Asbest in ons milieu?

^ëÄÉëí=áå=çåë=ãáäáÉì

Documentbeschrijving
1. Titel publicatie
Asbest in ons milieu
2. Verantwoordelijke uitgever 3. Aantal blz.
Henny De Baets, OVAM, Stationsstraat 110, 2800 Mechelen 123
4. Wettelijk depot nummer 5. Aantal tabellen en figuren
D/2008/5024/09 40
6. Publicatiereeks 7. Datum publicatie
8. Trefwoorden
asbest, asbestcement, asbestvezels, asbestafval, asbestsloop
9. Samenvatting
Januari 2008
Het document "asbest in ons milieu" is een update van het document "asbest en
asbestafval". Het vernieuwde document bevat uitgebreide info over het asbestprobleem in
Vlaanderen. Het richt zich in eerste instantie tot professionelen die met asbest te maken
hebben (milieucoördinatoren, verantwoordelijken voor het veiligheidsbeleid, gemeentelijke
ambtenaren, bodemsaneringsdeskundigen, aannemers, afvalverwerkers e.d.) maar ook
tot ieder die een diepgaandere kennis over het milieuprobleem asbest wil verwerven
(studenten van milieurichtingen, leden van milieubeschermingsorganisaties, omwonenden
van een stortplaats, beleidsmedewerkers, studiebureau's enz).Men kan het document ook
gebruiken indien men enkel op zoek is naar één specifieke topic over asbest (vb. wat is
de vezelvrijstellingstest of hoe kan men asbesthoudend materiaal herkennen).
10. Begeleidingsgroep en/of auteur
Damiaan De Backer
2

11. Contactperso(o)n(en)
Damiaan De Backer, Marc Hermans
12. Andere titels over dit onderwerp
Gegevens uit dit document mag u overnemen mits duidelijke bronvermelding.
De meeste OVAM-publicaties kan u raadplegen en/of downloaden op de OVAM-website: http://www.ovam.be
disclaimer:
De wetgeving wordt enkel toegelicht waar nodig.
Hyperlinks zijn uitsluitend gekozen in functie van hun informatieve waarde. De OVAM wenst op geen enkele wijze
de in de tekst vermelde instellingen of ondernemingen te promoten. De OVAM is niet verantwoordelijk voor de
inhoud van de website van deze instellingen en ondernemingen.
Websites veranderen regelmatig van structuur en/of inhoud. Indien een link niet meer correct blijkt kan u de
informatie mogelijk nog terugvinden door ze te zoeken vanaf de hoofdpagina van de betrokken website.
Ook de wetgeving, beleidsplannen, subsidieregelingen en dergelijke veranderen frequent. In de mate van het
mogelijke worden deze wijzigingen opgevolgd en de tekst aangepast.
Opmerkingen van de Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid (bevoegd voor de arbeidswetgeving) werden in
de tekst verwerkt.
Wij wensen de inhoud van dit document zo correct mogelijk te maken doch de tekst is niet juridisch bindend. De
OVAM kan dan ook op generlei wijze aansprakelijk gesteld worden voor eventuele tekortkomingen in de tekst. Bij
elke redelijke twijfel gelieve de bevoegde overheden te raadplegen.
Uw suggesties, opmerkingen en bedenkingen worden op prijs gesteld en kunnen gemeld worden aan
damiaan.de.backer@ovam.be of marc.hermans@ovam.be.
3

Inhoudsopgave
1 Asbest bondig ................................................................................................... 7
1.1 Inleiding............................................................................................................. 7
1.2 Twee soorten asbesthoudende materialen.......................................................... 8
1.3 Hoe asbest herkennen ?...................................................................................... 9
1.4 Asbesthoudend materiaal steeds verwijderen ?................................................ 17
1.4.1 Hoe asbestafval verwijderen? .......................................................................... 18
1.4.2 Asbestcement ................................................................................................... 18
1.4.3 Weinig gebonden asbest................................................................................... 20
1.5 Hoe asbestafval verpakken ?............................................................................ 21
1.5.1 Vrij asbest verpakken....................................................................................... 21
1.5.2 Asbestcement verpakken.................................................................................. 22
1.6 Hoe verwerkt men asbestafval ? ...................................................................... 23
1.7 Mag men asbest nog gebruiken?...................................................................... 24
1.8 Wat moeten ondernemingen doen?.................................................................. 24
2 Meer over asbest ............................................................................................ 27
2.1 Asbest, een natuurlijk mineraal........................................................................ 27
2.2 Asbest in onze omgeving ................................................................................. 29
2.2.1 Asbest wereldwijd............................................................................................ 29
2.2.1.1 Productie........................................................................................................................29
2.2.1.2 Gebruik ..........................................................................................................................30
2.2.2 Asbest in materialen......................................................................................... 32
2.2.2.1 Waarin vindt u het..........................................................................................................32
2.2.2.2 De Hatsheck productiemethode .....................................................................................35
2.2.2.3 Meten van asbest in materialen ......................................................................................35
2.2.3 Asbest in de lucht............................................................................................. 36
2.2.3.1 Inleiding.........................................................................................................................36
2.2.3.2 Is meten weten ? ............................................................................................................37
2.2.3.3 Over meetmethodes .......................................................................................................37
2.2.3.4 Normen voor luchtmetingen ..........................................................................................39
2.2.3.5 Meetresultaten in Vlaanderen ........................................................................................40
2.2.3.6 En milieunorm voor asbest ............................................................................................42
2.2.4 Asbest in water................................................................................................. 43
2.3 Asbest en gezondheid ...................................................................................... 43
2.3.1 Inleiding........................................................................................................... 43
2.3.2 Een lange zoektocht ......................................................................................... 44
2.3.3 Asbestziekten ................................................................................................... 45
2.3.4 Gevaarseigenschappen in functie van vezel(type) ........................................... 49
2.3.5 Risicogroepen .................................................................................................. 51
2.3.6 Risicosituaties en maatregelen ......................................................................... 52
2.4 Werken met asbest ........................................................................................... 55
2.4.1 Arbeidswetgeving ............................................................................................ 55
2.4.1.1 Asbest verwijderen: eenvoudige handelingen................................................................57
2.4.1.2 Asbest verwijderen: couveusezak methode....................................................................58
2.4.1.3 Asbest verwijderen: hermetische zone...........................................................................58
2.4.1.3.1 Bijkomende administratieve verplichtingen ...................................................................58
2.4.1.3.2 Inrichting van de werkzone............................................................................................59
2.4.1.3.3 Verwijderen van asbest tijdens de werken .....................................................................59
2.4.1.3.4 Luchtmetingen................................................................................................................60
2.4.1.3.5 Reiniging van de werkzone na de werken ......................................................................60
2.4.1.3.6 Meest frequente problemen............................................................................................60
2.4.2 Praktijksituaties................................................................................................ 60
2.4.2.1 Verwijderen van asbestvinyltegels.................................................................................61
4

2.4.2.2 Verwijderen van asbestlijm en -mastiek ........................................................................62
2.4.2.3 Aanpak asbestbrand .......................................................................................................62
2.5 Asbest in bouwafval......................................................................................... 64
2.5.1 Hoeveelheden................................................................................................... 64
2.5.2 Asbest uit bouwafval halen.............................................................................. 65
2.5.3 Normen voor asbest in puin ............................................................................. 66
2.5.3.1 In Vlaanderen.................................................................................................................66
2.5.3.2 In Nederland ..................................................................................................................66
2.5.4 Afvoer van asbestafval..................................................................................... 67
2.5.4.1 Wetgeving......................................................................................................................67
2.5.4.2 Praktisch ........................................................................................................................68
2.5.5 Vezelvrijstellingstest........................................................................................ 70
2.6 Asbest in bodems ............................................................................................. 71
2.6.1 Vervuilde sites in Vlaanderen .......................................................................... 71
2.6.2 Nederlands onderzoek...................................................................................... 72
2.6.2.1 Labosimulatie.................................................................................................................73
2.6.2.2 Praktijkgegevens............................................................................................................74
2.6.2.3 Conclusies TNO-studie en voorstel nieuwe normen ......................................................74
2.6.3 Procedure bodemvervuiling met asbest............................................................ 75
2.6.3.1 Risico-inschatting ..........................................................................................................75
2.6.3.2 Bodemonderzoek ...........................................................................................................75
2.6.3.3 Monsterneming ..............................................................................................................76
2.6.3.4 Maatregelen ...................................................................................................................77
2.6.4 Bodemsaneringen in Vlaanderen ..................................................................... 79
2.6.4.1 Opruimen van asbestcementdraailingen.........................................................................79
2.6.4.2 Andere saneringsprojecten.............................................................................................80
2.7 Acties van de Vlaamse overheid...................................................................... 80
2.8 Vragen en antwoorden over asbest .................................................................. 83
2.8.1 Welke publicaties over asbest zijn er ? ............................................................ 83
2.8.2 Kan men via de merknaam weten of een product asbest bevat ? ..................... 84
2.8.3 Wat kost een asbestanalyse ? ........................................................................... 87
2.8.4 Moet men asbest steeds verwijderen ?............................................................. 88
2.8.5 Wat kost het om asbestafval te laten verwerken (2007) ?................................ 89
2.8.6 Waar naartoe met asbestcement ? .................................................................... 89
2.8.7 Juridisch: is asbestafval gevaarlijk afval ? ....................................................... 90
2.8.8 Mag men asbestafval met een stofzuiger opruimen ? ...................................... 90
2.8.9 Is ontmossen van daken toegelaten ? ............................................................... 91
2.8.9.1 Onderzoeksgegevens.............................................................................................91
2.8.9.2 Wetgeving.............................................................................................................91
2.8.9.3 Juridisch precedent................................................................................................92
2.8.10 Hoe zich beschermen tegen het inademen van vezels ?................................... 92
2.8.11 Wat bij asbest in een gehuurd of gekocht goed ?............................................. 93
2.8.12 Wat bij een bodemvervuiling met asbest ? ...................................................... 93
2.8.13 Is er een risico in de omgeving van stortplaatsen ?.......................................... 94
2.8.14 Is er een risico in en nabij containerparken ? ................................................... 94
2.8.15 Mag men nog asbestproducten gebruiken ? ..................................................... 95
2.8.16 Welke vezels kunnen asbest vervangen ? ........................................................ 96
2.8.17 Zijn andere vezels ook schadelijk ? ................................................................. 96
2.8.18 Wie moet de Codex naleven ?........................................................................ 100
2.8.19 Wat is de asbestinventaris ? ........................................................................... 100
2.8.20 Wat zijn de plichten van werkgevers bij asbestwerken ?............................... 101
2.8.21 Hoe erkend worden als verwijderaar van asbest ? ......................................... 102
2.8.22 Hoe erkend worden als overbrenger van asbestafval ? .................................. 102
2.8.23 Hoe zit het met de ADR reglementering ? ..................................................... 103
2.8.24 Zijn er andere verwerkingsmogelijkheden behalve cementering ? ................ 103
2.8.25 Mag asbestafval in Vlaanderen in- of uitgevoerd worden ?.......................... 104
2.8.26 Hoeveel asbest is in Vlaanderen gebruikt ? .................................................. 105
5

2.8.27 Hoe zit het met asbest in schepen ?................................................................ 106
2.9 Asbest op Internet .......................................................................................... 108
3 Definities en begrippen ................................................................................ 111
4 Bijlage ........................................................................................................... 119
6

1 Asbest bondig
1.1 Inleiding
Een draak uit het verleden
Asbest is vroeger massaal gebruikt als goedkoop bouwmateriaal met wonderlijke
eigenschappen. Vrije asbestvezels bleken naderhand echter bij inademing
schadelijk te zijn. Asbest stelt onze maatschappij nu voor gezondheidsproblemen
en hoge opruimkosten. Het materiaal leidt ook tot individuele drama’s.
Het Westen is begonnen aan een grote opkuis. Het asbestverhaal is wereldwijd
echter nog verre van afgelopen: in zich ontwikkelende landen gaat men voort met
het op de markt brengen van asbesthoudende producten.
We kunnen iets leren uit onze ervaringen met asbest: voorkomen is gezonder én
goedkoper dan genezen.
De geschiedenis herhaalt zich nogal eens. Men gebruikt bijvoorbeeld ook nu
stoffen of toepassingen die aanleiding geven tot : er zijn de effecten van aan dieren
toegediende groeibevorderaars, er zijn de ontelbare stoffen waarvan men de
biologische impact onvoldoende kent zoals gechloreerde pesticiden, gebromeerde
brandvertragers, tributyltin, ftalaten… Fijn zwevend stof zorgt voor
ademhalingsproblemen en erger. Sommige keramische vezels acht men niet
volledig onschadelijk enz…
Men zou bij redelijke twijfel aan de veilige kant van de grens moeten blijven.
Onschadelijke alternatieven gebruiken indien voorhanden, een “verdacht” product
enkel in heel beperkte toepassingen toelaten, een product technisch wijzigen zodat
het minder schadelijk wordt... Kortom het probleem aan de bron aanpakken
voordat een schadelijke stof een maatschappelijk twistpunt wordt.
Misschien kan deze tekst een beperkte bijdrage leveren aan deze algemene
doelstelling.
Het document “asbest in ons milieu” bestaat uit 2 delen.
Deel I (“Asbest bondig”) is een tekst voor mensen die enkel praktische informatie
wensen over het omgaan met asbesthoudend materiaal: hoe kan men
asbesthoudend materiaal herkennen, moet men dit materiaal altijd verwijderen en
hoe kan men het materiaal veilig verwijderen.
Deel II (“Meer over asbest”) bevat uitgebreide informatie over het asbestprobleem.
Zowel juridische informatie, gezondheidsaspecten, materiaaleigenschappen,
productiecijfers, milieu-aspecten (lucht, bodem) als milieutechnische aspecten
(verwijdering van asbest uit gebouwen) komen in dit tweede deel aan bod.
Dit deel eindigt met een lijst van regelmatig gestelde vragen.
Een lijst van publicaties en praktische links (adressen, organisaties) over asbest
vindt u achteraan in dit document.
Damiaan De Backer
7

1.2 Twee soorten asbesthoudende materialen
Asbest werd in het verleden echter op grote schaal gebruikt. Er is dus nood aan
informatie over het omgaan met asbest.
Het risico dat asbesthoudende materialen veroorzaken wordt in de eerste plaats
bepaald door de wijze waarop de asbestvezel gebonden is.
Asbesthoudend materiaal kan volgens dit criterium in 2 soorten ingedeeld worden:
Materialen die vrije asbestvezels bevatten of deze vezels bij normaal gebruik
of verwijdering van het materiaal relatief gemakkelijk kunnen vrijstellen
(losgebonden asbest of niet-hechtgebonden asbest, NHA). De asbestvezels
zijn niet stevig in een matrix ingebed.
Materialen waarin de asbestvezels hecht in een matrix gebonden zijn
(hechtgebonden asbest, HA). Deze materialen stellen hun asbestvezels in
principe slechts vrij na ondoordachte mechanische bewerkingen of doordat de
normale levensduur van het product ruim overschreden is.
Toepassingen met niet hechtgebonden asbest zijn o.m. spuitasbest (op wanden en
plafonds), zacht geperste isolatieplaten (brandwerende deuren,
verwarmingsinstallaties), asbestisolatie rond leidingen. Wanneer men dergelijke
materialen manipuleert zonder de nodige beschermingsmiddelen en zonder kennis
van zaken kan dit een aanzienlijk risico voor de gezondheid opleveren. De
ontmanteling en verwijdering van producten die vrije asbestvezels bevatten is dan
ook het terrein van gespecialiseerde ondernemingen.
materialen met losgebonden asbest worden slechts zelden aangetroffen in
particuliere woningen behalve soms als isolatiemateriaal rond
verwarmingsleidingen. Losgebonden asbest werd in het verleden wel op
grote schaal toegepast in openbare en overheidsgebouwen zoals
zwembaden en kantoorgebouwen omwille van de brandwerende
kenmerken. Het massale gebruik van losgebonden asbesthoudend
materiaal kwam in België dan ook pas goed op gang na de desastreuze
brand in de Brusselse "Innovation" in 1967.
Materialen met (min of meer) hechtgebonden asbestvezels zijn vooral bekend
onder de vorm van asbestcement. Asbestcement werd veelvuldig in particuliere
woningen gebruikt: in asbestcementhoudende dakbedekkingen zoals golfplaten en
leien en onder de vorm van gladgepolijst, gelakt of gekleurd asbestcement in
vensterbanken, dorpels e.d., in badkamers en keukens ("masal" en "glasal", vaak
zwart, nauwelijks herkenbaar als asbesthoudend materiaal).
Asbesthoudende kunststoffen zoals asbestvinyltegels ("colovinyl"),
asbesthoudende mastiek/coatings en asbesthoudend imitatiemarmer worden ook
als materialen met hechtgebonden asbest beschouwd.
zelf.
materialen met hechtgebonden asbest kunnen enkel asbestvezels
vrijstellen wanneer men de materialen op ondoordachte wijze verwijdert
of behandelt. Men moet vooral voorzichtig zijn met verbrokkeld of
beschadigd asbestcement. U hebt het gezondheidsrisico echter zelf in
handen: als u het asbestcement met de nodige zorgvuldigheid
verwijdert, is het risico erg beperkt. Los asbest verwijdert men NOOIT
8

Het onderscheid tussen materialen met hechtgebonden asbest en met los asbest
is om praktische redenen ingevoerd. Er zijn materialen zoals asbesthoudend
bitumen die zich in het grensvlak van beide categorieën bevinden. Meestal is het
verschil echter wel duidelijk.
Deze onderverdeling is een eerste stap om het gezondheidsrisico in te schatten.
Het risico wordt verder ook nog bepaald door het soort asbest, door lokale
omstandigheden (de locatie, het betredingsrisico en is men op de hoogte van het
risico of niet, de staat van het materiaal enz...).
Uit gezondheidsstudies blijkt dat de productie en het gebruik van bruin en blauw
asbest een grotere kans op buik- en longvlieskanker (mesothelioom) geven dan de
productie en het gebruik van wit asbest.
Tot 1980 heeft men soms in asbestcementplaten nog blauw en bruin asbest
gebruikt. Dit is dus een goede reden om ook bij verwijdering van gewone
asbestcementplaten voorzichtig te zijn, vooral als deze materialen zich in een
gesloten ruimte bevinden.
Het risico dient geval per geval te worden beoordeeld.
Een beperkt aantal foto's van asbesttoepassingen vindt u op het volgende
internetadres: www.heimer.com/photographs/asbestos.html.
1.3 Hoe asbest herkennen ?
In de jaren tachtig groeide het bewustzijn dat het gebruik van asbestvezels een
ernstig risico inhoudt voor onze gezondheid. De producenten zijn onder
maatschappelijke druk en regelgeving geleidelijk overgeschakeld naar asbestvrije
producten. Deze producten bevatten andere, onschadelijke vezels zoals de
cellulosevezels in de huidige vezelcementplaten.
Het onderscheid maken tussen asbesthoudende en asbestvrije producten is niet
vanzelfsprekend. Ervaring is soms noodzakelijk om een behoorlijke inschatting te
maken. En enkel in een geschikt laboratorium kan men met zekerheid de
aanwezigheid van asbest in een materiaal staven.
Er zijn een aantal kenmerken waardoor u soms zelf het onderscheid kan maken
tussen asbestverdachte en asbestvrije producten. De foto’s en begeleidende tekst
hieronder helpen u hierbij. Ze zijn vooral van toepassing op dakbedekkingen en
gevelbekledingen, welke tot 90 % van de asbesthoudende materialen uitmaken.
9

Producten met het
merkteken NT (“New
Technology”) zijn
steeds asbestvrij.
Het merkteken kan
gedrukt of in profiel
aangebracht zijn en is
niet altijd duidelijk
zichtbaar
Aan randen of
breukvlakken van
asbesthoudende
platen kan men soms
kleine vezels of
vezelbundels
waarnemen.
Dit geldt minder voor
asbesthoudende
leien.
Figuur 1: menuiserite, asbestvrij
Figuur 2: golfplaten, asbestvrij
Figuur 3: breukvlak met asbestvezels
10

Asbestvrije producten
hebben fijnere,
nauwelijks zichtbare
vezels aan een
breukvlak
Figuur 4: breukvlak met asbestvezels
Figuur 5: breukvlak met fjnere vezels ( asbestvrij)
11

Bij verhitting met een
aansteker gloeit een
asbestvezel zoals de
gloeidraad van een
gloeilamp.
Na het wegnemen
van de vlam blijkt de
vezel intact.
De asbestvezel is
immers onbrandbaar
bij deze temperatuur
(ca. 400 °C).
Andere vezels zijn
meestal organisch. Ze
smelten weg of
verliezen hun
structuur bij deze
“aanstekertest”.
Figuur 6: breukvlak met fijnere vezels (asbestvrij)
Figuur 7: opgloeiende asbestvezel
12

Asbesthoudende
producten hebben
vaak een verweerd
uitzicht. Ze hebben
immers vaak een
respectabele
ouderdom
Asbestvrije producten
hebben een veel
egalere kleur
(zie figuur 2).
Niet-geverfde
asbesthoudende
platen vertonen soms
een duidelijke
"asbestbloem"
(gespikkeld uiterlijk)
Figuur 8: asbesthoudende golfplaten
Asbestvrije platen
hebben een egaler
uitzicht Figuur 9: asbesthoudende (links) en asbestvrije plaat
Hieronder volgen nog een aantal tips.
Bij de dunnere leien zijn er meestal geen vezels te onderscheiden aan het
breukvlak. Hier kunnen andere kenmerken soelaas bieden: bij donkere leien wijzen
witte spikkels in het breukvlak op de aanwezigheid van asbestvezels.
De aanwezigheid van een gelaagde structuur in het breukvlak is een kenmerk
van asbestvrije leien. Dit volgt uit het productieproces: vezelplaten worden
gemaakt door een papje van water, cement en (asbest)vezels via een lopende
band verschillende keren over een cilinder te laten lopen tot de gevormde plaat dik
genoeg is. Bij het gebruik van asbestvezels grijpen de verschillende laagjes mooi
in elkaar waardoor de gelaagdheid van een breukvlak nog moeilijk zichtbaar is. Bij
asbestvrije producten blijft de gelaagdheid beter zichtbaar.
Asbesthoudende producten zijn meestal een stuk ouder dan hun asbestvrije
tegenhangers. Een verweerd uiterlijk, de aanwezigheid van mos, het opduiken
van vochtranden op de plaats waar 2 golfplaten of leien over elkaar lagen wijst
erop dat men waarschijnlijk met een asbesthoudend materiaal te maken heeft.
13

Een asbestplaat voelt harder en brosser aan en klinkt helderder. Een asbestvrije
plaat is iets buigzamer en klinkt doffer.
Golfplaten uit vezelcement waarin een versterkend kunstoflint is ingebed (meestal
blauw gekleurd) zijn gegarandeerd asbestvrij. Dit lint is onzichtbaar ingebed in elke
golf van dergelijke golfplaten.
Rioleringsbuizen e.d. op basis van cement bevatten bijna altijd asbest.
De vaak voorkomende honingraatstructuur op de achterzijde van golfplaten is
geen indicatie dat de golfplaat asbesthoudend is. Een honingraatstructuur zorgt
voor stevigheid, dit productieproces werd zowel bij asbesthoudende als bij
asbestvrije producten gebruikt.
Sommige golfplaten of leien met specifieke afmetingen zijn steeds
asbesthoudend, voor andere afmetingen geldt net het tegendeel. Dit wordt
toegelicht in onderstaande beslissingsbomen voor de identificatie van golfplaten en
leien. De beslissingsbomen zijn wel specifiek voor asbestcementhoudende
producten van Belgische oorsprong.
Soms kan men uit de productnaam afleiden of het materiaal al of niet
asbesthoudend is.
In Nederland werden vooral golfplaten gebruikt, in België komen leien van
asbestcement ook frequent voor.
De consumentenorganisatie Test-Aankoop biedt aan haar leden een test aan die
zekerheid verschaft over de aanwezigheid van asbest in een materiaal. Voor 40
euro ontvangt u van Test-Aankoop een enveloppe met kunststof zak waarop het
adres van een labo vermeld is en waarin u het staal moet voegen. De enveloppe
bevat ook precieze instructies over hoe u het staal moet nemen. Test-Aankoop
bezorgt u de analyseresultaten per post.
Meer info over deze 'Asbesttest' vindt u bij Test-Aankoop Dienst Bestellingen,
Hollanderstraat 13, 1060 Brussel, via het faxnummer 02/542 35 13 of via
abonnement@test-aankoop.be.
14

)
D
N
E
D
U
O
H
T
S
E
B
S
A
(
AT
Beslissingsboom golfplaten
ja
NT markering in oppervlak
neen
ja
Verstevigingsstrippen in golven
neen
ja
Fabrikagedatum na 1997
neen )
ja J
Fabrikagedatum vóór 1992 I
neen R
ja V
Uitzicht nieuw T
neen S
ja ja E
Ongekleurd egaal lichtgrijs B
neen S
ja asbestbloem (
zichtbaar
Gekleurd : geen onderscheid
neen
Zichtbare vezels in breuklijn
ja
ja ja
grote vezels fijne vezels
vuurtest
ja ja
vezels blijven gloeien vezels smelten weg
15
A
NT

)
D
N
E
D
U
O
H
T
S
E
B
S
A
(
AT
ja
Beslissingsboom leien
NT markering op rugkant
neen
fabrikagedatum na 1996
neen
fabrikagedatum voor 1990
neen )
ja
ja
J
merknaam I
S E B S
ja Eterna Alterna ja
Multex Stonit
Big Ben neen
Country
neen A
formaat
ja 40 X 20 60 X 40 ja
40 X 24 60 X 32
neen 45 X 32
neen
zichtbare vezels in breukvlak
ja ja
grotere witte vezels veel fijne haartjes
vuurtest
ja ja
vezels blijven gloeien vezels smelten weg
R
V
T
(
NT
16

1.4 Asbesthoudend materiaal steeds
verwijderen ?
De aanwezigheid van asbest in materialen heeft geleid tot bezorgdheid die in
sporadische gevallen de vorm van lichte paniek aanneemt. Dit is niet nodig.
Het is wel belangrijk dat men op verantwoorde wijze met asbest omgaat.
Tot voor enkele jaren was verwijdering dikwijls de enige reflex op de aanwezigheid
van asbest in een gebouw. De laatste jaren is een meer genuanceerde
benadering merkbaar. Het risico is immers heel erg situatiegebonden. De
aanwezigheid van asbestcement in een tuinhuis brengt veel minder risico mee dan
een partij losse asbest die naast een school werd gedumpt.
De aanwezigheid van hechtgebonden, niet-verweerd asbesthoudend materiaal
geeft een erg beperkt risico zolang men het materiaal niet bewerkt. Men kan als
bijkomende voorzorgsmaatregel het asbestcement verven of vernissen. Dit beperkt
de kans dat vezels aan het oppervlak vrijkomen. Aanbevolen type verf is een
alkaliresistente, dampdoorlatende verf.
Op het webadres www.asbestonline.nl/enter.php?gap=risico&id=91 is er een
methode om het risico enigszins in te schatten.
Bij de beslissing tot al of niet verwijderen spelen nog andere factoren een rol dan
de toestand van het materiaal: men dient rekening te houden met de
bezettingsgraad en het gebruik van de lokalen of de machines, met de
waarschijnlijkheid op beschadigingen, met de mate waarin personen die zich niet
bewust zijn van het risico toegang hebben tot de locatie (bijvoorbeeld openbare
ruimtes) enz…
Uit luchtmetingen blijkt dat het verwijderen zelf ook risico’s inhoudt.
Bij het ondeskundig verwijderen van asbest in een gesloten ruimte meet men soms
nog gedurende lange tijd een heel hoge restconcentratie in de lucht.
En zelfs indien een gespecialiseerde onderneming het asbest volgens de regels
van de kunst verwijdert, meet men na de werken sporadisch nog verhoogde
vezelconcentraties in de omgevingslucht. In België zijn controlemetingen na
sommige werken verplicht. De werf mag dan niet vrijgegeven worden vooraleer de
concentratie onder de wettelijke limiet is gedaald. Dit is een veilig systeem maar
het leidt tot bijkomende maatregelen indien men de limiet niet onmiddellijk haalt.
Voor het beoordelen van een risicosituatie kan men een expert contacteren. Een
risicosituatie is bijv.: er is asbestisolatie (los asbest) in een ruimte die veel
betreden wordt, er valt stof uit de isolatie en de meeste mensen die de ruimte
betreden weten niet dat het over asbest gaat.
Het deskundig verwijderen van asbestcementplaten wordt meestal niet beschouwd
als een risicosituatie.
Men vindt asbestexperten bij de laboratoria die erkend zijn voor de identificatie van
asbest in materialen of voor het meten van asbestvezels in de lucht. Men kan de
lijst van deze labo’s raadplegen bij
http://www.werk.belgie.be/erkenningenDefault.aspx?id=4226.
De brochure asbest in en om het huis geeft u een antwoord op praktische vragen:
− waar kan u asbest in een huis aantreffen;
− welke voorzorgsmaatregelen kan u nemen;
− is verwijdering altijd nodig.
17

Men kan deze brochure gratis van Internet halen.
Indien men een asbesthoudend gebouw of constructie afbreekt, moet men het
vrijkomende asbest gescheiden van het andere afval inzamelen en afvoeren.
Verder in dit document vindt u de te volgen werkwijze.
1.4.1 Hoe asbestafval verwijderen?
Verwijderen van asbesthoudend materiaal geeft altijd een zeker risico. De grootte
van het risico heeft men echter zelf in handen. Indien u zorgvuldig tewerk gaat
wordt het risico erg beperkt.
De geschikte methodes worden hieronder beschreven. De gebruikte methodes
hangen af van het soort asbesthoudend afval: afval met hechtgebonden
asbestvezels of met los asbest.
1.4.2 Asbestcement
Bij asbestcementplaten en asbestcementleien is de asbestvezel hecht gebonden in
een matrix van cement. Dit maakt deze materialen veiliger dan vrij asbest.
Er zijn een aantal andere toepassingen waarbij het asbest ook hecht is gebonden.
Het asbest kan dan ingekapseld zijn in een kunststof, een kunsthars of een ander
bindmiddel. Het gaat over sommige imitatiemarmers, asbestvinylvloertegels,
asbestbitumen, asbesthoudende remschoenen en koppelingsschijven,
asbestvinyltegels, asbesthoudende mastiek of lijm.
Opgelet met asbestlijm: het asbest kan hier wel hechtgebonden zijn maar de
verwijdering kan toch veel stof opleveren.
Bij verwijdering van asbestcement of ander hechtgebonden asbestafval moet men
steeds een aantal eenvoudige maatregelen nemen. Alle maatregelen hebben als
doel de vrijstelling van of blootstelling aan stof zoveel mogelijk te beperken.
Het gaat over volgende maatregelen bij werkzaamheden buiten:
− De asbestcementplaten worden één voor één verwijderd. Soms
kan een hoogtewerker nodig zijn. De platen of leien worden niet
naar beneden gegooid. Breuk vermijdt men zoveel mogelijk;
− Men gebruikt geen hogedrukreinigers of sneldraaiende
werktuigen zoals schuurschijven en hoekslijpmachines voor het bewerken,
snijden of schoonmaken van asbesthoudende materialen. Dit is trouwens
verboden in het KB van 16 maart 2006. Wel toegelaten is een handzaag.
Slijpmachines en schuurschijven mag men enkel gebruiken in een hermetisch
afgesloten zone voor de verwijdering van asbesthoudende lijmsoorten, voor
zover de machines uitgerust zijn met een individuele en
rechtstreekse stofafzuiging met absoluutfilter.
− Bij zagen en bewerken wordt het breukvlak van de platen met
water bevochtigd. Men kan eventueel een fixerend additief aan
het water toevoegen (bijv. Foster Sealant).
− Sluit ramen en deuren van nabije gebouwen tijdens werken
buiten.
− Het asbestcement wordt op de werf in een afzonderlijke container
ingezameld (dus niet bij het andere puinafval). Puinafval wordt
18

vaak in een breekinstallatie gerecycleerd. Asbestcement moet hieruit geweerd
worden zodat bij het breken geen asbestvezels in de omgeving terechtkomen.
− Het asbestcement wordt afgevoerd in een gesloten houder zoals
bijv. een afgedekte container. Het asbestcement mag in kunststof
verpakt zijn. Het moet niet meer ontpakt worden bij het storten;
− draag beschermende kledij (wegwerpkleding zoals overall, fijne
handschoenen, overschoenen). Op deze manier komt er geen stof op of in de
dagelijkse kledij. De wegwerpbescherming wordt na de werken in een goed
gesloten kunststofzak geborgen. Men kan na de werken best een douche
nemen en het haar heel goed wassen.
− Vermijd absoluut om met ongereinigde werkkledij in een gesloten ruimte plaats
te nemen zoals een voertuig. Asbestvezels kunnen lang blijven rondhangen in
dergelijke ruimtes.
− Men kan eventueel de containers waarin asbestcement is vervoerd met water
reinigen om verspreiding van asbesthoudend stof te vermijden. Beter nog is
een containerbag of een bigbag te gebruiken zodat men de container niet moet
reinigen.
Bij werken binnen neemt men bijkomend volgende maatregelen:
− In de eerste plaats voorkomt men het vrijkomen van vezels. Bijkomend zorgt
men voor een goede ventilatie van de binnenruimte.
− Men draagt alle Persoonlijke Beschermings Middelen (PBM’s). Het betreft
ademhalingsbescherming en wegwerpkleding zoals overall, fijne
handschoenen, overschoenen.
Als ademhalingsbescherming draagt men een P3-masker. Dit is het enige type
masker dat de inademing van heel fijne asbestvezels voldoende belemmert.
Een volgelaatsmasker beschermt beter dan een halfgelaatsmasker.
Men kan na de werken best een douche nemen en het haar heel goed
wassen.
− Indien een bijkomende reiniging van de binnenruimte na de werken
noodzakelijk blijkt (er is bijv. een laag stof achtergebleven) kan men de
oppervlakten reinigen een stofzuiger met absoluutfilter (een zogenaamde
“HEPA”-filter). De stofzak moet men na de werken altijd (voorzichtig!) uit de
stofzuiger halen.
Men kan de ruimte ook opvegen na de oppervlakten met water te hebben
besproeid. Men moet bij het vegen steeds de reeds vermelde persoonlijke
beschermingsmiddelen dragen;
− zowel de stofzak, het veegvuil als de wegwerpkleding moeten worden
beschouwd als asbesthoudend afval. Dit betekent dat men dit afval
dubbelwandig moet verpakken in een gesloten kunststofverpakking voorzien
van een asbestetiket. Het afval moet worden opgehaald door een bij de OVAM
erkende overbrenger voor gevaarlijk afval.
Asbestcement kan worden afgevoerd naar een vergunde stortplaats voor inert
afval (een categorie 3-stortplaats), naar een vergunde containerdienst of naar een
vergund containerpark. Het containerpark moet dan wel een afzonderlijke container
hebben voor asbestcement. Dit is zo in de meeste containerparken.
Lijsten van categorie 3-stortplaatsen en van containerparken vindt u op de OVAM
website, bij de rubriek "afval", vervolgens bij “eindverwerkers”, " verwerkers
(lijsten)". U kan een dergelijke lijst ook telefonisch aanvragen ( 015/284 284 of
015/284 325).
Bij elk transport van asbestafval moet men een ingevuld identificatieformulier voor
afvalstoffen voegen. Dit geldt niet voor een particulier, een zelfstandige of een
19

