Borstkliniek - Kliniek St Jan Brussel

KLINIEK SINT-JAN VZW
ezondheid in hartje Brussel
KLINIEK SINT-JAN

2
Algemene inlichtingen
Coördinator
Dr Hilde Vernaeve
Secretariaat
Afspraken mammografi e en raadplegingen
Tel. : 02/221 97 97 - Fax : 02/221 97 19
borstkliniek@klstjan.be
Christel Schollaert - Marie Smets
Borstverpleegkundige
Lut Soumillion - Tel. : 02/221 90 42
Radiologie-Senologie
Dr Tanja Schraepen - Dr Maryam Rezaï
Dr Frédérique Wynans
Borstheelkunde
Dr Hilde Vernaeve - Dr Philippe Charlier
Dr Bruno Vandermeersch
Consultant : Dr Xavier De Muylder
Plastische heelkunde
Dr Axel de Vooght - Dr Béatrice Nokerman
Dr Pierre Vico
Medische oncologie
Dr Claude Laurent - Dr Deborah Bauwens
Dr Sabine Marichal
Radiotherapie
Dr Sylvie Beauvois - Dr Sophie Cvilic
Dr Catherine Hemeleers
Anatomo-pathologie
Dr Carole Mestdagh - Dr Ariella Raat
Dr Ingrid Van Hooff
Nucleaire geneeskunde
Dr Philippe Declerck
Psychiater & Psychologe
Dr Francine Jacqmin - Chloé Vanhorick
Kinesitherapie
Alexandrine Close - Guy Dubois
Emmanuelle Trappeniers
Sociale assistente
Valérie Servais
Verpleegkundig team mammografi e

Inhoudstafel
Welkom . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 4
Zelfonderzoek, mammografie en
volledig senologisch bilan . . . . . . . . . . . . p. 5
Het concept van de borstkliniek . . . . . . . p. 8
De volledige oppuntstelling en
het therapeutisch traject . . . . . . . . . . . . . p. 10
De medische disciplines . . . . . . . . . . . . . p. 12
Radiologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 13
Anatomo-pathologie . . . . . . . . . . . p. 13
Nucleaire geneeskunde . . . . . . . . . p. 14
Chirurgie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 15
Plastische chirurgie . . . . . . . . . . . . . . p. 18
Radiotherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 22
Chemotherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 23
Hormoontherapie . . . . . . . . . . . . . . . p. 25
Het medisch daghospitaal . . . . . . . . . . . p. 26
Begeleiding van de patient . . . . . . . . . . p. 28
Borstverpleegkundige . . . . . . . . . . . p. 28
Psychosociale begeleiding . . . . . . p. 29
Sociale dienst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 30
Kinesitherapie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 31
Cosmetologie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 31
In geval van nood . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 32
Hoe kunt u ons bereiken . . . . . . . . . . . . . . p. 34
Contacteer ons . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . p. 35
3

4
Welkom
Het besef dat men mogelijk borstkanker
heeft, wordt door de meeste patiënten als
zeer angstwekkend ervaren. De rol van het
verzorgingsteam van de borstkliniek is de
patiënte geruststellen, haar informatie
geven, antwoorden bieden op haar vragen
en haar ondersteunen tijdens het volledige
onderzoek en de eventuele behandeling.
“
Blijf niet zitten met uw ongerustheid, uw
angst of uw pijn… Spreek erover met de verpleegkundigen,
de artsen: zij zijn er om u te
helpen, u te verzorgen, zij staan tot uw
dienst.
”
In de borstkliniek van Sint-Jan werkt een team
van specialisten samen die zich in het bijzonder
op de borstproblematiek toeleggen.
Er wordt gestreefd naar een globale aanpak
van de patiënte en bij elke stap worden de
verschillende mogelijkheden bekeken die
aan de patiënte zullen worden voorgesteld,
rekening houdend met haar persoonlijke
ervaringen en haar medische voorgeschiedenis.
Er wordt steeds gekozen voor de meest
doeltreffende en meest geschikte behandeling
die het minst traumatiserend is voor de
patiënte.
“
”
In deze brochure vindt u een antwoord op
de vragen die vrouwen met borstkanker zich
kunnen stellen. Er wordt uitleg gegeven
over de verschillende opsporingsonderzoeken
en de verschillende behandelingen en
heelkundige ingrepen die kunnen worden
voorgesteld indien er bij u borstkanker zou
worden ontdekt.

Zelfonderzoek, mammografie
en volledig senologisch bilan
Zelfonderzoek
Uw bijdrage is belangrijk.
Het zelfonderzoek van de borsten wordt
aangeraden op alle leeftijden. Zelfs bij vrouwen
die regelmatig een mammografie
(tweejaarlijkse screening) laten uitvoeren,
blijft het zelfonderzoek nuttig. Als u veranderingen
ziet of voelt (een knobbeltje, tepelverlies,
een kuiltje in de borst, een onts
teking, een ingetrokken tepel, huiduitslag...),
doet u er goed aan zo vlug mogelijk naar uw
huisarts of gynaecoloog te gaan.
Mammografie
mammografie?
Een mammografie is een röntgenfoto van
de borsten. Om een radiografie van goede
kwaliteit te verkrijgen, moeten de borsten
even worden samengedrukt. Dit laatste kan
onaangenaam zijn, maar is noodzakelijk.
Om deze onaangename gewaarwording te
beperken, laten vrouwen vóór de menopauze,
het best een mammografie nemen
tussen de vierde en de twaalfde dag na het
begin van de menstruatie.
5

6
een mammografie?
Een mammografie maakt het mogelijk
afwijkingen ter hoogte van de borsten
vroegtijdig op te sporen. Hoe vroeger borstkanker
wordt ontdekt, hoe groter de kans
op een volledige genezing en een borstsparende
behandeling, die borstamputatie
voorkomt.
De screeningsmammografie
(of mammotest)
Een screeningsmammografie (mammotest)
is een mammografie die genomen wordt in
het kader van een bevolkingsonderzoek. Het
onderzoek is bedoeld voor alle vrouwen
vanaf 50 jaar tot en met 69 jaar. Een
screeningsmammografie wordt om de twee
jaar genomen en is gratis voor vrouwen uit
de doelgroep. Omdat de foto’s door minstens
2 radiologen beoordeeld worden, kan onmiddellijk
na het onderzoek nog niets gezegd
worden over het resultaat. Na drie weken
krijgt de door u opgegeven arts de gedetailleerde
uitslag toegestuurd. De ervaring leert
dat bij ongeveer 95% van de vrouwen geen
afwijkingen worden vastgesteld en dat er
geen verder onderzoek nodig is. Wordt er
toch een afwijking vastgesteld, dan moet er
nadien een bijkomend onderzoek (echografie,
punctie....) uitgevoerd worden. Dat bijkomende
onderzoek wijst in 90% van de gevallen
uit dat er geen sprake is van borstkanker,
maar alleen van een goedaardige afwijking.
Wie borstkanker heeft of gehad heeft, volgt
het advies van zijn huisarts, die op geregelde
tijdstippen (meestal 1 keer per jaar) een
mammografie zal aanraden.
Mammografie
Praktische tips voor u naar
de mammografie gaat:
Aangezien u zich tot op de heupen moet uitkleden, draagt u het best een blouse.
U draagt beter geen sieraden om de hals.
Ook deodorant, zalf of poeder moet u vermijden. Deze producten kunnen immers de foto
verstoren.
Vergeet niet uw SIS-kaart en vroegere mammografieën mee te brengen.
U brengt het aanvraagformulier (voorschrift) van uw dokter mee of een uitnodigingsbrief
van het screeningscentrum.

