Licht op het Veen, inleiding - Senioren Academie

De hoogvenen werden eveneens ontwaterd met sloten en vervolgens afgegraven, het zogenaamde
turfsteken. In laagveengebieden werd het veen uit petgaten gebaggerd, op legakkers te drogen
gelegd en tot turfblokken gesneden. In de zestiende eeuw steeg de vraag naar alternatieven voor hout
sterk om de groeiende steden van brandstof te voorzien. De turfwinning werd grootschaliger en steeds
grotere stukken veen verdwenen. Turfwinning bereikte in de negentiende eeuw haar hoogtepunt. Het
meest veen was afgegraven en steenkool, aardgas en aardolie namen de rol van voornaamste
energiebron over. Rond 1960 kwam er een definitief einde aan de turfwinning. Van de weidse
hoogvenen van vroeger was toen vrijwel niets meer over. Levend hoogveen is in Nederland uiterst
zeldzaam geworden. Er zijn nog kleine stukken in gebieden als de Brabantse Peel en het
Fochtelooërveen in Friesland. In het verleden is op vrij kleine schaal brongas of moerasgas (methaan)
dat vrijkwam bij het rotten van planten gewonnen in de veengebieden. Moerasgas werd vanaf 1890,
het jaar van de uitvinding van het gloeikousje, op vrij grote schaal, gebruikt, maar werd na de Tweede
Wereldoorlog verdrongen door aardgas.
De veengebieden die nog over zijn worden tegenwoordig (net zoals in de middeleeuwen) vooral als
weide- of hooiland gebruikt, omdat ze te vochtig zijn voor ander gebruik.
Een voorbeeld van het veenlandschap: de Peel
Op de grens van oostelijk Noord-Brabant en Noord-Limburg liggen de Peelvenen, of in de volksmond
'de Peel'. De Peel bestaat uit drie delen: het Nationaal Park De Groote Peel, de Deurnse Peel en de
Mariapeel. Dit hoogveengebied is het grootste resterende veengebied in Zuid-Nederland. Het is
ontstaan door de slechte afwatering op de Peelhorst. Aan het einde van de laatste ijstijd verslechterde
de waterafvoer door de vorming van ondoordringbare bodemlagen. In lage delen van het
dekzandlandschap ontstonden plassen waarin veenmos en dus hoogveen tot ontwikkeling kwam. In
en rond beekdalen ontstond tegelijkertijd laagveen uit afstervende rietplanten, elzen en berkenbomen.
Zo'n zesduizend jaar lang kon het veen in de Peel zich ongestoord uitbreiden, waarbij het een dikte
van wel vijf of zes meter bereikte. Pas in de middeleeuwen kwam daar verandering in, toen de
bewoners van het gebied het veen begonnen af te graven (dit afgraven werd ‘Peelen' genoemd). De
afgraving ging enkele eeuwen op kleine schaal door, maar na 1875 begon de grootschalige industriële
ontginning en die had grote gevolgen voor de omvang van het hoogveen. Rond 1960 staakte men de
ontginning van de venen definitief.
Tegenwoordig is er nog 3800 hectare over van het uitgestrekte heide- en veengebied van 1000
km 2 die de Peelen ooit waren en worden de Peelvenen als natuurgebied beschermd. Ze vormen een
internationaal erkend 'wetland', waarin veel vogelsoorten voorkomen. Er zijn meer dan honderd
soorten broedvogels te vinden en bovendien overwinteren er veel vogels; in de winter verblijven er
vele duizenden ganzen, waaronder honderden taigarietganzen, die in ons land zeldzaam zijn.
Voor het behoud van een hoogveengebied als de Peelvenen is de grondwaterstand van groot belang.
Vaak onttrekken omringende landbouwgebieden grondwater aan een hoogveen en daarom is de
overheid sinds 1992 bezig om landbouwgrond rondom de Peelvenen op te kopen. Verder worden er
stuwen geplaatst om de grondwaterstand hoog te houden zodat het veen kan blijven groeien.
- Frank Wesselingh, Naturalis
Meer informatie
Beusekom, E.J. van 2007. Bewogen aarde. Aardkundig erfgoed in Nederland. - Matrijs, Utrecht.
www.natuurpresentaties.nl
10