onderneming met minder dan 10 werknemers die eigen afval naar een vergunde
verwerker afvoeren.
De producent en de overbrenger van de afvalstoffen moeten de gegevens op het
identificatieformulier ondertekenen en dateren. Wanneer u de hoeveelheid niet kan
bepalen voor het vertrek mag u de hoeveelheid invullen op de plaats van de
bestemming.
Dé veiligheidstip bij verwijderen van asbestcement: Neem eenvoudige
maatregelen waardoor u de verspreiding van stof (en dus van
asbestvezels) beperkt
Men kan deze afvalstoffen afvoeren naar een vergunde stortplaats voor
bedrijfsafval (een zogenaamde categorie 1-stortplaats). De afvalstoffen dienen
dubbelwandig te worden verpakt. Op de buitenste verpakking moet een
asbestetiket komen.
1.4.3 Weinig gebonden asbest
Men moet heel voorzichtig omgaan met materialen met weinig of niet-gebonden
asbest. De asbestvezels komen gemakkelijk uit deze materialen vrij en kunnen zo
ingeademd worden.
Materialen met los asbest hebben vaak een vezelige of wollige structuur en een
witte of grijze kleur. Los gebonden asbest komt regelmatig voor als "touwvormig"
materiaal of als gipshoudende isolatie rond leidingen en als spuitasbest rond stalen
constructie-elementen.
Een visuele herkenning is mogelijk door mensen met de nodige ervaring. Voor
absolute zekerheid over de aanwezigheid van asbest is meestal een analyse in
een laboratorium nodig.
Volgende zaken zijn belangrijk bij verwijdering en afvoer van los of weinig
gebonden asbest:
− Verwijdering moet gebeuren door een door de FOD werkgelegenheid erkende
verwijderaar (erkend voor het gebruik van de methode van de hermetische
zone of van de couveusezakmethode). Een lijst van erkende
asbestverwijderaars vindt men bij de Federale Overheidsdienst
Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg.
− en particulier moet in principe de Codex over Welzijn op het Werk niet naleven
en moet dus ook geen erkende verwijderaar contacteren. De overheid ontraadt
echte ten stelligste om op eigen houtje producten met los asbest te
verwijderen: het gezondheidsrisico is gewoon te groot. Vrije asbestvezels
kunnen bij inademing aanleiding geven tot een aantal longziekten met vaak
dodelijke afloop. Typisch voor deze ziekten is dat ze een lange incubatietijd
hebben. Men kan dus nog ziek worden tientallen jaren na de blootstelling.
− Het asbesthoudend afval moet opgehaald en afgevoerd worden door of in
opdracht van een erkende overbrenger voor asbestafval. Deze verplichting
geldt niet voor particulieren, zelfstandigen of ondernemers die eigen
asbestafval naar een vergunde inrichting afvoeren (eigen asbestafval is
asbestafval dat vrijkomt bij eigen activiteiten).
Indien men het afval zelf afvoert moet men zich bewust zijn van het risico. Het
asbestafval dient bij transport verpakt te worden in een dubbelwandige
verpakking met asbestetikettering. Afvoer moet gebeuren naar een vergunde
20

inrichting voor “solidificatie”. Het asbest wordt er vermengd met cement. Men
verkrijgt een betonnen blok waaruit de vezels niet meer kunnen ontsnappen.
Het betonblok wordt gestort.
Een lijst van erkende overbrengers voor asbestafval kan men telefonisch bij de
OVAM aanvragen ( 015/284.311) of vindt men op de OVAM website (rubriek
"onderneming", vervolgens "overbrengers/verwerkers").
Los gebonden asbest mag niet naar een containerpark afgevoerd worden.
− Bij elk transport van asbestafval moet men een identificatieformulier voor
afvalstoffen voegen (zie ook vorige paragraaf). Deze verplichting geldt niet
voor particulieren, zelfstandigen en kleine ondernemers (< 10 werknemers) die
eigen afval afvoeren.
Indien men zijn afval laat ophalen, vraagt men steeds een kopie van het
identificatieformulier aan de erkende overbrenger. Het identificatieformulier
vermeldt onder meer de hoeveelheid afgevoerd materiaal, de aard van het
materiaal, de datum van afvoer, de bestemming en naam en adres van de
producent van het afval, van de opdrachtgever en van de vervoerder (als deze
niet de opdrachtgever is). De houder van de afvalstof houdt dit document bij,
het kan bij eventuele latere betwistingen als bewijs van legale afvoer dienen.
Informatie over beschermende kledij voor asbestsloop vindt men onder meer op de
website http://www.horyon.nl/. Algemene info over persoonlijke
beschermingsmiddelen en over gevaarlijke stoffen vindt men onder meer op de
website http://www.opb.be/.
Wanneer u enige twijfel hebt over de toegelaten verwijderings- en
verwerkingswijze voor uw asbestafval kan u de dienst anorganische
afvalstoffen van de OVAM contacteren ( 015/284.325,
015/43.44.02).
1.5 Hoe asbestafval verpakken ?
Men moet asbestafval zo verpakken, afdekken en behandelen dat er geen
asbestdeeltjes in het milieu vrijkomen. (art. 6.4.0.1, §2 van Vlarem II).
Dit wordt ook vermeld in art. 23 van het afvalstoffendecreet (“deugdelijke”
verpakking en merking conform de Europese voorschriften van gevaarlijk afval), en
art. 5.1.1.2.§2 van het Vlarea (“deugdelijke verpakking”).
1.5.1 Vrij asbest verpakken
Men dient afvalstoffen met vrije of losse asbestvezels te verpakken in een
stofdichte, gesloten kunststofverpakking met de nodige asbestetikettering.
De OVAM meent dat bij afvalstoffen met vrij of weinig gebonden asbestvezels de
kunststofverpakking altijd dubbelwandig dient te zijn hoewel de wetgeving hierover
niet altijd even duidelijk is (volgens het Vlarem is een dubbelwandige verpakking
enkel nodig wanneer men het asbestafval niet kan vermalen of samenpersen).
Gelet op de gehanteerde werkwijze in hermetische zones zal losgebonden
asbestafval sowieso dubbelwandig verpakt zijn: in de in onderdruk staande
hermetisch gesloten, “vuile” zone wordt het asbestafval een eerste maal verpakt.
21

Vervolgens brengt men het verpakte asbestafval naar de sluis waar men het
nogmaals verpakt. Tenslotte haalt men het verpakte afval uit de hermetische zone.
Met een dubbelwandige verpakking kunnen vezels die zich tijdens het manipuleren
van het afval in de vuile zone aan de oppervlakte van de binnenste verpakking
hechten toch niet in de buitenlucht terechtkomen.
Een geschikte verpakking is een volledig dubbelwandige bigbag (PP gecoat doek)
met stofafdichting aan de naden en voorzien van een asbestetiket. Er zijn bigbags
die officieel gekeurd zijn voor asbest. Deze bigbags hebben een duidelijk zichtbaar
merkteken.
Het asbestetiket bestaat uit een witte letter "a" op een
zwarte achtergrond. Daaronder is er een witte of zwarte
standaardtekst op een rode achtergrond. Het etiket is
minimaal 5 cm hoog en 2,5 cm breed. Indien het product
blauw asbest of crocidoliet bevat moet de tekst "bevat
asbest" vervangen worden door "bevat crocidoliet/blauw
asbest".
Een beschrijving van het asbestetiket vindt u in het KB
van 23.10.2001 over het beperken van het op de markt
brengen, het vervaardigen en het gebruik van asbest.
Figuur 10: asbestetiket
1.5.2 Asbestcement verpakken
Asbestcementafval en ander hechtgebonden asbestafval moet volgens de
milieuwetgeving de in Vlaanderen niet verpakt worden.
Anderzijds vermeldt art. 39, §1, f. van de wet van 16 maart 2016 ter bescherming
van werknemers tegen de schadelijke gevolgen van asbest wel:
“Asbest en materialen waaruit asbestvezels vrijkomen of stof dat asbest bevat,
worden opgeborgen en vervoerd in daartoe geschikte gesloten verpakkingen die
voldoende bestand zijn tegen stoten en scheuren en gekenmerkt overeenkomstig
de bepalingen van de bijlage bij het koninklijk besluit van 23 oktober 2001.”
Bovenvermelde wetgeving is echter enkel van toepassing op werknemers (niet op
particulieren) en het is ook niet duidelijk of afvalstoffen met hechtgebonden asbest
zoals asbestvinyl of asbestcement in goede toestand worden beschouwd als
“materialen waaruit asbestvezels vrijkomen”. Er is dus enige onduidelijkheid.
Daarom hanteert de OVAM volgende stelregel: particulieren moeten hun
afvalstoffen met hechtgebonden asbest niet verplicht verpakken doch dit wordt
aanbevolen. Vanaf de inzamelcentra (containerpark, containerdienst) wordt
verpakken onontbeerlijk: de meeste stortplaatsen aanvaarden asbestcement
immers enkel als dit verpakt is.
De verpakking kan bestaan uit een kunststoffolie, een bigbag, een platenzak of iets
dergelijks. Men kleeft een kunstoffolie bij voorkeur dicht met tape.
22

Bij het verpakken van asbestcement snijdt u de verpakking op de juiste
afmeting, niet de platen of leien. Op deze wijze vermijdt u een onnodige
bewerking van de platen of leien
In Wallonië moeten asbestcementplaten en gelijkaardige producten zoals Glasal,
Masal, Pical, Pierrite en Granité vloertegels in dubbelwandige en van een etiket
voorziene zakken verpakt worden. De binnenzak moet van doorzichtig
polyethyleen zijn met een minimale dikte van 80 µm. De buitenzak moet bestaan
uit polypropyleen met een minimale dikte van 200 µm.
1.6 Hoe verwerkt men asbestafval ?
Asbestcement stort men op een vergunde stortplaats.
Afval met vrij of los asbest vermaalt men tot asbestbrokken van max. 1 cm groot.
Het asbestafval wordt vervolgens gecementeerd zodat de asbestvezels in het
cement worden gefixeerd. De gecementeerde blokken worden verpakt in een
stofdichte kunststofverpakking met asbestetikettering. De blokken worden dan
gestort op een categorie I stortplaats.
Verpakkingsafval en kunststofafval verontreinigd met asbest wordt niet vermalen
doch enkel in balen samengeperst (tot een minimale dichtheid van 400 kg/m³). De
balen worden ook in een stofdichte kunststofverpakking met de nodige
asbestetikettering verpakt en gestort.
Er is ook nog afval met los asbest dat vermalen noch geperst kan worden. Een
voorbeeld is een metalen balk waarop spuitasbest is aangebracht. Dit afval wordt
enkel verpakt in een dubbelwandige stofdichte kunststofverpakking en dan
gestort.
De werkwijzen voor los asbest worden voorgeschreven in artikel 5.2.4.1.3. van het
Vlarem.
Er is in Vlaanderen slechts 1 onderneming die de technische knowhow en de
noodzakelijke milieuvergunning heeft voor het vermalen en cementeren van
asbestafval: de onderneming Rematt, Lichtstraat 20 te Mol ( 014/86 18 62 of 86
60 21, www.rematt.be).
Onderstaande tabel geeft de evolutie weer van de hoeveelheid gevaarlijke
asbesthoudende afvalstoffen die de laatste jaren In Vlaanderen verwerkt werd.
23

ton
6000
5000
4000
3000
2000
1000
0
1997 1998 1999 2000
jaar
Figuur 11: in Vlaanderen behandeld gevaarlijk asbestafval
1.7 Mag men asbest nog gebruiken?
Het hangt ervan af wat men onder gebruik verstaat.
Nieuwe asbesthoudende producten vindt u niet meer op de Europese markt.
U mag geen bestaande producten met asbest hergebruiken.
Dit betekent echter geenszins dat u onmiddellijk alle asbesthoudende producten in
huis, onderneming of machinepark moet verwijderen. Men mag bestaande
asbesthoudende producten blijven gebruiken tot wanneer de normale
levensduur verstreken is of tot wanneer de constructie waarin het asbest zich
bevindt uit gebruik wordt genomen. Met normale levensduur verstaat men in deze
context de periode waarbinnen de kwaliteit van de asbesthoudende producten niet
zodanig verslechtert dat er vrije asbestvezels vrijkomen of dreigen vrij te komen.
Eens asbesthoudende materialen uit gebruik worden genomen mogen
deze NIET meer worden doorverkocht of opnieuw gebruikt. De
producten dienen als asbesthoudend afval verwerkt te worden op de in
dit document toegelichte wijze.
Vanaf 1998 mocht asbestcement niet meer op de Belgische markt gebracht of
geproduceerd worden. Het gebruik van sommige producten met het minder
schadelijke wit asbest bleef nog toegelaten.
In december 2001 werd het verbod uitgebreid naar bijna alle asbesthoudende
toepassingen. Er zijn nog enkele uitzonderingen voor asbesthoudende materialen
voor onderzoeks-, ontwikkelings- of analysedoeleinden en, tot 1 januari 2005, voor
chrysotielhoudende dichtingen en bekledingen die gebruikt worden bij installaties
met vloeistofcirculatie bij hoge drukken en temperaturen.
1.8 Wat moeten ondernemingen doen?
Om de werknemers te beschermen tegen asbest heeft de overheid aan
werkgevers bijkomende verplichtingen opgelegd.
24

Eén verplichting is het nemen van beschermende maatregelen bij werkzaamheden
aan asbesthoudende materialen. Deze beschermende maatregelen worden
uitvoerig toegelicht in het tweede deel van dit document, in het item “werken met
asbest”.
Ook als de werkgever geen werken aan asbesthoudende materialen in zijn
onderneming plant moet de werkgever sedert 1 januari 1995 toch een
asbestinventaris en eventueel een asbestbeheersplan opstellen.
Alle verplichtingen worden beschreven in het KB van 16 maart 2006. Voor de
interpretatie van deze complexe wetgeving is de Federale Overheidsdienst
Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg bevoegd.
U kan met schriftelijke vragen over het KB van 16 maart 2006 terecht bij de
Algemene Directie Humanisering van de Arbeid, Ernest Blerotstraat 11070 Brussel
(hua@werk.belgie.be).
25

2 Meer over asbest
2.1 Asbest, een natuurlijk mineraal
een gewoon gesteente, in een speciale vorm
Asbest is een verzamelnaam voor natuurlijke vezelvormige silicaten, met name
voor vezelachtige amfibolen en serpentijnen.
Silicaten zijn wijd verspreid. Silicium is immers na zuurstof het meest voorkomende
element in de aardkorst. Silicaten komen overwegend in een niet-vezelige vorm
voor. Ze worden in deze vorm niet als asbest beschouwd.
De gevaarseigenschappen van asbest zijn immers rechtstreeks verbonden met het
voorkomen als vezel. Asbestvezels hadden echter ook vele voordelen: ze bleken
slijtvast, brand- en geluidswerend, (elektrisch) isolerend en goedkoop te zijn.
Amfibolen en serpentijnen zijn verzamelnamen voor uitgebreide groepen
magnesiumhoudende mineralen die in vele gesteentes worden aangetroffen. De
groepen hebben een gelijkaardige chemische samenstelling maar kunnen een
verschillende structuur hebben. De rotsformaties bevatten maar zelden de
gevaarlijke vezelige structuur. Deze vezels worden aangetroffen in aders of in
lagen, tussen het gesteente met dezelfde chemische samenstelling. De lagen zijn
soms maar enkele centimeters dik.
Wanneer de aders meer dan 1 procent van het gesteente vormen is commerciële
exploitatie mogelijk.
De belangrijkste soorten asbest zijn:
− In serpentijnen (plaatvormige silicaten):
◦ wit asbest (chrysotiel). Wit asbest komt het meest voor in asbesthoudend
materiaal (ca. 90 procent). Chrysotielasbest zou het minst schadelijk zijn
voor de menselijke gezondheid. Chrysotiel is vooral zuurbestendig.
− In amfibolen (kettingvormige silicaten):
◦ blauw asbest (crocidoliet). Dit is de gevaarlijkste vorm. Blauw asbest is
vooral in spuitlagen gebruikt. Het komt volgens analyseverslagen ook in
asbestcementplaten voor, toch veel minder frequent dan wit asbest en vaak
als een soort “vervuiling” van het wit asbest. Blauw asbest werd tot 1978 wel
frequent in buizen van asbestcement aangewend. Blauw asbest is vooral
basebestendig.
◦ bruin asbest (amosiet). Dit is, na chrysotiel, de meest voorkomende
asbestvezel. Bruin asbest is gevaarlijker dan wit asbest.
Ambifolen zijn van structuur massief, ruitvormig van doorsnede en minder flexibel
dan wit asbest. Amfiboolvezels munten uit door hun hittebestendigheid. Ze kunnen
zich afsplitsen tot kleine maar zeer scherpe splinters. Ambifoolasbest wordt
hoofdzakelijk gewonnen in Zuid-Afrika.
Serpentijn (Mg3Si2O3(OH)) bestaat uit 2 lagen. De eerste laag bestaat uit Mg, O en
OH en de tweede laag bestaat uit Si en O, hierdoor rolt de structuur zich wat op
waardoor lange en holle buizen ontstaan. De verbindingen zijn zwak maar flexibel.
De belangrijkste winplaatsen van serpentijn zijn Quebec en de Oeral, deze zijn
samen goed voor 3/4 van de wereldproductie.
Ook in Australië (blauw asbest), Brazilië, en Zimbabwe ontgint men asbest.
Canada exporteert 96 procent van haar asbest, hoofdzakelijk naar Azië. In Canada
zelf wordt bijna geen asbest gebruikt.
Wit asbest zou nooit alleen voorkomen, het is altijd verontreinigd met een ambifool
soort, bijvoorbeeld tremoliet. Dit komt niet overeen met de gegevens waarover de
27

OVAM beschikt, met name analyseresultaten waarin enkel de aanwezigheid van
wit asbest is vermeld.
Naast deze mineralen noemt men ook nog vezelige vormen van de mineralen
actinoliet, anthofylliet en tremoliet asbest. Tremoliet is genoemd naar Tremola, een
vallei in de Italiaanse Alpen waar het voor het eerst werd gevonden. De vezelige
asbestvariant van tremoliet werd ook bergleder genoemd wegens het textielachtige
aanvoelen.
In de natuur komen nog meer dan 100 andere mineralen sporadisch in een
vezelige vorm voor. De vezelige vorm van deze mineralen wordt echter niet als
asbest beschouwd. Men spreekt soms van asbestiforme vezels. Mineralen zoals
sepioliet (“zeeschuim”), zeolieten, steatiet (talk) en wollastoniet kunnen in
asbestiforme vorm voorkomen.
De wereldproductie van asbest bereikt in de 70-jaren met 4 miljoen ton een
hoogtepunt. In 2000 werd nog 1,9 miljoen ton ontgonnen. Er is jammer genoeg nog
voldoende over: de wereldwijde reserves bedragen 200 miljoen ton.
Op microscopische schaal bestaan bruine en blauw asbest uit rechtere en dikkere
vezels dan wit asbest. Wit asbest of chrysotielasbest heeft een pluizig, wollig
uitzicht. De pluisjes zijn eigenlijk bundels van zeer fijne vezels. Een individuele
chrysotielvezel heeft een dikte van 0,02 tot 0,04 µm en is hiermee de dunste
natuurlijk voorkomende vezel.
ton (x 1000)
700
600
500
400
300
200
100
0
1999 2000
jaar
Figuur 12: wereldproductie van asbest
Rusland
China
Canada
Brazilië
Smeltpunt van de asbestmineralen bedraagt ca. 1500 °C voor witte en bruin asbest
en 1200 °C voor blauw asbest. Asbest ontbindt voor het bereiken van de
smeltpunttemperatuur: voor wit en blauw asbest bij ca. 800 °C, voor bruin asbest
tussen 600 en 900 °C. De dichtheid bedraagt ca. 2,4 kg/dm³.
Een aantal kenmerken maakten asbest tot een gegeerd product:
− een grote specifieke vezeloppervlakte. Asbest vormt hierdoor een zeer
samenhangende massa met andere stoffen zoals cement;
− trekvast (ca. 34 000 kg/cm²). Asbest vaak werd dus als verstevigend
bindmiddel met andere producten gemengd (golfplaten, beton, vinyltegels
e.d.).
− een lage warmtegeleiding en nagenoeg onbrandbaar. Asbesthoudende
producten werden als brandwerende isolatie ingezet, o.m. in schepen;
− thermisch isolerend daar lucht tussen de vezels wordt vastgehouden;
28

− bestand tegen vocht en chemicaliën. Asbest rot niet. Asbest werd veel gebruikt
in stallen (ammoniakdampen) en in de chemische nijverheid;
− schokbestendig en trillingswerend. Asbest werd o.m. in de cabine van
treinstellen gebruikt.
Naargelang de gemiddelde lengte van de vezels deelt men chrysotiel in een
zevental groepen (“grades”) in. Voor elke groep zijn er specifieke toepassingen. Zo
wordt groep 0 (met de langste vezels) vooral voor asbesttextiel gebruikt. De prijs
verschilt ook aanzienlijk in functie van de “grade”. Omwille van hun verschillende
fysische en chemische eigenschappen werden de asbestvezels soms gemengd
om een ideale “blend” van eigenschappen in het eindproduct te bekomen.
2.2 Asbest in onze omgeving
Asbest was 4500 jaar geleden al een grondstof voor het pottenbakken. Het
Griekse woord asbestos betekende in de oudheid zoiets als onverwoestbaar.
Asbest wordt sedert de industriële revolutie op grote schaal gebruikt, het werd o.m.
in stoommachines aangewend. De uitvinding van asbestcement door de
Oostenrijker Hatschek op het einde van de 19 e eeuw opende de poort naar het
massale gebruik van asbest als goedkoop bouwmateriaal.
2.2.1 Asbest wereldwijd
Een alledaags gesteente… in een speciale vorm
Asbestmineralen zijn silicaten, gewone mineralen met een alledaagse
samenstelling. Toch nemen asbestvezels het epidemiologisch een bijzondere
positie in.
Het is waarschijnlijk de enige polluent:
− waarvan met zo’n grote zekerheid het rechtstreekse verband tussen
blootstelling en het optreden van een dodelijke ziekte aangetoond is. Dit
verband is bovendien reeds duidelijk sedert het einde van de jaren ‘60;
− die men zo grootschalig is blijven ontginnen en gebruiken, ook nadat het risico
algemeen bekend werd.
Asbest was goedkoop en bouwtechnisch uitermate geschikt. Een bouwmateriaal is
ook geen hoogtechnologisch product dat men met mondjesmaat vervaardigt doch
een bulkproduct dat men in grote hoeveelheden op de markt gooit. Dit alles had
echter wel aanzienlijke gevolgen.
2.2.1.1 Productie
In het begin van de 20 e eeuw produceerde men wereldwijd ongeveer 100 000 ton
per jaar. De asbestproductie kwam pas goed op gang onmiddellijk na de Tweede
Wereldoorlog. De productie verdubbelde op enkele jaren tijd tot ongeveer 1 miljoen
ton rond 1950, vervolgens kwam er gestage stijging. Aan het einde van de jaren
‘60 verhoogde de productie weer aanzienlijk. De productie piekte van 1973 tot
1990 met zo’n 4 miljoen ton per jaar. De daaropvolgende 5 jaar halveerde de
productie om vervolgens sinds 1995 tot heden te stabiliseren op ca. 2 miljoen ton.
Deze stabilisatie is te wijten aan het blijvend gebruik in vooral minder ontwikkelde
landen.
29

Onderstaande tabel bevat de wereld topzes van de producenten. Deze landen zijn
verantwoordelijk voor meer dan 90 procent van de wereldproductie.
Men vindt op Internet verschillende productiecijfers, doch de rangschikking van de
producenten blijft wel gelijk. De cijfers van China tot 2002 lijken een
onderschatting.
Land/jaar 1998 1999 2000 2002 2003 2004 2005
Rusland 602 683 752 750 880 923 925
China 314 329 350 360 500 510 520
Kazakstan 155 139 178 235 355 346 355
Canada 302 311 320 240 200 200 200
Brazilië 198 188 209 180 195 195 195
Zimbabwe 123 88 152 135 147 104 122
Totaal
topzes
1 694 1 738 1 961 1 900 2277 2278 2317
Tabel 1. Asbestproductie wereldwijd, in 1000 ton
Canada is zowat het enige Westerse land dat op grote schaal asbest exporteert
naar ontwikkelingslanden. Canada heeft sedert 1880 61 miljoen ton wit asbest
geproduceerd. Ook Rusland exporteert asbest.
Brazilië is één van de grootste asbestproducenten en exporteert het grootste deel
van haar productie.
In het verleden was ongeveer 6 % van het ontgonnen asbest amfibolen. De
ontginning van amfibolen gebeurde in Zuid Afrika en in mindere mate in West
Australië. Zuid Afrika heeft verhoudingsgewijs het meeste aantal
mesothelioomslachtoffers ter wereld. In een mijnstadje in de Kaap provincie zijn 9
procent van de overlijdens te wijten aan mesothelioom.
Het is nauwelijks een troost dat de wereldproductie nog bijna uitsluitend uit het iets
minder gevaarlijke wit asbest zou bestaan.
2.2.1.2 Gebruik
In meer dan 40 landen waaronder alle EEG lidstaten is er al een quasi totaal
verbod voor het op de markt brengen van asbesthoudende materialen.
In de Verenigde Staten gebruikt men nog 7 000 ton asbest per jaar in specifieke
producten, wat overeenkomt met ca. 50 000 ton asbesthoudend materiaal.
Asbest is verboden in onder meer Argentinië, Australië, Chili, Saoudi-Arabië en
Gabon. Zuid-Korea, Zuid-Afrika en Japan bereiden een totaal verbod voor.
De toestand in andere landen en vooral in ontwikkelingslanden is jammer genoeg
verschillend. In bevolkingsrijke staten zoals China, India, Iran, Pakistan, Indonesië,
Thailand, Brazilië, Mexico en Nigeria is er geen verbod. Deze landen slagen er
niet in hun bevolking op verantwoorde wijze te beschermen.
Er zou wereldwijd wel geen blauw of bruin asbest meer worden ontgonnen.
30

Productie en consumptie betreffen nu enkel nog het iets minder schadelijk geachte
wit asbest.
Voornaamste asbestverbruikers in 2003
(metrische ton/jaar)
China 492 000
Rusland 429 000
India 192 000
Kazakstan 174 000
Oekraïne 156 000
Thailand 133 000
Brazilië 78 400
Iran 45 800
Tabel 2. De 8 belangrijkste asbestconsumenten
In Europa is er nu al zo’n 10 jaar een asbestverbod en de piek in het aantal
slachtoffers is nog altijd niet bereikt. De problemen in de ontwikkelingslanden zijn
dus nog maar net begonnen. In de toekomst zal de asbestproblematiek in
ontwikkelingslanden zich op nog grotere schaal manifesteren en er zullen meer
slachtoffers vallen dan in het Westen. Men heeft in de ontwikkelingslanden immers
nog altijd minder aandacht en geld voor milieuproblemen dan in de ontwikkelde
landen. De gemiddelde kennis bij en de voorlichting en bewustwording van
werknemers laat in de ontwikkelingslanden ook meer te wensen over. Tot slot zijn
de werknemers zijn er vaak erg jong, ze zullen dus op nog vrij jonge leeftijd ziek
worden.
Uit de cijfers van productie en gebruik blijkt dat (in volgorde van grootte) Rusland,
Canada, Kazachstan, Zimbabwe en Brazilië de belangrijkste uitvoerders van
asbest zijn.
In Rusland, China en Kazachstan stijgt de productie nog de laatste jaren. Voor
sommige armere landen is uitvoer van asbest een vrij belangrijke deviezenbron.
Voor Rusland zou dit, bij een prijs van 400 dollar per ton, ongeveer 200 miljoen
dollar zijn in 2003. Zimbabwe verdiende in 2005 40 miljoen dollar aan de
asbestexport. De stijgende productie in China daarentegen dient blijkbaar om de
binnenlandse bouwwoede te voeden want het land voert bijna geen asbest uit.
De Wereld Gezondheids Organisatie heeft zich in oktober 2006 uitgesproken voor
een totale stop op het gebruik van alle soorten asbest. Volgens het WHO
document worden wereldwijd 125 miljoen mensen op de werkplek aan asbest
blootgesteld en zouden er jaarlijks zo’n 90 000 doden vallen door
asbestblootstelling
(www.who.int/occupational_health/publications/asbestosrelateddiseases.pdf).
31

2.2.2 Asbest in materialen
2.2.2.1 Waarin vindt u het
Het gebruik van asbest is wijd verspreid: men treft asbest aan in honderden,
mogelijk zelfs duizenden producten.
Asbest werd vooral gebruikt als goedkoop en weerbestendig bouwmateriaal (in
openbare gebouwen, woonhuizen, stallen,…), als dichtingsmateriaal in de industrie
en als brandwerend materiaal in en rond de technische installaties van gebouwen.
Een aantal voorbeelden:
Zowat elke dichtingsring van een motor bevatte vroeger asbest.
In Amerika werd crocidolietasbest tussen 1952 en 1957 gebruikt als filter voor
sigaretten (http://loper.org/~george/trends/1998/Jan/88.html), wat een niet echt aan
te bevelen combinatie was.
Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd asbest in Engelse gasmaskers gebruikt.
Volgens de “Japan Automobile Manufacturers Association “ wordt asbest nog
steeds door 9 Japanse autofabrikanten gebruikt (en dan vooral in mini-auto’s) in
onderdelen zoals compressors, waterpompen, luchtfilters en oliekoelers. De
aanwezigheid van asbest zou echter geen enkel risico inhouden. Voor alle
duidelijkheid: deze wagens vindt men niet op de Europese markt. Japan zal
overigens pas in 2008 het gebruik van asbest volledig verbieden.
Asbest komt gelukkig vooral in gebonden vorm voor, in cement of in een kunsthars
zoals bij asbestcement of bij vinylvloertegels. De asbestvezels kunnen moeilijker
uit dergelijke materialen vrijkomen.
Om het risico in te schatten maakt men dan ook een onderscheid tussen hecht
gebonden asbest en minder hecht gebonden asbest.
Er is niet altijd een scherpe grens tussen materialen met "hecht" en met
"niet-hecht" of los gebonden asbest. De binding hangt af van de toestand
van het materiaal. Sommige asbestcementplaten kunnen door verwering
na 20 tot 30 jaar met de hand verpulverd worden, andere zijn na 70 jaar
nog in goede staat.
In de tabellen hieronder vindt u de vaakst voorkomende asbesttoepassingen. Het
is een onmogelijke zaak om een volledige lijst te maken van asbesthoudende
materialen.
32

enaming
-
productiedatum
Voorkomen kenmerken
Gevels,
grijze plaat
rondom schoorsteen vaak met eenzijdige "wafelstructuur"
asbestcement
Bloembakken
vrije dunne plaat, diverse vormen
–
(tot in jaren ‘80)
tot eind 1997
Dakbedekking golfplaat met variabele dikte of
vlakke leien, vaak met coating of
uitwendig gekleurd
Toiletafvoer
leidingen voor gas-, water- en
rookgasafvoer
rond kanaal
bij diverse
vlak, dun, lichtbruine tot gele
asbestboard binnenhuistoepassingen: brandwerende plaat, voelt zacht
–
ketelwanden, timmerwerk, aan, bestaat uit asbestcement met
tot jaren ‘90
elektriciteitskasten,
eventueel cellulosevezels,
onderdakplaat, onder cv, is grensgeval tussen hecht- en los
trapbeschot, plafonds
gebonden asbest
Vloertegels van vochtige ruimten zoals keukens, hard, beetje glanzend, vaak met wit
vinyl (“colovinyl”)
toiletten
"gevlamde" decoratie, breken bij
eerder zeldzaam (vooal in jaren
‘70)
buigen
asbest in kunststof elektrische installaties
Asbest in beton betonnen vloeren zeldzaam
frictiemateriaal koppelingen en remmen in vaak wel asbesthoudend stof op
voertuigen & machines en rond het frictiemateriaal
In coatings & brandwerende verven, coatings, wordt slechts sporadisch
dakbedekking lijmen, in bitumen dakbedekking
aangetroffen
Immitatiemarmer –
tot jaren ‘80
Vensterbanken,
schoorsteenmantels,
Trappen, laboratoriumtafels
Tabel 3. materialen met hechtgebonden asbest
heel glad gepolijst, zwart oppervlak
soms met witte tekening, komt
regelmatig voor
33

enaming
-
productiedatum
spuitasbest op muren en plafonds en/of
stutbalken van zwembaden,
eetzalen, auditoria, theaters,
asbesthoudend
isolatiegips
-
tot jaren ‘80
afdichtkoord
-
tot jaren ‘80
Voorkomen kenmerken
bedrijfshallen e.d..
rond warmte- en
stoomleidingen, meestal in
kelders van oudere huizen
als afdichting rond kachelruitjesen
deurtjes bij oude kachels
asbestkarton als kartonachtige
schimmelwerende onderlaag
van oude vinylvloeren
in keukens, trappen
(geproduceerd vóór 1993)
Vlokachtig grijs of blauw
uitzicht, heel los materiaal
soms moeilijk op te sporen want
afgedekt door deklaag
vaak met doek omwikkeld
vezelachtig gips met zeer losse
structuur, hoog asbestgehalte
wit tot vuilgrijs pluizig koord, vrij
stug, moeilijk te buigen
verwijdering enkel met gepaste
beschermende maatregelen
zeer divers (kartonachtig,
herkenning is echter moeilijk)
dunne, stugge, gemakkelijk
breekbare onderlaag met
lichtgrijze, lichtgroene of
lichtbeige matte kleur -
diverse combinaties komen
asbesthoudend
op muren
voor: in lijm, tussen jute, enz…
Duidelijke vezelstructuur, bijna
pleisterwerk
altijd geverfd
asbestweefsels in brandwerende kleding en
brandwerende gordijnen
pakkings- als geperste ronde plaatjes, springt vaak stuk wanneer men
materiaal als isolatie tussen leidingen de leidingen losmaakt
asbesthoudende
in muren wit-grijze pasta van pure
muurplug
asbestvezels, gebruikt kort na
WO II (de "herculesplug" of
"wonderplug")
mantel van als beschermende mantel
electrictieitskabel van elektriciteitsdraden in
oudere woningen
als brandwerend materiaal vlak, dunne, geelbruine of witte
asbestboard
–
tot jaren ‘90
bij diverse binnentoepassingen:
ketelwanden, timmerwerk,
elektriciteitskasten,
onderdakplaat, onder cv,
trapbeschot, plafonds, liftkokers,
vuilstortkokers, in/op deuren
geperste plaat, voelt zacht aan,
bestaat uit asbestcement met
eventueel cellulosevezels,
is grensgeval tussen hecht- en los
gebonden asbest
Tabel 4. Materialen met los gebonden of vrij asbest
Er is expertise nodig voor de visuele herkenning van asbest. Asbest kan op zicht
ook nooit met 100 procent zekerheid geïdentificeerd worden. Een waterdichte
identificatie is enkel mogelijk in een laboratorium.
34