Volledig senologisch
bilan
Naast deze opsporingsonderzoeken, kunnen
alle vrouwen op voorschrift van hun huisarts of
gynaecoloog een volledig senologisch bilan
ondergaan.
Merkt u iets verdachts aan uw borsten, hebt u
klachten of voelt u zich ongerust, ga dan zo vlug
mogelijk naar uw huisarts of gynaecoloog. Die
zal dan een voorschrift geven voor een diagnostische
mammografie (volledig senologisch
bilan). Na de mammografie wordt er indien
nodig onmiddellijk een bijkomende echografie
en/of punctie en/of biopsie uitgevoerd. De uitslag
kan dadelijk meegedeeld worden. Indien er
een punctie of biopsie werd uitgevoerd, wordt
de uitslag na 2 dagen opgestuurd naar de verwijzende
arts. Dit onderzoek is echter niet gratis,
maar wordt wel grotendeels terugbetaald door
het ziekenfonds of de verzekering.
In bepaalde gevallen dient nog een bijkomend
radiologisch onderzoek uitgevoerd te worden,
met name “KST” (kernspintomografie) of NMR
(Nucleaire Magnetische Resonantie) van de
borsten.
Biopsie
Echografie
7

De strijd tegen borstkanker
is het werk van een team.
In de borstkliniek heeft
het medische en paramedische
korps haar krachten
gebundeld
in een en dezelfde eenheid
en werken ze nauw en op
gecoördineerde wijze
samen om u de beste
zorgen te verstrekken.
8
Het concept van
de borstkliniek
Nucleaire geneeskunde
Kinesitherapie
Radiologie - Senologie
Psychopathologie

Borstheelkunde
Sociale dienst
Radiotherapie
Borstverpleegkundige
Plastische heelkunde
Anatomo-pathologie
Medische oncologie
9

10
De volledige oppuntstelling
en het therapeutisch
traject
oppuntstelling
Wanneer borstkanker wordt vastgesteld is
het noodzakelijk om aanvullende onderzoeken
uit te voeren. We maken een onderscheid
tussen het bilan van de tumor zelf en het
uitsluiten van eventuele metastasen of uitzaaiingen
op afstand.
- Het lokale bilan
Het klinische onderzoek, de mammografie,
de echografie en de anatomopathologische
resultaten van de eerder uitgevoerde punctie
of biopsie laten toe de diagnose van borstkanker
te stellen.
Vaak vraagt de senologische chirurg een
magnetische resonantie van de borst om
een duidelijk beeld te krijgen van het letsel
en zijn omvang. Tegelijkertijd wordt de andere
borst nogmaals gecontroleerd.
- De volledige oppuntstelling
Vier belangrijke onderzoeken zullen u worden
voorgeschreven om de afwezigheid van
metastasen na te gaan.
Een bloedproef zal toelaten abnormale veranderingen
in het bot of van de lever na te gaan.
Deze test laat ook toe de tumormarkers te
doseren, niet als diagnostisch middel maar wel
om later de evolutie van de ziekte te kunnen
opvolgen.

De radiografie van de longen en de echografie
van de lever zijn de meest doeltreffende
onderzoeken.
Soms echter kan de uitvoering van een
CT-scan verkozen worden om meer precieze
aanwijzingen over de toestand van longen en
lever te verschaffen.
De botscintigrafie, uitgevoerd in de dienst
nucleaire geneeskunde, laat toe na te gaan of
het skelet intact is. Dit onderzoek is niet pijnlijk
en niet gevaarlijk, noch voor u, noch voor
uw omgeving. Het kan, indien nodig, met
gerichte radiografieën van de beenderen
worden aangevuld.
Een cardiologisch onderzoek zal worden
uitgevoerd om de goede werking van het
hart na te gaan, wat gebruikelijk is voor een
chirurgische ingreep. Een echografie zal worden
uitgevoerd wanneer chemotherapie
moet worden opgestart.
Indien nodig kunnen ook nog bijkomende
onderzoeken worden voorgeschreven, zoals
de PETscan. Dit onderzoek maakt het mogelijk
de aard te bepalen van specifieke letsels
die door conventionele radiografie of op de
scanner zichtbaar zijn.
traject
Wanneer de resultaten van het senologische
bilan en van de verdere onderzoeken bekend
zijn, wordt uw dossier tijdens de wekelijkse
multidisciplinaire vergadering besproken.
Het doel is u de behandeling voor te stellen
die het beste aansluit bij uw klinische en persoonlijke
toestand.
Twee situaties komen het vaakst voor:
- Indien u geopereerd moet worden zal een
senologisch chirurg u opvolgen. Deze zal u
een tumorectomie (borstsparende chirurgie)
of een mastectomie (borstamputatie)
voorstellen. De beslissing zal afhangen
van de grootte en de lokalisatie van de
tumor, maar ook van andere parameters die
de chirurg met u zal bespreken. De ingreep
gaat gepaard met de verwijdering van een
schildwachtklier of met een okseluitruiming.
De borstreconstructie door een plastisch
chirurg, ofwel meteen - dan opereren de
gynaecoloog en de plastische chirurg samen
- ofwel in een later stadium, kan ook worden
overwogen. Deze therapeutische keuzes worden
in gezamenlijk overleg met u genomen.
Na de chirurgische ingreep wordt een meer
gedetailleerde anatomo-pathologische analyse
van de verwijderde tumor en de klieren
uitgevoerd. Het verdere verloop van de
behandeling zal afhangen van de uiteindelijke
resultaten van deze analyses.
Ofwel moet geen bijkomende behandeling
worden uitgevoerd, ofwel volgt een nabehandeling
met chemotherapie en/of
radiotherapie, en/of hormoontherapie.
Chemotherapie en/of immuuntherapie
dienen om het risico op uitzaaiingen te ver-
11

12
minderen (men spreekt dan van adjuvante
chemotherapie). Radiotherapie is erop
gericht de kans op recidief of herval ter
hoogte van de borst te verminderen.
Hormoontherapie dient zowel om het risico
op herval ter hoogte van de borst als andere
organen te verminderen. De aanvankelijke
tumor dient wel gevoelig te zijn voor hormonen.
Al deze behandelingen kunnen elk op
een moment in het therapeutisch traject van
de patiënte toegepast worden.
- Soms kan een operatie niet onmiddellijk
worden uitgevoerd, ofwel omdat de tumor
een ontstekingsreactie (= inflammatoire
borstkanker) heeft veroorzaakt ter hoogte
van de borst en/of omdat de tumor te groot
is. In deze gevallen wordt eerst chemotherapie
toegediend (=neo-adjuvante chemotherapie)
om de inflammatoire reactie te
laten verdwijnen en/of de tumorgrootte te
verminderen, waardoor soms borstamputatie
kan worden vermeden.
Chemotherapie en hormoontherapie kunnen
ook worden voorgesteld om metastasen te
behandelen.
Wat ook het verloop is van uw therapeutisch
traject, bij elke fase wordt er over uw behandeling
tussen de chirurgen, gynaecologen,
plastische chirurgen, oncologen en radiotherapeuten
wekelijks overleg gepleegd.
De medische
disciplines
De borstkliniek groepeert niet minder dan 7
medische disciplines die nauw samenwerken
op één plateau om u nog beter te kunnen
helpen.
Radiologie-Senologie
Dr Tanja Schraepen
Dr Maryam Rezaï
Dr Frédérique Wynans
Borstheelkunde
Dr Hilde Vernaeve
Dr Philippe Charlier
Dr Bruno Vandermeersch
Consultant : Dr Xavier De Muylder
Plastische heelkunde
Dr Axel de Vooght
Dr Béatrice Nokerman
Dr Pierre Vico
Medische oncologie
Dr Claude Laurent
Dr Deborah Bauwens
Dr Sabine Marichal
Radiotherapie
Dr Sylvie Beauvois
Dr Sophie Cvilic
Dr Catherine Hemeleers
Anatomo-pathologie
Dr Carole Mestdagh
Dr Ariella Raat
Dr Ingrid Van Hooff
Nucleaire geneeskunde
Dr Philippe Declerck

