aangelegd.
Het zuidelijke deel bestaat uit de systematische ontginningen bij Ravenswoud, die eveneens om
cultuurhistorische redenen van betekenis zijn. In het zuidoosten liggen enkele rietvelden met bos, die
zijn ontstaan als vloeivelden: hier werd voedselrijk spoel- en proceswater geloosd uit een
aardappelmeelfabriek te Smilde. In de noordoostelijke uitloper van het gebied bevinden zich de
www.natuurpresentaties.nl
26