Spuitasbest of gevlokt asbest is één van de gevaarlijkste soorten
asbesthoudend materiaal omdat het zeer los gebonden is en slecht hecht
aan de drager. Het gebruik in België is verboden sedert 1 januari 1980. De
structuren waarop het voorkomt zijn vaak verborgen achter platen e.d. Het
spuitasbest is meestal al in slechte staat: de minste beroering kan vezels
vrijstellen.
Door de verboden op de productie en het gebruik van asbest in Europa zijn de
milieuproblemen van asbest van de productiefase en de gebruiksfase naar de fase
van de afvalstoffenverwerking verschoven.
De asbestnijverheid bestaat niet meer, gebruikers moeten nog opletten,
afvalverwerkers, verwijderaars van asbest en onderhoudstechnici lopen nu het
grootste risico.
2.2.2.2 De Hatsheck productiemethode
Bij 99% van de abestcementproductie gebruikte men de ‘Hatschek-methode’. De
productiemethode dateert van de 19 e eeuw en is genoemd naar de Tsjechische
uitvinder Ludwig Hatschek.
Men gebruikt drie grondstoffen: chrysotiel (wit asbest), cement en water. De
asbestfabrieken kochten grote zakken met asbest in die in het land van herkomst
al waren voorbewerkt tot losse vezels. De vezels werden opgeslagen in grote silo’s
tot het moment waarop ze verwerkt zouden worden. Dit verwerken gebeurt in een
zogenaamde ‘Hollander’, een meng- en maalwerktuig dat ook gebruikt werd voor
de fabricage van papier.
De brij van asbest, cement en water werd constant in beweging gehouden tot het
goed gemengd was en een soort zompig deeg was ontstaan. Dan werd het naar
een draaiende cilinder gevoerd die was bespannen met kopergaas waar de brij
omheen werd gewikkeld.
90% van het water uit de brij liep door het gaas weg. De asbestvezels zorgden er
echter voor dat het cement niet weg kon. Het resultaat was het zogenaamde
asbestvlies, dat werd weggeleid over een veelal wollen of vilten transportband.
Deze band hield het asbestvlies vast door het als het ware een beetje op te zuigen.
De transportband leidde het asbestvlies naar een zware vormwals waar het werd
droog geperst. De wals nam het vlies over en het asbestvlies werd gewikkeld tot
het de gewenste dikte had. De plaat werd weggevoerd en gesneden tot de juiste
afmetingen. Ten slotte werden de platen te drogen gelegd.
Deze productiemethode vormde de basis voor veel toepassingen van asbest.
Omdat de asbestcement-platen nog ‘week’ waren toe ze van de productieband
afrolden, konden ze worden omgevormd tot eigenlijk iedere gewenste vorm. Om
dakplaten van asbestcement te maken bijvoorbeeld, werd een golfpatroon in de
platen gemaakt om de stevigheid te vergroten en het regenwater af te kunnen
voeren.
Als bij het omvormen twee stukken op elkaar moesten aansluiten werden de naden
bestreken met stijve asbestcementmortel. Zo ontstond er voor iedere toepassing
de goede vorm.
2.2.2.3 Meten van asbest in materialen
Regelmatig treft men “asbestverdachte “materialen in gebouwen aan. Meestal kan
men echter op zicht niet vaststellen of het materiaal wel asbest bevat.
35

In zulke situaties of bij de opmaak van een asbestinventaris kunnen analyses van
de materialen een nuttig hulpmiddel zijn voor de risico-inschatting.
Uit vakbekwaamheidsschema’s blijkt dat men bij een visuele schatting van de
hoeveelheid asbest in een materiaal een zeer grote spreiding van de schattingen
heeft. Men overschat vooral de lage concentraties.
Meetresultaten geven een betrouwbaarder beeld van de aanwezige hoeveelheid
dan schattingen op zicht.
De FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg erkent de laboratoria voor
het meten van asbest in materialen.
Men mag zich niet uitsluitend baseren op het analyseresultaat om een
risicobeoordeling uit te voeren. Het meten van asbestconcentraties geeft een
aantal specifieke problemen. En de concentratie van asbest in het materiaal is
maar één factor om rekening mee te houden bij een risicobeoordeling.
De concentratie wordt meestal uitgedrukt in massaprocent. Het is echter niet de
massa asbest in het materiaal maar het aantal vezels per volume-eenheid in de
omgevingslucht dat het risico bepaalt. Het risico dat men het aanwezige asbest
kan inademen is essentieel.
Indien asbestvezels bewust toegevoegd zijn aan een materiaal zal men het asbest
steeds in hogere concentraties (meestal hoger dan 1 massaprocent) terugvinden.
Asbestvezels in lage concentraties zullen de eigenschappen van een product niet
beïnvloeden. Bij lagere concentraties gaat het dus over een ongewilde vervuiling
en kan men de bron van de verontreiniging nagaan om een gelijkaardige
besmetting in de toekomst te vermijden.
Hoe lager de concentraties hoe meer het meetresultaat afhankelijk is van de
homogeniteit van de asbestverontreiniging: naarmate het asbest minder gelijkmatig
verspreid is, wordt de kans groter dat men in een staal geen asbest terugvindt en
in een ander staal wel. De meetonzekerheid bij het meten van concentraties
asbest in materialen bedraagt bij lage concentraties ongeveer een factor 10. Een
gemeten 0,1 procent kan dus in werkelijkheid net zogoed 0,01 procent als 1
procent zijn.
Eénzelfde massa asbestvezels kan ook geconcentreerd zijn in een beperkt aantal
dikkere vezel(bundel)s of kan verdeeld zijn over talrijke fijne vezels. Het zijn vooral
de fijnere vezels die gevaarlijk zijn bij inademing. Naast de concentratie zijndus de
vezelkenmerken belangrijk: gaat het over fijne vezels of over langere, bredere ,
nog maar weinig uitgesplitste vezelbundels.
Misschien wel de belangrijkste factor is het gebruikte bindmiddel: komt het asbest
bijna volledig vrij voor, of is het asbest gebonden en in welk bindmiddel. Zo zal
cement de vezels beter binden dan gips. En kunststoffen zoals epoxyharsen zullen
nog minder vezels vrijstellen.
2.2.3 Asbest in de lucht
2.2.3.1 Inleiding
Asbestvezels komen door verwering in de lucht terecht.
Asbestvezels worden overal in de buitenlucht in geringe doch meetbare
concentraties aangetroffen. Men noemt dit de “achtergrondconcentratie”.
De achtergrondconcentratie is de concentratie waaraan de volledige bevolking in
een bepaald gebied wordt blootgesteld. Deze concentratie kan soms wat
verschillen per regio.
36

Asbestvezels komen vrij door menselijke activiteiten én door natuurlijke verwering.
In sommige Alpenregio’s met asbesthoudende rotsen meet men in de gezonde
berglucht ook hoge concentraties asbest.
Men vindt naast asbest nog vele andere vezels in de buitenlucht. Gemiddeld zijn
slechts 15 procent van de minerale vezels in de buitenlucht asbestvezels.
Meetresultaten van asbestconcentraties in de buitenlucht verschillen sterk
naargelang de weersomstandigheden. Men moet over een groot aantal
meetwaarden beschikken die ingezameld werden over een voldoende lange tijd
om meetwaarden met elkaar te kunnen vergelijken.
De achtergrondconcentratie is ongeveer 1 000 tot 10 000 keer lager dan de
concentratie asbestvezels in professionele situaties zoals bij het verwijderen van
los asbest. In deze situtaties zal men zich extra beschermen door bijv. het gebruik
van ademhalingsbescherming.
Meer over meetmethodes vindt u in het onderstaande item.
2.2.3.2 Is meten weten ?
Metingen van asbestvezels in lucht kunnen zinvol zijn maar zijn op zich niet
voldoende om het risico in te schatten.
Men kan bijv. een luchtmeting in een gebouw uitvoeren om na te gaan of er geen
risico is voor de aanwezigen. Zo 'n meting is enkel zinvol wanneer de
meetomstandigheden zoveel mogelijk deze tijdens de normale activiteiten
benaderen (luchtcirculatie, trillingen, vochtigheid e.d.).
Luchtmetingen zijn maar een momentopname (weliswaar gespreid over enkele
uren).
Luchtmetingen kunnen verrassende resultaten opleveren. Soms is een materiaal
ook duidelijk gedegradeerd en toch meet men geen asbestvezels in de lucht.
Anderzijds meet men sporadisch hoge waarden na verwijderingswerken die op het
eerste gezicht volgens de regels van de kunst werden uitgevoerd.
Het meten van asbest in lucht moet dan ook kaderen in een totale risico-evaluatie
van de specifieke locatie waar het probleem zich voordoet.
2.2.3.3 Over meetmethodes
Vooreerst zijn een goede monsterneming en monstervoorbereiding onontbeerlijk
om een representatieve meting te kunnen uitvoeren. Of men nog lage
concentraties vezels in een staal kan detecteren hangt in eerste instantie daarvan
af.
De gebruikte meetmethode is belangrijk. Meetwaarden kunnen niet zomaar met
elkaar vergeleken worden.
Bij luchtmetingen zuigt men lucht aan over een membraanfilter. De filter vangt de
asbestvezels op. De filter wordt vervolgens behandeld en men meet de
hoeveelheid opgevangen asbest, rekening houdend met het aangezogen
luchtdebiet.
Men kan de opgevangen asbestvezels tellen of wegen.
Methoden waarbij de asbestvezels worden geteld zijn nauwkeuriger dan methoden
waarbij de asbestvezels worden gewogen. Analytische balansen hebben immers
slechts een nauwkeurigheid tot ca. 1 µg (1 miljoenste gram), met een
37

elektronenmicroscoop kan men individuele vezels waarnemen die slechts een
fractie van een nanogram (1 miljardste gram) wegen.
Bij telmethodes drukt men het meetresultaat in aantal vezels per kubieke meter of
per liter lucht uit. Telmethoden beklemtonen het voorkomen van kleine vezels, in
tegenstelling tot gewichtsbepalingen. Telmethodes geven een betere indicatie van
het risico want:
− Kleine vezels komen in veel grotere mate in de omgevingslucht voor dan grote
vezels (met uitzondering van plaatsen in de onmiddellijke nabijheid van
emissiebronnen);
− Kleinere vezels zijn gevaarlijker dan grote vezels want ze zijn beter
inadembaar.
Bij de telmethodes gebruikt men elektronenmicroscopie (EM) gekoppeld aan Xstralen
spectrometrie of lichtmicroscopie. De electonenmicroscoop geeft
nauwkeuriger resultaten dan de lichtmicroscoop:
− Door de beperktere resolutie van de lichtmicroscoop kan men met
lichtmicroscopie geen vezels dunner dan 0,2 µm waarnemen. Met EM kan men
dus zeer kleine vezels detecteren die met een lichtmicroscoop niet meer
waarneembaar zijn;
− Met energiedispersieve X-stralen analyse kan men een stof chemisch
identificeren en dus een ondubbelzinning onderscheid maken tussen
asbestvezels en andere minerale vezels. Een standaard electronenmicroscoop
is met dit systeem uitgerust. Met lichtmicroscopie is dat onderscheid veel
moeilijker te maken.
Bij luchtmetingen waarbij men soms heel lage concentraties wil meten (de
zogenaamde “milieumetingen”) gebruikt men electronenmicroscopie.
Elektronenmicroscopie is de meest betrouwbare doch ook de duurste
meetmethode. Meest performant is de analytische transmissieelektronenmicroscopie.
Naast de kostprijs, zijn andere nadelen de soms lange
analysetijden, het gebrek aan standaardisatie en het gebrek aan
blootstellingsgegevens op basis van deze methode in epidemiologische studies.
Bij arbeidssituaties gebruikt men de referentiemethode met de goedkopere maar
minder nauwkeurige lichtmicroscopie.
De referentiemethode kan niet altijd een onderscheid maken tussen asbestvezels
en andere vezels. De getelde vezels kunnen voor een deel uit andere dan
asbestvezels bestaan (gipsvezels, andere anorganische vezels,….).
De methode is geschikt voor het meten van relatief hoge concentraties aan vezels
waarvan men mag veronderstellen dat de vezels hoofdzakelijk asbestvezels zijn.
De referentiemethode is niet geschikt voor het meten van lage concentraties zoals
men deze vindt in de buitenlucht.
Resultaten van beide meetmethodes kunnen niet met elkaar vergeleken worden.
Er is geen vaste omrekeningsfactor om analyseresultaten via lichtmicroscopische
metingen te vergelijken met analyseresultaten van elektronenmicroscopische
metingen. De verhouding elektronenmicroscopisch versus lichtmicroscopisch
waargenomen vezels kan variëren van 100/1 tot 1/1.
Een elektronenmicroscopische analyse van één staal kost ca 500 euro (situatie
2001), een analyse via optische microscopie ca. 125 euro. De kostprijs per analyse
daalt naarmate meer analyses worden uitgevoerd.
38

Een heet hangijzer bij luchtmetingen is de vezeldefinitie. De meetmethodes en alle
gezondheidsonderzoeken zijn op deze definitie gebaseerd. Volgens mineralogen
zou men met deze definitie echter ook veel vezels meetellen die eigenlijk geen
asbestvezels zijn. Men zou deze andere vezels in grotere mate uitsluiten mocht
men de verhouding lengte/diameter optrekken (mocht men enkel dunnere vezels
als “asbestvezel” beschouwen). De meeste landen en organisaties hechten op dit
moment echter nog steeds aan de klassieke definitie van het begrip “vezel”.
Luchtmetingen op plaatsen waar asbesthoudend materiaal aanwezig is
dat niet werd beroerd, zijn op zich onvoldoende voor een risicoinschatting.
Er is nog andere informatie nodig om eventuele maatregelen
te kunnen verantwoorden: een visuele inspectie van de materialen ter
plaatse, beoordeling van de bezettingsgraad en het gebruik van de
lokalen en van de waarschijnlijkheid op beschadiging van de
asbesthoudende materialen.
2.2.3.4 Normen voor luchtmetingen
Men heeft normen voor het milieu en normen voor de werkplaats.
Het Vlaamse gewest is bevoegd voor de milieukwaliteitsnormen.
Milieukwaliteitsnormen zijn de maximaal toelaatbare concentraties van een
polluent in het water, in de lucht of in de bodem. Men kan dit ook de maximaal
aanvaardbare achtergrondconcentratie noemen.
Bij asbest is de milieukwaliteitsnorm een norm voor de concentratie vezels in de
lucht.
De Federale overheid is bevoegd voor de normen op de werkplaats.
Deze normen zijn meestal aanzienlijk “hoger” (minder streng) dan de
milieukwaliteitsnormen.
Polluenten komen in een werkplaats vaak in veel hogere concentraties voor omdat
dit nu eenmaal moeilijk vermijdbaar is in een bepaald productieproces of bij een
bepaalde activiteit.
De werkplaatsnormen zijn ook geen jaargemiddelden zoals de milieunormen:
werkplaatsnormen worden toegepast bij acute blootstellingssituaties. De
blootstellingsduur is dus beperkter.
Tevens kan men de arbeiders op de werkplaats beter beschermen door hen
aangepaste werkkledij te geven, door technische maatregelen te nemen zoals
ademhalingsbescherming, door voorlichting en opleiding te geven, door het
regelmatig meten van de polluent enz…
over de milieunorm voor asbest:
De Vlaamse milieuwetgeving bevat geen milieukwaliteitsnorm voor asbest in de
buitenlucht. Men plant wel een dergelijke norm. Deze norm zal in het Vlarem
worden opgenomen.
Het Vlarem bevat wel een algemene emissienorm voor asbest voor
vergunningsplichtige activiteiten. Een emissienorm is een norm voor een maximaal
toelaatbare lozing uit een installatie. De norm bedraagt voor asbest 0,1 mg vezels
per Nm³ (bijlage 4.4.2. van het Vlarem). Deze emissienorm voor asbest moet ook
worden gerespecteerd bij het slopen van gebouwen, constructies en installaties
(artikel 6.4.0.1. van het Vlarem).
De overheid kan in de milieuvergunning verplichten tot het meten van de
concentratie asbest in de luchtemissies (artikel 4.4.4.1, § 3 van het Vlarem).
39

Deze mogelijkheid wordt in praktijk nog nauwelijks gebruikt omdat er geen
producenten van asbesthoudende materialen meer zijn.
De wijze waarop men emissies van asbest in de lucht dient te meten wordt
beschreven in bijlage 4.4.5. van het Vlarem.
over de norm op de werkplaats
De Codex voor Welzijn op het werk bevat een grenswaarde voor
beroepsblootstelling. Deze grenswaarde is 0,1 vezels/cm³ of 100 000 vezels/Nm³.
De Codex vermeldt wanneer er luchtmetingen vereist zijn. Het meten van de
asbestconcentratie in de lucht van de werkplaats dient te gebeuren door een
hiervoor door de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg erkend labo.
Om bij sloop en verwijderingswerken van asbest de methode van de eenvoudige
handelingen te mogen uitvoeren moet men via een risico-inschatting aantonen dat
de concentratie asbestvezels in de lucht lager zal zijn dan 1/10 e van de
grenswaarde voor beroepsblootstelling.
In Nederland gebruikt men de begrippen verwaarloosbaar risiconiveau (VR) en
maximaal toelaatbaar risiconiveau (MTR). Het VR werd vastgelegd op 1000
vezelequivalenten/m³ lucht, het MTR bedraagt 100 000 vezelequivalenten/m³.
Nederland heeft ook een norm voor asbest in binnenlucht in voor mensen
toegankelijke ruimtes. De norm is opgenomen in de regeling Bouwbesluit 2003.
De norm is het verschil tussen de concentratie asbestvezels in de binnenlucht en
de concentratie asbestvezels in de buitenlucht.
Het verschil mag niet groter zijn dan 1000 veq/m³.
2.2.3.5 Meetresultaten in Vlaanderen
Uit een meetcampagne van Vito tussen december 1998 en december 1999 blijkt
dat de gemiddelde achtergrondconcentratie in Vlaanderen, ongeacht het gebied,
lager is dan 350 vezels/m³.
Dit is behoorlijk laag want de analytische detectielimiet bedraagt ca. 100 vezels/m³.
In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de meetresultaten. De
meetwaarden zijn gemiddelden over een jaar.
Plaats Beschrijving concentratie
(vezels/m³)
nabij historische
bron
Vroegere asbest
industrie
Concentratie
(veq/m³)
260 - 421 1891 - 3057
Industrieel Gentse kanaalzone 191 - 391 742 - 1501
Stedelijk Globaal achtergrond 65 - 203 222 - 696
Residentieel Achtergrond 72 - 237 188 - 601
Verkeersrijk druk kruispunt 128 -262 841 - 1718
Tabel 5. Jaargemiddelde asbestconcentratie (december 1998- december 1999, metingen Vito,
transmissie-elektronenmicroscopie)
40

Een laatste meetcampagne van Vito in 2001 bevestigde deze resultaten. De
achtergrondconcentraties vertonen ook een dalende trend in de tijd.
Uit een verdere analyse van het type vezels blijkt dat men nabij historische
bronnen zoals een vroegere asbestverwerkende onderneming vooral de langere,
meer schadelijke vezels vindt.
Interessant zijn een ook aantal oudere meetwaarden van asbestconcentraties in en
rond risicoplaatsen (metingen dateren van 1983) en recentere meetwaarden in de
omgeving van 2 stortplaatsen voor inert afval (1997) en van een monostortplaats
voor asbest (1196-1999):
activiteit/locatie concentratie (vezels/m³)
Brusselse tunnels (in het verleden !!) ± 300 000
Slopen van gebouw zonder voorafgaande
verwijdering asbest
220 miljoen tot 353 miljoen
Ongecontroleerd storten (Boom, 1981) 170 000 tot 1 200 000
bij Vlaamse asbestcementproducent (in
het verleden)
Tijdelijke opslag asbestcementplaten
(1998, 10 analyses)
Stortplaats voor inert afval 1
(1997, 3 meetpunten, 20 analyses)
Stortplaats voor inert afval 2
(1997, 3 meetpunten, 21 analyses)
Monostortplaats voor asbest
(1996-1999)
Op containerpark, nabij asbestcontainer
(2006, methode NBN T96-102)
130 000 tot 2 000 000
260 – 1090
200 – 482
285 – 790
< 200
3 metingen:< 10 000
(detectielimiet)
1 meting: 12 000*
Tabel 6. Concentratie van asbestvezels in de lucht bij risico-activiteiten (oudere gegevens)
*: men heeft slechts 13 vezels (dertien) geteld in het staal. Omrekening naar m³ leidt tot het getal
12000. Het gaat over “asbestverdachte “ vezels: vezels die op asbest gelijken maar die niet niet
noodzakelijk asbestvezels zijn
Uit de gegevens in tabel 4 en 5 blijkt dat er in de buitenlucht een aanzienlijke
verbetering is opgetreden. De cijfers mogen enkel onder voorbehoud vergeleken
worden: de gegevens uit tabel 5 zijn metingen met korte monsternemingsperioden
(enkele uren tot dagen) en de meetmethode is niet bekend, in tabel 4 gaat het over
meer relevante jaargemiddelden.
Opmerkelijk is ook dat de concentratie asbest in de omgeving van 2 stortplaatsen
voor inert afval (waar men ook asbestcement mag aanvaarden) en van een
monostortplaats voor asbest laag was.
41

Uit recente luchtmetingen tijdens werkzaamheden van dakbedekkers werden geen
concentraties gevonden die hoger waren dan de toegelaten norm.
De resultaten worden ook bevestigd door metingen in Nederland bij het uitstorten
van met asbestcement vervuild puin (< 300 v/m³, SEM), het uitzeven van met
asbest vervuilde grond (< 300 v/m³, SEM), het breken van met asbestcement
vervuild puin (< 1000 v/m³, SEM) en het rijden over met asbestcement en los
asbestdraaisel verharde wegen (< 450 veq/m³).
In deze laatste situatie werd verder van de weg wel een hoge meetwaarde van
15100 veq/m³ genoteerd. Voor dergelijke asbestwegen lijken maatregelen dus
zeker aangewezen (verkeer beperken, snelheidslimiet, afgraven van het asbest).
Op basis van deze gegevens kan men het volgende besluiten:
situatie in open lucht:
De achtergrondconcentratie in Vlaanderen is bijna overal en altijd lager
dan 350 v/m³. Er kan algemeen niet meer van een ris icosituatie worden
gesproken. Belangrijke risico's kunnen enkel nog optreden in of nabij
specifieke situaties/locaties zoals bij sloopwerken, in de omgeving van
stortplaatsen of rond asbestafvalverwerkers. Bij metingen in de omgeving
van stortplaatsen werden echter geen hoge asbestconcentraties
gevonden.
situatie in binnenruimten:
De concentratie van asbest in de binnenlucht schommelt meestal rond het
“verwaarloosbaar risiconiveau” (VR). Bij de aanwezigheid van vrij of niet
gebonden asbest komen concentraties voor in de buurt van het “maximaal
toelaatbare risiconiveau” (MTR). Bij het deskundig verwijderen van asbest
komen soms hogere concentraties voor. Bij het ondeskundig verwijderen
van asbest komen zeer hoge concentraties voor.
Bij het aanbrengen van spuitasbest (verboden sedert 1978) traden zeer hoge
concentraties op waartegen het niet mogelijk is zich doeltreffend te beschermen.
2.2.3.6 En milieunorm voor asbest
Vito heeft een milieukwaliteitsnorm voor niet arbeidssituaties voorgesteld, te meten
met transmissie-elektronenmicroscopie:
- een richtwaarde van 500 v/m³ als jaarlijkse gemiddelde concentratie, te meten op
24- of 48-uursbasis;
- een grenswaarde van 1 000 v/m³ als jaarlijkse gemiddelde concentratie, te meten
over 24 uur of 48 uur, en van 5 000 v/m³ als maximaal gemiddelde concentratie
over 24 uur.
De voorgestelde grenswaarde veroorzaakt, naargelang de bron, bij een
levenslange blootstelling 1 extra overlijden per 10 000 tot 100 000 mensen. In
België zouden dan over een gemiddelde levensduur ca. 100 tot 1 000 mensen
overlijden door blootstelling aan asbest in de buitenlucht. Bij een gemiddelde
levensduur van 80 jaar is dit iets meer dan 1 tot iets meer dan 10 overlijdens per
jaar voor de totale Belgische bevolking.
Het gaat hier wel over de onvermijdbare blootstelling aan de
achtergrondconcentratie in de buitenlucht. De, in principe vermijdbare,
blootstellingen aan veel hogere concentraties in arbeidssituaties veroorzaken veel
meer slachtoffers.
42

De voorgestelde grenswaarde wordt overal in Vlaanderen gehaald, ook in de
nabije omgeving van plaatsen waar asbest wordt bewerkt als men er de nodige
beschermende maatregelen neemt.
Het continu meten van asbest in de omgevingslucht via een vast aantal
meetpunten lijkt dan ook niet meer opportuun. Bewaking van specifieke bronnen
zoals asbestafvalverwerking, stortplaatsen met asbesthoudend materiaal en
afbraak van gebouwen met asbesthoudend materiaal, door kortstondige metingen
lijkt wel verantwoord. Doelstelling van de normen is dus vooral om de vrijstelling
van asbest nog verder te laten dalen via diverse maatregelen.
2.2.4 Asbest in water
Asbestvezels komen in kleine hoeveelheden in drinkwater voor en in voedsel
(onder meer afkomstig uit filters van de voedingsindustrie, men gebruikte vroeger
asbestfilters voor het klaren van dranken).
Asbestcementbuizen werden gebruikt als rioleringsbuizen en als drinkwaterbuizen.
Verwering van het cement door “agressieve” waters leidt tot het terugvinden van
asbestvezels in slib. Het asbest kan ook via het afdichtmateriaal in grote betonnen
drinkwaterleidingen in het water terechtkomen.
Het voorkomen van asbest in water beschouwt men als veel minder risicovol dan
asbest in lucht.
Sommige onderzoeken suggereren een verband tussen hoge concentraties asbest
in drinkwater en gastro-intenstinale kankers. In andere studies vindt men echter
geen verband. Het kan ook dat de asbestvezels uit de longen naar het
spijsverteringsstelsel migreren.
Wat er ook van zij, als er al een het risico is bij het drinken van met asbest
verontreinigd water, dan is het in elk geval veel kleiner dan bij inademing van
asbestvezels.
Het Vlarem bevat geen norm voor asbest in drinkwater.
De norm van het Amerikaanse EPA (Environmental Protection Agency) bedraagt 7
miljoen vezels per l drinkwater. Boven deze norm moet men het drinkwater
bijkomend zuiveren. Het meeste drinkwater in de VS bevat minder dan 1 miljoen
vezels per l.
De Wereld Gezondheids Organisatie meent dat er onvoldoende aanwijzingen zijn
dat asbest in drinkwater het risico van kanker verhoogt. De WHO ziet dan ook
geen noodzaak om een norm voor drinkwater op te stellen.
2.3 Asbest en gezondheid
2.3.1 Inleiding
Milieuverontreinigende stoffen lijken vele ziekten zoals kanker uit te lokken of het
ziekteproces te versnellen. Maar het is vaak moeilijk de vinger op de wonde te
leggen. Een rechtstreeks verband tussen de concentratie van een vervuilende stof
en het voorkomen van een specifieke ziekte is soms moeilijk te bewijzen.
Bij asbest is dit verband wel duidelijk. Een ziekte zoals mesothelioom wordt zo
goed als uitsluitend door asbestblootstelling veroorzaakt. Er is ook geen andere
milieuvervuilende stof bekend die jaarlijks zoveel (bewezen) slachtoffers maakt dan
asbest.
43

Dit wil niet zeggen dat asbest de meest risicovolle polluent is. Van sommige
andere stoffen of invloeden is het effect op onze gezondheid nog niet zo duidelijk.
Het ontbreekt ons aan kennis en methoden om die schade te kunnen
kwantificeren. We zijn ook nog maar pas begonnen te onderzoeken welke cocktails
van polluenten elkaars schadelijkheid versterken.
Mogelijk is asbest maar het tipje van een ijsberg van ziektes waar milieufactoren
aan bijdragen. Asbest fungeert dus als een merker in de epidemiologie en kan ons
meer leren over het verband tussen ziekte en milieufactoren.
2.3.2 Een lange zoektocht
Asbest is een van de belangrijkste werkgerelateerde ziektes.
Pas vele jaren nadat asbest geïntroduceerd werd, kwamen er waarschuwingen dat
asbest misschien gevaarlijk kon zijn. De onderzoeken waarop deze
waarschuwingen werden gebaseerd kwamen eigenlijk vaak te laat, omdat er toen
al heel veel mensen ten dode waren opgeschreven of zelfs al gestorven waren.
De reden dat deze onderzoeken pas zo laat werden opgezet heeft voornamelijk te
maken met de lange tijd die asbestvezels nodig hebben om iemand te doden.
Daarnaast was de link tussen asbest en de ziektes ook moeilijk te leggen.
Allereerst verdacht men asbest er helemaal niet van schadelijk te zijn voor de
gezondheid, dus zocht men daar ook niet naar een oplossing. Soms werkten de
patiënten niet eens meer met asbest en was het moeilijk na te gaan dat ze door
vezels die ze jaren terug hadden ingeademd nog ziek waren geworden. Vaak
stelden artsen bij patiënten, die eigenlijk asbestose hadden, tuberculose vast,
omdat deze longziekte redelijk dezelfde symptomen heeft.
In Groot-Brittannië had men het eerste door dat er iets mis was met asbest. In
1924 staat er een artikel over asbest-longfibrose in het Britse vakblad “Medical
Journal”. In 1927 komen er nieuwe publicaties waarin de naam asbestose wordt
geïntroduceerd en wordt er een methode gevonden om asbestose vast te stellen
met behulp van röntgenfoto’s. In 1929 heeft de arbeidsinspectie een grootschalig
landelijk onderzoek gehouden. Omdat asbestose erg veel leek op de stoflongen
van bijvoorbeeld mijnwerkers, waren de eerste adviezen van de inspectie erop
gericht om de hoeveelheid stof in productiehallen te verminderen door ventilatie. Er
komt in 1931 dan ook een wet, de “Asbestos Industry Regulations”, met daarin
voorschriften om het stof te bestrijden. Verder wordt in deze wet asbestose als een
beroepsziekte erkend. Het probleem van de asbestvezels werd door de wet niet
echt verminderd. Er is echter wel aandacht voor asbestose ontstaan in andere
landen, zoals Frankrijk, Nederland en België.
De onderzoeken gingen verder en in de jaren ’30 en ’40 verschenen er nieuwe
artikelen over asbestose en aantallen slachtoffers ervan. Ook werd er toen bericht
van mensen met asbestose die niet met asbest hebben gewerkt, en werd er een
mogelijk verband gelegd tussen asbest en longkanker en mesolithoom, Over het
verband tussen longkanker en blootstelling aan asbest verschijnen in 1938 in
Duitsland rapporten.
Maar er is niet zo veel aandacht voor de asbestziektes. Dit kwam mogelijk door de
economische crisis en in ieder geval door de Tweede Wereldoorlog. Tijdens de
oorlog nam in Europa het gebruik van asbest en de interesse asbestziekten af. Er
komen nog wel nieuwe onderzoeken uit Engeland en de Verenigde Staten. Daar
worden in 1946 normen ingesteld voor het maximale aantal asbestvezels dat in
een ruimte mag rondzweven.
44