Zie zelfonderzoek, mammografie en volledig
senologisch bilan op pagina's 5 tot 7.
- Rol van de anatomo patholoog
Deze dokter analyseert weefselafnames voor,
tijdens en na de operatie.
Hoewel de patholoog de patiënte niet persoonlijk
ontmoet, evalueert ook hij het
borstletsel.
Wanneer de clinicus of de radioloog een
borstletsel vermoedt, stelt de patholoog de
diagnose en levert hij prognostische informatie
die belangrijk is voor de keuze van de
behandeling.
De bijdrage van de patholoog bij
de evaluatie van een borstletsel
Als het klinisch en/of het radiologisch onderzoek
een afwijking aan het licht brengt ter
hoogte van de borst, wordt er meestal een
naaldpunctie uitgevoerd. Deze punctie levert
ofwel wat vocht, dat uitgestreken wordt op
een draagglaasje (uitstrijkje van een cytopunctie),
ofwel een weefselcilindertje (tru-cut
biopsie). Het verkregen materiaal wordt toevertrouwd
aan de patholoog voor verder
microscopisch onderzoek.
De anatoompatholoog stelt de diagnose: is
de tumor goed-of kwaadaardig?
13

14
- Peroperatief anatomopathologisch
onderzoek (tijdens operatie)
Indien er na het preoperatieve onderzoek nog
diagnostische twijfels blijven bestaan, kan de
anatoom-patholoog bij het begin van de chirurgische
ingreep een vriescoupe (onmiddelijk
weefselonderzoek tijdens operatie) doen.
Daarmee kan onmiddellijk de diagnose worden
gesteld, zodat de chirurg alsnog kan beslissen
welk type van operatie hij zal uitvoeren.
Dit onderzoek maakt het ook mogelijk de snijranden
te beoordelen. Indien de operatieve
uitsnijding van de tumor onvolledig is, kan
nog wat bijkomend weefsel verwijderd worden.
In sommige gevallen wordt de “poortwachtklier”
onderzocht (afhankelijk van de grootte
van de tumor). Als deze klier “negatief” is, kan
afgezien worden van een okselklieruitruiming.
- Definitief anatomopathologisch
onderzoek van de weefselstukken
Indien u een operatie onderging, zullen de
chirurgisch verwijderde weefselstukken verder
onderzocht worden. Op basis van deze
onderzoeken stelt de patholoog de diagnose
van het letsel vast en geeft hij het type en de
graad van de kanker aan. Het onderzoek omvat
een studie van de hormonale receptoren (oestrogeen
en progesteron) en van de aanwezigheid
van de receptor HER-2. Al deze anatomopathologische,
diagnostische en prognostische
gegevens zullen de keuze bepalen van
de adjuvante behandeling : radiotherapie ,
chemotherapie en/of hormoontherapie.
- De botscintigrafie
Wanneer borstkanker werd vastgesteld is het
belangrijk te weten over welk type kanker het
gaat, hoe groot het gezwel is en of er al dan
niet uitzaaiingen of metastasen bestaan.
Uitzaaiingen van borstkanker kunnen aangetroffen
worden in de borst zelf, de lymfeklieren,
de longen, de lever of het skelet. Vandaar dat
tijdens de volledige oppuntstelling ook een
onderzoek van het skelet of een botscintigrafie
wordt uitgevoerd. Daarbij wordt met een
onderzoek het volledige skelet onderzocht.
Procedure
Op de dienst nucleaire geneeskunde
wordt ’s morgens een ongevaarlijk licht
radioactief product ingespoten. In de
namiddag worden de speciale foto’s van
het skelet opgenomen.
- De PETscan
De PETscan is een zeer gevoelige techniek in
de beeldvorming om uitzaaiingen en heropflakkeringen
van kwaadaardige gezwellen op
te sporen. In bepaalde gevallen kan dit onderzoek
eveneens het resultaat van een kankerbehandeling
nagaan. Bij borstkanker wordt dit
toegepast voor de meer complexe aandoeningen
of indien de gebruikelijke onderzoeken
geen duidelijke resultaten opleveren.
Procedure
Dit onderzoek is pijnloos en heeft geen
nevenwerkingen. De volledige procedure
duurt 2 uren en men moet zich nuchter
aanmelden. Een licht radioactief product

wordt via de ader toegediend, 1 uur later
wordt het volledige lichaam via de
PETscanner onderzocht. Het toestel ziet
eruit als een grote klassieke scanner. Het
toegediende product gaat vrijwel exclusief
op zoek naar kwaadaardige gezwellen
en hun uitzaaiingen.
Dankzij de uitgevoerde onderzoeken weten we
de tumor nu perfect liggen en kunnen we beter
zijn omvang inschatten. Vaak kan een borstsparende
chirurgie uitgevoerd worden maar
soms is een borstamputatie noodzakelijk.
Afhankelijk van de grootte van de tumor kan
men zich ofwel beperken tot de verwijdering
van één enkele klier, de zogenaamde poortwachtklier,
ook wel sentinelklier genoemd,
ofwel dienen alle lymfeklieren verwijderd te
worden. Dan spreekt men van een volledige
okseluitruiming.
We overlopen hierna de verschillende ingrepen :
- Borstsparende chirurgie
(tumorectomie)
Borstsparende operaties zijn mogelijk geworden
dankzij de aanvullende behandeling met
bestraling of radiotherapie.
Bij deze operatie wordt enkel de tumor weggenomen,
weliswaar met een veiligheidsmarge.
Dat wil zeggen met een zone van gezond
weefsel rond het kwaadaardig letsel om er zo
zeker mogelijk van te zijn dat er geen kwaadaardige
cellen in de borst achterblijven. Indien
de tumor klinisch gezien niet tastbaar is, zal in
de tumor een “harpoen” worden aangebracht
om hem voor de chirurgische ingreep beter te
lokaliseren.
Bij een borstsparende operatie is het tevens de
bedoeling dat de volledige verwijdering van
de tumor een correct cosmetisch resultaat
geeft. Indien nodig zal beroep worden gedaan
op de plastische chirurg om een onmiddellijke
reconstructie van de borst uit te voeren met
tevens de mogelijkheid, indien nodig, een
borstcorrectie uit te voeren ter hoogte van de
andere borst. Dit wordt voor de operatie met
de patiënte besproken.
- Borstamputatie
Bij deze operatie wordt de aangetaste borst volledig
afgezet. Hierbij worden de overliggende
huid en de tepel weggenomen. Aangezien de
borstklier tot in de oksel uitloopt, resulteert dit
in een vlakke borstkaswand.
Borstkanker
Lymfeklieren
Alleen als in deze eerste lymfeklier een uitzaaiing wordt gevonden, worden ook
de andere lymfeklieren verwijderd.
15

