Licht op het Veen, inleiding - Senioren Academie

Monniken redden hoogveensoorten
Monica Wesseling Bionieuws20: 10-12-2011
Het katholieke gebod op vrijdag vis te eten lijkt de reddingsboei voor zeldzame dieren en planten in
Nederlandse hoogveengebieden. De vennen waarin de vissen werden gekweekt blijken namelijk rijk
aan zeldzame soorten. Geloofsovertuiging en commerciële viskweek als sleutel voor natuurbehoud:
het Journal for Nature Conservation publiceert er binnenkort over.
Een koude novemberochtend, het Greveschutven nabij Valkenswaard. Het land is berijpt, op het ven
drijft een flintertje ijs. ‘Kijk. Plat blaasjeskruid’, wijst Hein van Kleef, onderzoeker bij stichting
Bargerveen, die is gelieerd aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Resoluut drukt hij met zijn voet
een gat in het ijs en vist een handvol groene sliertjes op. Wegzakkend in de zompige grond doet hij
een paar stappen en onderwerpt vervolgens de ijle sprieten aan een minutieus onderzoek. ‘Er kunnen
larven van de speerwaterjuffer tussen zitten. Plat blaasjeskruid is ontzettend zeldzaam, net als
bijvoorbeeld draadzegge, die hier ook groeit. En met name die hoogveenfauna staat sterk onder druk.’
Er lijkt iets niet te kloppen; bezig zijn met een onderzoek naar hoogveenherstel en dan eindigen bij
Brabantse vennen. Gebukt slenterend langs de oever van het ven, steeds gespitst op bijzondere
vegetatie, erkent Van Kleef de verbazing en verklaart.
In Nederland resteren nog maar enkele hoogveengebieden waarvan bovendien nog slechts een
enkele echt vitaal te noemen is. Door ontginning en ontwatering zijn nagenoeg alle grote
hoogveencomplexen verdwenen. Stichting Bargerveen begon enkele jaren geleden een onderzoek
naar de mogelijkheden tot hoogveenherstel om karakteristieke soorten voor uitsterven te behoeden.
De hoogveenmossen waaruit het hoogveen bestaat en met name de fauna en flora van de randzones
zijn in ons land sterk bedreigd: vele soorten staan op een Rode Lijst. Hoogveen groeit boven het
grondwater. Door invallend regenwater en de uitwisseling van kationen tegen anionen zijn de
hoogveenbulten uitgesproken zuur. Het zure water treedt aan de rand van het complex uit, komt daar
in contact met basisch grondwater en vormt zo een scala aan zuur/base-gradiënten.
Met name die gradiëntrijke overgangszone is rijk aan Rode Lijstsoorten als hoogveenglanslibel, de
kokerjuffer Hagenella clathrata, de speerwaterjuffer en draadzegge, bleek uit onderzoek in Estland. In
Nederland zijn – op het Korenburgerveen na – de overgangszones sterk gedegradeerd. Daardoor
moesten de onderzoekers naar het buitenland uitwijken om een intact hoogveencomplex te
bestuderen. Van Kleef: ‘Je moet weten welke soorten kenmerkend zijn om te weten of
herstelmaatregelen doeltreffend zijn.’
Gradiëntsoorten
Aan de hand van de verspreidingsdata van diverse Particuliere Gegevensbeherende Organisaties
bekeek Van Kleef – inmiddels ook bezig met promotieonderzoek – waar in Nederland de
hoogveenzeldzaamheden nog voorkwamen. ‘Dat bleek alleen het geval in het hoogveencomplex
Korenburgerveen, een paar waardevolle laagveengebieden als de Weerribben en Het Hol én een
aantal Brabantse vennen zoals het Ringselven en dit Greveschutven’, vertelt Van Kleef, terwijl hij met
de vingers door het ijskoude water maait.
De vondst was opvallend: gradiëntsoorten verwacht je niet in een zuur of zwak gebufferd milieu.
Uitgebreid onderzoek naar de zuurgraad en de chemische samenstelling van het venwater
gecombineerd met historisch onderzoek bracht de verklaring. Vroeger gebruikten monniken veel
vennen met hoogveensoorten voor visteelt, later namen commerciële viskwekers de meren over. Ze
lieten beekwater in in de meren: vis floreert immers niet in zure omgevingen. Alleen bij het Ringselven
bij Weert was geen visteelt, maar een zinkfabriek waarvoor extra water werd ingelaten. Van Kleef: ‘In
de contactzone tussen de zure, ijzerrijke kwel in het ven en het basische beekwater zie je de
gradiënten en daarmee de kenmerkende soorten.’
www.natuurpresentaties.nl
17