Wat later worden er nieuwe bevindingen gepresenteerd. Rond 1955 wordt het
verband tussen asbest en longkanker en mesothelioom bevestigd en er ontstaat
het vermoeden dat er voor deze ziektes geen langdurige blootstelling aan
asbestvezels nodig is. Dit was een belangrijke aanname, omdat toen duidelijk werd
dat niet alleen de werknemers die lang met asbest werken risico liepen, maar ook
anderen, zoals bijvoorbeeld hun gezin en buurtbewoners. De werknemers namen
op hun kleding namelijk asbestvezels mee, die de longen van hun familieleden
konden bereiken en zo tot ziekte konden leiden. Dit vermoeden werd door de
Amerikaanse arts Irvin Selikoff en de Nederlandse arts Dr. Stumphius in resp. 1964
en 1969 bevestigd.
Het duurt dus tot het midden van de jaren ‘60 tot er een wetenschappelijke
consensus ontstaat. Nadat dit gebeurd is, komt de overheid langzaam in actie. In
1977 wordt in Nederland het “asbestbesluit” ingevoerd: het verwerken en bewerken
van blauw asbest wordt verboden.
De eerste specifieke reglementering in België verschijnt in 1978.
De ondernemingswereld beweert ondertussen soms nog steeds dat men tot begin
van de jaren ‘70 onvoldoende op de hoogte was van de risico’s. Dit klinkt een
beetje ongeloofwaardig: het Amerikaanse Institute of Labor Statistics bracht al in
1918 een boek uit, waarin het meldde dat grote verzekeringsmaatschappijen in de
Verenigde Staten en Canada al geen levensverzekeringen meer wilden verkopen
aan asbestwerkers.
Een kanttekening: het blijft gemakkelijk om vanuit het heden op het verleden terug
te kijken. Asbest zou een ideaal bouwmateriaal geweest zijn mocht het niet
schadelijk zijn. Het leek een wondermiddel: goedkoop, gemakkelijk te bewerken,
brandbestendig en ook geluidsisolerend. Op het moment dat het risico algemeen
bekend en overal aanvaard werd, gebruikte men het materiaal al op grote schaal.
Er stonden belangrijke economische belangen op het spel en de tegenkanting om
het risico van asbest volledig te erkennen was in verhouding.
Mocht er nu een materiaal met gelijkaardige risico’s opduiken, is het maar de vraag
of de producenten geneigd zouden zijn de risico’s wel snel en volledig te erkennen.
Op dit terrein moet dus vooral de overheid een onafhankelijke en kordate rol
spelen.
2.3.3 Asbestziekten
Asbestvezels zijn enkel schadelijk bij inademing.
De meeste vezels die de longen bereiken worden gevangen door de slijmlaag die
zich bovenop de ciliën of trilharen aan de binnenkant van de luchtwegen bevindt.
De trilharen bewegen continu en gesynchroniseerd aan een ritme van ongeveer 10
tot 20 maal per seconde waarbij ze deeltjes terug naar de keelholte afvoeren. De
deeltjes worden vervolgens ingeslikt en via de spijsvertering afgevoerd.
Langere vezels worden moeilijker verwijderd dan korte. Men vermoedt dat dit
mechanisme een reden is waarom wit asbestvezels minder schadelijk zouden zijn:
chrysotielvezels fragmenteren en worden na verloop van tijd dus korter.
Ook macrofagen zouden een rol spelen: macrofagen zijn grote cellen die in staat
zijn inerte deeltjes, bacteriën e.d. op te nemen om deze vervolgens af te breken.
Langere vezels die in de longen blijven kunnen na verloop van tijd
asbestlichaampjes vormen. Dit kan te wijten zijn aan de macrofagen die de
asbestvezels trachten te verteren. De afbraak van deze asbestvezels lukt echter
niet.
Puur theoretisch kan elke blootstelling, hoe klein ook, leiden tot asbestgerelateerde
ziekten. Het is met de huidige kennis niet mogelijk om op puur wetenschappelijke
45

asis een grenswaarde vast te stellen waaronder er geen enkel risico is op
mesothelioom of longkanker.
De uitdrukking “één vezel kan ziek maken” is in praktijk echter misleidend: men
gaat er nu van uit de inademing van vele miljoenen vezel(bundels) nodig is. Het
risico neemt natuurlijk wel toe naarmate de blootstelling groter is en/of langer duurt.
Hoe meer vezels en hoe langer je deze ingeademd hebt, hoe groter het risico. Men
drukt een asbestblootstelling dan ook uit in vezeljaren.
In praktijk levert asbest vooral in specifieke situaties een relevant risico: de
asbestziektes zijn voornamelijk beroepsgebonden. In zo'n 80 procent van de
ziektegevallen kan men de ziekte toeschrijven aan een beroepsmatig contact met
asbest. Asbestgerelateerde ziektes komen dan ook veel minder bij vrouwen voor
als gevolg van hun vroegere afwezigheid op de risicovolle werkplekken.
asbest komt overal in de buitenlucht voor. Iedereen ademt kleine
hoeveelheden asbestvezels in. In de buitenlucht zit doorgaans echter zo
weinig asbest dat het risico van asbestziektes in niet-risicosituaties met de
huidige kennis als gering wordt beschouwd.
Talrijke andere stoffen in ons milieu of activiteiten vormen voor nietrisicogroepen
een groter risico.
De inademing van asbestvezels veroorzaakt een aantal ziekten, met name:
goedaardige pleurale letsels
“Pleurale plaques” zijn goedaardige verdikkingen van het buitenste longvlies
(pleura parietalis).
Of men al dan niet een pleurale plaque ontwikkelt hangt af van de individuele
kenmerken van iemands immuunsysteem. Deze fribroseachtige verdikkingen
ontwikkelen zich niet tot kanker. Anderzijds betekent dit ook niet dat iemand die
geen pleurale plaques ontwikkelt daarom minder kans heeft om kanker door
asbestblootstelling te ontwikkelen.
Er zijn indicaties dat de aanwezigheid van pleurale plaques een verhoogde kans
geeft op mesothelioom.
Pleurale plaques veroorzaken geen pijn noch een vermindering van de longfunctie.
Ze komen frequent voor, ook na een lage blootstelling. Ze zijn een indicatie dat
men aan asbest is blootgesteld.
asbestose
Asbestose noemt men ook wel asbeststoflong naar analogie met silicose (de
klassieke stoflong).
Ca. 1 procent van de asbestziekten betreft asbestose. De ziekte ontwikkelt zich
progressief, ook na beëindiging van de blootstelling.
Asbestose wordt gekenmerkt door een fibrose of verbindweefseling van de longen
zodat de zuurstofuitwisseling wordt bemoeilijkt. Dit leidt tot hoesten, vlug buiten
adem zijn e.d. Door de vermindering van de longfunctie moet het hart harder
werken. Hartproblemen vormen een belangrijke doodsoorzaak bij
asbestosepatiënten. Bij lichte vormen van asbestose is de ziekte zelden de directe
doodsoorzaak. Bijna de helft van de asbestosepatiënten overlijdt als gevolg van
ziekten zoals longkanker en maligne mesothelioom. Bij degenen die niet als gevolg
van kwaadaardige asbestziekten overlijden, is er een verhoogde sterfte als gevolg
van het voortschrijden van het asbestoseproces.
Asbestose treedt in de regel op bij hoge tot zeer hoge blootstellingen gedurende
lange tijd. Asbestose is een beroepsziekte. Asbestose wordt dan ook de laatste
jaren in Vlaanderen nog maar sporadisch vastgesteld.
46

Asbestose komt hoofdzakelijk voor bij specifieke beroepsgroepen. In Nederland
bleken bijvoorbeeld veel isoleerders (ca. 5 tot 10 procent) aan asbestose te leiden.
In Nederland werd asbestose in 1949 als beroepsziekte erkend, in België in 1953.
Voor chrysotiel zou een grenswaarde van 25 vezeljaren het voorkomen van
asbestose nagenoeg uitsluiten. In uitzonderlijke gevallen worden afwijkingen
gezien bij een concentratie van 5 vezeljaren.
mesothelioom
Ongeveer 1/3 van de asbestziekten betreft mesothelioom.
Mesothelioom is een zeldzame vorm van kanker aan het long- en of buikvlies.
Begin jaren zestig kwam door internationaal onderzoek aan het licht dat chronische
beroepsmatige blootstelling aan asbest mesothelioom kan veroorzaken, bij
opvallend lagere concentraties dan nodig zijn voor andere asbestaandoeningen,
en zonder asbestose als tussenstap.
De incubatietijd bedraagt gemiddeld 38 jaar na de eerste blootstelling. De
diagnose is soms moeilijk. De overlevingsprognoses zijn niet goed.
Bij mesothelioom is in 85 procent van de gevallen een verband met asbest
aannemelijk aangetoond.
Mesothelioom komt hoofdzakelijk voor als beroepsziekte (dus bij hoge en
langdurige blootstellingen) maar er duiken sporadisch ook ziektegevallen op bij
mensen die slechts een betrekkelijk korte blootstelling hadden of zelfs bij mensen
die, voor zover bekend, nooit met asbest in aanraking zijn gekomen. Mesothelioom
is onder meer vastgesteld bij familieleden van asbestwerkers en bij mensen die in
de omgeving van asbestmijnen woonden. Uit onderzoek blijkt dat bij lage
omgevingsconcentraties het risico van mesothelioom groter is dan op longkanker.
De ziekte wordt bijna enkel veroorzaakt door crocidoliet (blauw asbest) of tremoliet.
Men vermoedt dat blootstelling aan amosiet (bruin asbest) minder kans geeft op
mesothelioom daar deze ziekte niet werd waargenomen bij werknemers van de
amosietmijnen in Zuid-Afrika. Het lijkt ook weinig waarschijnlijk dat chrysotiel (wit
asbest) mesothelioom veroorzaakt daar chrysotielvezels na verloop van tijd lijken
af te breken in menselijk longweefsel. De chrysotielvezels blijven dus onvoldoende
lang achter om mesothelioom te kunnen veroorzaken. Hoewel er wel indicaties zijn
dat deze gedachtegang correct is, heeft de wetenschappelijke wereld hierover nog
geen consensus bereikt.
Het duurt erg lang eer men ziek wordt maar dan kan de ziekte snel vorderen. Er
zijn gevallen bekend van patiënten bij wie 3 maanden voordat de ziekte uitbrak
zelfs een gedetailleerde CT-scan nog geen enkele indicatie gaf van het
mesothelioom. De gemiddelde overlevingstijd na de diagnose is iets minder dan
één jaar.
Over het mechanisme van de ziekte weet men nog niet veel. Een deel van de
ingeademde asbestvezels migreert naar long- of buikvlies. Een hypothese is dat
deze vezels reeds vrij kort na hun inbedding in het longvlies cellen aanzetten tot
het vormen van kankercellen. Deze kankercellen zouden echter jarenlang een heel
beperkte ontwikkeling kennen.
Een specifieke trigger zou bij de kanker dan plots een explosieve ontwikkeling
uitlokken. Men heeft nog geen idee welke factor(en) als trigger fungeren.
Roken heeft geen invloed op het optreden van mesothelioom.
De behandeling van mesothelioom heeft de laatste jaren slechts een beperkte
vooruitgang geboekt. De ziekte is al vaak vergevorderd bij de diagnose.
Radiotherapie slaat niet aan. Chirurgie wordt niet als een mogelijke oplossing
gezien omdat de aangetaste borstholte een te grote oppervlakte heeft en de ziekte
47

dus zelden opereerbaar is. Onderzoek richt zich vooral op het verbeteren van de
chemotherapie. Het recent op de markt gebracht geneesmiddel Pemetrexed
verlengt de gemiddelde overleving met enkele maanden.
asbestpleuritis
De ziekte lijkt sterk op mesothelioom, maar ze is beter te behandelen en minder
bedreigend. Door tot nog toe onduidelijke redenen kunnen er na langdurige
blootstelling aan asbest vochtophopingen ontstaan in de pleuraholte. Dit gebeurt
vaak al binnen tien jaar na het begin van de blootstelling. De pleuraholte is de
ruimte tussen de longvliezen. Het vocht kan bloederig zijn. Soms is er zo veel
vocht dat de werking van de long belemmerd wordt en er (herhaaldelijk) via
puncties vocht weggezogen moet worden om verlichting te brengen. Bij onderzoek
van dit vocht komen geen bijzondere kenmerken naar voren, waardoor het vaak
moeilijk is de relatie met asbest te leggen. De verschijnselen van vochtophoping
verdwijnen na verloop van tijd spontaan maar kunnen aan dezelfde of aan de
andere kant van de long terugkomen. Als gevolg van de asbestpleuritis kunnen
vergroeiingen tussen de longvliezen ontstaan en kan ook zogenaamde
‘zwoerdvorming’ met verschrompeling optreden. Wanneer dit in ernstige mate het
geval is, kan een longfunctiestoornis ontstaan.
longkanker
De helft tot 2/3 van de asbestziekten betreffen longkanker. In Duitsland erkende
men “Lungenkrebs mit Asbestose” reeds tijdens WO II als beroepsziekte. Pas in de
jaren 50 werd er algemeen aanvaard dat asbestblootstelling longkanker met zich
kan meebrengen. De ziekte is vaak dodelijk.
Men veronderstelt dat longkanker door asbest niet wordt veroorzaakt door een
zeldzame hoge blootstellingspiek, maar door een langdurig hoge blootstelling.
Vuistregel is dat de kans op het ontwikkelen van de ziekte met 1 procent toeneemt
per vezeljaar blootstelling.
Longkanker wordt vaak voorafgegaan door asbestose. Longkanker wordt dan ook
als een beroepsziekte beschouwd. De meeste gevallen van asbestose of
longkanker bij professionelen traden pas 15 jaar na de eerste blootstelling op. Bij
asbestverwerkers is er statistisch een lineair verband vastgesteld tussen
blootstelling en kankerrisico, bij mensen die aan kleinere doses werden
blootgesteld is dit verband niet aangetoond.
Men kan de oorzaak van longkanker maar zelden met zekerheid aan
asbestblootstelling toeschrijven. Er zijn vele andere invloeden die longkanker
kunnen veroorzaken of eraan bijdragen, de voornaamste is roken. Omdat het
ziektebeeld niet verschilt, is het moeilijk om de bijdrage van roken en
asbestblootstelling aan het ontstaan van longkanker van elkaar te onderscheiden.
Bij asbestblootstelling verhoogt het risico van longkanker met een factor 10
wanneer men bijkomend ook nog rookt: men spreekt van een synergetisch effect.
larynx- of strottehoofdkanker
Er werd weinig informatie teruggevonden over deze kanker in relatie tot asbest. De
kanker wordt wel als beroepsziekte erkend door het Fonds van beroepsziekten.
maag- en darmkanker
Men vindt maag- en darmkanker vooral bij beroepsgroepen die aan blauw asbest
worden blootgesteld. De asbestvezels zijn waarschijnlijk niet afkomstig van orale
opname doch komen in het maag/darmkanaal terecht door migratie vanuit long en
buikvlies e.d.
48

Asbestvezels die via het maag/darmkanaal opgenomen worden zijn waarschijnlijk
niet gevaarlijk: er is op dit ogenblik geen verband aangetoond tussen vormen van
kanker en orale opname. Er zijn wel vermoedens dat dit het geval kan zijn (bron:
Ecomanager, n° 56), het eventueel risico is bij ora le opname echter veel geringer
dan bij inademing van asbestvezels.
Er is onderzocht of asbest ook nog andere ziektes kan veroorzaken. Zo vond men
onvoldoende bewijs voor een oorzakelijk verband tussen non-hodgkin lymfekanker
en asbestblootstelling: in 32 van 35 epidemiologische onderzoeken werd geen
verband aangetroffen.
Over het juiste mechanisme waardoor asbest kanker veroorzaakt tast men in het
duister. Hypothetisch worden wel eens volgende mogelijkheden geopperd:
− Asbestvezels dienen als drager voor kankerverwekkende stoffen zoals PAK’s;
− asbestvezels veroorzaken een chronische ontstekingsreactie in het
omliggende weefsel omdat het immuunsysteem er niet in slaagt de vezels in te
kapselen en te verwijderen. Dit geldt vooral voor langere vezels > 5µm. Bij de
aanval van fagocytische cellen van het immuunsyteem op asbest komen vrije
zuurstofradicalen vrij. De vrijgave wordt gestimuleerd door de aanwezigheid
van ijzer. Amosiet en crocidoliet bevatten tot 20 % ijzer. De reactieve
zuurstofverbindingen veroorzaken ontstekingsreacties in de omliggende cellen.
Deze ontstekingsreacties kunnen op lange termijn DNA schade veroorzaken
bij een aantal genen die de celdeling controleren. Hier zijn ook cytokines
(eiwitachtige stoffen die een rol spelen bij de communicatie tussen cellen) bij
betrokken. Bij mesothelioompatiënten vindt men vaak afwijkingen op sommige
chromosomen.
Chrysotielvezels zouden na verloop van tijd splitsen tot kortere vezels die wel
door fagocyten kunnen worden ingekapseld en verwijderd;
− er zijn enige experimentele aanwijzingen dat het virus SV40 bijdraagt aan de
vorming van mesothelioom. SV40 is een DNA tumor virus dat voorkomt bij
apen. Het virus is waarschijnlijk bij de mens is gekomen door massale polio
vaccinatiecampagnes tussen 1955 en 1963. SV40 en asbest werken in deze
hyptthese samen in een ingewikkeld genetisch mechanisme dat uiteindelijk tot
mesothelioom leidt.
2.3.4 Gevaarseigenschappen in functie van vezel(type)
Alle epidemiologische studies zijn gebaseerd op de huidige vezeldefinitie.
Niet elke soort vezel is immers even gevaarlijk: de kankerverwekkende
eigenschappen houden vooral verband met de afmetingen van de vezels en met
het type van asbestvezel. Dit wordt nog eens bevestigd in recente studies.
Vezelafmeting
Langere en dunnere vezels zijn gevaarlijker dan kortere en dikkere. De
gevaarlijkste vezels hebben een lengte tussen 5 en 40 µm en een diameter tussen
0,05 en 1 µm. Uit dierproeven blijkt dat vezels langer dan 8 µm en dunner dan 0,2
µm veel meer kans op tumoren veroorzaken dan korte vezels. Vezels met een
lengte/diameterverhouding < 3 zijn minder gevaarlijk.
De dunnere vezels kunnen bij inademing de longblaasjes bereiken en zo de
grotere gezondheidsschade veroorzaken.
Vezels langer dan 5 µm kunnen niet worden omhuld door macrofagen. Macrofagen
zijn grote cellen die deeltjes zoals bacteriën, dode eigen cellen en inerte deeltjes
opnemen. Macrofagen vormen een deel van de niet-specifieke immuniteit, dit wil
zeggen de tweede barrière na de huid als bescherming tegen infectie.
49

De macrofaag die de te lange vezel tracht in te kapselen gaat uiteindelijk ten
onder. De vrijkomende stoffen trekken weer andere macrofagen aan. Deze
ondergaan hetzelfde lot en er ontstaat een chronische ontstekingsreactie.
Kristallijn karakter
Materialen met kristalstructuur hebben fysisch-chemische eigenschappen die
onder meer afhangen van de structuur van het regelmatige kristalrooster. Zo
hebben vele mineralen in verschillende richtingen een verschillende
lichtbrekingsindex. Kristallijne materialen zoals asbest zullen bij voorkeur onder
mechanische belasting in een bepaalde richting splitsen, afhankelijk van de
opbouw van het kristalrooster. Er ontstaan kristallijne vezels die steeds verder bij
voorkeur in de lengte splitsen: de vezels zijn gemakkelijk splijtbaar. De vezels
worden op de duur zo dun dat ze inadembaar worden.
Amorfe of niet-kristallijne vezels (rotswol, glaswol en slakkenwol) verliezen onder
mechanische invloeden hun vezelstructuur, ze splitsen met andere woorden in
willekeurige richtingen en dus bij voorkeur in de breedte (de meest kwetsbare kant
van een vezel). Hierdoor verliezen deze materialen langzaam de gevaarlijke
vezelstructuur. Het gezondheidsrisico van amorfe vezels is dus kleiner.
Type vezel
Ook de duurzaamheid speelt een rol: hoe duurzamer, hoe gevaarlijker de vezel.
Blauw en bruin asbest zijn zeer duurzaam in het lichaam. Uit het voorkomen van
mesothelioom en longkanker blijkt dan ook dat blauw en bruin asbest gevaarlijker
zijn dan wit asbest. Volgens de Engelse Health and Safety Executive worden erg
weinig gevallen van mesothelioom aan chrysotiel toegeschreven, ondanks dat
duizenden arbeiders in het verleden hieraan uitgebreid werden blootgesteld.
Asbestmijnwerkers die gedurende een matig lange periode (5 tot 10 jaar) aan hoge
concentraties blauw of bruin asbest werden blootgesteld kregen significant meer
longkanker, asbestose en mesothelioom. Het relatief risico van mesothelioom en
longkanker wordt in onderstaande tabel weergegeven.
Relatief risico i.f.v. vezeltype
(Hodgson en Darnton, UK, Annals of Occupational Hygiene 44 N° 8, 565-601, 2000)
Ziektebeeld Serpentijnen Amfibolen
Chrysotiel
(wit asbest)
Amosiet
(bruin asbest)
Crocidoliet
(blauw asbest)
Mesothelioom 1 100 500
Longkanker 1 10 tot 50
Tabel 7. Relatief risico voor mesothelioom in functie van vezeltype
De hechting van het materiaal wordt in zekere mate ook door het vezeltype
bepaald. Materiaal met blauw of bruin asbest heeft meer neiging om bros te
worden dan materiaal met wit asbest, is minder slijtvast en genereert meer stof bij
bewerking.
lange en dunne, niet-zichtbare vezels geven het meeste risico: ze
omzeilen de verdedigingsmechanismen van onze luchtwegen
(neusharen & trilhaartjes in slijmvlies) en kunnen zich in onze
longblaasjes nestelen. Blauw en bruin asbest zijn risicovoller dan wit
50

asbest. In asbestcementplaten van Eternit komt tot begin de jaren ‘80 ook blauw
en bruin asbest voor.
2.3.5 Risicogroepen
De twee belangrijkste risicogroepen zijn:
− mensen die vroeger werkten in de "primaire" productie of de bewerking van
asbest of asbesthoudend materiaal: de producenten van isolatiemateriaal, de
scheepswerven, de ovenbekleders, de producenten van remschoenen enz…;
− mensen die beroepsmatig omgaan met asbesthoudende producten
("secundaire sector") zoals:
− verwarmings- en ventilatietechnici;
− timmerlui;
− dakdekkers;
− plaatsers van brand- en inbraakalarm;
− monteurs van gasleidingen;
− elektriciens;
− kabelleggers;
− loodgieters;
− slopers;
− schilders en decorateurs;
− werfleiders, werknemers in de bouw;
− telecommunicatie technici;
− onderhoudstechnici van energiecentrales.
De eigenlijke productie van asbesthoudend materiaal is omstreeks het begin van
de jaren ‘90 zo goed als gestopt. Sedert 1992 neemt men in epidemiologische
studies in België bij de tweede risicogroep meer gevallen waar van met
asbestlichaampjes besmette longen dan bij de eerste. Asbestlichaampjes vormen
een indicatie van een blootstelling aan asbest.
Andere bevolkingsgroepen die een zeker maar beperkter risico lopen zijn:
− bewoners van bepaalde regio's waar er een aanzienlijke "natuurlijke
blootstelling is aan asbestvezels als gevolg van de geologische aanwezigheid
van asbesthoudende formaties. Dit is bijvoorbeeld het geval voor grote delen
van Turkije. Contact treedt dan op door landbouwactiviteiten, door circulatie op
besmette gronden, door het huishoudelijk gebruik van met asbest
verontreinigde grond (gebruik als dakbedekking of als witmiddel);
− huisgenoten van mensen die met asbest omgaan (contactbesmetting via
kleding, voertuig enz..).
Asbestgerelateerde ziekten zou men vooral verwachten in de gebieden waar veel
met asbest is gewerkt, met name bij scheepswerven, in isolatiebedrijven,
asbestcement- en petrochemische bedrijven.
Uit de gegevens van het Britse mesothelioomregister blijkt echter dat
beroepsgroepen die zich meestal van weinig gevaar bewust zijn op het gebied van
asbest het grootste risico lopen.
Het register wordt sedert 1968 in Groot-Brittannië bijgehouden en vermeldt alle
gevallen waarbij mesothelioom op het overlijdenscertificaat is vermeld. In een
periode van 20 jaar van 1971 tot 1991 werden er 183 doden uit de asbestnijverheid
geregistreerd. In dezelfde periode vielen er buiten de asbestindustrie 10 985 doden
51

te betreuren. De meeste blootstellingen zouden plaatsgehad hebben in beroepen
waar het asbestrisico niet werd onderkend. Voornamelijk in de bouwwereld werd
weinig aandacht geschonken aan het risico van blootstelling terwijl een groot
aantal mensen in deze sector toch met asbest in aanraking is gekomen (weliswaar
op minder intensieve wijze dan in de eigenlijke asbestnijverheid). Het gaat onder
meer over installateurs van centrale verwarming en sanitaire toestellen,
elektriciens, schilders, schrijnwerkers en loodgieters, onderhoudstechnici.
In de asbestnijverheid zelf zorgde de strenger geworden reglementering en de
groeiende bewustwording geleidelijk aan voor een steeds hoger
beschermingsniveau van de werknemers.
De gegevens uit het Britse mesothelioomregister zijn wel niet zomaar naar andere
landen te extrapoleren (o.m. de wetgeving en de mate waarin ze werd toegepast
kunnen van land tot land verschillen).
Het aantal slachtoffers zal volgens diverse bronnen in de nabije toekomst nog
toenemen: er was een blootstellingspiek rond 1970 en het duurt geruime tijd eer de
effecten van blootstelling zich vertalen in de typische asbestgerelateerde ziektes.
De verwachte toename kan deels ook te wijten zijn aan een betere diagnose, een
betere rapportering van doodsoorzaken (artificiële stijging) en een verandering van
de leeftijdspiramide met een langere gemiddelde levensduur (echte stijgingen).
Men verwacht dat 1 op 100 van alle Britse mannen ouder dan 50 zouden kunnen
overlijden door mesothelioom.
In Nederland zijn er ca. 600 slachtoffers/jaar als gevolg van vroegere blootstelling
aan asbest. Omgerekend zou dit ongeveer overeenkomen met ca. 400
slachtoffers/jaar in België. Ter vergelijking: het aantal jaarlijkse Belgische
verkeersdoden bedraagt ca. 1 500.
(zie ook www.nivre.nl/artikelen/0501br01.htm , www.lkaz.demon.co.uk/ban19.htm).
Het meest bekende asbestslachtoffer is ongetwijfeld de Amerikaanse filmacteur
Steve McQueen. Steve McQueen stierf op 7 november 1980 aan mesothelioom.
Mogelijke oorzaken waren het dragen van met asbest geïsoleerde racepakken
tijdens autoraces of de blootstelling aan asbest tijdens zijn legerdienst bij de
Amerikaanse "Marines".
2.3.6 Risicosituaties en maatregelen
Risicosituaties zijn:
− de aanwezigheid van asbest op paden, landbouwwegen e.d.;
− asbesthoudend afval in puinbrekers;
− asbest bij sloop- en schrootbedrijven;
− het reinigen van asbescementen daken met hoge druk, met water of met een
straalmiddel;
− het agressief bewerken (zagen, breken, verkleinen) en ondeskundig
verwijderen van asbestcement tijdens klusjes of bij het slopen;
− opruimen van puin na een brand;
− het zich ontdoen van kleine hoeveelheden afval met los asbest door
particulieren/KMO’s (er is geen goed inzamelcircuit voor dergelijke kleine
hoeveelheden);
− afgifte bij containerparken (weinig toezicht/opleiding bij gemeentearbeiders,
risico van “besmetting” asbestcement met afval met los gebonden asbest);
− storten op een stortplaats.
52

Men moet dus specifieke risicosituaties vermijden of met voldoende voorzorgen
benaderen. Ook is continu aandacht en controle nodig bij het slopen, de
inzameling en verwerking van bouw- en sloopafval.
De tabel hieronder is een samenvatting van een beperkte studie uitgevoerd door
het asbestlaboratorium Fibrecount. De tabel rangschikt een aantal typische
asbestproducten in de mate waarin ze vezels vrijstellen bij een geforceerde
beluchting in een proefopstelling.
De tabel kan een indicatie geven van de sterkte waarmee asbestvezels gebonden
zijn in sommige asbesthoudende producten.
Men mag de tabel kan echter zeker niet als enige criterium gebruiken om de
schadelijkheid van asbesthoudende producten in reële omstandigheden in te
schatten. Elke situatie is immers anders.
Type Benaming asbestgehalte andere
asbestmateriaal
(in volume%) kenmerken
Asbestbevlokking Spuitasbest > 95% verboden sinds jan.
1980
Asbesthoudende
Dikte 5 cm
gipsisolatie 1 ± 15%
zeer broze
gipsmatrix
Asbestplaat
low density
"pical"
brandwerende
platen
tot 60%
(10 tot 50% wit, 1
tot 10% blauw),
rest = kalk
Vlakke, lichte plaat,
gemakkelijk te
breken, soms
beschilderd
Verweerde
asbestcementplaat
high density
Asbesthoudende
golfplaten
voor
dakbedekking
± 50%
gipsisolatie 2 ± 60%
Abestcementplaat "menuiserite" ± 5%, rest =
high density
kalk/cement
Geverfde
asbestdoek
Asbesthoudende
± 95%
pakking
(voor dichten van
leidingen)
Asbesthoudende
"klingerite" ± 70%
vloertegel met
resten van
asbestlijm
Plafondtegel van
"collovinyl" ± 1%
asbestkarton "panocel" ± 50%
Tabel 8. Vrijkomen van asbestvezels bij geforceerde beluchting
dikte 0,5 cm
golfplaat
Dikte 3 cm
broze gipsmatrix
dikte 0,5 cm
vlakke plaat
dikte ± 0,4 cm
dikte ± 0,3 cm
cellulosematrix
dikte ± 0,3 cm
kunststof
dikte ± 1 cm
met éénzijdige
alufolie
vezels/l
52 727
47 857
25 667
4 018
954
600
Uit deze tabel blijkt dat naast de producten die los gebonden asbest bevatten, ook
sommige producten met zogenaamde hechtgebonden asbestvezels vele vezels
kunnen vrijstellen wanneer deze producten verweerd zijn. Enigszins verrassend is
de lage gemeten vezelvrijstelling bij asbestkarton.
280
167
109
67
53

Voorzichtigheid is dus altijd nodig, ook bij het verwijderen van het als relatief
onschadelijk beschouwd asbestcement.
De schadelijkheid van asbestcement hangt in belangrijke mate af van de
ouderdom van de plaat en van de plaats van voorkomen. Zo zal de aan de
buitenlucht blootgestelde zijde van asbestcementplaten sneller verweren dan de
beschutte binnenzijde door o.m. de inwerking van zure regen.
Bij het verwijderen van asbestcement is de algemene regel: voorkom stofvorming.
Dit kan door het nemen van eenvoudige beschermende maatregelen.
Een aantal van deze maatregelen worden trouwens verplicht gesteld door de
Codex: de Codex verbiedt “het gebruik van mechanische werktuigen met grote
snelheid, hogewaterdrukreinigers, luchtcompressoren, schuurschijven en
slijpmachines voor het bewerken, snijden of schoonmaken van objecten of
ondergronden in asbesthoudend materiaal of ermee bekleed, of voor het
verwijderen van asbest”...” het gebruik van droge straalmiddelen voor dezelfde
werkzaamheden is eveneens verboden”.
Het zelf verwijderen van materiaal met los of weinig gebonden asbest is uit den
boze. Werkgevers moeten voor het verwijderen van dergelijk asbesthoudend afval
trouwens verplicht een erkende verwijderaar contacteren (zie ook het hoofdstuk
“waar naartoe met asbestafval”).
Asbesthoudende materialen moeten niet altijd verwijderd worden: in gebouwen
waar hechtgebonden asbesthoudende materialen in goede toestand voorkomen en
ongemoeid gelaten worden is het gezondheidsrisico voor de aanwezigen
verwaarloosbaar.
In gebouwen met los of weinig gebonden asbest kan een luchtmeting aangewezen
zijn.
Bij de beslissing tot verwijdering spelen diverse factoren een rol zoals de mate
waarin het lokaal betreden wordt, het soort asbest en de wijze waarop het in het
materiaal verwerkt werd, de toegankelijkheid, de luchtcirculatie, het risico van
beschadiging van het asbesthoudende materiaal.
Het risico bij het ongemoeid laten van asbest is vaak veel kleiner dan wanneer
men het materiaal op ondeskundige wijze verwijdert.
54

2.4 Werken met asbest
2.4.1 Arbeidswetgeving
In onderstaande tekst wordt geenszins de volledige arbeidswetgeving voor asbest
toegelicht. Deze tekst biedt enkel een eerste opstapje. Meer informatie kan u
verkrijgen bij de provinciale kantoren voor toezicht op het welzijn op het werk.
Wanneer werknemers werken uitvoeren met asbest (sloop, onderhoud) is het
Koninklijk Besluit van 16 maart 2006 van toepassing. Dit KB beschermt de
werknemers tegen de risico’s van asbest. Het KB vervangt de bepalingen van het
ARAB over asbest.
Particulieren en zelfstandigen moeten het KB niet naleven. Dit betekent geenszins
dat het voor hen minder risicovol is om asbesthoudend materiaal te verwijderen !
Werkgevers die bij particulieren asbest verwijderen evenals zelfstandigen die
erkend zijn als asbestverwijderaar moeten het KB wel naleven.
Algemeen principe van de Belgische arbeidswetgeving is dat men de
blootstelling aan asbest op de werkplaats steeds tot een minimum moet
beperken. Enkel voldoen aan de grenswaarde is niet voldoende indien
een betere bescherming mogelijk is.
Structuur van het KB
Afdeling I tot en met VI beschrijven algemene zaken en begrippen zoals de
asbestinventaris, het asbestbeheersprogramma, verbodsbepalingen, de
risicobeoordeling en de metingen.
Afdeling VII van het KB beschrijft de algemene maatregelen die vereist zijn bij
blootstelling aan asbest.
In afdeling VIII worden de uitzonderingssituaties met zeer beperkte blootstelling
beschreven waarbij sommige van de algemene maatregelen niet nodig zijn.
In afdeling IX worden de bijkomende maatregelen beschreven die nodig zijn bij
herstel- of onderhoudswerkzaamheden waarbij een overschrijding van de
grenswaarde voor beroepsblootstelling mogelijk is.
Afdeling X beschrijft de bijkomende maatregelen bij sloop- en verwijderingswerken
van asbest.
Algemene bepalingen
Bij alle werkzaamheden met risico voor blootstelling aan asbest moet vooraf eerst
een risicobeoordeling gebeuren.
Afhankelijk van het resultaat van de beoordeling (met name indien men niet kan
garanderen dat de grenswaarde niet zal worden overschreden) moet de werkgever
tijdens de werken luchtmetingen door een erkend labo laten uitvoeren.
Bij het uitvoeren van “eenvoudige handelingen” moet men echter niet a priori
luchtmetingen uitvoeren. Het begrip “eenvoudige handelingen” wordt verder in de
tekst toegelicht.
Alle werknemers die aan asbest worden blootgesteld moeten een jaarlijkse
algemene opleiding krijgen. De werknemers worden ook over risico’s en
beschermingsmaatregelen geïnformeerd voordat ze de werken aanvatten.
55

Men gebruikt bij de verwijderingswerken enkel handwerktuigen of mechanische
werktuigen met lage snelheid die geen fijn stof of snijdsels doen ontstaan.
Men moet het asbestafval verpakken in geschikte gesloten verpakkingen die
voldoende bestand zijn tegen stoten en scheuren en voorzien van een etiket (KB
23-10-2001). Men neemt maatregelen om het asbestafval niet met ander
bouwafval te vermengen.
De werkgever stelt werk- en beschermkledij ter beschikking, de werknemers
mogen deze kledij niet buiten het bedrijf brengen.
Persoonlijke beschermingsmiddelen worden regelmatig gecontroleerd en tijdig
vervangen.
Werknemers beschikken over een ruimte waar ze zonder gevaar kunnen eten en
drinken.
Situaties met zeer beperkte blootstelling
Werkzaamheden met een “zeer beperkte blootstelling” aan asbest zijn volgende
situaties waarbij de blootstelling sporadisch is én weinig intensief:
− korte sporadische onderhoudsactiviteiten waarbij men uitsluitend in contact
komt met hechtgebonden asbest. De activiteiten vormen geen risico van het
vrijkomen van asbestvezels;
− het verwijderen van niet-beschadigde materialen met hechtgebonden asbest
zonder deze stuk te maken;
− het inkapselen en omhullen van asbesthoudende materialen in goede staat;
− het nemen van materiaalmonsters.
Bovendien moet uit de risicobeoordeling blijken dat men bij de werken met “zeer
beperkte blootstelling” de grenswaarde niet zal overschrijden.
De werknemers moeten een jaarlijkse opleiding krijgen.
De werkgever de werken niet vooraf aan de bevoegde ambtenaar melden, moet
geen register van blootgestelde werknemers bijhouden en er moet geen specifieke
jaarlijkse gezondheidscontrole worden uitgevoerd.
Bij alle andere werken met blootstelling aan asbest moet men deze maatregelen
wél nemen.
Herstel- of onderhoudswerkzaamheden
Bij herstel- of onderhoudswerkzaamheden waarbij men verwacht dat de
grenswaarde kan worden overschreden stelt de werkgever een werkplan op. Hij
geeft aan de werknemers persoonlijke beschermingsmiddelen, informeert zijn
werknemers en stelt een programma voor vezelmetingen op. Tot slot neemt hij
collectieve beschermingsmaatregelen zoals isolering, ventilering, afzuiging,
bevochtiging.
Indien men bij deze herstel- of onderhoudswerkzaamheden asbesthoudend
materiaal moet verwijderen moet men de voorschriften bij sloop- en
verwijderingswerken van asbest naleven.
Sloop- en verwijderingswerken
Bij het slopen of verwijderen van asbesthoudende materialen voorziet het KB drie
situaties volgens een getrapt systeem. Naargelang de toestand waarin het asbest
of het asbesthoudend materiaal zich bevindt en de aard van de werken, past de
werkgever één van de volgende methodes met de bijhorende
preventiemaatregelen toe :
1° methode van de “eenvoudige handelingen”;
2° de couveusezak-methode;
56