16
Radiotherapie dient sowieso te gebeuren bij
borstsparende chirurgie. Soms dient er ook
een mastectomie te gebeuren.
De reconstructie van de borst na amputatie is
een persoonlijke keuze. Sommige vrouwen
zullen liever een externe borstprothese dragen;
anderen zullen kiezen voor een reconstructie
met plastische chirurgie, onmiddellijk
of uitgesteld.
Elke chirurgische behandeling moet aangepast
worden aan de mogelijkheden en aan de
individuele wensen van elke patiënte.
Wanneer een borstamputatie gepaard gaat met
een onmiddellijke reconstructie, probeert men
zoveel mogelijk overliggende huid te bewaren
waardoor het litteken kleiner is .
Drie reconstructiemogelijkheden zullen aan
de patiënte aangeboden worden: een volledige
amputatie, ofwel met reconstructie door
prothese, ofwel met herstel van het volume
door middel van een huidspierlap afkomstig
van de rug, of met herstel van het volume door
middel van een huidspierlap afkomstig van de
buik. Deze technieken worden in detail uitgelegd
in het hoofdstuk over plastische chirurgie
(zie pagina 18).
- Uitzaaiingen in de lymfeklieren
opsporen via de poortwachtklier
Bij de standaardbehandeling worden behalve
de tumor alle lymfeklieren uit de okselholte
verwijderd.
Nadeel :
Bij patiënten zonder uitzaaiingen zullen de
oksellymfeklieren onnodig verwijderd wor-

den. Tot voor kort was er echter geen andere
manier om lymfeklieruitzaaiingen op te
sporen. Bij kleine tumoren kan men nu met
een veel kleinere operatie vaststellen of er
uitzaaiingen in de lymfeklieren zijn. Hierbij
verwijdert men enkel de eerste lymfeklier
die rechtstreeks in verbinding staat met de
tumor, de zogenaamde poortwachtklier.
Het voordeel van de techniek van de poortwachtklier
is een duidelijke inkorting van de
operatie- en opnameduur en minder kans op
complicaties na de operatie. De schouderfunctie
herstelt sneller na de operatie en de kans
op een “dikke arm” (lymfoedeem) na de ingreep
is vrijwel uitgesloten. Nadeel is een zeer kleine
kans dat uitzaaiingen worden gemist. Toch
blijkt uit recente medische studies dat zeer
zelden een uitzaaiing miskend wordt.
Procedure?
Op de dag van de operatie wordt u 's morgens
vroeg op de af deling Nucleaire
Geneeskunde verwacht, waar een volstrekt
ongevaarlijke hoeveelheid licht radioactieve
vloeistof wordt ingespoten rond de
borsttumor. Vervolgens worden een aantal
foto’s opgenomen. Tijdens de operatie
wordt de licht radioactieve poortwachtklier
met behulp van een speciale sonde
gemakkelijk opgespoord en verwijderd.
Deze wordt dan onmiddellijk microscopisch
onderzocht. Als de poortwachtklier
geen kwaadaardige cellen bevat, wordt de
Iedere ingreep op de okselklieren
houdt altijd een risico op lymfoedeem
in, ook al is de ingreep correct
uitgevoerd!
operatie beëindigd; indien er toch kwaadaardige
cellen aanwezig zijn, worden tijdens
dezelfde narcose alle overige okselklieren
verwijderd. Soms gebruikt de chirurg
nog een blauwe kleurstof om op een
andere wijze de lymfebanen en lymfeknopen
aan te tonen. Na de operatie kan die
blauwe kleurstof nog wat zichtbaar blijven.
Dit heeft echter niets te maken met
de radioactiviteit, die na 24 uren volledig
verdwenen zal zijn.
Het microscopisch onderzoek van de klieren is
belangrijk in verband met de beslissing over
de verdere behandeling.
Bij een volledige okseluitruiming is het aantal
verwijderde klieren wisselend van patiënte tot
patiënte.
Onmiddellijk na de operatie wordt een drain
(plastic buisje) aangebracht om bloed en wondvocht
uit de okselholte te verwijderen. De duur
van de drainage is wisselend van patiënte tot
patiënte, maar de patiënte hoeft hiervoor niet
langer in het ziekenhuis te blijven.
Thuiszorg wordt georganiseerd. De thuisverpleegkundige
vervangt het drainagepotje
iedere dag en verzorgt tevens de wonde.
De patiënte heeft tweemaal per week een
afspraak met de chirurg om te evalueren of de
drain al of niet kan worden verwijderd.
Bij het uitvoeren van een okselklieruitruiming
dienen enkele huidzenuwen doorgesneden te
worden, wat een slapend of prikkelend gevoel
tot gevolg heeft ter hoogte van de huid van
de okselholte, de binnenzijde van de bovenarm
en de achterste okselplooi. Kinesitherapie
is noodzakelijk om de volledige mobiliteit van
17

18
schouder en arm terug te winnen.
Een lymfoedeem is een zwelling van de arm
die na de chirurgische ingreep kan optreden.
Indien de omtrek ter hoogte van verschillende
delen van de arm met meer dan 2 tot 3 cm is
toegenomen, kan men van echt lymfoedeem
spreken en dient bijgevolg lymfedrainage te
gebeuren.
Enkele tips ter preventie van
lymfoedeem:
- Indien u een wonde hebt aan de arm
of hand, gelieve deze meteen te ontsmetten.
- Bij tekenen van infectie : roodheid,
warmte, pijn, zwelling,... gelieve uw
arts te raadplegen.
- Vermijd zware lasten.
- Vermijd sauna en extreme
temperaturen.
De bedoeling van borstchirurgie is niet alleen
de tumor verwijderen, maar omvat tevens de
reconstructie van de aangetaste borst om zo tot
een bevredigend esthetisch resultaat te komen.
- Tijdstip van de reconstructie
Elke patiënte kan zelf kiezen of zij een beroep
doet op plastische chirurgie. De patiënte kan
ook zelf beslissen over het moment van de
reconstructie: onmiddellijk tijdens de borstamputatie
(onmiddellijke reconstructie) of
later (uitgestelde reconstructie).
Reconstructie blijft echter ook na
vele jaren nog mogelijk!
Er bestaat geen algemene regel voor het
bepalen van het tijdstip van de reconstructie.
Dit hangt immers af van verschillende factoren
die van patiënte tot patiënte verschillen,
zoals de effecten van de radiotherapie, de uitgebreidheid
van de tumor en vooral de mate
waarin de patiënte deze ingreep zelf wenst.
De meeste vrouwen wachten ongeveer een
jaar na een aanvullende radiotherapie maar
sommigen opteren voor een onmiddellijke
reconstructie.
De patiënte heeft keuze uit drie reconstructiemogelijkheden
:
tie
door prothese,
het volume door middel van een
huidspierlap afkomstig van de rug,
het volume door middel van een
huidspierlap afkomstig van de buik.
Deze technieken worden in detail toegelicht
in het hoofdstuk over de uitgestelde reconstructie.
- Verschillende technieken van
reconstructie
Voor de borstreconstructie kunnen verschillende
chirurgische technieken worden
gebruikt :
- huidspierlap van de rug

- huidspierlap van de buik
- huid en vetweefsel van de buik
De gekozen techniek en het eindresultaat
hangen af van de uitgevoerde borstamputatie
(mammectomie) en van een eventuele aanvullende
radiotherapie.
Bij elke methode is het ook mogelijk het tepelhof
en de tepel te reconstrueren. De vorm en
het volume van de andere borst kunnen worden
aangepast, zodat beide borsten een sterke
gelijkenis vertonen.
- Reconstructie door prothese
Dit soort reconstructie is mogelijk als de huid
en de grote borstspier intact zijn en in voldoende
hoeveelheid voorhanden zijn, en als
de patiënte geen radiotherapie heeft ondergaan.
Er kan dan in alle veiligheid een prothese
onder deze weefsels worden geplaatst, met
een mooie, natuurlijk ogende welving als
resultaat.
De prothese wordt achter de grote borstspier
aangebracht. Hiertoe wordt gebruikgemaakt
van een deel van het litteken van de amputatie.
De prothese is van het anatomische type
Litteken na borstamputatie. Reconstructie met
huidspierlap van de rug.
Borstprothese
(druppelvormig) en bestaat deels uit siliconengel,
deels uit fysiologisch serum. De prothese
staat in verbinding met een klepje dat
onder de huid van de borstkas wordt aangebracht.
Dit type van reconstructie steunt op
weefselexpansie, dat wil zeggen het vermogen
van de huid en de spieren om zich geleidelijk
te laten uittrekken, zoals dat bijvoorbeeld
tijdens de zwangerschap gebeurt met
de huid van het abdomen. Bij het plaatsen van
de prothese is het deel waarin de fysiologische
oplossing moet komen, leeg. Het zal
geleidelijk worden gevuld door inspuitingen
die tijdens wekelijkse consultaties door de
huid heen in het klepje worden toegediend
onder lokale verdoving. De injectie is pijnloos.
De toename van het volume geeft gedurende
24 uur na de injectie een opgespannen
gevoel.
De voordelen van dit type van reconstructie
Uitzicht van
het litteken in de rug.
19

