Licht op het Veen, inleiding - Senioren Academie

Nieuw licht op de vorming van hoogveen
Alewijn Brouwer, Noorderbreedte, jaargang 28, nr.1 (2004)
In het Dwingelderveld, een natuurgebied in de zuidwesthoek van Drenthe, probeert
Staatsbosbeheer de verdroogde, afgetakelde hoogvenen nieuw leven in te blazen. Want levend
hoogveen is verbonden met een zeldzame flora en fauna. Recent wetenschappelijk onderzoek
laat zien welke omstandigheden een gunstige invloed hebben op snelle hoogveenontwikkeling.
Het Dwingelderveld in Zuidwest-Drenthe. Rust, stilte en oneindige vergezichten. Nergens
hoogspanningsmasten, industriële rookpluimen of zelfs maar sporen van menselijke bedrijvigheid. Het
bestaat nog, al worden zulke gebieden steeds zeldzamer. In de nazomer overheersen de paarse
heidevelden, afgewisseld met goudgele pollen pijpestrootje.
Het Dwingelderveld is het laatste grote heideterrein van Nederland. Om die reden is het in 1991
uitgeroepen tot Nationaal Park. Het park is circa 3700 hectare groot en bestaat voor ongeveer de helft
uit droge en vochtige heide en voor de andere helft uit aangeplante bossen. Het Dwingelderveld
omvat het grootste areaal vochtige heide in heel Europa en heeft dankzij de hieraan gebonden unieke
flora en fauna, een internationale allure. Verspreid over het gebied komen zo'n zestig veentjes voor,
sommige met open water, andere geheel of gedeeltelijk verland. De namen van deze veentjes
herinneren aan vroegere, soms dramatische, soms alledaagse gebeurtenissen zoals
Moordenaarsveen, Kibbelhoek en het 'Gat van tante Willemien'.
Hoge pakketten
Zowel hoog- als laagveen ontwikkelt zich door het afsterven van plantenresten in een waterrijk milieu.
Hoogveen onderscheidt zich van laagveen door het tot boven het bereik van het grondwater
doorgroeien van een veenvormende vegetatie, die vervolgens gevoed wordt met regenwater.
Hoogveenvorming begint met de groei van ondergedoken waterplanten als waterveenmos. Deze
mossen kunnen bijzonder veel water opnemen. Ze groeien aan de bovenkant en sterven van onderen
af. Zo vult een laagte zich in de loop der jaren op en kunnen hoge pakketten worden gevormd.
Als het water ondieper wordt, groeien veenmossen, waaronder ook soorten als wrattig veenmos en
hoogveenmos, boven het water uit en komen er hogere planten bij als snavelzegge, snavelbies en
veenpluis. Goed ontwikkelde hoogveenvegetaties kenmerken zich onder meer door de aanwezigheid
van veenbes, lavendelheide, kraaiheide en eenjarig wollegras. In veel venige gebieden zijn deze
hoogtes afgegraven voor de turfwinning. Hierdoor ontstonden weer laagtes die zich wederom met
water vulden, waardoor het hele proces van veenvorming opnieuw kon beginnen.
Organische modder
Typerend voor de bodem van het Dwingelderveld is het voorkomen van een keileemplateau, dat in de
ijstijd is afgezet. Dit keileem is slecht doorlatend waardoor regenwater stagneert. Het keileemplateau
helt in noord-zuidrichting iets af. Door de afstroming van regenwater over de bodem ontstonden
erosiegeulen (slenken) die zich later weer vulden met dekzand en begroeid raakten met bos. Door
overvloedige regenval en houtkap spoelde veel organisch materiaal van de strooisellaag in de laagtes
van het dekzand. De poriën van het dekzand raakten verstopt met organisch materiaal (verkitting) en
er vormde zich een laag met organische modder (gliede). Deze gliedelaag en het verkitte
bodemprofiel zijn net als het dieper gelegen keileem, slecht doorlatend voor water en liggen in de
vorm van schotels onder de veentjes. Met name deze ondiepe, slecht doorlatende laag blijkt bij de
hoogveenvorming een belangrijke rol te spelen.
Antiverdrogingsbeleid
In het Dwingelderveld liggen de veentjes vaak in een langgerekt cluster achter elkaar als parels aan
een kralensnoer. Daarbij wordt het snoer gevormd door de erosiegeulen (slenken) en zijn de parels de
diepere en bredere insnijdingen waar momenteel op veel plaatsen het proces van veenvorming nog
plaatsvindt. Voor het natuurbehoud zijn deze veentjes van belang omdat de specifieke
levensgemeenschappen die ze herbergen zowel nationaal als internationaal gezien zeldzaam zijn.
In de jaren tachtig is door het ecologisch adviesbureau Everts en De Vries een onderzoek uitgevoerd
naar de kwaliteit en vegetatiesamenstelling van de veentjes in het Dwingelderveld. Hieruit kwam naar
voren dat het gros van de veentjes sterk verdroogd was, waardoor de hoogveenontwikkeling
stagneerde. De verdroging is in belangrijke mate veroorzaakt door het graven van greppels en sloten
www.natuurpresentaties.nl
11