3° de methode met hermetisch afgesloten zone.
Sloop- en verwijderingswerken van asbest of asbesthoudend materiaal worden
slechts uitgevoerd door ondernemingen die hun bekwaamheid op dit gebied
hebben bewezen, tenzij men de methode van de “eenvoudige handelingen” mag
toepassen.
De werken worden vooraf gemeld.
De werkgever moet een werkplan opstellen. In dit werkplan moet o.m. de te volgen
procedure tot vrijgave van de werf na beëindiging van de werken worden
beschreven. Het werkplan bepaalt ook dat men het asbesthoudend materiaal
steeds moet verwijderen voor de eigenlijke sloop plaatsvindt, tenzij het risico voor
werknemers hierbij nog groter wordt.
Tijdens de werken moet men luchtmetingen laten uitvoeren.
Alle werknemers die sloop- en verwijderingswerkzaamheden van asbest of
asbesthoudende materialen uitvoeren moeten een specifieke opleiding hebben
gevolgd.
De basisopleiding duurt 32 uren en wordt gevolgd door een jaarlijks bijscholing van
8 uren. De opleiding omvat de reglementering over de sloop en over de
verwijdering en behandeling van asbestafval, de verwijderingstechnieken, regels
over het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen en over de inzet van
noodprocedures.
Werknemers die enkel “eenvoudige handelingen” uitvoeren, kunnen volstaan met
een opleiding van 8 uren.
Hieronder volgt een bondige beschrijving van de drie methodes bij sloop- en
verwijderingswerken.
2.4.1.1 Asbest verwijderen: eenvoudige handelingen
Eenvoudige handelingen zijn sloop- of verwijderingswerken waarbij er minder dan
10 000 vezels per m 3 zullen vrijkomen.
De methode van de eenvoudige handelingen mag enkel worden toegepast bij:
1° de verwijdering van hechtgebonden asbest die nie t beschadigd is of waarbij er
geen vrije vezels zichtbaar zijn. De verwijdering zelf wijzigt de toestand niet;
2° de verwijdering van hechtgebonden asbest die bes chadigd is of waarbij er vrije
vezels zichtbaar zijn en die verwerkt is in een buitentoepassing waarbij geen
derden aanwezig zijn. De verwijdering zelf wijzigt de toestand niet;
3° de verwijdering van asbesthoudende dichtingen of pakkingen, asbesthoudende
koorden en geweven materialen, asbesthoudende remvoeringen en analoge
materialen;
4° de verwijdering van asbesthoudend plaatmateriaal , asbestkarton, asbestcement
in binnentoepassingen en waarbij er geen bevestigingssysteem aanwezig is zoals
schroeven, nagels of lijm, mits het asbest gefixeerd is en het weggenomen wordt
zonder gereedschappen te gebruiken en mits het materiaal bij afvoer verpakt
wordt;
5° asbestcontaminatie van een lokaal, ruimte, gebou w of technische installatie
waarbij er geen zichtbare asbestresten aanwezig zijn mits het lokaal, de ruimte, het
gebouw of de technische installatie gereinigd wordt met stofzuigers met een
absoluutfilter en door middel van vochtige doeken.
57

Indien de werkprocedures die men zal toepassen reeds vroeger geëvalueerd zijn
door luchtmetingen door een erkend labo en hieruit bleek dat het asbestgehalte in
de lucht niet hoger was dan 0,01 v/cm³ (dit is 1/10 e van de grenswaarde) dan zijn
luchtmetingen bij eenvoudige handelingen niet langer vereist. De voorziene
werkprocedure moet ook wel op gelijkaardige materialen en in dezelfde
omstandigheden worden toegepast.
De methode van de eenvoudige handelingen omvat volgende
preventiemaatregelen:
De te verwijderen materialen worden voorafgaand gefixeerd met een daarvoor
speciaal ontwikkelde vloeistof.
De werknemers hebben de specifieke opleiding gevolgd en dragen een
ademhalingstoestel met doelmatigheid P3 of elk ander toestel met een
gelijkwaardige of hogere doelmatigheid.
2.4.1.2 Asbest verwijderen: couveusezak methode
Men mag de couveusezak-methode gebruiken bij het verwijderen in open lucht (en
onder bepaalde strikte voorwaarden ook in gesloten ruimten) van isolatie met
losgebonden asbest rond leidingen.
Bij deze methode wordt een zak rond de leiding aangebracht zodat de isolatie rond
de leiding in hermetische omstandigheden kan worden verwijderd.
De leiding moet voldoen aan volgende voorwaarden:
De leiding is enkelvoudig en makkelijk bereikbaar, heeft een maximale temperatuur
(intern en extern) van 30 °C en een maximale diamet er van 60 cm. Er is geen
noemenswaardige beschadiging van de isolatie. De isolatie is niet omgeven door
een harde mantel of bevat geen structuren die een probleemloos gebruik van de
couveusezak verhinderen.
De methode omvat onder meer volgende preventiemaatregelen :
Een erkend labo voert tijdens de werken dagelijks minstens één luchtmeting uit ter
controle van de asbestvezelconcentratie (max. 10 000 vezels per m3). Vooraf
worden maatregelen bij overschrijding vastgesteld.
De werknemers hebben een specifieke opleiding gevolgd en dragen een
volgelaatsmasker met P-3 filter of met persluchtsysteem. Ze beschikken ook over
werkkledij en beschermkledij.
Fixatiemiddelen en een stofzuiger met absoluutfilter moeten voorhanden zijn
ingeval de couveusezak scheurt.
2.4.1.3 Asbest verwijderen: hermetische zone
De verwijdering in hermetische zone is de meest strenge verwijderingsmethode.
Alle sloop- en verwijderingswerkzaamheden van asbest of asbesthoudende
materialen die niet volgens de methode van eenvoudige handelingen of de
couveusezakmethode mogen worden uitgevoerd of die niet beantwoorden aan de
omschrijving “werkzaamheden met zeer korte blootstelling aan asbest” moet men
uitvoeren in een hermetisch afgesloten zone.
De methode omvat onder meer volgende preventieve maatregelen :
Dagelijks voert men luchtmetingen uit. De werkgever stelt werk- en beschermende
kledij ter beschikking.
2.4.1.3.1 Bijkomende administratieve verplichtingen
− melding van de werken aan toezichthoudende ambtenaar en aan
preventieadviseur-arbeidsgeneesheer uiterlijk 15 dagen voor uitvoering
58

− bijhouden van een werfregister en een register van de werknemers die worden
blootgesteld aan asbest, met vermelding van naam van de werknemers, de
aard en de duur van de werkzaamheden en de individuele blootstelling.
Het werfregister bevat onder meer informatie over de rooktest, de uitgevoerde
luchtmetingen en eventuele overschrijdingen van de normen, namen en
gezondheidsverslagen van de betrokken werknemers, verslagen over
eventuele incidenten.
2.4.1.3.2 Inrichting van de werkzone
De werkzone moet luchtdicht gemaakt zijn met een dubbele afdichtlaag. De twee
lagen worden zo aangebracht dat ze gemakkelijk van elkaar kunnen verwijderd
worden zonder de hermetische afsluiting teniet te doen. Een reeds bestaande
luchtdichte afsluiting, zoals een muur, vloer of zoldering mag beschouwd worden
als een buitenste laag.
Er worden voorbereidende werken uitgevoerd zoals het inpakken en luchtdicht
maken van het airconditioningssysteem, het afsluiten en isoleren van de
elektriciteit, het reinigen en verwijderen van toestellen, het plastificeren van niet
verwijderbare toestellen en van de werkruimte zelf.
Via een rooktest gaat men vooraf na of er geen lekken in de werkzone zijn.
Er moet een personeelssas geplaatst worden bestaande uit 3 in onderdruk
gehouden compartimenten: een propere zone, een douchezone en een vuile zone.
Er is een afzonderlijk materiaalsas.
Strenge procedures worden gevolgd bij het binnengaan en verlaten van de
besmette zone via het personeelssas:
Bij het binnengaan:
− in de propere zone: eigen kledij vervangen door persoonlijke
beschermingsmiddelen waaronder de ademhalingstoestellen;
− via de douchezone en de vuile zone naar de werkzone
bij het verlaten van de hermetische zone:
− in de vuile zone alle persoonlijke beschermingsmiddelen afnemen behalve de
ademhalingstoestellen. De persoonlijke beschermingsmiddelen worden in deze
ruimte opgeborgen;
− met masker op naar doucheruimte, eerst douchen, dan neemt men het masker
af en verwijdert men de gebruikte P-3 filter in een asbestafvalzak, opnieuw
douchen;
− met het gereinigde masker naar de propere zone, eigen kledij of propere
werkkledij aantrekken.
Er wordt onderdrukapparatuur (extractoren) geplaatst zodat de werkzone
voortdurend in onderdruk staat. Een onderdruk van 10 tot 40 Pa is vereist. De
afgezogen lucht wordt gereinigd met voorfilter en absoluutfilter.
2.4.1.3.3 Verwijderen van asbest tijdens de werken
Om stofvorming te beperken bevochtigt men het materiaal grondig vóór het te
verwijderen. Het watergebruik dient echter beperkt te worden om geen lekken
buiten de werkzone te hebben en om de vorming van plassen in de werkzone
tegen te gaan.
Het asbestafval wordt verpakt in stofdichte verpakkingen. Deze worden gesloten
en door manuele druk voldoende ontlucht om het risico van scheuren te
voorkomen. Dit afval wordt verwijderd via een materiaalsluis met watergordijn. De
59

verpakkingen worden vervolgens van een tweede, hermetisch gesloten en
geëtiketteerde verpakking voorzien.
Alle in de werkzone gebruikt materiaal dat men niet gemakkelijk kan ontstoffen,
beschouwt men als afval.
2.4.1.3.4 Luchtmetingen
− dagelijkse metingen door een erkend labo tijdens de werken. Hierbij mag de
concentratie max. 10 000 vezels/m³ boven de voormetingen liggen;
− vrijgavemetingen na de werken. De vrijgavelimiet om de werkzone te
ontmantelen bedraagt 10 000 vezels/m³ ongeacht de voormetingen.
Risicozones zijn de propere zone in het sas, de uitgang van de extractoren en de
nabije omgeving.
Als men te hoge waarden meet moet, men de werken stilleggen en de oorzaak
opsporen.
2.4.1.3.5 Reiniging van de werkzone na de werken
Op de vaste oppervlakken en op de binnenste laag van de luchtdichte afsluiting
wordt na het verwijderen van alle asbest eerst een fixatielaag aangebracht. Na het
wegnemen van de binnenste luchtdichte laag, voert men luchtmetingen uit volgens
MDHS 39/4 (Asbestos fibres in air).
Indien de resultaten onvoldoende zijn wordt opnieuw gereinigd en worden de
metingen daarna overgedaan.
2.4.1.3.6 Meest frequente problemen
− het loskomen van de kunststoffolie door een slechte hechting en/of door teveel
onderdruk;
− toestellen of leidingen in de werkzone worden te warm door de hermetische
afsluiting van de werkzone;
− het werk is heel zwaar daar om bovengenoemde reden de temperatuur in de
werkzone oploopt;
− het afnemen van het gelaatsbeschermingsmasker omdat het irriteert, omdat
het te warm is enz…. Hierdoor wordt de meest optimale beschermingsfactor
(2000) vaak zelfs niet benaderd;
− branddetectoren veroorzaken rookalarm bij de rooktest;
− de werkzone kan moeilijk afgedicht worden, metingen tonen lekken aan;
− nieuwsgierigen verbreken de collectieve bescherming.
Het laboratorium voor Industriële Toxicologie van de FOD Werkgelegenheid
beschikt over veel praktische kennis over de interpretatie van meetresultaten.
In principe kunnen wel enkel overheidsinstellingen een beroep doen op de
expertise van het laboratorium.
2.4.2 Praktijksituaties
Hieronder vindt u een beschrijving van een aantal situaties die zich in praktijk
voordoen. De beschermende maatregelen die u kan nemen worden toegelicht.
Er is geen verband tussen de situaties onderling, afgezien dat het natuurlijk over
asbest gaat.
In de toekomst (mogelijk reeds in 2007) wordt de milieuwetgeving
aangepast: ook particulieren zullen hun asbesthoudend materiaal niet
meer zelf mogen verwijderen tenzij het asbestcement betreft dat makkelijk
60

kan worden gedemonteerd. De hieronder vermelde activiteiten mogen dan nog
enkel worden uitgevoerd door erkende asbestverwijderaars.
2.4.2.1 Verwijderen van asbestvinyltegels
Particulieren kunnen soms tegels uit asbesthoudend vinyl in keukens en
sporadisch in toiletten aantreffen. Men noemde deze vinyl “collovinyl”.
Let wel: er is nog een andere asbesttoepassing in vloerbedekking: een laag van
asbestkarton onder (asbestvrij) vloervinyl. Bij dit laatste product is het asbest
slechts los gebonden in het karton. Het risico is dus groter en de tekst hieronder is
op laatstgenoemde materiaal niet van toepassing.
Kenmerkend voor asbesthoudend vinyl is dat de tegels breken wanneer men ze
tracht te buigen.
In vloerbedekkingen uit textiel heeft men bijna nooit asbest gebruikt.
Over het algemeen is de asbestvezel hecht tot zeer hecht gebonden in het vinyl.
Uit metingen blijkt dat de vezel zelfs hechter gebonden is dan in asbestcement in
goede staat.
Laten liggen
Als de tegels normaal worden gebruikt, komen geen asbestvezels vrij. Het is dan
niet nodig om de tegels te verwijderen.
U kunt nieuwe vloerbedekking gewoon over de oude tegels leggen. Daarmee stelt
u het verwijderen uit, bijvoorbeeld totdat de woning wordt gerenoveerd of gesloopt.
Plak wel eerst een sticker op de oude tegels waarop staat dat er asbest in zit, om
een volgende bewoner of sloper te wijzen op de aanwezigheid van asbest. Lijm de
nieuwe vloerbedekking alleen aan de randen vast, zodat deze weer makkelijk van
de vinylvloertegels verwijderd kan worden.
Of toch verwijderen
Soms kan het toch noodzakelijk zijn om de tegels te verwijderen. De tegels zijn
bijvoorbeeld beschadigd of al erg verweerd.
Een particulier kan de verwijdering tot op heden in principe zelf doen. Het blijft wel
een activiteit die fysiek vermoeiend is en potentieel risicovol. De activiteit vindt
immers plaats in een gesloten ruimte en met beschermende kledij, in gebogen
houding.
Indien men de activiteiten zelf uitvoert is het belangrijk uiterst zorgvuldig te werk te
gaan. Volgende maatregelen zijn belangrijk:
Het dragen van een wegwerpoverall, fijne wegwerphandschoenen,
wegwerpoverschoenen en van een P-3 ademhalingsmasker is noodzakelijk.
De rest van de ruimte wordt met kunststofzeil afgedekt. Deuren worden gesloten of
deuropeningen met een kunststofzeil afgesloten.
Men maakt de vloer nat, bij voorkeur op de vooravond van de werken. De tegels
komen hierdoor makkelijker los.
Men gebruikt handgereedschap zoals een plamuurmes om de tegels op te lichten
en men laat de tegels zo heel mogelijk. Men vermijdt zoveel mogelijk om te boren
en te zagen.
Losse tegels worden bij voorkeur verpakt in een kunststofzak, een
kunststofverpakking of een andere gesloten verpakking. Op deze wijze vermijdt
men bij eigen afvoer besmetting van het voertuig.
Men brengt bij voorkeur een asbestetiket aan op de verpakking, zodat het voor de
61

afvalverwerker(s) ook duidelijk blijft dat het over asbestafval gaat.
De tegels worden afgevoerd naar een containerpark, een vergunde containerdienst
of rechtstreeks naar een vergunde stortplaats.
De wegwerpkledij wordt op de gebruikte folies gelegd, de kunststoffolies worden
met de gebruikskant naar binnen geplooid, in een kunststofzak gedaan en
afgevoerd.
Om slechts enkele tegels te verwijderen gebruikt men eventueel een warme lucht
blazer.
2.4.2.2 Verwijderen van asbestlijm en -mastiek
Soms kan de tegellijm zelf ook asbest bevatten. Asbestmastiek is ook gebruikt.
Indien de mastiek of de lijm nog plakkerig en plooibaar is, zijn de asbestvezels
hecht in de matrix gebonden.
Verwijdering kan met een spatel. De ruimte voor de werken bevochtigen en nadien
goed nat uitvegen en/of nat reinigen. Men mag de afvalstoffen afvoeren naar een
containerpark, een vergunde containerdienst of een vergunde stortplaats voor
asbestcement of ander hechtgebonden asbestafval.
Indien bouwafval nog dergelijk asbestmastiek bevat, moet men het mastiek niet
scheiden, mits men het bouwafval dan naar een stortplaats voor hechtgebonden
asbestafval afvoert.
Indien de lijm of mastiek hard en bros is, wordt dit afval als niet-hechtgebonden
afval beschouwd.
Bij de verwijdering moet men dat ook uiterst voorzichtig te werk gaan. De OVAM
raadt particulieren aan om in voorkomend geval de lijm of de mastiek niet zelf te
verwijderen.
Werkgevers moeten automatisch de Codex voor welzijn op het werk naleven.
Men moet de afvalstoffen afvoeren naar een vergunde asbestsolidificatie-inrichting.
2.4.2.3 Aanpak asbestbrand
Er bestaat een Belgisch plan voor de aanpak van asbestbranden, opgesteld door
de algemene Directie Civiele Veiligheid van de FOD Binnenlandse Zaken.
Informatie over dit plan werd op Internet niet gevonden.
De tekst hieronder is een samenvatting van het “plan van aanpak asbestbrand”
van de Nederlandse ministerie van VROM. Het plan vindt men op de website van
VROM.
De tekst levert informatie over de aanpak in Nederland.
Bij veel branden is er asbest aanwezig. Veelal ontbreken afspraken over de
taakverdeling tussen de betrokken instanties en bestaat onduidelijkheid over de
verantwoordelijkheden van de gemeente. Het gevolg is een stroef verlopende
uitvoering met risico’s voor de volksgezondheid.
Wanneer men bij een asbestbrand over een protocol beschikt, kan men adequaat
optreden tijdens en na de brand. De sanering komt direct op gang, door goede
informatie wordt onnodige onrust onder de bevolking voorkomen en gemeenten
lopen geen onnodige financiële risico’s bij de sanering.
Acties en maatregelen worden beschreven in de verschillende fasen van een
brand: het bestrijden van de asbestbrand, het opruimen van de asbestresten en de
nazorg.
De grote lijnen van het plan zijn:
Fase I: voorbereiding
- brand indelen in 3 categorieën: branden zonder primaire uitstoot van asbest
62

uiten het bedrijfsterrein, branden met primaire uitstoot doch niet in woon-, werk- of
recreatiegebied en branden met uitstoot in woon-, werk- of recreatiegebied;
Fase II: bestrijding brand
- alle diensten waarschuwen;
- tijdelijk lokaal commando vormen. Dit commando omvat minimaal brandweer,
politie en geneeskundigen. Het commando neemt alle operationele beslissingen.
De brandweer neemt de eindverantwoordelijkheid
- altijd onafhankelijk asbestdeskundige inschakelen,
- verspreidingsgebied asbest bepalen (bij voorkeur met onder meer
analyses volgens NEN 5896);
- terrein afzetten en beschermende maatregelen nemen voor werknemers en
milieu, publiek op afstand houden;
- bevolking en pers waarschuwen behalve bij lichtste categorie brand,
genuanceerd informeren.
Fase III: opruiming
- brandweer draagt de verantwoordelijkheid over aan de gemeente;
- snelle verwijdering asbest op wegen en straten (dit is binnen enkele dagen in
woon- en werkgebied). Er mogen in elk geval geen zichtbare asbestresten meer
achterblijven;
- asbestinventaris en sloopplan opstellen voor het getroffen terrein;
- sloopbedrijf selecteren via offerte (opgesteld in samenwerking met onafhankelijk
deskundige en verzekeringsmaatschappij);
- opruiming verrichten;
- eindcontrole door onafhankelijke deskundige/asbestlabo/gespecialiseerd
onderzoeksbureau, zowel van de site als van de omgeving;
- terrein vrijgeven.
Fase IV: nazorg
- kosten verhalen indien eigenaar/veroorzaker geen opruiminitiatieven heeft
genomen;
- strafrechterlijk onderzoek;
- eindverslag opmaken en evalueren.
De diverse normen die in Nederland bij een asbestbrand van toepassing zijn, vindt
men in de tabel hieronder.
Nederlandse normen
Milieunorm voor binnen/buiten 1000 veq/m³
(jaargemiddelde)
Norm arbeidssituatie (zonder
bescherming) en vrijgavegrens
10 000 v/m³
(meting over 8 uur)
Visuele eindcontrole NEN 2990
Asbest in puin(granulaat) NEN 5897
Asbest in bodem NEN 5707
Tabel 9. Normen in Nederland bij asbestbrand
63

Men mag na de opruimactiviteiten pas nieuwe activiteiten zonder
ademhalingsbescherming uitvoeren indien de vrijgavegrens niet meer wordt
overschreden.
Luchtmetingen buiten het brandgebied zijn meestal niet zinvol.
Door een waterscherm op 5 tot 10 m benedenwinds van de brand aan te leggen
beperkt men de verspreiding van asbestvezels.
De gemeente kan het initiatief tot opruiming nemen indien de eigenaar, de
veroorzaker van de brand, de eigenaar van het perceel waar het asbest vandaan
komt of de verzekeraar geen initiatieven/verantwoordelijkheid hiertoe nemen. Men
kan de opruimkosten later via een rechtszaak verhalen.
Het bij een brand vrijkomende asbestafval zal bijna altijd meer dan 1000 mg/kg
asbest bevatten. Het is dus een gevaarlijke afvalstof en het moet ingepakt worden
(vb. in bigbags) en vervolgens op een categorie I stortplaats worden gestort.
2.5 Asbest in bouwafval
2.5.1 Hoeveelheden
Asbest is wijd verspreid in de bouwsector: Ongeveer 80 procent van het ooit
geproduceerde asbest werd gebruikt in de bouwsector.
Asbesthoudend afval duikt dan ook overal op. Op containerparken wordt er asbest
aangetroffen tussen het grof huisvuil en het bouw- en sloopafval.
De gegevens over de totale hoeveelheid asbesthoudende producten die in België
op de markt zijn gebracht zijn niet altijd met elkaar in overeenstemming. Derhalve
kan de OVAM enkel een schatting maken.
In België zijn per inwoner veel asbestvezels verwerkt. Waarschijnlijk was de
aanwezigheid van een aantal belangrijke asbestcementproducenten in Vlaanderen
daar niet vreemd aan. Asbestcement werd onder meer geproduceerd door Eternit
(Kapellen-Op-Den-Bos), Modernit (Aalst), Coverit (Harmignies), Alfit (Tisselt),
Scheerders-Van Kerkhove (Sint-Niklaas) en John Mansville met 2 vestigingen (Mol
en Gent). Een belangrijk deel van de productie van asbesthoudende materialen,
met name ongeveer de helft van de productie van asbestcement zou uitgevoerd
zijn.
De OVAM raamt de totale hoeveelheid in Vlaanderen gebruikt asbesthoudend
materiaal op 2 tot 4 miljoen ton.
In 2004 werd er in Vlaanderen volgens de meldingsgegevens van de OVAM ca. 50
000 ton asbesthoudend afval gestort. Dit cijfer omvat enkel de legale stortplaatsen.
Aan de hand van een gemiddelde levensduur van 50 jaar voor asbesthoudende
materiaal en bij een totaal gebruik van 3 miljoen ton asbesthoudende materiaal in
Vlaanderen schat men de hoeveelheid asbesthoudend afval die jaarlijks in
Vlaanderen vrijkomt op 60 000 ton. Dit cijfer correpsondeert dus aardig met de
meldingsgegevens van de OVAM.
Als men de Nederlandse stortcijfers extrapoleert bekomt men voor Vlaanderen een
afvoer van 91 000 ton/jaar asbesthoudend afval. In Nederland wordt er blijkbaar
meer asbestafval per inwoner ingezameld.
64

De OVAM heeft geen accurate gegevens over de totale hoeveelheid
asbesthoudend materiaal die in Vlaanderen reeds is ingezameld.
Wanneer men echter rekening houdt met de belangrijkste periode waarin
asbesthoudend materiaal is gebruikt (de periode 1945 tot 1995) en men een
levensduur van 50 jaar aanneemt dan komt men tot een schatting van minder dan
1 miljoen ton.
De tabel hieronder vat deze gegevens nog eens samen:
Hoeveelheid asbesthoudende producten
op de markt gebracht 2 tot 4 miljoen
ton
Jaarlijkse afvoer als
afval
Totaal afgevoerd tot
op heden
Vlaanderen België Betrouwbaarheid
gegevens
50 000 tot 60
000 ton
Max. 1
miljoen ton
4 tot 8 miljoen
ton
Behoorlijk
100 000 ton hoog (voor
Vlaanderen)
onvoldoende
info
Tabel 10. Hoeveelheid asbesthoudend materiaal
Beperkt
Indien het huidig verwijderingstempo wordt gehandhaafd zou er dus nog zeker 40
jaar nodig zijn om al het asbesthoudend materiaal te verwijderen.
2.5.2 Asbest uit bouwafval halen
Men gebruikte asbest in talrijke bouwproducten. De herkenning en identificatie van
asbesthoudend materiaal is soms moeilijk daar het asbest als bindmiddel
vermengd met andere stoffen in de leidingen, platen, isolatiematerialen e.d. werd
gebruikt. Er is ook een tekort aan bewustwording en kennis over de risico’s van
asbest in de bouw- en de sloopsector (waar deze tekst overigens aan wil
verhelpen).
Een gedeelte van het vroeger gebruikte asbest komt dan ook nog steeds in bouwen
sloopafval terecht.
Puin wordt vaak gebroken om opnieuw als granulaat in de wegenbouw en zelfs in
beton te worden gebruikt. Wanneer asbesthoudend bouw- en sloopafval in een
puinbreker terechtkomt kunnen zeer veel asbestvezels vrijkomen. Het vermalen
van asbestcement in puinbrekers kan een emissie van asbestvezels
bewerkstelligen die zo'n factor 10.000 hoger ligt dan de continue emissie uit
verweerd asbestcement. Dit moet men dus ten stelligste vermijden.
Selectief slopen van gebouwen met voldoende aandacht voor het
scheiden van asbesthoudend materiaal is één van de efficiëntste en
goedkoopste maatregelen om verspreiding van asbestvezels in het milieu
te beperken
65

Het gebeurt nog dat men asbestcement terugvindt in granulaten voor
onderfunderingen voor de wegenbouw en dergelijke. Zo is er asbest gevonden bij
wandelpaden in het natuurgebied Blaasveld in de gemeente Willebroek (opm.
ondertussen is dit asbest deskundig afgedekt) of is er asbest teruggevonden in
puingranulaten gebruikt in het domein "Rivierenhof" te Antwerpen.
Deze situaties brengen risico’s voor de omgeving mee. Ze geven ook kosten en
kopbrekens bij bouwheer en aannemer. In het slechtste geval komt er zelfs een
juridische vervolging. Het is tevens funest voor het imago en dus voor de afzet van
gebroken puin.
Voorkomen is beter én goedkoper dan genezen. Wil men afvalstoffen meer en
meer hergebruiken is het een noodzaak dat men voldoende garantie op de
kwaliteit van deze materialen kan bieden. Kwaliteitskeuringen zoals de vzw Copro
(Controle Producten) uitvoert, geven een dergelijke garantie.
Als er asbest wordt gevonden in bodems is het bodemsaneringsdecreet van
toepassing. Dit decreet bepaalt in welke omstandigheden een bodem dient
gesaneerd te worden. Het decreet bevat echter n(g) geen saneringsnormen voor
asbest. Derhalve zal geval per geval bekeken worden of sanering al of niet
noodzakelijk is.
2.5.3 Normen voor asbest in puin
2.5.3.1 In Vlaanderen
In het Vlarea (het Vlaams reglement voor afvalvoorkoming en -beheer) vindt men
de voorwaarden voor hergebruik van afvalstoffen als “secundaire grondstof”. In het
Vlarea is onder meer het gebruik van inerte granulaten als bouwstof toegestaan,
mits deze granulaten voldoende zuiver zijn. Zo mogen er geen "vrije asbestvezels
of asbeststof" in het gebroken puin voorkomen. Dit komt in de praktijk neer op een
concentratie die gelijk is aan de detectielimiet van asbest.
Deze nulnorm stelt een aantal problemen. Een nulnorm betekent dat men geen
enkele vezel mag terugvinden. Met electronenmicroscopie en lichtmicroscopie
vindt men vaak nog enkele asbestvezels terug, ook als het risico in praktijk erg
beperkt is omdat de concentratie asbestvezels in de afvalstof heel laag is.
Het is voor de OVAM vooral belangrijk dat:
• het gehalte asbest(cement) in te recycleren puin zo laag als mogelijk wordt
gehouden zodat het risico op asbestblootstelling zo beperkt mogelijk blijft;
• de inrichtingen die puin bewerken hiervoor een streng acceptatiebeleid voeren,
dit door het systematisch weigeren van vrachten die elke visueel
waarneembare rest asbestcement bevatten.
De praktische detectielimiet voor het aantonen van asbest in grond of puin zou 0,1
tot 0,5 gewichtsprocent bedragen of ca. 1000 tot 5000 mg/kg. Waarschijnlijk betreft
het dan over een louter visuele inspectie of eventueel een meting via optische
microscopie.
2.5.3.2 In Nederland
Als in Nederland meer dan 0,1 procent asbest (of > 1000 mg/kg) in een gebouw
aangetroffen wordt, moet volgens de toelichting in het Asbestbesluit
Arbeidsomstandighedenwet, de sloop onder het zogenaamde asbestregime
geplaatst worden.
66

Nederland heeft nog geen vastomlijnde procedures voor het hergebruik van met
asbest besmet puin of grond. De verschillende overheden hanteren er
verschillende normen. De Nederlandse "Inspectie Milieuhygiëne" adviseert om
hergebruik van met asbest verontreinigd puin of grond toe te laten wanneer het
chrysotielgehalte < 100 mg/kg en/of het amfiboolgehalte < 10 mg/kg bedraagt (wat
overeenkomt met ca. 4 x 10 12 vezels/kg grond). Dezelfde norm gebruikt men om te
bepalen of een met asbest verontreinigde bodem al of niet gesaneerd moet
worden.
Deze officieuze norm werd berekend met behulp van het mathematisch model Csoil
en is gebaseerd op de maximaal toelaatbare dagelijkse inname en op
mogelijke blootstellingsroutes. De methode zou echter onvoldoende
wetenschappelijk onderbouwd zijn. De Nederlandse Arbeidsinspectie hanteert
daarom de nulnorm, wat ook problemen geeft.
Er wordt ondertussen gewerkt aan nieuwe gestandaardiseerde meetmethoden van
asbest door het Nederlandse TNO-MEP: de NEN 5896 (bepaling van asbest in
materialen met behulp van polarisatiemicroscopie) en de NEN 5897
(monsterneming en analyse van asbest in bouw- en sloopafval en puingranulaat).
De NEN 5897 ontwerpnorm omvat een getrapte procedure:
− een visuele inspectie met het doel de aard en omvang van een mogelijke
verontreiniging van afval met asbest in een zo vroeg mogelijk stadium op te
sporen;
− het nemen van representatieve monsters uit een partij, gevolgd door een
globale beoordeling met behulp van een optische stereomicroscoop;
− het voorbewerken van de monsters zodat goed gedefinieerde representatieve
deelmonsters kunnen worden genomen voor onderzoek met
fasecontrastmicroscopie, zonodig aangevuld met elektronenmicroscopie en
röntgenmicroanalyse (EM/RMA);
− een kwantitatieve en een kwalitatieve bepaling van asbest met
fasecontrastmicroscopie en/of EM/RMA waarbij in verschillende zeeffracties
van de monsters afval of puingranulaat de concentratie aan asbest wordt
bepaald.
2.5.4 Afvoer van asbestafval
De wijze waarop u asbest moet verwijderen hangt niet enkel af van het soort
asbesthoudend afval doch ook in welke hoedanigheid u de werken uitvoert (met
name als privépersoon of als werkgever). Daarom eerst wat toelichting over de
complexe wetgeving.
2.5.4.1 Wetgeving
De Federale of "Belgische" overheid is bevoegd voor de normering van producten
(o.m. de verboden op het gebruik van nieuw asbest) en voor de wetgeving over de
arbeidsomstandigheden. Deze wetgeving wordt beschreven in de “Codex over
welzijn op het werk”. De Codex vervangt het Algemeen Reglement op de
Arbeidsbescherming (ARAB). Deze Codex is van toepassing in Vlaanderen,
Wallonië en Brussel.
Werkgevers en werknemers moeten de Codex naleven. Logisch want deze
wetgeving werd net opgezet om de werknemer te beschermen tegen risico’s op de
werkplek.
67