20
zijn de afwezig heid van een bijkomend litteken
en de korte duur van de ingreep en van de ziekenhuisopname.
De nadelen houden verband met het feit dat
de prothese een lichaamsvreemd voorwerp is:
de prothese evolueert met de tijd niet zoals de
andere borst, de vorm ervan is definitief.
- Reconstructie met eigen weefsel
Als de huid ter hoogte van de geamputeerde
borst beschadigd is, moet er gezonde huid
naar deze plaats worden overgebracht.
A. Huidspierflap van de rug
Een flap bestaande uit de grote rugspier en de
huid en het vetweefsel die deze spier bedekken,
vormt ideaal reconstructiemateriaal.
De gepreleveerde huid is spoelvormig en zal
gebruikt worden om het onderste deel van de
borst te reconstrueren. De spier en het vetweefsel
zorgen voor het volume. Soms moet
onder de spier een prothese worden geplaatst
om een groot volume te bereiken. Het litteken
op de rug is meestal horizontaal en bevindt
zich ter hoogte van het elastiekje van de beha.
De ziekenhuisopname duurt een week. Na de
Na borstamputatie. Reconstructie met
Tram-flap.
ingreep worden op de plaats van de wonde
drains achtergelaten die na enkele dagen worden
weggehaald. Er is geen gevaar voor een
verminderde armfunctie.
Nadeel is dat een bijkomend litteken moet
worden gevormd in de rug en dat er ter
hoogte van de rug een lymfevocht collectie
ontstaat die via een punctie moet worden
geledigd. Periartritis van de schouder vormt
een contra-indicatie voor deze ingreep.
B. TRAM-flap
Met de vascularisatie van de rechte buikspier
(TRAM: transverse rectus abdominis muscle
flap) kan het teveel aan buikhuid en -vet worden
afgenomen om de borst te reconstrueren.
De rechte buikspier strekt zich uit van de borstkas
tot de schaamstreek. Het onderste deel van
de spier wordt losgemaakt. Dit spierweefsel
wordt onder de abdominale huid naar de plaats
van de te reconstrueren borst geschoven.
Om de verzwakking van de buikwand te herstellen,
moet vaak gebruik worden gemaakt
van een synthetisch materiaal (in feite een
stevig, maar soepel net).
Eindresultaat met reconstructie van
het tepelhof en van de tepel. De
andere borst werd verhoogd.

De hechting van de buik laat een lang,
horizontaal litteken achter van heup tot heup.
Ter hoogte van de borst worden de huid en
het vetweefsel gemodelleerd om een borst
te creëren die er qua volume en vorm zo
natuurlijk mogelijk uitziet. Deze ingreep
vraagt veel tijd. De patiënte moet 8 dagen in
het ziekenhuis blijven. De heling treedt niet
altijd snel op.
Af en toe kunnen zich probleempjes voordoen
als gevolg van een slechte bloeddoorstroming
in de flap, sommige delen van de
flap kunnen afsterven en de wondheling moet
worden bewerkt door lokale verzorging.
Aanvankelijk kan de patiënte veel hinder voelen
ter hoogte van de buik, waardoor ze
genoodzaakt wordt een licht gebogen houding
aan te nemen. De buikspieren blijven
zwakker dan voorheen, wat vervelend kan zijn
voor sportieve vrouwen.
Voordelen van deze ingreep zijn het zeer
natuurlijke resultaat van de gereconstrueerde
borst en een verbetering van het figuur van de
patiënte ter hoogte van de buik.
Voorwaarde voor deze ingreep is dat de vrouw
een huid- en vetoverschot heeft ter hoogte
van de buik en nog geen abdominale of gynaecologische
operatie heeft ondergaan. Ten minste
twee maanden voor de ingreep moet de
patiënte volledig stoppen met roken.
C. Abdominaal huid- en vetweefsel of
DIEP-flap (Deep Inferior Epigastric
Perforator flap)
Dankzij de evolutie van de microchirurgie is
het mogelijk de nodige hoeveelheid huid en
vetweefsel over te planten van de buik naar de
te reconstrueren borst zonder de rechte buikspier
op te offeren.
De buikwand herstelt dan gemakkelijk, zonder
dat versteviging nodig is. Ter hoogte van
het abdomen is er een horizontaal litteken van
heup tot heup. Het abdominale huid- en vetweefsel
wordt gebruikt om vorm te geven aan
een nieuwe borst die een harmonisch profiel
en volume vertoont. Deze ingreep duurt lang
en vergt een ziekenhuisopname van minstens
een week. De postoperatieve hinder wordt
meestal goed verdragen en de patiënten kunnen
na zes weken fysieke en sportieve activiteiten
hervatten.
De minpunten van deze ingreep houden verband
met het microchirurgische karakter: het
is mogelijk dat de bypass mislukt en dat de
gereconstrueerde borst weer moet worden
verwijderd.
Voordelen van deze ingreep zijn het zeer
natuurlijke resultaat van de gereconstrueerde
borst en de verbetering van het figuur van de
patiënte ter hoogte van de buik, met bovendien
behoud van de stevigheid van de buikwand.
Ten minste twee maanden voor de
ingreep moet de patiënte volledig stoppen
met roken.
- Tepelreconstructie
Het is mogelijk het tepelhof en de tepel te
reconstrueren. Meestal moet daar enkele
maanden mee worden gewacht tot de nieuwe
borst min of meer haar definitieve vorm
heeft gekregen. Voor de reconstructie van
tepel en tepelhof wordt gebruikgemaakt van
een lokale flap, bijvoorbeeld van een ent
afkomstig van de tepel en het tepelhof van de
andere borst, of van een huidtransplantaat
afkomstig van de lies. Vaak worden de verschillende
methodes gecombineerd. Tepel en
tepelhof kunnen ook getatoeëerd worden.
21

22
- Aanpassing van de andere borst
In de praktijk is het zeer moeilijk een borst te
reconstrueren die identiek is aan de bestaande
andere borst. De andere borst kan worden
gecorrigeerd om een mooiere symmetrie te
verkrijgen.
Ongeacht de gekozen reconstructietechniek
kan de oncologische follow-up even veilig
verlopen als vóór de reconstructie.
Deze verschillende methodes worden ook
toegepast voor onmiddellijke borstreconstructie
tijdens de borstamputatie.
- Terugbetaling
De ziekenfondsen en verzekeringsmaatschappijen
vergoeden een groot deel van de
kosten van de borstreconstructie van de
geamputeerde borst alsook van de chirurgische
aanpassing van de andere borst.
Radiotherapie
Dit is een behandeling met radioactieve stralen
(elektronen en fotonen) om de kwaadaardige
cellen te vernietigen die aanwezig zijn
in het stralingsveld.
- Simulatie ( 30 tot 45 min) :
Dit is de eerste stap in de behandeling. Ze
bestaat erin om met radiografisch onderzoek,
soms bijkomend met een CT-scan, de stralingsvelden
te bepalen. Met een kleurstof worden
op de huid de velden getekend. Deze marke-