De Vlaamse overheid is bevoegd voor de wetgeving over het leefmilieu. De
Vlaamse overheid zorgt dus voor reglementering over emissies van asbest in lucht
en water en voor reglementering over de afvoer en verwerking van asbestafval.
Het Vlarea en het Vlarem bevatten de meeste milieuwetgeving over afvalstoffen.
De bepalingen van deze milieuwetgeving zijn zowel op ondernemingen als op
privé-personen van toepassing. Deze milieuwetgeving is enkel van toepassing in
Vlaanderen. De OVAM heeft dus geen enkele bevoegdheid in Brussel of Wallonië.
2.5.4.2 Praktisch
De Codex bevat uitvoerige reglementering over de veilige verwijdering van asbest
uit gebouwen. Een privé-persoon mag in principe zelf oordelen of hij/zij
asbesthoudend materiaal op een veilige wijze uit een gebouw kan verwijderen.
Een privé-persoon moet de Codex niet naleven. Indien een aannemer met
personeel asbest bij een privé-persoon komt verwijderen moet deze aannemer en
zijn personeel de arbeidsreglementering wél naleven.
De OVAM ontraadt privé-personen ten stelligste om zonder kennis van zaken op
eigen houtje materialen met los of weinig gebonden asbest te bewerken.
Met het eenvoudige instrumentarium en de beperkte kennis waarover privépersonen
beschikken kunnen deze enkel sommige materialen met hechtgebonden
asbest zoals asbestcementplaten op een veilige wijze verwijderen, en dan nog
uitsluitend indien deze materialen gemakkelijk kunnen worden weggenomen.
Eens u het asbesthoudend materiaal uit gebruik genomen heeft en dit materiaal
zijn oorspronkelijke functie dus niet meer vervult, dan wordt het materiaal juridisch
een afvalstof.
U dient het afval overeenkomstig de Vlaamse milieuwetgeving af te voeren en te
verwerken.
In onderstaande tabel vindt u de mogelijke verwerkingswijzen van asbestafval.
Type asbest wijze van verwijdering en verwerking
Omschrijving gevaarlijk
afval ?
(Vlarea)
Verwijdering via
erkend
verwijderaar
(NOOIT van
toepassing op
privé-personen)
Asbestcement JA Vgtg*
(afhankelijk van
soort werk)
ander hecht
gebonden
asbestafval
(bijv. asbestvinyltegels,
JA Vgtg
(afhankelijk van
soort werk)
Afvoer via
erkend
overbrenger of
een
geregistreerd
vervoerder ?
(Vlarea)
Voorafgaande
conditionering ?
(Vlarem)
JA NEEN
JA NEEN
Bestemming
(Vlarem)
Vergund stort voor:
- inert afval (cat. III)
- voor bedrijfsafval
(cat. I)
- afgifte op een
containerpark
Vergund stort voor:
- inert afval (cat. III)
- voor bedrijfsafval
(cat. I)
- afgifte op een
containerpark
68

asbestmastiek)
afval met los of
weinig
gebonden
asbest
JA JA JA JA
(cementering of
verglazing)
Tabel 11. De verwijdering en eindbestemming van asbeshoudend tafval
* vgtg: van geval tot geval
cat. I stortplaats
vergund voor
ongebonden
asbestafval
Containerparken zijn tot 1 januari 2008 niet verplicht om asbestcement te
aanvaarden. Indien men het aanvaardt, moet er wel een afzonderlijke container
voor het asbestcement moet zijn voorzien (artikel 5.2.2.1.3., §3 van het Vlarem).
Sommige containerparken hebben op piekmomenten onvoldoende personeel
zodat er niet altijd een efficiënte controle is op de “zuiverheid “van de aangeboden
afvalstromen.
Onderstaande tabel toont de verwerkingswijzen van los asbest bij gespecialiseerde
verwerkingsinrichtingen alvorens het te storten. Er zijn 2 mogelijkheden:
cementeren of verglazen in een plasmatoorts bij zeer hoge temperatuur. Dit laatste
kan enkel in Frankrijk.
Soort asbestafval soort voorbehandeling vergunde
verwerker
Afvalstoffen met vrije
asbestvezels zoals
spuitasbest en asbeststof
Verpakkingsafval en
kunststofafval verontreinigd
met asbest
niet vershredderbaar
materiaal bedekt met
asbest(houdend materiaal)
-voorafgaand vermalen als
asbestbrokstukken > 1 cm
-cementeren;
-verpakken in stofdichte,
kunststofverpakking met
asbestetikettering
-samenpersing tot min.
400 kg/m³;
-verpakken in stofdichte,
kunststofverpakking met
asbestetikettering
-verpakken in dubbelwandige,
stofdichte, kunststofverpakking met
asbestetikettering
NV Rematt
2440 Geel,
Acaciastraat 14C
014/86 60 21
014/86 60 16
of
Inertam - Z.A.
Cantegrit Est - 471
route de Cantegrit
Est - 40 110 Morcenx
- France (tél.:05 58
04 17 49 - Fax: 05 58
04 17 50)
Tabel 12. Verplichte voorbehandeling van gevaarlijk asbestafval (artikel 5.2.4.1.3., §1, 3° van
het Vlarem)
De lijst van erkende ondernemingen voor afbraakwerken van asbesthoudende
materialen en lijsten van de Vlaamse overbrengers voor asbestafval en de
vergunde afvalverwerkers (categorie 3-stortplaatsen, containerparken, categorie 1stortplaatsen
e.a.) vindt u bij de links.
69

2.5.5 Vezelvrijstellingstest
Het is niet altijd duidelijk wanneer de asbestvezels in asbesthoudend afval
hechtgebonden zijn.
Vito heeft een test ontworpen om de vezelvrijstelling uit asbesthoudende
materialen te meten. Deze vezelvrijstellingstest kan worden gebruikt om de
bestemming van asbesthoudend afval te bepalen. De test vervangt wel geen echte
risico-inschatting.
De test is enkel geschikt voor een homogene verontreiniging van asbest in een
afvalstof. Voor de bepaling van heterogeen verdeeld asbest in bouw- en sloopafval
en puingranulaat (>25 %(V/V) puin) is de ontwerpnormmethode NEN 5897 meer
aanbevolen.
De test is geen veldtest. De test kan enkel worden uitgevoerd in een goed uitgerust
labo met ervaring in asbestanalyses. De test is geschikt voor betwistingen over de
bestemming van grote hoeveelheden met asbest vervuilde afvalstoffen. Een
voorbeeld: in de ondergrond van een bouwwerf vindt men met asbest vervuilde
afvalstoffen. De bouwheer wil de afvalstoffen naar een stortplaats voor puin
afvoeren. De aannemer meent dat de afvalstoffen naar een (duurdere) stortplaats
voor bedrijfsafval moeten worden afgevoerd.
De testprocedure verloopt als volgt: de afvalstoffen worden verkleind en in water
gebracht. Deze suspensie wordt in een ultrasoon bad gebracht waar geluidsgolven
weinig gebonden vezels lostrillen. Men scheidt de bovenste waterlaag af en telt de
hoeveelheid asbestvezels in deze waterlaag.
Ook het geschatte asbestpercentage van de afvalstof is een criterium om de
bestemming en eventuele voorbehandeling van het asbestafval na te gaan. Via
een beslissingsboom komt men dan tot 3 bestemmingen: een monostortplaats voor
asbest, een categorie I stortplaats waarbij het afval dubbelwandig en vormvast
verpakt is en een categorie I stortplaats waarbij het afval vooraf vermaald en
gecementeerd moet worden.
De methode kan niet gebruikt worden op afvalstoffen waarin de asbestvezels niet
homogeen verspreid zijn zoals bij een met asbest vervuilde bodem.
Een beschrijving van de vezelvrijstellingstest vindt men op Internet.
70

2.6 Asbest in bodems
De laatste jaren merkt men vaker een asbestverontreiniging in bodems en wegen
op. Behalve op een groot aantal puntbronnen zoals op stortplaatsen en (vroegere)
sites van asbestverwerkende ondernemingen komt asbesthoudende grond op
grote schaal voor als diffuse bodemverontreiniging.
Deskundigen verschillen van mening over de gevaren die de asbestwegen op dit
moment voor de volksgezondheid geven.
Er is nog geen scenario uitgewerkt om bodemvervuiling door asbestcement op
uniforme wijze aan te pakken, zowel voor de delen bodemonderzoek,
bodemanalyse als bodemsanering. De vraag is bij welke concentratie van asbest
in de bodem er sprake is van een significant milieurisico of van een ernstig
bodemprobleem. Er is nood aan:
− een grenswaarde voor bodemsanering;
− een hergebruikswaarde voor uitgegraven grond;
− een risico-evaluatiemodel.
Onderstaande tekst kan als eerste opstapje gebruikt worden.
De voornaamste asbestblootstelling is inhalatie van gronddeeltjes of vezels,
eventueel na contactbesmetting via de kleren/schoeisel waar zich vezels aan
hebben gehecht.
Indirecte blootstelling (bijvoorbeeld via drinkwater, via het eten van gewassen) is
veel minder belangrijk.
2.6.1 Vervuilde sites in Vlaanderen
OVAM beschikt in zijn databank over heel wat sites waar er een
asbestverontreiniging kan zijn. Heel wat van deze terreinen zijn onderzocht en
zitten al in fase van bodemsanering.
71

De tabel hieronder geeft de mogelijk vervuilde sites weer.
Soort locatie Aantal sites
(voormalige) productie-eenheden 7
Klasse I stortplaatsen 19
Klasse III stortplaatsen 164
Monostortplaatsen voor asbest 5
Sites waar men asbesthoudend
(productie)afval gebruikte
Locaties waar men asbestisolatie op
grote schaal gebruikte
(vnl. oude fabrieksgebouwen)
Voormalige stortplaatsen (gesloten
voor 1983, mogelijk asbest aanwezig)
Tabel 13. Overzicht met asbest vervuilde sites in Vlaanderen
22
5
ca. 1200
Niet al deze plaatsen zijn zwaar met asbest vervuild.
Er zijn bijvoorbeeld ook stortplaatsen bij die vergund zijn voor de aanvaarding van
asbest(cement).
De aanwezigheid van asbestisolatie in oude fabriekspanden kan vermeld worden
in een bodemonderzoek. Deze informatie hoort eerder bij de situering van het
terreingebruik en wijst op mogelijke risico’s bij het betreden van de gebouwen.
Meestal is de bodem er zelf niet verontreinigd met asbest.
Terreinen zijn anderzijds vaak ook met puin opgehoogd. De aanwezigheid van
asbesthoudend materiaal is hierbij niet uit te sluiten. De databank maakt hier enkel
melding indien het over draailingen of over grote hoeveelheden gaat (bijv. illegale
opvulling van een vijver).
2.6.2 Nederlands onderzoek
TNO (Nederlandse organisatie voor toegepast natuurwetenschappelijk onderzoek)
uit Delft heeft recent een risicoanalyse uitgevoerd bij blootstelling aan een
asbesthoudende bodem met behulp van:
− labosimulaties op niet-hechtgebonden asbest;
− praktijkgegevens (21 onderzoeken met ca. 1000 metingen)
72

2.6.2.1 Labosimulatie
Figuur 13: proefopstelling vrijstelling asbestvezels
Bij deze simulatie werd uitgegaan van de slechtst mogelijke situatie: de
aanwezigheid van niet hechtgebonden asbestvezels die zich bevinden in een
slecht bindende zandgrond. Men wijzigde de vochtigheidsgraad van de grond
tijdens de metingen.
concentratie in lucht
(veq/m³)
1000000
100000
10000
1000
100
ventilator
10
zandgrond, NHA
(worst-case scenario)
vrijstelling asbestvezels op laboschaal in functie
van asbestconcentratie in de grond
1
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
concentratie NHA in zandgrond (mg/kg)
Figuur 14: vrijstelling asbestvezels: resultaten
detector
Bij een worst-case
scenario zal
enerzijds de
concentratie
asbestvezels in de
omgevingslucht
snel toenemen bij
stijgende
concentratie
vezels in de
bodem (grafiek
links).
Zo wordt het VR wordt al overschreden bij een concentratie > 5 mg/kg, het MTR bij
ca. 70 mg/kg.
Anderzijds blijkt de invloed van het bodemvochtgehalte aanzienlijk: bij een
73

vochtgehalte van 10 procent (wat overeenkomt met een lichte bevochtigde bodem)
daalt de vrijstelling van asbestvezels in de lucht al met een factor 10 tot 20.
2.6.2.2 Praktijkgegevens
In de studie van het TNO verzamelde men een aantal praktijkgegevens. De
praktijkgegevens hadden betrekking op stortplaatsen van de asbestverwerkende
nijverheid (te Goor en Harderwijk), op het ontgraven en herstorten van puin en/of
grond en op het behandelen (zeven of wassen) van puin en/of grond.
Uit de praktijkgegevens bleek het onderstaande.
Indien de verontreiniging NHA (niet-hechtgebonden asbest) betreft en de
concentratie asbest is groter dan 1000 mg/kg dan wordt de MTR-waarde meestal
overschreden, doch enkel in de onmiddellijke nabijheid van de bron.
De invloed van de vochtigheidsgraad van de asbesthoudende bodem lijkt
primordiaal voor het risico van vrijstelling van asbestvezels:
Maximale asbestconcentratie in grond zonder meting
van asbest in omgevingslucht (mg/kg)
Vochtigheidsgraad /
type asbest
NHA HA
Droog 10 100
Vochtig 100 10 000
Tabel 14. Invloed vochtigheid/type asbest op vezelvrijstelling
2.6.2.3 Conclusies TNO-studie en voorstel nieuwe normen
Bij het beoordelen van het risico van blootstelling zijn volgende factoren belangrijk:
− de aard van het asbest (hechtgebonden of niet, inadembare of nietinadembare
vezels, chrysotiel of amfibool);
− de bodemvochtigheid.
Op basis van de studie komt TNO tot een voorstel voor nieuwe Nederlandse
normen voor de maximaal toelaatbare concentratie asbestvezels in een bodem.
Deze nieuwe normen zijn soepeler dan de huidige Nederlandse grenswaarden. De
risico's dienen genuanceerd te worden en worden in eerste instantie bepaald door
lokale factoren en door de wijze waarop men lokaal met de verontreiniging omgaat.
74

concentratie (mg/kg) hechtgebonden
asbest
niet-hechtgebonden
asbest
< 5 OK OK OK OK
5-100 OK OK ? ?
100-1000 ? ? ? ?
> 1000 ? ? NOK NOK
huidige Nederlandse
"normen" (mg/kg)
voorstel nieuwe
Nederlandse normen:
(mg/kg)
10 0
100 5
Tabel 15. Asbest in bodem: risico-inschatting
(ok : geen significant risico, ‘ ?’ : te weinig gegevens voor een uitspraak)
Volgens sommigen leidt het extra risico door blootsteling aan asbest in bodems
slechts tot een "handvol" bijkomende sterfgevallen. Vergeleken met het verwacht
aantal asbestgerelateerde overlijdens in Nederland (geschat op 40 000 in een
periode tot 2030) is dit een zeer beperkt aantal.
2.6.3 Procedure bodemvervuiling met asbest
Hieronder volgt een beschrijving van de te nemen stappen indien men vermoedt
dat een bodem met asbest is vervuild.
2.6.3.1 Risico-inschatting
Bij manipulatie van met asbest verontreinigde grond kunnen vezels in de
omgevingslucht vrijkomen. Dit risico is laag wanneer de verontreinigde grond
enigszins vochtig is en het vocht gemakkelijk vasthoudt. Bevochtiging zorgt er
immers voor dat de vezels aan gronddeeltjes of aan het asbesthoudend materiaal
zelf gehecht blijven.
Voor een risicobeoordeling van asbest in bodem en grond met minder dan 25
%(V/V) puin(granulaat) kan men een kwantitatieve bepaling en een beoordeling
van het asbesthoudend materiaal uitvoeren volgens NEN 5707.
Als de verontreiniging heterogeen is (m.a.w. het asbesthoudend materiaal is niet
volledig opgemengd met de grond maar nog duidelijk herkenbaar als een min of
meer afzonderlijks substantie, de verontreiniging beperkt zich tot enkele duidelijk
identificeerbare “spots”) moet men enkel deze spots en de omgevende grond
bevochtigen.
2.6.3.2 Bodemonderzoek
Analyses geven nuttige maar onvoldoende informatie. Voor een
bodemverontreiniging moet een risicobeoordeling gebeuren. Men moet de
75

isicobeoordeling in eerste instantie baseren op de geschiedenis van het vervuilde
perceel.
Er zijn in Vlaanderen geen saneringsnormen voor asbest (saneringsnormen zijn
normen waarboven de grond moet gesaneerd worden).
De afdeling bodemonderzoek en attestering van de OVAM hanteert de volgende
richtlijn: Als uit een oriënterend bodemonderzoek blijkt dat er meer dan 0,1 procent
vrije asbestvezels aanwezig zijn, dan is verder onderzoek (een zogenaamd
"beschrijvend bodemonderzoek") noodzakelijk.
Het beschrijvend bodemonderzoek zal moeten uitwijzen of er ook een ernstige
bedreiging uitgaat van de bodemverontreiniging en of men dan al dan niet verder
moet saneren.
Beschrijvende en oriënterende bodemonderzoeken moeten steeds worden
uitgevoerd door een door de OVAM erkende bodemsaneringsdeskundige. Een lijst
van dergelijke erkende deskundigen vindt u op de website van de OVAM, bij het
thema “BSDeskundige”.
2.6.3.3 Monsterneming
Een asbestverontreiniging in de bodem is veelal heterogeen (dit is een niet volledig
uniform verdeelde verontreiniging zoals bijv. brokken asbestcement in de grond).
Dit stelt hoge eisen stelt aan de procedure voor een representatieve
monsterneming.
Voor het onderzoek voor asbest in bodem, wegdek of puin(depots) dienen er dan
ook een groot aantal monsters genomen te worden. Van de monsters maakt men
verzamelmonsters.
Bij een goede monsternemingsstrategie zijn volgende elementen belangrijk:
− een werkplan waarbij de deskundige met een visuele inspectie en historisch
onderzoek een monsternemingsstrategie kiest, zodat op basis van een
representatieve monsterneming een betrouwbare schatting van de
asbestconcentratie kan worden uitgevoerd;
− een stapsgewijs opgebouwd analyseschema waarbij het laboratorium de
concentratie asbest in verschillende zeeffracties van het bodemmonster meet.
76

Asbestbemonstering bulkmateriaal
Totale hoeveelheid in m³ Minimaal aantal grepen Minimaal aantal verzamelmonsters
0-1 1 1
1-2 2 1
2-5 4 1
5-10 6 1
10-15 8 1
15-20 10 1
20-50 20 2
50-100 30 3
100-150 40 4
150-500 50 5
500-1000 60 6
>1000 60 ·√{volume(m³)/1000} 6 ·√{volume(m 3 )/1000}
Tabel 16. Aantal te nemen grepen en aantal verzamelmonsters (analysemonsters) in
relatie tot de grootte van de partij
De OVAM erkent de laboratoria voor het analyseren van verontreinigingen in
afvalstoffen.
De OVAM schrijft in het Compendium voor Monsterneming en Analyse ook de
procedures uit voor de analyses op afvalstoffen. Voor analysze op
asbestverdachte materialen is de analyseprocedure CMA/2/II/A.17 voorzien.
Men kan dus nog geen beroep doen op een labo dat erkend is voor de analyse van
asbest in afvalstoffen of in bodem. De OVAM beveelt tot zolang aan om de
asbestbemonstering te laten uitvoeren door een door de FOD Werkgelegenheid,
Arbeid en Sociaal Overleg erkend labo voor het meten van asbest in vaste stoffen.
Deze labo's hebben voldoende expertise in huis voor het bemonsteren en
analyseren van asbest in materialen (en eventueel in grond).
Bodemanalysetechnieken voor asbest zijn slechts matig betrouwbaar.
2.6.3.4 Maatregelen
De OVAM kan op basis van het beschrijvend bodemonderzoek besluiten dat men
de asbesthoudende grond moet afgraven.
Afgraving moet gebeuren door een aannemer met ondervinding ter zake. Het kan
aangewezen of zelfs verplicht zijn dat een bij de FOD Werkgelegenheid erkende
aannemer voor asbestverwijdering de uitgravingswerken uitvoert. De aannemer
moet bij uitvoering van de werkzaamheden de bepalingen uit de Codex voor
Welzijn op het Werk naleven.
De FOD is bevoegd voor deze wetgeving.
77

De aannemer moet in elk geval de wetgeving op de Arbeidsbescherming naleven.
De bestemming van de verontreinigde grond hangt af van het soort asbest en van
de concentratie asbest.
De door Vito ontworpen vezelvrijstellingstest is in principe niet toepasbaar bij een
heterogene, dit is een verspreide verontreiniging (zoals meestal het geval is bij
asbest in grond).
De verontreinigde partij kan volgende bestemmingen hebben:
− Bestaat de vervuiling enkel uit brokken asbestcement, dan kan men de
verontreinigde grond naar een vergunde stortplaats categorie III afvoeren. De
stortplaats moet een afzonderlijk stortvak hebben voor hechtgebonden
asbestafval. Men noemt dit een monostortplaats voor hechtgebonden
asbestafval. Het transport moet gebeuren door een erkende overbrenger voor
asbestafval. Men moet de grond vervoeren in afgedekte containers of in
afsluitbare bigbags.
Grond verontreinigd met ander hechtgebonden asbesthoudend afval
(asbesthoudend vinyl, asbesthoudende kunststoffen, asbesthoudende
mastieken en dichtingsmaterialen, asbesthoudend bitumen) mag men ook
afvoeren naar een vergunde stortplaats voor inert afval.
− Bevat de grond mogelijk los asbest maar kan men dit niet waarnemen, dan is
er een analyse nodig.
− Grond met meer dan 0,1 procent vrije asbestvezels bevat (bijv. resten van
spuitasbest, van asbestkoord, zachte niet cementgebonden asbestplaten
enz..) moet worden afgevoerd door een erkende overbrenger. Men moet de
verontreinigde grond vooraf verpakken (bijv. afsluitbare bigbags) en de
verpakking van een asbestetiket voorzien.
− Asbesthoudende grond kan men eventueel laten reinigen in een hiervoor
vergunde grondreinigingsinrichting. In Nederland kunnen partijen grond soms
worden gereinigd tot een restconcentratie < 10 mg/kg. Volgens VROM is er in
Nederland een nood aan bijkomende reinigingscapaciteit.
− bij een concentratie vrije vezels < 0,1 % kan geval per geval bekeken worden
wat de verdere bestemming is.
De lijst van erkende overbrengers voor asbestafval vindt u op de website van de
OVAM (www.ovam.be, rubriek “afval”, vervolgens “eindverwerking”, “verwerkers
(lijsten)”).
De OVAM heeft slechts een vaag omschreven bevoegdheid op vlak van
bescherming van de gezondheid: bij de uitgraving van de afvalstoffen moet de
gezondheid van de mens en het milieu gevrijwaard worden (art. 5 van het
afvalstoffendecreet).
De arbeidswetgeving is dienaangaande veel uitgebreider en gedetailleerder. Voor
specifieke vragen over beschermende maatregelen voor werknemers kan u de
dienst Toezicht op het Welzijn op het Werk van de FOD Werkgelegenheid te
contacteren.
78

2.6.4 Bodemsaneringen in Vlaanderen
De OVAM heeft een aantal bodemsaneringsprojecten met asbestafval uitgevoerd.
2.6.4.1 Opruimen van asbestcementdraailingen
In het verleden werden asbestcementdraailingen vrij frequent gebruikt als een
functionele ophoging op particuliere terreinen. Het gaat hier vooral over het
verharden van opritten en tuinpaden. In een aantal gevallen werden de draailingen
ook gebruik als fundering voor wegen. ..
Deze draailingen zijn productieafval van het slijpen van moffen (uitsparingen) aan
het uiteinde van asbestcementbuizen en waren vroeger gratis verkrijgbaar.
Draailingen bevatten losser gebonden asbest dan asbestcementplaten maar
worden nog steeds ingedeeld als hechtgebonden asbest.
Deze praktijken vonden vooral plaats in de streken waar de asbestnijverheid
gevestigd was. De overheid noch de producenten zelf hebben een inventaris
bijgehouden van het wijdverspreide kleinschalig gebruik.
In april 2004 heeft de OVAM in samenwerking met de gemeentebesturen Kapelleop-den-Bos
en Willebroek en de onderneming Eternit n.v. een project opgestart om
na te gaan op welke particuliere terreinen asbestcementdraailingen aanwezig zijn.
Inwoners van de gemeenten Kapelle-op-den-Bos, Willebroek, Puurs, Mechelen,
Meise, Londerzeel, Grimbergen en St-Amands konden zich voor dit project
aanmelden. Ruim 1000 percelen werden aangemeld waarop vervolgens een
bodemonderzoek werd uitgevoerd.
Bij de uitvoering van het bodemonderzoek werd nagegaan of er draailingen
aanwezig waren alsook wat het risico is dat van de draailingen uitgaat. Op basis
van de saneringsurgentie werden de terrein ingedeeld in 5 categorieën, gaan van
zeer urgent te saneren tot terreinen waar de draailingen een laag risico vormen
omdat ze afgedekt liggen. Op 483 percelen bleken asbestcementdraailingen
aanwezig te zijn Voor deze percelen werd een bodemsaneringsproject opgesteld.
Op 407 percelen dient effectief gesaneerd te worden. Op de overige percelen
liggen de draailingen veilig afgedekt en dient niet gesaneerd te worden. Op vraag
van de inwoners zal de OVAM op 56 van deze percelen alsnog de draailingen
verwijderen met een financiële tussenkomst van de eigenaars
Op 26 maart 2007 werd gestart met de ambtshalve sanering van de draailingen.
De planning voorziet om de sanering af te ronden in het voorjaar 2008. Bij de
uitvoering van de sanering worden alle mogelijke veiligheidsmaatregelen genomen
om stofopwaai te voorkomen. Tot op heden werden dan ook geen asbestvezels in
de omgeving geteld. Meer gedetailleerde info over dit project kunt u nalezen op de
website van de OVAM.
Gedurende het volledige project is er ook een uitgebreide communicatie gevoerd
naar alle betrokken personen, gaande van de eigenaars/bewoners van de te
saneren percelen, de buurtbewoners en gemeentebesturen. De communicatie
werd gevoerd via verschillende kanalen gaande van persoonlijke briefwisseling,
publicatie in locale pers, nieuwsbrieven en websites.
79

2.6.4.2 Andere saneringsprojecten
Er zijn nog een aantal belangrijke saneringen die momenteel afgewerkt of lopend
zijn.
Zo onder meer:
- sanering van voormalige productie-eenheden en omgeving: Balmat Mol (sanering
en sloop in de pijplijn), Modernit-Aalst (voorzorgsmaatregel: afgedekt met folie),
Alfit (isolatie), Eternit (isolatie-stort) en Scheerders Van Kerckhove (isolatie-stort)
- Sanering van andere sites: Blaasveld Broek (toegankelijke asbestverontreiniging
verwijderd, rest van de site verhard), voormalige scheepssloperij van Brugge
(isolatie en gedeeltelijke afvoer).
Gezien asbestvezels niet doorsijpelen naar het grondwater moet men met asbest
vervuilde bodem niet altijd verwijderen. Vaak is isoleren, beheersen en controleren
een betere optie. Soms moet er voor sanering gewacht worden op gerechtelijke
procedures. Men zal wel steeds preventieve maatregelen nemen in afwachting van
definitieve sanering.
2.7 Acties van de Vlaamse overheid
De overheid heeft al heel wat ondernomen maar het kan altijd beter. Zo is het
overleg tussen de verschillende overheden (Vlaamse overheid: bevoegd voor
leefmilieu – Federale overheid: bevoegd voor arbeidsbescherming) in 2007
aanzienlijk toegenomen.
Begin 2007 heeft de Vlaams minister van Leefmilieu het “Vlaams actieplan asbest”
opgesteld om het risico van asbestblootstelling verder te beperken. Het actieplan
omvat 23 acties en gaat uit van een aantal risicosituaties.
Hieronder volgt een greep uit de acties met vermelding van de risicosituatie
waaraan de actie dient te verhelpen. Sommige van deze acties moeten nog in
wetgeving worden omgezet (situatie begin 2007).
Risicosituatie - actie:
• onzorgvuldige verwijdering of werken door particulieren & éénmansbedrijfjes:
aanpassing milieuwetgeving voor particulieren: verbod op ontmossen daken –
verwijdering asbesthoudend materiaal mag enkel door een erkende
verwijderaar tenzij in geval van asbestcement dat makkelijk kan worden
gedemonteerd;
• asbesthoudende materialen in landbouwbedrijven:
Er is een brochure “asbest in land- en tuinbouwbedrijven opgesteld. 52 000
exemplaren zullen in maart 2007 via het tijdschrift Landgenoten naar alle landen
tuinbouwbedrijven verspreid worden.
• gebruik van asbesthoudende materialen op paden, wegen, erven e.d.:
saneringsproject voor asbestcementdraailingen rond Kapelle-op-den-Bos –
subsidies voor gemeenten vanaf 2008 voor het verwijderen van
asbesthoudende afvalstoffen;
• verontreiniging van bouwpuin met asbestafval:
Het selectief sloopbestek zal bij elke wijziging van de standaardbestekken voor
overheidsopdrachten in deze standaardbestekken worden opgenomen (het
selectief sloopbestek bepaalt dat bij een sloop de verschillende afvalstoffen
80

afzonderlijk worden gedemonteerd en afgevoerd) – een code van goede
praktijk voor omgang met asbestcement in containerdiensten wordt opgesteld,
deze code zal men indien mogelijk ook op containerparken toepassen –
gemeentes kunnen subsidies verkrijgen bij het gebruik van Copro-gekeurd
puin.
• bodemverontreiniging met asbest:
Gemeentes kunnen vanaf 2008 subsidie krijgen voor het saneren van
asbesthoudende gronden.
de OVAM ontwikkelt een risico-evaluatiemodel en een saneringsnorm voor
asbest – de sanering van asbesthoudende bodem wordt voortgezet in functie
van de prioriteitenlijst.
• inzameling asbestcement op containerparken:
Men stimuleert de inzameling door de milieuheffing voor het storten van
asbestcement op te heffen (deze actie is al uitgevoerd).
Men verleent de gemeentes subsidies voor het plaatsen van een
asbestcontainer (lopende actie). Gemeenten met minder dan 10 000 inwoners
mogen natuurlijk samenwerken om aan hun inzamelplicht voor hechtgebonden
asbestafval te voldoen (vb. door het uitbaten van een intergemeentelijk
containerpark).
Werknemers die kunnen worden blootgesteld aan asbest moeten verplicht een
opleiding volgen (art. 38, KB 16-03-06). Werknemers op containerparken zullen
beter worden beschermd door in overleg met de FOD Tewerkstelling een code
van goede praktijk over de omgang met asbest op te stellen en door
containerparkwachters via de gemeenten aan te moedigen de bestaande
VDAB-opleiding containerparkwachter te volgen.
(http://www.vdab.be/beroepen/containerparkwachter.shtml). Eventueel kan
men de containerparkwachters een bijkomende, praktische opleiding over
asbestherkenning laten volgen.
Gemeenten kunnen 50 % subsidies verkrijgen indien ze een investering
doorvoeren op het containerpark voor een minimum bedrag van 5 000 euro. De
subsidie wordt berekend op het BTW-vrije investeringsbudget. Arbeidsuren
worden niet gesubsidieerd. De investering kan vb. de aankoop van een
(bijkomende) container zijn voor de inzameling van asbestcement of,
eventueel, een andere technische maatregel. Aanvragen worden onderzocht
door de dienst gemeenten van de OVAM.
• asbest op stortplaatsen:
Er wordt een code van goede praktijk opgesteld om het storten van
asbestcementafval veiliger te maken – er is een test opgesteld (de
“vezelvrijstellingstest”) om de mate van vezelvrijstelling van asbestafval en dus
het type stortplaats voor het afval objectief te bepalen. De test wordt wettelijk
verankerd door hem op te nemen in het Compendium voor Monsterneming en
Analyse van afvalstoffen.
• asbest in de omgevingslucht:
er wordt een luchtkwaliteitsnorm in het Vlarem opgenomen. Hoewel de norm
nu al overal in Vlaanderen wordt gehaald kan deze norm dienen als ijkpunt om
het risico rond risicopunten of bij sporadische ongelukken in te schatten.
Het “Vlaams actieplan asbest” wordt getrokken door het team milieugevaarlijke
stoffen van de cel lucht van AMINAL
(contactpersoon: mirka.vanderelst@lne.vlaanderen.be).
Andere beleidsmaatregelen zoals het oprichten van een Vlaams asbestfonds en
het verplicht stellen van een asbestattest worden onderzocht.
Het asbestfonds moet de lokale overheden financieel bijspringen bij het inzamelen
81

en verwerken van asbestafval via gemeentelijke containerparken. Voormalige
asbestproducten zouden een bijdrage aan dit fonds kunnen leveren.
Bij de overdracht van bepaalde risicogebouwen (met mogelijke asbestbesmetting)
kan men verplichten tot het afleveren van een asbestattest waarin het aanwezige
asbest wordt geïnventariseerd. Zo’n attest kan enigszins worden vergeleken met
de voor ondernemingen verplichte asbestinventaris.
Sommigen vragen de invoering en uitbreiding van het begrip “onverschoonbare
fout” van de werkgevers, zodat alle professionele slachtoffers van asbest op gelijke
wijze worden vergoed. De Belgische Regering heeft eind 2006 de oprichting van
een vergoedingsfonds voor alle asbestslachtoffers in haar programmawet
opgenomen. Het fonds zou in 2007 worden opgericht.
82

2.8 Vragen en antwoorden over asbest
2.8.1 Welke publicaties over asbest zijn er ?
De overheid stelt heel wat informatie over asbest op Internet ter uwer beschikking.
In onderstaande tabel vindt u een overzicht. Alle publicaties kan u van Internet
downloaden.
De publicaties bevatten minder gedetailleerde informatie dan deze tekst maar
volstaan meestal om een concreet probleem op te lossen. De publicaties zijn in
kleurendruk en worden geïllustreerd met foto’s.
Titel
uitgever & datum
doelgroep
thema
webadres
Publicaties over asbest
“Asbest in en om het huis”
AMINAL, 2006 (update)
voor de particulier
informatie over de asbesthoudende materialen die in een woning
kunnen voorkomen en hoe ermee om te gaan
http://lucht.milieuinfo.be/
“Asbest in land- en tuinbouwbedrijven”
voor de landbouwer
AMINAL, 2007
informatie over de asbesthoudende materialen in een landbouwbedrijf
en hoe ermee om te gaan
http://lucht.milieuinfo.be/
“Asbestinventaris en beheersprogramma”
voor elke ondernemer
FOD Werkgelegenheid, 2006 (update)
informatie over de verplichte asbestinventaris en over het
asbestbeheersprogramma
http://www.werk.belgie.be/publicationDefault.aspx?id=5096
“Asbest, veelzijdig maar levensgevaarlijk”
voor particulier en ondernemer
FOD Volksgezondheid & FOD Werkgelegenheid, 2006 (update)
informatie over werken met courante asbesthoudende
materialen
https://portal.health.fgov.be/pls/portal/docs/PAGE/INTERNET_PG/HOMEPAGE_
MENU/MILIEU1_MENU/CHEMISCHESTOFFEN1_MENU/ASBEST1_MENU/AS
BEST1_DOCS/ASBEST.PDF
“Een betere bescherming tegen asbest ... in het kort”
FOD Werkgelegenheid, 2006
voor werknemers
bondige flyer met overzicht beschermende maatregelen werksite
http://www.werk.belgie.be/publicationDefault.aspx?id=3680
Tabel 17. asbestpublicaties van Federale en Vlaamse overheid
83