ingen mogen niet verwijderd worden gedurende
de duur van de behandeling. Soms kan
de kleurstof op lichte kleding afgeven.
- Bestraling :
Simulator van radiotherapie
Waar? Op het niveau -1 van de kliniek. Er is
een gratis parking voorzien, toegankelijk
via de ingang van de spoedgevallen in de
Broekstraat. De secretaresse bezorgt u een
toegangscode tot de parking.
Wanneer? De bestraling wordt elke dag van
de week gegeven, met uitzondering van
weekend en feestdagen, gewoonlijk dagelijks
op hetzelfde uur.
Duur? Elke behandeling duurt 10 tot 15
minuten, het aantal behandelingen varieert
tussen 16 tot 30.
Hoe? Onder begeleiding van twee verpleegkundigen
neemt u met ontbloot bovenlichaam
plaats op de behandeltafel. Tijdens de
bestraling zelf verlaten zij de zaal maar observeren
ze u vanuit de technische ruimte.
Eenmaal per week gaat u op consultatie bij de
radioloog die uw reactie op de behandeling
zal opvolgen. Deze consultatie is kosteloos.
- Mogelijke reacties op de bestraling
onzichtbaar en pijnloos.
zwelling van de borst, roodheid van de huid of
lichte trekkingen in de oksel gewaarworden,
soms vormt de huid blaasjes met vocht.
Deze symptomen zullen grotendeels verdwijnen
na de behandeling.
blijven. In zeldzame gevallen kunnen patienten
die niet stoppen met roken longkanker
ontwikkelen.
- Enkele richtlijnen
markeringen uit te vegen.
kleefpleisters, draag bij voorkeur katoenen
kleding, vermijd ontharing en zonnestraling
op de bestraalde huid.
u vragen hebt.
e bestraling maakt u niet radioactief, uw huisgenoten
of naasten lopen dus geen risico.
De volledige behandeling wordt door uw
ziekenfonds ten laste genomen. Indien nodig
kan de secretaresse voor u vervoer regelen
door vrijwilligers. U kunt het secretariaat
bereiken op het nummer 02 221 99 96.
Chemotherapie is, net als hormoontherapie,
een systemische behandeling. Dat wil zeggen
23

24
dat de toegediende medicijnen alle lichaamscellen
bereiken. Chirurgie en radiotherapie daarentegen
zijn lokaal gerichte behandelingen die
zich richten op één plaats in het lichaam. Deze
behandelingen vullen elkaar aan en kunnen
elk op een bepaald moment in het verloop van
de ziekte een specifieke rol vervullen.
Chemotherapie bestaat uit een combinatie
van verschillende medicijnen, de zogenaamde
cytostatica, die een dodende of remmende
werking op de tumorcellen hebben. Het gaat
om een behandeling op maat, met combinaties
van producten en doseringen die rekening
houden met de toestand van de patiënte
op het moment van de toediening. De meest
klassieke medicijnen zijn deze van het type
FEC (fluorouracil, epirubicine, cyclophosphamide)
en taxanes (taxotere of taxol). Daarnaast
staan er nog vele andere medicijnen ter
beschikking.
Chemotherapie kan in verschillende fasen van
de ziekte aangewend worden:
adjuvante” of aanvullende
behandeling wanneer chemotherapie
de chirurgische ingreep en/of bestraling
ondersteunt. Chemotherapie wordt dan toegediend
om eventuele resterende kankercellen
te vernietigen. De indicatie hangt af van
een aantal parameters (het type kanker, de
afmetingen van de tumor, de aanwezigheid
van hormoonreceptoren en uw leeftijd) die
uw kansen op mogelijk herval of recidief
bepalen. Tijdens een multidisciplinair overleg
tussen de diverse artsen die u opvolgen wordt
uw behandeling uitgestippeld. In bepaalde
gevallen kunnen, naast chemotherapie, ook
een aanvullende hormoontherapie of andere
doelgerichte behandelingen hun nut hebben.
neo-adjuvante”
behandeling wanneer chemotherapie de chirurgische
ingreep voorafgaat. Het doel is dan
om het volume van de tumor te verminderen.
Op die manier is vaak een minder ingrijpende
operatie mogelijk.
Chemotherapie kan ook worden toegediend
in een gevorderd of metastatisch stadium
van de ziekte, soms van bij de aanvang, soms
later bij recidief of herval.
Chemotherapie genoot in het verleden vaak
van een negatieve bijklank. Tegenwoordig
wordt de behandeling steeds beter verdragen,
onder meer door het bestaan van efficiente
producten tegen braken. Vaak kunnen de
bijwerkingen daardoor teruggebracht worden
tot misselijkheid en verteringsstoornissen.
Haaruitval kan helaas niet altijd vermeden
worden. In dat geval doet u best beroep op de
expertise van een esthetisch adviseur. Uw ziekenfonds
komt ook gedeeltelijk tussenbeide
in de vergoeding van een pruik. Chemotherapie
maakt u ook vatbaar voor infecties. Hoewel dit
van voorbijgaande aard is, is het belangrijk
hier extra aandacht aan te geven. Wie kanker
heeft, voelt zich vaak buitensporig vermoeid.
Dat gevoel verdwijnt niet door te slapen of te
rusten. Pas daarom tijdelijk uw activiteiten aan.
- Toediening?
Chemotherapie wordt bijna altijd intraveneus
toegediend, hoewel er ook een aantal orale
geneesmiddelen bestaan. De toediening
gebeurt via een intraveneus infuus of via een
onder huidse catheter die rechtstreeks wordt
verbonden met het diepe veneuze systeem.
De onderhuidse katheter brengt kleine onge-

Port-A-Cath ®
makken met zich mee, maar maakt een
gemakkelijke en veilige toediening van de
chemotherapie mogelijk.
- Waar en wanneer?
De meeste behandelingen kunnen worden
toegediend in het daghospitaal. De duur van
het infuus schommelt tussen 30 en 60 minuten.
Elke behandeling moet worden voorafgegaan
door een controle van het gehalte aan
rode bloedcellen, witte bloedcellen en bloedplaatjes
en door een consultatie bij de oncoloog.
In totaal blijft de patiënte naar schatting
4 uur in het ziekenhuis.
Na analyse van het tumorweefsel in het laboratorium
blijken de celwanden van de borstkankercellen
in tweederde van de gevallen over
hormoonreceptoren te beschikken: oestrogeen
en/of progesteronreceptoren. Indien deze aanwezig
zijn, wordt de tumor “receptor-positief”
genoemd, indien niet aanwezig wordt de
tumor “receptor-negatief” genoemd. Bij receptor-positieve
tumoren kunnen hormonen die
zich binden aan deze receptoren tumorgroei
stimuleren. Hormoontherapie is er dan ook op
gericht om die groei tegen te gaan en de werking
van de hormonen te blokkeren.
Hormoontherapie kan in twee hormonale
situaties worden toegediend:
monale
secretie afremmen, hetzij door de
toediening van medicatie, hetzij door een
heelkundige verwijdering van de eierstokken
(ovariëctomie), ofwel de receptoren te blokkeren
door toediening van een antihormoon
(tamoxifen)
middelen
de receptoren blokkeren (tamoxifen
en aromataseremmers).
Hormoontherapie is efficiënt om het risico
op recidief, zowel in de geopereerde borst als
in de andere borst, of op metastasen te
beperken. Deze therapie is ook nuttig om
kanker in een verder gevorderd stadium te
behandelen, voor zover de hormonale receptoren
voldoende aanwezig zijn.
Hormoontherapie kan dus, zoals chemotherapie,
gebruikt worden in verschillende stadia
van de ziekte:
1) als adjuvante therapie, direct na de heelkundige
ingreep of na de chemotherapie. De
behandeling duurt gewoonlijk 5 jaar;
2) ingeval van metastasen, indien deze zich
niet te snel ontwikkelen;
3) als neo-adjuvante therapie vóór enige
behandeling om de heelkundige ingreep te
beperken. Deze behandeling is vooral bij
bejaarde personen aangewezen.
25