2.8.2 Kan men via de merknaam weten of een product asbest
bevat ?
Dit is slechts zelden mogelijk.
Enkel zeer sporadisch heeft men zekerheid over de juiste merknaam van het
gebruikte materiaal. In vele gevallen is de producent van een product niet meer te
achterhalen of worden commerciële benamingen, afkomstig van één producent,
voor vergelijkbare producten van andere producenten gebruikt.
Vaak moet men ook de productiedatum kennen om uitsluitsel te hebben.
Soms kunnen de afmetingen van een daklei een indicatie geven over de
aanwezigheid van asbest. U vindt meer informatie hierover bij de “beslissingsboom
dakleien” in het eerste deel van dit document.
Om zeker te zijn dat een afvalstof asbest bevat is vaak een microscopische
analyse nodig. Een dergelijke analyse moet gebeuren door een door de FOD
Werkgelegenheid erkend laboratorium. Een analyse kost minimaal 50 euro (situatie
2006).
Indien men weet dat het product afkomstig is van Eternit of SVK en men heeft ook
een idee van de productiedatum dan kan men terecht bij:
− SVK: Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas, tel. 03/7604900, www.svk.be;
− Eternit: Kuiermansstraat 1 - 1880 Kapelle-op-den-Bos, www.eternit.be
telefoon: 015/71.71.71 - Fax: 015/71.71.79, gratis info: 0800/14.144
(particulieren) - 0800/14.145 (professionelen).
Onderstaande tabel bevat een lijst van diverse producten die hoofdzakelijk door de
onderneming Eternit geproduceerd werden, met bijhorende informatie over hun
asbesthoudende karakter. Deze info (met uitzondering waar gemarkeerd met ***)
werd meegedeeld door de onderneming Eternit. De lijst is uitermate onvolledig
omdat asbest in zoveel (bouw-) materialen is toegepast.
(product)naam asbesthoudend
?
Eerste
producten
asbestvrij
sinds
Altijd
asbestvrij
sinds
Alterna nooit - -
AC hanggoten en
bakgoten*
altijd - -
Acimex * altijd - -
Balmatt koord*** ? ?
Bardit gevelplaten* altijd - -
Big-Ben leien* altijd - -
Bloembakken soms 1985 1985
B-platen* altijd - -
Van wanneer
zeker
asbestvrij ?
Van wanneer
zeker
asbesthoudend
?
84

Bouwmaterialen
van Eternit
soms 1980 einde 1997
Buizen van Eternit soms - Midden
1998
Canaletas* altijd - -
Carat** nooit - -
Country Glasal * altijd - -
Country leien * altijd - -
Doublex
onderdakplaten*
altijd - -
Duraco** nooit - -
Ecolor soms - 1994
Eflex soms 1986 1994 dikke platen
van 4,5 of 7.5
mm
Elo, Elostone* altijd - -
Eterboard** nooit - -
Eterdecor** noot - -
Eterflex** nooit - -
Eterna leien* altijd - -
Eterspan soms 1985 1986 vermelding
NT
Etertile** nooit - -
Eterwall platen* altijd - -
Exterelo* altijd - -
Extru soms
(niet als extru
NT)
1992 1994
Fassal* altijd - -
Flexomuur tegels* altijd - -
G-tegels* altijd - -
Glasal soms 1986 1994 - Glasal met
vermelding
NT -
dikke platen
van 4, 5 of
7.5 mm
Glasal S* altijd - -
dikke platen van
3.2 en 6 mm
dikke platen van
3.2 of 6 mm
85

Golfplaten soms 1988 einde 1997 -merknaam
Ecolor (vanaf
1994)
Granité vloertegels* altijd - -
Granitex soms 1986 1994
Induco M** nooit - -
Induco HD** nooit - -
Klingerit***
(dichtingsmateriaal)
Leidingkokers,
afvoerbuizen en
andere
vormstukken
altijd - -
soms - 1996
- platen met
veiligheidsstrip
Leien soms 1988 1996 -merknamen
Alterna en
Stonit,
-formaten
60*40, 60*32
en 45*32
Massal* altijd - -
Menuiserite soms
(behalve NT)
Metallic** nooit - -
Mineral Hardboard altijd - -
Mirral** nooit - -
Multex leien* altijd - -
Multiboard** nooit - -
Multico** nooit - -
Natura** nooit - -
New Promina** nooit - -
Novilon waarschijnlijk - -
Nobranda** nooit - -
Pical plafondtegels* altijd - -
Pical (A)* altijd - -
1986 1994 steeds
gemarkeerd
als
menuiserite
NT
86

Picalux* altijd - -
Pieritte* altijd - -
Promabest* altijd - -
Promassal** nooit - -
Promina, new
Promina**
nooit - -
Promatect-H** nooit - -
Promatect-L of
Promatect LA**
nooit - -
Promatect-100** nooit - -
Rairnuré* altijd - -
riool- en persbuizen
van Eternit
altijd - - Afvoerbuizen ('batiment' buizen)
kunnen zowel AT als NT zijn
Romana dakplaten* altijd - -
Schoolborden soms - -
Sidings** nooit - -
Sidingboard* nooit - -
Stonit soms altijd Altijd
Tac-Fire** nooit - -
Tacboard** nooit - -
Unico** nooit - -
Winco** nooit -
Tabel 18. asbest in producten
(* niet meer in productie, ** nieuw product, *** niet meegedeeld door Eternit)
2.8.3 Wat kost een asbestanalyse ?
Een analyse van asbest in materialen kost ca. 50 tot 100 euro indien het
laboratorium bij de analyse enkel een lichtmicroscoop gebruikt. Dit volstaat meestal
voor een voldoende identificatie.
Bij gebruik van een elektronenmicroscoop (vb. bij een veegmonster) stijgt de prijs
tot ca. 400 euro.
Deze analyse kan worden uitgevoerd door een labo dat door de Federale
overheidsdienst Tewerkstelling erkend is voor de analyse van asbest in materialen.
Indien de toezichthoudende ambtenaar dit oplegt moet men een beroep doen op
een dergelijk erkend labo.
Er zijn ook laboratoria die erkend zijn voor analyse van asbest in de lucht. In het
kader van het KB van 16-03-06 moeten luchtmetingen door erkende labo’s worden
uitgevoerd. De prijs van een luchtmeting en de daaropvolgende analyse bedraagt
al snel meer dan 300 euro.
87

2.8.4 Moet men asbest steeds verwijderen ?
Dit is niet altijd nodig.
Algemene regel is dat materiaal met hechtgebonden asbest in goede staat niet
verwijderd moet worden. Dergelijke materialen vormen geen onmiddellijk risico
zolang men het materiaal ongemoeid laat.
Bij vrij of weinig gebonden asbest is een risico-inschatting door experts vaak
aangewezen.
Zich informeren is aangewezen, onnodige bekommernis vooraf is echter onnodig
en nutteloos. Uit talrijke studies met duizenden meetresultaten blijkt dat de
concentratie aan vezels in gebouwen waarin asbesthoudende stoffen zijn
aangewend veelal heel laag is, vaak niet hoger dan deze in de buitenlucht (nl. 100
tot 1000 vezels/m³, bron: Environmental Protection Agency).
Het verwijderen zelf kan vaak meer gevaren opleveren dan het materiaal gewoon
laten zitten. Bij het verwijderen van sommige soorten asbesthoudend materiaal uit
gesloten ruimtes kan er nog gedurende lange tijd een hoge restconcentratie in de
ruimte achterblijven.
Uit metingen is gebleken dat de concentratie aan asbestvezels in
gebouwen toeneemt na een verwijdering van asbest, zelfs als deze
verwijdering volgens the "state of the art" gebeurde. De verhoogde
concentraties worden in sommige gevallen waargenomen tot 5 jaar na de
verwijderingswerken. Om het gezondheidsrisico te beperken is het dan
ook niet altijd nodig om asbesthoudende materialen in goede staat uit
gebouwen te verwijderen.
In Nederland heeft TNO een onderzoek uitgevoerd naar de gevaren bij het
verwijderen van asbest. Het Nederlandse ministerie van VROM heeft vervolgens
standaardvoorschriften opgesteld. Deze standaardvoorschriften zijn gepubliceerd
in de Staatscourant 1994, 106 (08.06.94) en kunnen besteld worden bij het
distributiecentrum van VROM ( 00 31/ 900 8052).
Het risico bij verwijderen hangt wel af van de binding van het asbest.
Bij het verwijderen van bijv. gelijmde asbestbevattende vinyltegels en van
geschroefde hechtgebonden asbestbevattende materialen is het risico eerder
gering. Bij het verwijderen van asbestbevattende vinylvloerbekleding op
steenachtige of houtachtige ondergrond is het risico dan weer groter (uit
standaardvoorschriften van VROM).
Indien het asbest toch verwijderd wordt (bijvoorbeeld omdat het materiaal in
slechte staat is, of omdat men verbouwingswerken plant) dient de verwijdering in
de meeste gevallen te gebeuren door een erkende verwijderaar overeenkomstig
de bepalingen uit de Codex voor welzijn op het werk. Deze erkende verwijderaars
zullen de verwijdering op veilige wijze uitvoeren.
Particulieren moeten de Codex echter niet naleven en worden dus ook niet
verplicht een erkend verwijderaar te consulteren. In vele gevallen is dit wel sterk
aan te raden, gelet op het risico van inademing van asbestvezels. Het laboratorium
voor Industriële Toxicologie van de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal
Overleg beschikt over veel praktische kennis over de risico’s en mogelijke
beschermende maatregelen bij verwijdering van vrij of weinig gebonden asbest
(het algemeen telefoonnummer van de Federale overheidsdienst werkgelegenheid,
arbeid en sociaal overleg is 02/233.41.11, website www.werk.belgie.be).
88

2.8.5 Wat kost het om asbestafval te laten verwerken (2007) ?
De verwerking van afvalstoffen die losgebonden of vrije asbestvezels bevatten is
niet goedkoop. Op dit ogenblik bedraagt de verwerkingsprijs voor losgebonden
asbest ca. 1 000 euro/ton. Deze prijs omvat alle eindverwerkingskosten: zowel de
behandelingskosten als de kosten voor het storten van het behandelde materiaal.
Niet inbegrepen zijn de kosten om het asbest uit het te slopen gebouw/constructie
te verwijderen en om het asbest te vervoeren van de sloopplaats tot aan de
vergunde behandelingsinrichting. De bovenvermelde verwerkingsprijs is gebaseerd
op het gewicht van de aangevoerde afvalstof (dus het gewicht van de volledige
afvalstof waarin het asbest vervat is).
De verwerking van asbestcement is ook vrij duur, hoewel een voorafgaande
cementering niet vereist is.
Vanaf 1 januari 2008 moet men op elk containerpark asbestcement aanvaarden.
Voor kleine hoeveelheden zal dit in de toekomst gratis moeten gebeuren.
Containerparken behouden wel de vrijheid om grote hoeveelheden te weigeren.
De stortkosten op een stortplaats van inerte afvalstoffen bedragen in 2007,
exclusief aanvoerkosten, ongeveer 70 euro/ton.
In 2005 bedroeg de gemiddelde stortkost nog ongeveer 45 euro per ton
asbestcement. De prijs is dus met 55% gestegen hoewel de overheid in 2007 de
milieuheffing voor asbesthoudend afval heeft afgeschaft (voorheen 11 euro per
ton) om het storten goedkoper te maken en dus de legale inzameling van
asbesthoudend afval te stimuleren.
2.8.6 Waar naartoe met asbestcement ?
Men mag asbestcement afvoeren naar een vergund containerpark, een vergunde
categorie I of cat. III stortplaats of een vergunde containerdienst.
Containerparken zijn vanaf 1 januari 2008 verplicht om asbestcement te
aanvaarden (actie 55 van het Uitvoeringsplan huishoudelijke afvalstoffen). In
principe moeten de gemeenten een beperkte hoeveelheid zelfs gratis aanvaarden.
De overheid zal vastleggen over welke hoeveelheid het gaat. In afwachting hiervan
moet men op de meeste containerparken nog betalen voor de afgifte van
asbestcement. Voor afgifte van grotere hoeveelheden asbestcement op het
containerpark zal men ook in de toekomst moeten blijven betalen volgens het
principe de vervuiler betaalt.
De inzameling moet gebeuren in een afzonderlijke container voor asbestcement
(artikel 5.2.2.1.3., §3 van het Vlarem).
Hoewel asbestcement gevaarlijk afval is, mag asbestcement ook rechtstreeks
afvoeren naar een vergunde stortplaats voor inert afval (de zogenoemde categorie
III stortplaatsen, deze van rechtswege, dit is automatisch, ook vergund als
categorie I “monostortplaats voor gevaarlijke afvalstoffen die bestaan uit
asbestcement of andere asbesthoudende bouwmaterialen.” De stortplaatsen
moeten wel een aantal bijkomende voorwaarden naleven zoals een afzonderlijk
stortvak voor asbestafval, dagelijks afdekking en besproeiing van het afval).
Een particulier, zelfstandige of kleine ondernemer mag het asbestcement zelf
afvoeren indien over “eigen” asbestcementafval gaat (dit betekent asbestcement
voortgebracht door eigen activiteiten). In alle andere gevallen moet de afvoer
gebeuren door een bij de OVAM erkende overbrenger voor gevaarlijk afval (meer
bepaald een overbrenger erkend voor de afvoer van asbestafval).
89

2.8.7 Juridisch: is asbestafval gevaarlijk afval ?
Indien men een afvalstof als “gevaarlijk afvalstof” beschouwt dan heeft dit gevolgen
voor de wijze van ophaling en verwerking van deze afvalstof. Voor gevaarlijke
afvalstoffen zijn er strengere voorwaarden: de afvalstoffen moeten onder meer
gescheiden worden opgehaald en men moet ze verwerken in gespecialiseerde
inrichtingen.
Alle asbesthoudende afvalstoffen zijn juridisch gevaarlijke afvalstoffen geworden
sinds de laatste wijzigingen van Vlarem II (juni 2006).
Een uitzondering kan worden gemaakt voor afvalstoffen waarin asbest in heel lage
concentraties voorkomt. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn voor een partij grond
met een heel lage concentratie asbest.
Wanneer asbest in een afvalstof voorkomt in een concentratie < 1 g/kg (of 0,1
procent) dan is dit afval geen gevaarlijk afval. Het Vlarea vermeldt immers dat
wanneer een kankerverwekkende stof met een concentratie lager dan 0,1 procent
in een afvalstof voorkomt, deze afvalstof dan geen gevaarlijke afvalstof is.
De stof asbest zelf behoort tot de kankerverwekkende stoffen (carcinogene stof
categorie I, dus bewezen kankerverwekkend).
2.8.8 Mag men asbestafval met een stofzuiger opruimen ?
Het verwijderen van asbeststof met een stofzuiger is absoluut uit den boze, tenzij
men gebruik maakt van een stofzuiger met speciale filter. Een gewone stofzak van
een stofzuiger houdt het asbeststof niet tegen, integendeel: het asbeststof wordt
nog meer in de omgevingslucht geblazen.
Asbeststof kan daarentegen wel als volgt verwijderd worden:
− de bodem wordt licht met water bevochtigd om opwaaien van het stof tegen te
gaan. Het asbeststof wordt opgeveegd en in een dubbele kunststof verpakking
gedaan;
− op de verpakking brengt men een asbeststicker aan;
− men laat de verpakking ophalen door een voor het ophalen van asbest
erkende overbrenger.
Er zijn stofzuigers op de markt die met een absoluutfilter of HEPA-filter uitgerust
zijn. Dergelijke stofzuigers kunnen wel gebruikt worden voor het verwijderen van
asbest. Het zijn meestal stofzuigers voor industriële toepassingen. Er zijn ook al
"huishoudelijke" stofzuigers op de markt die met een absoluutfilter kunnen uitgerust
worden. De prijs van dergelijke filters is bovendien geen hinderpaal. Deze filters
zijn ook geschikt om een aantal allergieveroorzakende stoffen in huis zoals
excreties van de stofmijt te verwijderen.
Men moet wel opletten wanneer men deze filters gebruikt om asbeststof te
verwijderen: zo is bijv. de wijze waarop de filterzak van het toestel zonder risico
van stofverspreiding vervangen kan worden cruciaal. Industriële toestellen geven
dienaangaande meer garanties. Ook moet een gebruikte filter bij vervanging
beschouwd worden als gevaarlijk asbesthoudend afval en overeenkomstig
afgevoerd.
90

2.8.9 Is ontmossen van daken toegelaten ?
Het ontmossen van asbestbevattende daken met hogedruk systemen is niet
toegelaten.
2.8.9.1 Onderzoeksgegevens
Het afspuiten van daken gebeurt meestal met hogedrukreinigers. Uit metingen
blijkt dat bij het reinigen van asbestdaken er onaanvaardbaar hoge concentraties
asbest in de omgevingslucht kunnen voorkomen. De Federale Overheidsdienst
Tewerkstelling mat tijdens een campagne in 1998 en 1999 concentraties van ca. 1
miljoen vezels/m³, dit zijn concentraties waarbij er volgens de Codex strenge
beschermingsmaatregelen nodig zijn. Er zou ook telkens asbesthoudend slib in de
goten terechtkomen.
Uit de WTCB studie "asbestvrijstelling door het reinigen van asbesthoudende
daken" (2002) blijkt het volgende:
bij reiniging van asbestcementleien komt ongeveer 4 à 5 g asbest per m² dak vrij of
tussen de 600 en 850 g asbest voor een gemiddeld dak. Ca. 95% van het
vrijgestelde asbest bevindt zich in het reinigingswater, de rest komt in de lucht
terecht.
In de omgeving van het asbesthoudend dak kunnen er zich in de directe omgeving
vezels neerzetten op de bodem, in het gras, in de goot, e.d. die vervolgens als
secundaire bron fungeren. Gezien de bron na een tijd verdwijnt, zal de
concentratie progressief verminderen. Deze bronnen zullen hierbij telkens een
bijdrage leveren aan de algemene achtergrondconcentratie in de lucht en het
water.
Slechts een klein deel van het asbest zou als vrije vezels vrijkomen. Het andere
gedeelte zijn vezelbundels en vezels verankerd in restjes cement die op termijn
echter ook vrije vezels kunnen vrijgeven.
De conclusie van de WTCB-studie is:
werknemers die gedurende lange tijd (20 jaar, helft van de werktijd)
reinigingswerken uitvoeren aan asbesthoudende daken en die geen
beschermingsmiddelen zoals een ademhalingsmasker gebruikt hebben,
hebben een significant hoger risico van mesothelioom en longkanker
2.8.9.2 Wetgeving
Het bewerken, snijden of schoonmaken met hogedrukreinigers of
luchtcompressoren van objecten of ondergronden uit of bekleed met
asbesthoudend materiaal is in het KB van 16 maart 2006 verboden. Het gebruik
van schuurschijven, slijpmachines en droge straalmiddelen is ook verboden.
De verbodsbepaling is wel enkel van toepassing op een situatie met werknemers,
ze geldt dus in principe niet voor particulieren of voor éénmansbedrijfjes, tenzij
deze laatste erkend zijn als asbestverwijderaar.
Er is dan ook een aanvulling van hoofdstuk 6.4 van Vlarem II met boven vermelde
verboden in opmaak. De verboden worden hiermee ook op particulieren van
toepassing. De aanpassing zal gebeuren omstreeks het midden van 2007.
In afwachting van deze aanpassing neemt de OVAM voorlopig het volgende
standpunt in:
Het verspreiden van vrije asbestvezels is strijdig met artikel 12 en met artikel 5 van
het afvalstoffendecreet: "het is verboden afvalstoffen achter te laten of te
verwijderen in strijd met de voorschriften van dit decreet of de uitvoeringsbesluiten
91

ervan" en "het afvalstoffenbeleid heeft tot doel de gezondheid van de mens en het
milieu te vrijwaren tegen de schadelijke invloed van afvalstoffen …." .
Het verspreiden van asbestvezels is ook strijdig met artikels 4.7.0.1.3° en 6.4.0.1
van het Vlarem waarin o.m. vermeld wordt dat er bij bewerkingen met
asbesthoudende producten geen noemenswaardige milieuvervuiling door
verspreiding van asbestvezels of -stof mag plaatsvinden.
Bij overtredingen tegen het afvalstoffendecreet kunnen de daartoe aangewezen
OVAM ambtenaren en de officieren van gerechtelijke politie een Proces Verbaal
opstellen (artikel 55, §2 van het afvalstoffendecreet). Overtredingen tegen het
Vlarem kunnen bovendien geverbaliseerd worden door de gemeentelijke milieuambtenaren.
Er is overigens nog geen milieuvriendelijk alternatief met aanvaardbaar resultaat
voor de ontmossing en/of reiniging van asbestcementen daken. De enige
milieuhygiënisch aanvaardbare oplossing is dan ook het vervangen van de
dakbedekking door asbestvrije nieuwe materialen. Men voert een vervanging vaak
enkel uit om esthetische redenen: het mos tast het asbestcement slechts langzaam
aan.
2.8.9.3 Juridisch precedent
Op 12 oktober 1999 heeft de Burgerlijke Rechtbank te Leuven een professioneel
dakwerker veroordeeld tot het betalen van een materiële en morele
schadevergoeding aan omwonenden. De dakwerker voerde ontmossingswerken
uit met een hogedrukreiniger waarbij een grijze nevel zich over de tuin en de
woning van de buren verspreidde.
De rechtbank oordeelde dat het al jaren bekend is dat asbest schadelijk is zodat
wie professioneel actief is niet onwetend kan en mag zijn. Tijdens de werken werd
geen enkele maatregel genomen om de verspreiding van asbestvezels te
voorkomen, wat in strijd met het Vlarem (zie hierboven) en met de Richtlijn EEG
87/217 van 19 maart 1987.Ook het uitgieten van het vervuilde water in de tuin van
de omwonenden werd als een fout bestempeld.
Ook de verzekeraar van de opdrachtgever werd mee veroordeeld. De dakwerker
werd ook veroordeeld om de verzekeraar BA privé-leven van deze opdrachtgever
te vrijwaren (Tijdschrift voor Milieurecht, 2000, nr. 338).
2.8.10 Hoe zich beschermen tegen het inademen van vezels ?
De maskers met zogenaamd P3-filter bieden een behoorlijke bescherming tegen
inademing van vezels.
Een gewoon wegwerpmasker daarentegen is absoluut niet geschikt want dit
masker belemmert de inademing van de kleinste en dus meest risicovolle vezels
helemaal niet.
Met de huidige kennis van zaken lijkt het gebruik van P3-filter aangewezen bij de
verwijdering van afval met vrij of los gebonden asbest en bij verwijdering van afval
met hechtgebonden asbest in gesloten ruimtes.
Een volgelaatsmasker biedt een betere bescherming dan een halfgelaatsmasker.
De meest optimale bescherming biedt een volgelaatsmasker aangesloten op een
persluchtfles. Het masker wordt in overdruk gehouden. Een beschermingsfactor
van 2000 is hiermee theoretisch haalbaar. Het gebruik van perslucht wordt
natuurlijk enkel uitgevoerd door professionele verwijderaars.
92

Het gebruik van een masker is één van de laatste stappen in een keten van, bij
voorkeur preventieve, maatregelen.
2.8.11 Wat bij asbest in een gehuurd of gekocht goed ?
Het gebeurt dat een huurder of koper asbesthoudend materiaal aantreft in zijn
woning of bedrijfsgebouw. Huurders/kopers vragen zich soms af of dit risico’s
inhoudt en wie er moet opdraaien voor de kosten van een eventuele verwijdering.
De milieuwetgeving bevat geen bepalingen die deze verantwoordelijkheid regelen.
De informatie hieronder wordt onder het grootst mogelijke voorbehoud gegeven.
Bij verhuring van een gebouw is het volgende van toepassing, rekening houden
met artikel 7 van de handelshuurwet van 30.04.1951 en met art. 1719 tot en met
art. 1721 van het Burgerlijk Wetboek:
− De huurder kan vrijwaring inroepen wanneer een gebouw zodanig is besmet
door asbest dat het gebruik ervan verhinderd wordt. Vrijwaring betekent
juridisch de garantie dat iemand genot kan hebben van een zaak of recht. De
eigenaar/verhuurder moet instaan voor de verwijdering van het asbest.
− Als de contaminatie minder groot is moet onderzocht worden of de uit te
voeren werken als herstelwerkzaamheden kunnen beschouwd worden. Grote
herstellingen zijn ten laste van de verhuurder, kleine van de huurder.
Onder kleine werken worden soms werken verstaan waarvan de kosten drie jaar
huur niet te boven gaan. De huurder mag deze uitvoeren mits hij de verhuurder in
kennis stelt. De kosten kunnen door de verhuurder worden terugbetaald wanneer
deze zijn akkoord heeft gegeven.
De huurder zal er dus het beste aandoen de verhuurder in gebreke te stellen. De
verhuurder zal moeten tussenkomen op basis van de beginselen van het burgerlijk
recht. Dit betekent niet dat hij op strafrechterlijk vlak vrijuit gaat: indien hij
opzettelijk zijn medewerking weigert, kan hij als mededader of medeplichtige
vervolgd worden wegens inbreuken op de Codex.
Een cursus over het contractenrecht, o.m. over het begrip “verborgen gebrek”,
vindt U bij http://www.law.kuleuven.be/contractenrecht/cursus B.O. inhoud.html.
2.8.12 Wat bij een bodemvervuiling met asbest ?
In het verleden werd asbestcement vrij frequent gebruikt voor het verharden van
opritten, lokale wegen e.d. Deze praktijken vonden vooral plaats in de streken waar
de asbestnijverheid gevestigd was zoals in o.m. de gemeenten Londerzeel,
Kapelle-op-den-Bos, Tisselt, Willebroek, Meise en Nieuwenrode. Zo kon iedereen
tot 1976 bij de onderneming Eternit "draailingen" ophalen, wat een afvalproduct is
van de productie van asbestcement. De overheid noch de producenten zelf
hebben een inventaris bijgehouden van dit wijdverspreide kleinschalig gebruik.
Dergelijk gebruik leidt nu vaak tot problemen. De OVAM maakt echter op
gecoördineerde wijze werk van het asbestprobleem in bodems.
U kan de afdeling bodemonderzoek van de OVAM contacteren (
015/284.284) wanneer uw bodem of oprit met asbest verontreinigd is of
wanneer U een vermoeden van een dergelijke verontreiniging hebt. Er
is geen onmiddellijke reden tot grote ongerustheid tenzij het
93

asbestcement zich vrij aan de oppervlakte bevindt en er stof opwaait (bijv. bij
langdurige droogte).
2.8.13 Is er een risico in de omgeving van stortplaatsen ?
In de periode tussen 1996 en 1999 werd de asbestconcentratie in de lucht
gemeten in de omgeving van 2 stortplaatsen voor inert afval en van een
monostortplaats voor asbestafval. De meetresultaten bleken geruststellend: de
gemeten concentraties zijn slechts lichtjes hoger dan de achtergrondconcentratie
in een stedelijke of residentiële omgeving. De gemeten concentraties zijn ongeveer
even groot als deze in een industriële omgeving en zijn lager dan de door Vito
voorgestelde grenswaarde voor niet-arbeidssituaties van 1000 vezels/m³ (Vito is de
Vlaamse Instelling voor Technologisch Onderzoek).
Men schat het bijkomende risico voor de omwonenden van een stortplaats op
basis van de beschikbare gegevens als beperkt in.
Metingen blijven wel momentopnames. De exploitant zal meestal op de hoogte zijn
van de aanwezigheid van een meetteam, de exploitatie gedurende de
meetcampagne is niet altijd representatief voor de dagelijkse gang van zaken. Ook
kunnen de lokale weersomstandigheden zoals windrichting een grote invloed
hebben op de gemeten concentraties, ten goede of ten slechte.
Het in de praktijk na te leven principe blijft steeds dat men elke blootstelling aan
asbest die redelijkerwijze kan worden vermeden, hoe klein ook, moet vermijden.
Een onberispelijke dagdagelijkse bedrijfsvoering is de belangrijkste maatregel om
de omwonenden en vooral de eigen werknemers van de stortplaats te
beschermen.
Sinds juni 2006 mag de stortplaatsexploitant die nog asbestcement wil aanvaarden
dit volgens de EEG wetgeving enkel nog doen in een aangepast stortvak dat
dagelijks wordt afgedekt en dat regelmatig wordt besprenkeld. Het ter plaatse met
water reinigen van geledigde containers lijkt ook aanbevelenswaardig.
Een mogelijkheid om het vezelverspreiding op stortplaatsen verder te beperken is
het verpakt aanleveren van asbesthoudend afval. Vooral afsluitbare bigbags met
lussen zijn hiervoor heel geschikt. Bij het lossen en uitstorten van de afvalstoffen
en het egaliseren van de stortplaats blijft deze verpakking behouden zodat er veel
minder vezels en stof vrijkomen.
2.8.14 Is er een risico in en nabij containerparken ?
OVAM bezit een analyseverslag van een meetcampagne in 2006 rond een open
asbestcementcontainer in een containerpark.
Drie maal was het meetresultaat lager dan de detectielimiet voor asbestvezels (<
0,01 vezels/cm³).
Bij de 4e meting telde men 13 “asbestverdachte“ vezels. Dit kunnen echter
evengoed andere vezels zijn, met de gebruikte methode (methode voor metingen
van asbestconcentratie in arbeidsomstandigheden met fasecontrastmicroscopie)
kan men geen onderscheid maken tussen verschillende vezelsoorten.
Bij deze laatste meting werd er geveegd rond de container en was men een lading
golfplaten aan het lossen en aan het aandrukken (dit laatste is eigenlijk “not
done”).
De meetresultaten waren dus geruststellend.
94

Metingen blijven wel momentopnames. Het zou nuttig kunnen zijn metingen
gedurende een langere tijd op een containerpark uit te voeren.
Een onberispelijke dagdagelijkse bedrijfsvoering blijft ook hier de belangrijkste
garantie om het risico te beperken. Men kan de bezoekers van de containerparken
voldoende informeren (vermijd breuk, vermijd contact van de platen met eigen
kleding, verpakking van het asbestcement vooraf is aanbevolen enz…), de
werknemers moeten enige kennis hebben van het risico en van de te volgen
werkwijze (opleiding), er dient voldoende toezicht te zijn.
De OVAM werkt samen met andere overheidsdiensten en met de Federatie van
Belgische milieubedrijven aan een Code van goede praktijk over hoe men in de
praktijk veilig kan omgaan met hechtgebonden asbestafval. De code richt zich op
de uitbating van containerdiensten, stortplaatsen en containerparken. Men
verwacht dat de Code afgewerkt zal zijn omstreeks het midden van 2007. Er zullen
tijdens de opstelling van deze code nog bijkomende luchtmetingen op
containerparken worden uitgevoerd.
2.8.15 Mag men nog asbestproducten gebruiken ?
In de Europese Gemeenschap mag men geen enkel asbesthoudend product nog
op de markt brengen of vervaardigen, enkele uitzonderingen voor onderzoek
daargelaten. Men mag nog wel bestaande asbesthoudende producten gebruiken
tot hun normale levensduur verstreken is.
Het gebruik van blauw asbest is reeds sedert 1978 verboden. Het KB van 23-10-
2001 vervangt het KB van 03-02-98 en verbiedt het op de markt brengen, het
produceren en het gebruik van alle amfiboolasbesthoudende en bijna alle
chrysotielasbesthoudende producten (ook asbestcement), met behoud van enkele
specifieke uitzonderingen.
Het KB van 23.10.2001 beperkt de uitzonderingen verder: dit KB verbiedt ook het
op de markt brengen en het gebruik vanaf 1 januari 2005 van chrysotielhoudende
"dichtingen en bekledingen die gebruikt worden in industriële processen en
installaties bestemd voor vloeistofcirculatie ter voorkoming van risico's verbonden
aan hoge temperaturen en drukken".
De Europese richtlijn 1999/77/EG van 26 juli 1999 verbiedt uiterlijk 1 januari 2005
op het op de markt brengen en het gebruik van alle soorten zuivere asbestvezels
of van producten waarin deze asbestvezels opzettelijk zijn toegevoegd. Enige
uitzondering op deze richtlijn is het gebruik van chrysotielasbest in membranen
voor elektrolyse.
Vlaanderen heeft deze richtlijn op 30 juni 2006 in haar milieuwetgeving
opgenomen.
men mag geen asbesthoudend materiaal meer op de markt brengen of
hergebruiken. Dit betekent NIET dat men nog in
gebouwen/constructies/machines aanwezige asbesthoudende
materialen ogenblikkelijk moet verwijderen: verwijdering is enkel
noodzakelijk wanneer er een risico is dat er asbestvezels uit de
materialen vrijkomen of wanneer het gebouw/de constructie/de
machine wordt gesloopt of gedemonteerd.
Asbesthoudend materiaal dat uit een gebouw is gehaald, mag men niet meer
(laten) hergebruiken of doorverkopen.
95

2.8.16 Welke vezels kunnen asbest vervangen ?
Onderstaand onvolledig overzicht geeft u een idee. Er zijn zoveel vezelachtige
materialen op de markt en er worden regelmatig nog nieuwe materialen ontwikkeld,
meestal voor specifieke toepassingen. De opvolging van deze evolutie valt buiten
de scope van deze tekst.
Organische vezels zoals kevlar, koolstofvezels e.d. kunnen asbestvezels
vervangen in toepassingen tot ongeveer 400 °C. Bij hogere temperaturen maakt
men gebruik van natuurlijke of geproduceerde anorganische vezels zoals
keramische vezels, glaswol, wollastoniet.
Er zijn vervangingen voor volgende toepassingen:
− asbest in asbestcement: polyvinylalcohol (PVA), cellulose, polyacrylonitrile
(PAN), glasvezel;
− asbest in wrijvingsmateriaal (remschoenen, koppelingsplaten): aramidevezels,
PAN, een combinatie van metalen en semi-metalen;
− asbest in dichtings- en pakkingsmaterialen: aramide vezels samen met
cellulose pulp, glasvezels met diverse minerale vulstoffen;
− asbest in composietmateriaal: aramidevezels, glasvezels, koolstofvezels,
katoen, organische vezels, man-made minerale vezels met minerale vulstoffen;
− asbest in hittebestendig textiel: mengsels van organische, glas-, metaal- en
synthetische vezels. Vuurvaste vezels bij hogere en synthetische vezels bij
lagere temperaturen.
2.8.17 Zijn andere vezels ook schadelijk ?
Er zijn zoveel soorten vezels in omloop dat men in dit bestek enkel een korte
introductie op de vraag kan geven.
Volgende vezelkenmerken veroorzaken volgens de huidige kennis de
schadelijkheid van vezels bij inademing:
− de fijnheid van de vezel: asbestvezels zijn heel fijne vezels met diameters tot
0,03 tot 0,04 µm. Asbestvezel(bundel)s kunnen net als andere vezels met een
diameter < 3 µm de longblaasjes bereiken (= definitie van inadembare vezel).
Dikkere vezels zijn niet inadembaar en worden dus als veiliger beschouwd.
Dikkere vezels kunnen wel nog hinderlijk zijn door ogen, huid en luchtwegen te
irriteren.
Fijnere vezels blijven ook langer rondzweven in de lucht. Deze tijd is ongeveer
omgekeerd evenredig met het kwadraat van de vezeldiameter. Een vezel met
een 10 maal kleinere diameter zal ongeveer 100 keer langzamer neerslaan;
− het kristallijn karakter: vezels met een kristallijn karakter zoals asbest splitsen
in de lengte in steeds dunnere en dus gevaarlijkere vezels. Amorfe vezels
daarentegen breken ook in dwarsrichting en kunnen dus niet of nauwelijks
gevaarlijk dun worden;
− de biopersistentie: hoe meer persistent hoe langer de schadelijke invloed in het
lichaam duurt. Zo is chrysotiel (wit asbest) gemakkelijker afbreekbaar in het
lichaam dan amosiet of crocidoliet (bruin of blauw asbest). Studies wijzen er
inderdaad op dat chrysotiel minder risicovol is voor de gezondheid;
− aanwezigheid van ijzer (nog hypotetisch): het in vele asbestvezels aanwezige
ijzer zou een rol kunnen spelen. Het ijzer zorgt voor een gemakkelijkere
opname van de vezels door cellen en het bevordert door zijn oxyderende
vermogen de vrijstelling van vrije radicalen. Vrije radicalen veroorzaken DNAschade
en verhogen dus het risico op kanker.
96