26
- De gerichte therapie
De gerichte therapie wint steeds meer aan
belang in de behandeling van kanker.
Bij 20% van de borstkankerpatiënten bevindt
zich op de celwand van de tumorcellen een
eiwit dat HER-2 wordt genoemd. Wanneer
HER-2 in grote mate aanwezig is spreekt men
van HER-2 overexpressie of een HER-2 positieve
tumor. In dat geval komt de patiënte in
aanmerking voor een gerichte therapie waarbij
de toediening van het medicijn Herceptin
de functie van het eiwit HER-2 blokkeert.
Hierdoor kunnen kankercellen zich niet meer
delen, wat de groei van de tumor afremt.
Herceptin heeft geen invloed op andere
eiwitten of op cellen die het HER-2 eiwit niet
hebben.
Herceptin wordt vaak toegediend na een
ingreep, vaak in combinatie met chemotherapie.
Het kan eveneens aangewezen zijn in
geval van recidief of bij een uitgezaaide vorm
van de ziekte, al dan niet in combinatie met
chemotherapie. Het gebruik van Herceptin
kan een invloed hebben op de werking van
het hart. Daarom wordt bij de start en tijdens
de behandeling op regelmatige tijdstippen
de hartfunctie gecontroleerd.
Het medisch
daghospitaal
Indien u een chemotherapie pre- of postoperatief
moet ondergaan gebeurt dit in het
medisch daghospitaal. Wanneer een oppuntstelling
moet gedaan worden kan dit ook in
deze afdeling.
Het daghospitaal bevindt zich op de 5de
verdieping in het gebouw A.
De dienst is open van 7u30 tot 18u van maandag
tot vrijdag. U kunt zich de hele dag laten
vergezellen door een familielid of verwante.
Gelieve u bij aankomst telkens in te schrijven
op het secretariaat van het medisch daghospitaal.
Zorg ervoor telkens volgende documenten
mee te brengen:
- Identiteitskaart
- SIS-kaart
- Kaart van hospitalisatieverzekering indien u
die heeft
- Medisch voorschrift
Onze secretaresse stuurt het voorschrift van
de behandeling vervolgens naar de apotheek,
waar de chemotherapie wordt klaargemaakt.
Wanneer u de eerste maal een chemotherapie
moet ondergaan geven we u een kamer
alleen. Wij nemen dan uitgebreid de tijd om
u de behandeling uit te leggen.

Nadien kunt u een kamer alleen, met twee of
vier bedden krijgen. Sommige behandelingen
worden ook gegeven in een comfortabele
zetel in de dagzaal.
Hoe verloopt uw verblijf in het medisch daghospitaal?
De eerste dag komt onze psychologe
bij u langs. De eerste chemotherapie
maakt heel wat emoties los. U kunt steeds bij
haar terecht.
U kunt ook op hulp rekenen van de borstverpleegkundige,
een sociaal assistente, een
diëtiste of een medewerker van de pastorale
dienst.
Indien u dat wenst kunt u ook relaxatiekinesitherapie
volgen. Dit helpt u te ontspannen
en de behandeling beter te aanvaarden.
In functie van uw onderzoek of behandeling
ontvangt u een aangepaste maaltijd. De begeleidende
persoon en de bezoekers kunnen
terecht in de zelfbediening en de cafetaria.
Laat waardevolle voorwerpen en geld thuis.
Indien nodig kunt u gebruik maken van de
kluis op uw kamer.
Na de behandeling en het onderzoek mag u
het ziekenhuis verlaten.
27

28
Er wordt geen voorschot gevraagd, behalve
als u geen mutualiteit heeft. Het ziekenhuis
factureert een deel van de hospitalisatiekosten
rechtstreeks aan uw mutualiteit (principe
van de derdebetaler). Elke factuur omvat de
verblijfskosten, de medische en paramedische
honoraria, de farmaceutische specialiteiten
en diverse kosten. Betaling gebeurt
nadien met een overschrijving.
U kunt het medisch daghospitaal van maandag
tot vrijdag van 7u30 tot 18u bereiken op
volgende nummers:
Tel: 02 221 95 07 (secretariaat)
Tel: 02 221 95 00 (verpleegkundigen)
Fax: 02 2 221 96 31
E-mail: dame@klstjan.be
Begeleiding van de
patient
De begeleiding van de patiënte is van doorslaggevend
belang voor het goede verloop
van het therapeutische traject. In de borstkliniek,
werken 4 paramedische en sociale disciplines
samen om de patiënt te ondersteunen.
Borstverpleegkundige
Lut Soumillion
Tel: 02 221 90 42
Psychiater & psychologe
Dr Francine Jacqmin
Chloé Vanhorick
Kinesitherapie
Alexandrine Close
Guy Dubois
Emmanuelle Trappeniers
Sociale assistente
Valérie Servais
De borstverpleegkundige is zowat de “rode
draad” doorheen het hele zorgtraject.
Vanaf het moment van de diagnose biedt ze
de patiënte en haar familie de nodige begeleiding
en ondersteuning op alle sleutelmomenten
in de behandeling, tot en met de nazorg.
Ze zorgt voor de continuïteit in de zorg tijdens
en tussen de verschillende hospitalisaties.

Ze is de referentiepersoon bij uitstek waar
patiënten en hun familie op elk moment tijdens
de behandeling bij terecht kunnen met
vragen.
De borstverpleegkundige zorgt op specifieke
momenten tijdens de behandeling voor de
overdracht van informatie over de ziekte, de
hospitalisatie, de evolutie van de behandeling,
de prothesen, de zelfhulpgroepen. Om
een optimale begeleiding te garanderen werkt
ze samen met de medische en paramedische
teams van de borstkliniek.
Indien nodig, kan ze de patiënt, na akkoord
van de behandelende of verwijzende arts,
doorverwijzen naar andere diensten, zoals de
psychologe, de sociale assistente, de kinesitherapeuten
of een dienst voor thuiszorg…
De borstverpleegkundige is aanwezig in de
borstkliniek tijdens de consultaties. Ze is telefonisch
bereikbaar op nummer 02 221 90 42.
begeleiding
De diagnose van borstkanker en de behandelingen
die daarop volgen zijn ingrijpende
veranderingen in het leven van elke
vrouw.
De borst staat symbool voor vrouwelijkheid
en moederschap. Wanneer het lichaamsbeeld
van de vrouw verandert, heeft dat ook
rechtstreekse gevolgen op haar zelfbeeld. En
wanneer ze dan ook nog verneemt dat zij
borstkanker heeft, is dat voor haar en haar
omgeving een emotionele schok.
- Waarom een psychologe?
Van zodra de diagnose wordt meegedeeld
bestaat de rol van de psychologe erin om de
patiënte een luisterend oor te bieden. De
manier waarop dat gebeurt, verschilt grondig
van de manier waarop de arts met de
patiënte spreekt.
- Wanneer?
Wanneer vrouwen te horen krijgen dat ze
borstkanker hebben is dat meestal een moeilijk
moment. Het is dan ook belangrijk om er
meteen over te kunnen spreken. Vele vrouwen
zijn dan in shocktoestand, wat op dat
ogenblik heel begrijpelijk is.
Ook tijdens de verschillende fasen van de
behandeling blijft de psychologe ter beschikking
van de patiënte om haar te ondersteunen
en te begeleiden. Tijdens gesprekken
met de psychologe kunt u vertellen wat u
voelt, wat u beleeft, kunt u vragen stellen of
twijfels uiten ... zonder beoordeeld te worden.
Indien u dat wenst is de psychologe ook
beschikbaar voor uw omgeving (echtgenoot,
kind of andere). Ook zij kunnen de behoefte
hebben om te praten.
- En wat nadien?
Aan het einde van de behandeling vallen
sommige vrouwen in een zwart gat. Ze krijgen
plots minder aandacht van hun omgeving,
maar blijven zitten met vragen over hoe
het nu verder moet. Soms kan ook angst de
kop opsteken. Op dat moment is het belangrijk
om er met uw naasten over te praten of
om opnieuw contact op te nemen met de
psychologe.
29

30
Zelfhulpgroepen
Indien u op zoek bent naar informatie of u
in contact wenst te komen met andere
patiënten, dan kunt u zich wenden tot de
onderstaande zelfhulpgroepen:
Stichting tegen kanker
Leuvensesteenweg 479 - 1030 Brussel
02/733 68 68 - www.cancer.be
Kankerfoon
0800/15 801, elke werkdag van 9 tot 13u
en op maandag tot 19u.
Als u beroep wenst te doen op een psychologe,
praat er dan over met uw arts of neem
rechtstreeks contact op met de psychologe
op het nummer 02 221 93 49.
Dankzij haar professionele opleiding, haar
kennis van de sociale wetgeving en haar uitgebreide
netwerk, kan de sociale assistente u
helpen om een oplossing te vinden voor uw
specifieke situatie.
De sociale assistente biedt hulp in tal van situaties,
zoals:
- vertrek uit het ziekenhuis naar een hersteloord
of naar huis,
- thuiszorg (verpleegster, materiaal, warme
maaltijden, hulp in het huishouden…),
- hulp bij het organiseren van vervoer naar het
radiotherapiecentrum of het daghospitaal,
- administratieve begeleiding: arbeidsongeschiktheid,
specifieke financiële steun, terugbetalingen,
- informatie over zelfhulpgroepen, in contact
brengen met de verschillende verenigingen.

De sociale assistente is bereikbaar op het nummer
02 221 90 32. U kunt eveneens terecht tijdens
de permanentie-uren op maandag en
donderdag van 9 tot 11u.
Kinesitherapeutische doelstellingen
Al de dag na de operatie is een manuele lymfedrainage
door een gespecialiseerde kinesitherapeut
een must voor patiënten die een
mastectomie of een tumorectomie met okselklieruitruiming
hebben ondergaan.
Deze manuele lymfedrainage van de arm is
van groot belang om oedeemvorming en de
daarmee gepaarde secundaire complicaties
tegen te gaan. De behandeling heeft tot doel
de afvoermogelijkheden van de bestaande
lymfevaten maximaal te benutten en het ontwikkelen
van collaterale lymfevaten te stimuleren.
De gewrichtsmobiliteit en de mogelijkheid om
weer normaal te kunnen functioneren, worden
voorzichtig teruggewonnen. Met zijn
gerichte raadgevingen zal de kinesitherapeut
de patiënte wijzen op de maatregelen die zij in
acht moet nemen om oedeemvorming of een
bewegingsbeperking tegen te gaan.
Wanneer de patiënte het ziekenhuis verlaat, is
een nazorg met kinesitherapie op doktersvoorschrift
voorzien.
Indien een chemotherapie toegediend wordt
op het dagziekenhuis, is het mogelijk om op
vraag van de dokter een ontspannende massage
te krijgen.
Door de diagnose van borstkanker en de behandelingen
die daarop volgen verliezen vrouwen
vaak hun zelfrespect en zelfvertrouwen. Daarom
is het belangrijk om de tijd te nemen naar hen
te luisteren en hen de kans te bieden opnieuw
een positief en vrouwelijk zelfbeeld te ontwikkelen.
Wanneer de patiënte zorg draagt voor
haar uiterlijk zal dat een rechtstreeks effect hebben
op haar levenskwaliteit en haar psychologische
welzijn. De borstverpleegkundige kan de
patiënte helpen bij het maken van esthetische
keuzes. Ze beschikt over specifieke informatie
over borstprothesen, lingerie, haarprothesen en
lichaamsverzorging.
Via de Stichting tegen Kanker kunt u terecht bij
een gespecialiseerde schoonheidsspecialiste
voor individuele esthetische raadplegingen.
Regelmatig worden er in de borstkliniek, in
samenwerking met de 'Vlaamse Liga tegen
Kanker', tweetalige workshops "Look good, feel
better" georganiseerd. Tijdens deze workshops
komen patiënten in groep samen, onder de
deskundige begeleiding van een tweetalige
schoonheidsspecialiste, die hen adviezen geeft
over hoe ze de neveneffecten van de behandelingen
kunnen verbergen. Om de data van de
workshops te kennen, kunt u zich het beste
wenden tot het secretariaat van de borstkliniek,
tel: 02 221 97 97.
31

32
In geval van nood
Tijdens de verschillende fasen van uw behandeling
kunt u met bepaalde complicaties te
maken krijgen. Sommige van die complicaties
zijn te voorzien, anderen niet. Daardoor
zult u soms op spoedconsultatie moeten
komen. Dit zijn vaak de moeilijkste momenten
in uw behandeling. Om aan deze situaties
het hoofd te kunnen bieden houdt u best
rekening met onderstaande richtlijnen.
Tijdens de dag is de borstverpleegkundige
bereikbaar op het nummer 02 221 90 42. Ze
kan een antwoord bieden op specifieke vragen
of u eventueel doorverwijzen naar één
van de specialisten. U kunt natuurlijk ook
altijd rechtstreeks met uw vragen bij één van
de specialisten terecht. Daarvoor neemt u
best telefonisch contact op met het secretariaat
van de borstkliniek op het nummer
02 221 97 97. Indien nodig is het altijd mogelijk
om via het secretariaat een spoedconsultatie
te regelen.
of het weekend
’s Nachts of tijdens het weekend is er steeds
een chirurg, oncoloog of radiotherapeut van
de borstkliniek van wacht. Om een van hen te
contacteren, vormt u best het centrale
oproepnummer van de kliniek, 02 221 91 11.

Natuurlijk blijft uw huisarts steeds uw referentiearts
en kunt u op elk moment op hem
beroep doen. Hij wordt regelmatig op de
hoogte gehouden van uw behandelingen en
uw evolutie.
Indien een dringende ziekenhuisopname
noodzakelijk is kunt u steeds terecht op de
dienst spoedgevallen van de kliniek. Vooral ’s
nachts en in het weekend is het de snelste
manier om een diagnose te stellen en de
nodige behandeling te starten. Om uw opname
op de spoedgevallen zo vlot mogelijk te
laten verlopen is het aangewezen dat uw huisarts
of specialist de dienst vooraf van uw
komst verwittigt. Het is ook belangrijk dat u
aan het urgentieteam uitlegt welke behandelingen
u ondergaat, alsook de data geeft
waarop ze werden uitgevoerd, zeker in het
geval van chemotherapie.
33

34
Hoe kunt u ons bereiken ?
U komt met de auto :
4000 parkeerplaatsen op
minder dan 500m, met
onder meer :
P1 : Parking Kruidtuin
P2 : Parking Passage 44
P3 : Parking Rogier
P4 : Parking City 2
U komt met het openbaar vervoer :
Metro : ROGIER, Lijn 2 (Clémenceau -
Simonis)
KRUIDTUIN, Lijn 2 (Clémenceau –
Simonis)
Trein : Noordstation / Centraal Station /
Congresstation
Tram : ROGIER, 4 - 25 - 32 - 55 - 56
KRUIDTUIN, 92 - 94
Bus : ROGIER, 58 - 61 - 129 - 190 - 212 -
213 - 214 - 230 231 - 232 -
233 - 235 - 240 - 241 - 242 -
243 - 246 - 250 - 260 - 270 -
271 - 272 - 318 - 351 - 358 -
410 - 460
KRUIDTUIN, 92 - 94

Contacteer ons
Borstkliniek
Kruidtuinlaan, 32
1000 Brussel
E-mail : borstkliniek@klstjan.be
Toegang :
5 de verdieping, liften aan onthaal in de
hoofdingang.
Afspraken mammografie en
raadplegingen
Tel. : +32 (0)2/221 97 97
Fax : +32 (0)2/221 97 19
borstkliniek@klstjan.be
Christel Schollaert
Marie Smets
Borstverpleegkundige
Lut Soumillion
Tel : +32 (0)2/221 90 42
Psychiater & psychologe
Dr. F. Jacqmin
Chloé Vanhorick
Tel : +32 (0)2/221 93 49
Sociale assistente
Valérie Servais
Tel : +32 (0)2/221 90 32
35

Dank aan de sponsors
KLINIEK SINT-JAN VZW
31.0290/08 www.everaets.be