Deskundigen van het instituut voor Toegepast Natuurwetenschappelijk Onderzoek
(TNO) uit Delft menen dat voornamelijk de afmetingen van de vezels en de
snelheid waarmee de vezels oplossen in het menselijke lichaam de schadelijkheid
bepalen.
Om weinig risicovol te zijn, dienen vezels die asbest vervangen dus te bestaan uit
1. niet- of weinig bioresistente vezels die 2. dikker dan 3 µm zijn en 3. een amorfe
(niet-kristallijne) structuur hebben.
MMMF vezels of “man made mineral fibres” worden steeds meer gebruikt. Minerale
wol (glas- of steenwol) is het meest gebruikte vezeltype bij de MMMF vezels.
MMMF vezels zijn amorfe vezels en hebben een diameter van 0,2 tot 20 µm en
een lengte van 1 tot 1000 µm of meer.
De blootstelling aan dergelijke dunne minerale vezels is al tientallen jaren een feit,
zonder dat ernstige ziekteverschijnselen opgedoken zijn. In 1982 werd in een
conferentie te Kopenhagen over MMMF besloten dat, mochten deze MMMF vezels
onverhoopt toch als kankerverwekkend aangemerkt worden, het reële risico op
kanker dan zowel bij werknemers van productiebedrijven als bij gebruikers zo goed
als nihil is.
Hieronder volgt een uitgebreider toelichting per vezeltype.
Glaswol en rotswol
Glaswol en rotswol zijn beiden gemaakt uit anorganische minerale materialen die
men in overvloed in de natuur aantreft zoals basalt, zand, kalksteen. Men gebruikt
soms de verzamelnaam minerale wol voor beide producten.
Glaswolvezels zijn amorfe vezels met een dikte van 3 tot 12 µm, ze zijn dus
moeilijk inadembaar. Enkele speciale soorten met dunnere vezels kunnen
problematisch zijn (met name microglaswol met een vezeldikte tot slechts 0,1 µm,
o.m. gebruikt bij filtratie). Glaswol werd ontwikkeld om als asbestsubstituut te
dienen voor de isolatie van huizen. Glasvezels blijven maximaal 1 tot 3 jaar in het
lichaam. Voor glaswol werd in sommige studies bij dieren wel, in andere geen
carcinogeen effect vastgesteld. Ook stelde men longfibrose vast.
Er is echter geen bewijs dat glas- en steenwol bij mensen kanker veroorzaken.
Na onderzoek van tienduizenden werknemers op schadelijke effecten kwam men
begin de jaren negentig tot de conclusie dat glas- en steenwol nauwelijks gevaar
opleveren. De kans op longkanker bleek, ook bij hoge blootstellingen in een
productie-omgeving, zeer laag tot nul te zijn.
Glasvezel werd in 2002 door het IARC van groep 2B naar groep 3 verplaatst.
Nota Q van de Europese richtlijn 97/69 bevat biopersistentiecriteria voor MMVF
(“man made vitreous fibres”) waaronder minerale wol. Minerale wol die aan deze
criteria voldoet wordt ingedeeld in de categorie “niet in te delen”, wat betekent dat
er geen kankerverwekkende eigenschappen aan worden toegeschreven. Minerale
wol die in Europa wordt geproduceerd voldoet aan nota Q.
De vroegere indeling als mogelijk kankerverwekkend was gebaseerd op
dierproeven waarbij de dieren aan glaswol werden blootgesteld via niet-natuurlijke
opnamewegen, met name injectie en implantatie. Men stelde echter geen
cancerinogene effecten bij dieren vast wanneer de dieren hoge concentraties
vezels inademden.
Lichtere respiratoire aandoeningen zoals asthma, chronische bronchitis, een
pijnlijke keel, heesheid, hoesten en een moeilijke ademhaling worden wel
geassocieerd met de blootstelling aan glaswol zonder beschermende uitrusting.
Glaswolisolatie behoudt zijn typische gele kleur, ook vele jaren na de plaatsing.
97

Rotswol bestaat ook uit amorfe vezels. De meeste soorten bevatten weinig
inadembare vezels, de gebruikelijke dikte van rotswol is 5 tot 7 µm. Rotswol heeft
een donkerder bruine of grijze kleur waardoor men het soms verwart met amosiet.
De textuur en vezelgrootte is wel verschillend van deze van asbestvezels.
Enkele oudere studies gaven aanleiding tot enige ongerustheid doch deze
gegevens zijn naderhand niet bevestigd. Bij dierproeven veroorzaakt rotswol bij
inademing een minimale longfibrose doch geen kanker. Het IARC deelt rotswol in
bij groep 3 (niet in te delen) daar er onvoldoende bewijzen of zelfs indicaties zijn
dat rotswol, net zoals glaswol, voor de mens kankerverwekkend is.
keramische vezels (afkortingen RCF, SVF, MMVF)
Keramische vezels zijn amorfe synthetische vezels.
Deze groep vezels geeft op basis van proefdierenonderzoek het meest aanleiding
tot ongerustheid. Bij arbeiders die beroepsmatig worden blootgesteld aan
keramische vezels heeft men geen bewijs van toename van ademhalingsziektes
vastgesteld. Hamsters en ratten die langdurig werden blootgesteld aan
concentraties honderden keren hoger dan de concentraties waaraan arbeiders
werden blootgesteld, krijgen wel mesothelioom, longfibrose en longkanker.
Keramische vezels langer dan 5 µm en dunner dan 3 µm worden daarom
ingedeeld als mogelijk tot waarschijnlijk carcinogeen (IARC: groep 2B, EEG:
categorie 2).
Keramische vezels kunnen bij zeer hoge temperaturen, vanaf ca. 1200 °C, ook
kristallijn silicium (kristobaliet) beginnen vormen. Kristallijn silicium dat onder de
vorm van kwarts of kristobaliet wordt ingeademd, wordt door het IARC ingedeeld
als bewezen kankerverwekkend bij de mens (groep 1). Analyses van in ovens
gebruikt of aan hoge temperaturen blootgesteld keramisch materiaal toonde echter
geen significante concentraties kristallijn silicium aan.
Keramische vezels zijn minder duurzaam dan asbestvezels maar wel duurzamer
en biopersistenter dan bijv. glaswol. Keramische vezels blijven m.a.w. bij opname
langer in het lichaam achter dan glaswol of rotswol.
Keramische vezels gedragen zich anders dan asbest waardoor hun risico toch als
kleiner dan dat van asbestvezels wordt ingeschat: keramische vezels slaan sneller
neer uit de lucht en splitsen in dwarsrichting en niet in de lengte-as waardoor ze
moeilijker worden ingeademd en gemakkelijker worden uitgeademd.
Omdat keramische vezels duur zijn, gebruikt men ze ook op veel beperktere schaal
dan asbestvezels.
Het is dus op tot ogenblik overdreven het risico met asbest gelijk te schakelen.
Verder onderzoek lijkt wel nodig. Er zijn immers veel minder mensen aan
keramische vezels blootgesteld dan aan asbest waardoor het ook moeilijker is om
voldoende epidemiologische gegevens in te zamelen. Het alternatief, de
dierproeven, zijn soms onvoldoende betrouwbaar. Zo leidt een gedwongen
langdurige inademing van blauw asbest bij ratten niet tot ziekte, terwijl het bij
mensen net de gevaarlijkste soort asbest blijkt. De vezels moeten om gevaarlijk te
zijn namelijk korter zijn voor de testratten omdat ze kleinere longen hebben.
Men beveelt in tussentijd ondernemingen die keramische vezels verwerken aan om
dezelfde beschermende maatregelen te nemen als bij werkzaamheden met
chrysotielvezels.
Keramische vezels worden gemaakt door anorganische stoffen te smelten
(siliciumoxydes, aluminiumoxydes, zircoonoxydes, gecalcificeerd kaolienklei e.d.).
bij ongeveer 2000°C. De meeste keramische vezels wo rden vervaardigd in de
vorm van matten. Keramische vezels komen veel minder voor dan asbest, ze zijn
immers veel duurder. Men gebruikt keramische wol vooral als thermische isolatie,
98

in hoogovens en elektriciteitscentrales, niet in woonhuizen. Keramische vezels
worden ook gebruikt als dieseldeeltjesfilters.
Wollastonietvezels
Wollastonietvezels zijn natuurlijke kristallijne vezels van het veel voorkomende
mineraal wollastoniet (een calciumsilicaat, komt voor in kalksteen en dolomiet). De
vezels kunnen inadembaar zijn doch zijn ook goed oplosbaar in longvocht en dus
niet bioresistent. Ze worden om de laatste reden als relatief veilig beschouwd. Men
gebruikt wollastonietvezels als asbestvervangend frictiemateriaal, al of niet
gemengd met glasvezels.
Conclusie: het risico bij het gebruik van andere courante vezels is, hoewel niet
altijd onbestaand, in elk geval veel beperkter dan bij asbestvezels. Bij de andere
vezels lijken keramische vezels het meest aanleiding tot zorgen te geven.
Tips
Hoewel het risico bij gebruik van glas- en steenwol van een totaal andere orde is
dan bij asbest moet men toch elke onnodige blootstelling vermijden. Vandaar een
aantal tips voor het werken met glas- en steenwol:
− bewaar de voorraad altijd in een gesloten verpakking en open deze pas op uw
werkplaats;
− snij het materiaal altijd met een scherp mes op een vaste ondergrond en trek
het niet onnodig uit elkaar;
− voorkom het opwaaien van stof. Indien je in eenzelfde ruimte regelmatig glasof
rotswol verwerkt, verwijder het afval bij voorkeur met een stofzuiger met
speciale filter voor fijn stof in plaats van met de bezem of de hogedrukreiniger.
Indien je toch resten opveegt bevochtig vooraf het te vegen oppervlak licht;
− zet deuren en ramen zoveel mogelijk open;
− draag in kleine of slecht geventileerde ruimten een stofmasker (type P-2 of P-
3) en een beschermbril, werkhandschoenen en gesloten werkkleding die losjes
zit.
− Ga niet met de werkkleding nog aan in huis of in de auto. Trek de werkkleding
uit in een geventileerde ruimte. Spoel bij het douchen het stof eerst af met
water en gebruik daarna pas zeep.
De Nederlandse Arbeidsinspectie hanteert een veilige grenswaarde voor
beroepsblootstelling van 2 inadembare vezels per cm³ lucht (gemiddelde waarde
gemeten over een periode van 8 uren).
Andere vezels: afvalwetgeving
Afvalstoffen die meer dan 0,1 procent kankerverwekkende stoffen bevatten (stoffen
uit groep 1 of 2) zijn overeenkomstig afdeling 2.4 van het Vlarea gevaarlijke
afvalstoffen.
afval met meer dan 0,1 procent keramische vezels is gevaarlijk afval.
Het risico van keramische vezels is volgens de huidige kennis lager
dan bij asbestvezels. Omwille van het voorzorgsbeginsel moet men
keramische vezels echter net zo behandelen als asbestvezels.
Gevaarlijke afvalstoffen moeten overeenkomstig art. 23 van het afvalstoffendecreet
gescheiden ingezameld en afgevoerd worden. Afvoer moet gebeuren door een
erkende overbrenger van gevaarlijk afval.
Afval van keramische vezels moet bij afvoer verpakt worden in luchtdichte
recipiënten zoals bijv. een dubbelwandige gesloten kunststofverpakking.
99

Afval met keramische vezels met gelijkaardige kankerverwekkende eigenschappen
als asbestvezels moet men volgens art. 5.2.4.1.10 van Vlarem II op gelijke wijze
behandelen (solidificeren-storten) als asbesthoudend afval.
2.8.18 Wie moet de Codex Welzijn naleven ?
De Codex Welzijn op het Werk legt verplichtingen op aan werkgevers ter
bescherming van de gezondheid van hun werknemers.
De Codex is enkel van toepassing op “de werkgevers en de werknemers en de
daarmee gelijkgestelde personen bedoeld in artikel 2 van de wet van 4 augustus
1996 over het welzijn van de werknemers bij de uitvoering van hun werk”.
Elke werkgever moet de Codex naleven. Een voorbeeld: wanneer de eigenaar van
een appartementsgebouw er een conciërge met een arbeidsovereenkomst
tewerkstelt, moet de eigenaar bij het laten verwijderen van asbest uit het gebouw
de Codex wel (doen) naleven.
Particulieren en zelfstandigen die geen andere werknemers tewerkstellen moeten
de bepalingen van Codex niet naleven.
Dit betekent geenszins dat particulieren zomaar hun gang mogen gaan met
asbesthoudend materiaal. Dit zou vooreerst erg onverstandig kunnen zijn voor hun
gezondheid. Het Vlarem bevat ook algemene verplichtingen bij het omgaan met
asbest. In de loop van 2007 zal men tenslotte meer specifieke (verbods)bepalingen
over asbest in het Vlarem opnemen.
U vindt meer informatie over de toepassing van de asbestwetgeving in de Codex
op de website van de FOD Tewerkstelling.
De Codex bevat o.m. een heel scala van beschermingsmaatregelen wanneer men
asbestafval uit een gebouw wenst te verwijderen. De Codex volgt hierbij een
getrapt systeem. Naargelang men het risico bij een werk groter acht, zijn de na te
leven maatregelen strenger.
2.8.19 Wat is de asbestinventaris ?
De asbestinventaris geeft een overzicht van alle asbesthoudende materialen in
een onderneming. Iedere werkgever moet sinds 1 januari 1995 een dergelijke
inventaris opmaken en bijhouden (Afdeling II van het KB van 16 maart 2006).
De werkgever mag de inventaris zelf opstellen of kan hiervoor een beroep doen op
een laboratorium dat erkend is voor de identificatie van asbest in materialen. Hij
kan zich ook laten bijstaan door de preventie-adviseur en de leden van het Comité
voor preventie en bescherming op het werk.
De inventaris dient een lijst te bevatten van alle producten waar asbest in kan
voorkomen of in voorkomt, een beoordeling van de toestand van dit materiaal, een
lijst van alle werkzaamheden waarbij werknemers aan asbest kunnen blootgesteld
worden. Asbesthoudend materiaal moet in de inventaris vermeld worden ongeacht
de concentratie van asbest in het materiaal. Bij twijfel gaat men er steeds van uit
dat het materiaal asbest bevat.
De inventaris is niet van toepassing op de gedeelten van gebouwen, de machines
en installaties die moeilijk bereikbaar zijn en die in normale omstandigheden geen
100

aanleiding kunnen geven tot blootstelling aan asbest, tenzij er
asbestverwijderingswerken, sloopwerkzaamheden of andere werkzaamheden
zullen worden uitgevoerd die aanleiding kunnen geven tot asbestblootstelling.
De preventie-adviseur deskundig op het vlak van de arbeidsveiligheid en de
preventieadviseur-arbeidsgeneesheer van de bevoegde dienst voor Preventie en
Bescherming op het werk geven elk een schriftelijk advies over de inventaris. De
inventaris moet ter beschikking gehouden worden van toezichthoudende
ambtenaren van de FOD Werkgelegenheid.
Wanneer de inventaris aangeeft dat er asbest in het bedrijf aanwezig is dan moet
er een programma ter beheersing van het risico uitgewerkt worden.
Een kopie van de asbestinventaris moet worden voorgelegd aan elke externe
werkgever die werken komt uitvoeren op plaatsen waar asbestvezels kunnen
voorkomen. Zolang dit niet gebeurd is, mag de externe onderneming de werken
niet aanvatten.
Indien de externe werkgever de werken bij een zelfstandige of particulier uitvoert,is
er geen asbestinventaris verplicht.
In dat geval moet de werkgever alle nodige maatregelen nemen om de materialen
te identificeren waarvan men vermoedt dat ze asbest bevatten.
Bij twijfel moet men ervan uitgaan dat het materiaal wel degelijk asbest bevat.
2.8.20 Wat zijn de plichten van werkgevers bij asbestwerken ?
Het Koninklijk Besluit van 16 maart 2006 “betreffende de bescherming van de
werknemers tegen de risico’s van blootstelling aan asbest” is van toepassing bij
elke activiteit waarbij werknemers betrokken zijn.
Dit KB maakt deelt uit van de Codex over het Welzijn op het Werk (de vroegere
ARAB wetgeving). De Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid heeft deze
wetgeving opgesteld en is ook bevoegd voor de naleving ervan.
Voor algemene informatie over de noodzakelijke maatregelen bij werken met
asbesthoudende materialen kan u terecht bij de provinciale kantoren voor toezicht
op het Welzijn op het werk. U vindt de adressen in de tabel hieronder.
provinciale kantoren van het Toezicht op het Welzijn op het Werk
Antwerpen
Theater Building
Italiëlei 124 - bus 77
2000 ANTWERPEN
Tel.: 03 232 79 05
Fax: 03 226 02 53
Tww.antwerpen@werk.belgie.b
e
Oost-Vlaanderen
Centrum "Ter Plaeten"
Sint-Lievenslaan 33
9000 GENT
Tel.: 09 268 63 30
Fax: 09 268 63 20
tww.oost.vlaanderen@werk.bel
Brussel
Ernest Blerotstraat 1
1070 BRUSSEL
Tel.: 02 233 45 46
Fax: 02 233 45 23
tww.brussel@werk.belgie.be
Vlaams-Brabant
Philipssite 3A bus 8
3001 LEUVEN
Tel.: 016 31 88 30
Fax: 016 31 88 44
tww.vlaams.brabant@werk.belg
Limburg
TT 14 – Sint-
Jozefsstraat 10.10
3500 HASSELT
Tel.: 011 35 08 60
Fax: 011 35 08 78
tww.limburg@werk.belgie.be
West-Vlaanderen
Breidelstraat 3
8000 BRUGGE
Tel.: 050 44 20 20
Fax: 050 44 20 29
tww.west.vlaanderen@werk.bel
101

gie.be ie.be gie.be
Tabel 19. Infoloketten over bescherming tegen asbest
Voor schriftelijke vragen over de reglementering over de bescherming tegen asbest
kan u terecht bij de Algemene Directie Humanisering van de Arbeid, Ernest
Blerotstraat 1, 1070 Brussel (hua@werk.belgie.be).
2.8.21 Hoe erkend worden als verwijderaar van asbest ?
De Federale Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg
(www.werk.belgie.be) verleent de erkenningen voor het verwijderen/slopen van
asbesthoudende producten uit de gebouwen/constructies met gebruik van de
methode van de hermetische zone of van de methode van de couveusezak.
De voorwaarden en procedure om te worden erkend worden geregeld in het KB
van 28 maart 2007 betreffende “de erkenning van ondernemingen en werkgevers
die sloop- en verwijderingswerken uitvoeren waarbij belangrijke hoeveelheden
asbest kunnen vrijkomen”. Dit besluit treedt in werking op 1 juli 2007. Alle
bestaande erkenningen vervallen op 1 juli 2009.
Een formulier om een erkenning aan te vragen vindt u bij
http://www.werk.belgie.be/moduleTab.aspx?id=556&idM=176. Men moet de
aanvraag indienen bij de algemene directie Humanisering van de Arbeid van de
FOD Werkgelegenheid. Een procedure kan gemakkelijk een half jaar duren.
2.8.22 Hoe erkend worden als overbrenger van asbestafval ?
Een persoon die asbesthoudend afval van derden afvoert naar een vergunde
inrichting moet bij de OVAM erkend zijn als overbrenger van gevaarlijke
afvalstoffen. Het moet met name erkend zijn als overbrenger van asbesthoudend
afval.
Men kan een erkenning bij de OVAM aanvragen. De modaliteiten vindt men op de
website van de OVAM.
De aanvraag bevat onder meer informatie over de solvabiliteit en de deskundigheid
van de overbrenger en over ingezette vervoersmiddelen en een geldig
verzekeringscontract.
Het verzekeringscontract moet bij het vervoer van asbestcement een dekking
geven van 2 50 000 euro per schadegeval. Bij het vervoer van ander gevaarlijk
afval (bijv. los asbest) dient de dekking 2 500 000 euro of 5 000 000 euro per
schadegeval te bedragen.
Indien de OVAM de erkenning verleent wordt de overbrenger opgenomen in het
register van overbrengers.
Particulieren, zelfstandigen en kleine ondernemers zijn van rechtswege, dus
automatisch, erkend voor het vervoer van hun eigen asbestafval naar een
vergunde inrichting. Ook gemeenten en verenigingen van gemeenten zijn van
rechtswege erkend voor het vervoer van huishoudelijke en/of eraan gelijkgestelde
afvalstoffen.
102

De verplichtingen bij het vervoer van afvalstoffen worden beschreven in hoofdstuk
Vijf van het Vlarea.
2.8.23 Hoe zit het met de ADR reglementering ?
Asbest wordt vermeld op de lijst van gevaarlijke stoffen
van het ADR. Het wordt als volgt ingedeeld: carcinogeen
categorie I, R45 (kan kanker veroorzaken), R48/23
(=gevaar voor ernstige gezondheidsschade bij
langdurige blootstelling bij inademing), T (=giftig). Asbest
wordt ingedeeld in ADR-gevarenklasse 9: “diverse
gevaarlijke stoffen en voorwerpen.”
Figuur 15
De ADR-reglementering kan van toepassing zijn bij het vervoer van sommige
soorten asbesthoudende afvalstoffen. Deze reglementering is NIET van toepassing
op transporten van:
− asbest, zodanig gefixeerd in een natuurlijk of kunstmatig bindmiddel dat tijdens
het transport geen gevaarlijke hoeveelheden vezels en inadembaar asbest
kunnen vrijkomen (bijv. asbestcement);
− asbesthoudende producten die zodanig verpakt zijn dat tijdens het transport
geen gevaarlijke hoeveelheden vezels en inadembaar asbest kunnen
vrijkomen.
Indien de ADR-reglementering van toepassing is moeten de vervoersonderneming
en de vrachtwagen over een ADR-erkenning beschikken en de vervoerder moet
een aangepaste ADR-opleiding gevolgd hebben.
Voor meer informatie over de ADR wetgeving kan men de Federale
Overheidsdienst voor Mobiliteit en Vervoer contacteren (mobilit.fgov.be).
2.8.24 Zijn er andere verwerkingsmogelijkheden behalve
cementering ?
In België zijn er voor afval met vrije asbestvezels op dit ogenblik geen andere
verwerkingsmogelijkheden dan het cementeren van het afval.
Er zijn proefprojecten uitgevoerd door verscheidene bedrijven om het asbestafval
op de werf te verwerken. De resultaten waren niet bevredigend. Productietechnische
problemen veroorzaakten meestal ook emissies van vezels.
Een bedrijf uit Kallo-Beveren onderzocht de inkapseling in een polymeer, maar
staakte uiteindelijk het initiatief. Tijdens het proefproject bleek dat niet voldaan
werd aan de milieuvoorwaarden.
Solvay ontwikkelde een verwerkingsmethode die erin bestaat asbestvezels op te
lossen in fluorzuur. Het voordeel van dit proces is dat de vezels vernietigd worden.
De overblijvende zure oplossing kan geblust worden tot een chemisch stabiel en
niet toxisch eindproduct. Nadeel is echter dat er gewerkt moet worden met een
zeer corrosief en giftig zuur. Ook dit initiatief geraakte niet voorbij het proefstadium.
In Frankrijk heeft de onderneming Inertam (939200 Saint-Denis, 6, rue Ampère,
Tour Perrin, tel. 0033 49 22 93 97, een dochter onderneming van Electricité De
France) sedert 1995 een mobiele installatie voor het verglazen van asbestafval.
De installatie bevindt zich te Morcenx in de Landes. De jaarlijkse capaciteit
bedraagt 16 000 ton.
Het asbestafval wordt gesmolten bij 1600 °C met beh ulp van een plasmatoorts.
103

Jaarlijks worden er enkele duizenden tonnen asbest verwerkt. Het verglaasde of
lavavormige residu is volledig stabiel en inert en bevat geen vezels meer. Dit
absoluut veilige materiaal kan als vervanger van kwarts of basalt als bouwstof
gebruikt worden.
Kostprijs voor de verwerking varieert in functie van de samenstelling en van de
aangeleverde hoeveelheden, van 990 euro tot 1 400 euro/ton (cijfers van 2003,
exclusief transportkosten en taks) wat ongeveer evenveel is als in geval van
cementatie.
Vanuit milieuhygiënisch standpunt is een dergelijke verglazing of vitrificatie op
lange termijn wel een betere oplossing dan cementering: bij verglazing wordt de
asbestvezel immers vernietigd. Nadeel is echter dat het proces heel veel energie
nodig heeft.
Meer informatie over vitrificatie vindt u bij www.europlasma.com/. In Japan en
Frankrijk zijn er nog andere plasmaovens die aangewend worden voor het
verglazen van bodem- en vliegassen van afvalverbranding.
Belangrijk om weten is dat voor uitvoer van asbestafval een kennisgeving vereist
is. Zowel de overheden van het land van uitvoer (voor het Vlaamse gewest is dit de
OVAM) als van het land van invoer moeten hun toestemming geven.
In Duitsland had de onderneming asbestEx-System GmbH (19306 Neustadt-
Glewe) een installatie om asbest in een draaitrommeloven te verwerken bij 800 tot
1200 °C. Het asbest viel uiteen in onschadelijke ma gnesiumsilicaten en in oxiden.
In het eindproduct zou met 95 procent zekerheid nog max. 0,1 procent asbest
voorkomen. Het eindproduct zou in aanmerking komen voor hergebruik bij de
wegenbouw. Kostprijs zowat 1000 mark/ton. Deze onderneming bestaat niet meer.
Er zouden op experimenteel niveau processen ontwikkeld of al beproefd zijn om
asbest chemisch in zuur milieu volledig af te breken:
In Nederland startte de onderneming Sita Ecoservice in 2003 in Almelo een
pilootinstallatie op voor de fysisch-chemische verwerking van asbestafval tot een
inerte grondstof met het “Tresenerie” procédé.
In een kunstofzak verpakt asbesthoudend afval wordt in een gesloten vat vermalen
en vervolgens bij een temperatuur van omstreeks 230 °C met natronloog chemisch
afgebroken. De asbestvezels worden omgezet tot onschadelijke natriumsilicaten.
De verwerking zou 80 procent zuiniger zijn dan het pyrometallurgisch smelten. Het
asbesthoudend afval wordt vermalen in 2 luchtdichte voedingsbunkers waarbij de
dubbel verpakte kunststofzakken vooraf niet geopend dienen te worden. Het
vermalen materiaal wordt naar de reactor geleid.
De Nederlandse proefinstallatie vertoont echter nog kinderziektes. Indien de
schaalvergroting zowel technisch als economisch toch haalbaar blijkt zouden er in
Nederland en België plaats zijn voor enkele installaties met een jaarlijkse
verwerkingscapaciteit van 40 000 tot 80 000 ton asbesthoudend materiaal.
Meer informatie over deze fysisch-chemische verwerking kunt u bekomen bij de
heer Herman Snellink van Sita Ecoservice (tel. 0031 546 58 85 88).
2.8.25 Mag asbestafval in Vlaanderen in- of uitgevoerd
worden ?
Dit wordt geval per geval bekeken door de OVAM.
104

De uitvoer van asbesthoudend afval is onderworpen aan Vlaamse en Europese
milieuwetgeving, meer bepaald aan het Vlarea en aan de EEG Verordening 259/93
(vanaf 12 juli 2007 wordt deze verordening vervangen door Verordening
1013/2006).
Volgens deze richtlijn wordt afval dat asbestvezels en -stof bevat als een "rode lijst"
afvalstof beschouwd: Asbestafval wordt in bijlage IV van de Verordening vermeld
onder de code RB010.
Dit betekent dat de in- en uitvoer van asbestafval tussen EEG lidstaten en in/uit de
EEG aan de strengste procedure wordt onderworpen. Voor elk afval uit de rode lijst
is een "kennisgevingsprocedure" van toepassing. Bij verwijdering van de afvalstof
kunnen de landen van herkomst, doorvoer en bestemming hierbij stelselmatig
bezwaar indienen op basis van volgende principes: nabijheid (de afvalstof moet bij
voorkeur verwerkt worden in de dichtstbijgelegen vergunde inrichting), voorrang
voor nuttige toepassing (in afvalstoffenverwerkende inrichtingen moeten bij
voorkeur afvalstoffen verwerkt worden die nog nuttig kunnen toegepast worden) en
zelfvoorziening (elke lidstaat moet bij voorkeur in staat zijn om zijn eigen
afvalstoffen te verwerken).
Let wel: deze principes kunnen niet ingeroepen worden bij de nuttige toepassing
van een afvalstof omdat men dan het principe van vrij verkeer van goederen en
diensten moet vrijwaren. Bij asbestafval is er echter altijd sprake van verwijdering
want asbestafval mag niet meer worden hergebruikt.
Wanneer één van de bevoegde autoriteiten een bezwaar indient mogen de
transporten niet plaatsvinden.
Concreet zal de OVAM bij de beoordeling van een aanvraag tot in- of uitvoer van
een stroom asbestafval vooral nagaan of de eindverwerking milieutechnisch
verantwoord is en of het transport op verantwoorde wijze gebeurt.
2.8.26 Hoeveel asbest is in Vlaanderen gebruikt ?
Er zijn weinig gegevens beschikbaar. De gegevens zijn soms ook tegenstrijdig.
In België zijn er per inwoner veel asbestvezels verwerkt. Waarschijnlijk was de
aanwezigheid van een aantal belangrijke asbestcementproducenten in Vlaanderen
daar niet vreemd aan. Een belangrijk deel van de productie van asbesthoudende
materialen, met name ongeveer de helft van de productie van asbestcement, zou
wel uitgevoerd zijn.
De OVAM raamt dat men in Vlaanderen 2 tot 4 miljoen ton asbesthoudend
materiaal heeft gebruikt.
In 2004 kwam er in Vlaanderen volgens een schatting van de OVAM 48 000 ton
asbesthoudend afval vrij (gebaseerd op gegevens van de producenten). De
containerparken in Vlaanderen ontvingen in 2004 ongeveer 26 000 ton
asbestcement. De vergunde stortplaatsen meldden dat er 51 900 ton
asbesthoudend afval werd gestort. Deze cijfers omvatten dus niet het illegaal
storten.
OVAM schat de jaarlijkse hoeveelheid asbestafval die in Vlaanderen vrijkomt op
50 000 tot 60 000 ton.
De OVAM heeft geen accurate gegevens over de totale hoeveelheid
asbesthoudend afval die tot op heden in Vlaanderen reeds is ingezameld.
Rekening houdend met de belangrijkste periode waarin asbesthoudend materiaal
105

is gebruikt (1945-1995) en met een veronderstelde levensduur van 50 jaar voor
asbesthoudend materiaal (dan vooral voor asbestcement) schat de OVAM dat men
tot eind 2005 minder dan 1 miljoen ton asbesthoudend afval heeft verwerkt.
De tabel hieronder vat de conclusies nog eens samen:
op de markt
gebrachte
producten
Jaarlijks afgevoerd
asbestafval
Totaal afgevoerd tot
op heden
hoeveelheid asbesthoudende producten
Vlaanderen België Betrouwbaarheid
gegevens
2 tot 4 miljoen
ton
50 000 tot 60 000
ton (gegevens
OVAM)
max. 1 miljoen
ton*
4 tot 8 miljoen
ton
Behoorlijk
100 000 ton hoog (voor
Vlaanderen)
onvoldoende info Beperkt
*: schatting enkel gebaseerd op levensduur asbesthoudend bouwmateriaal
Tabel 20. hoeveelheid asbesthoudend materiaal in Vlaanderen
Indien het huidige verwijderingstempo wordt gehandhaafd, zou er dus nog
minimaal 40 jaar nodig zijn om al het asbesthoudend materiaal te verwijderen.
2.8.27 Hoe zit het met asbest in schepen ?
In schepen werd vroeger veel asbesthoudend isolatiemateriaal gebruikt:
spuitasbest in zeeschepen, zachte en harde asbestcementplaten, asbestkoord en
asbesthoudende thermische isolatie van machines, ketels en buizen in schepen
van allerlei types.
Uit de studie van Ecolas “Risico-evaluatie en saneringsprogramma voor
asbestblootstelling in Vlaanderen” (2000), blijkt dat in Vlaanderen illegale
scheepsherstellers, die zowel droge (op het droogdok) als natte herstellingen
doen, asbesttoepassingen met losse vezels verwijderen zonder dat ze erkend zijn
als asbestverwijderaar.
De studie geeft tevens aan dat illegale sloop van asbesthoudende materialen
mogelijk is bij verschillende scheepssloperijen evenals enkele schrootbedrijven die
onderdelen van oude schepen behandelen.
Wereldwijd varen ongeveer 45 000 zeeschepen rond. De schepen worden na een
gemiddelde levensduur van 28 jaar gesloopt. Men sloopt jaarlijks meer dan 1 000
grotere schepen. Dit gebeurt vooral in Aziatische ontwikkelingslanden: in India (de
helft), Pakistan, Bangladesh, Vietnam, de Fillipijnen, China maar ook in Mexico en
Turkije.
De schepen worden vaak gesloopt op het strand, zonder droogdok of
hefapparatuur en zonder beschermingsmaatregelen voor de arbeiders.
In 1998 verkocht bijvoorbeeld het Nederlandse Nedlloyd, een van de drie grootste
106

containerrederijen, 7 schepen voor de sloop in Azië.
Er wordt nog niet veel gedaan tegen het ondeskundig slopen van schepen,
simpelweg omdat het voor veel werkgelegenheid en grondstoffen zorgt. Zo is in
India 15% van het staal dat als bouwmateriaal wordt gebruikt afkomstig uit
sloopschepen.
Op het niveau van de Internationale Maritieme Organisatie (IMO) wil men een
internationaal aanvaarde regelgeving uitwerken voor deze sector. Het ziet er naar
uit dat men pas in 2009 tot een algemeen aanvaard kader zal komen en dat men
dit kader niet voor 2015 zal uitvoeren.
Bij de OVAM coördineert de cel scheepvaart het beheer van haven- en
scheepvaartgebonden afvalstoffen. Contactpersoon is Peter Van Den Dries.
107

2.9 Asbest op Internet
Hieronder volgt een selectie van informatieve websites over asbest.
Belgische websites
http://www.ovam.be/ De website van de Openbare Vlaamse
Afvalstoffenmaatschappij. Bij de rubriek “afval”, vervolgens
“afvalstromen”, “bouw- en sloopafval” vindt u bij “asbestfractie”
meer info en een aantal documenten over asbest
http://www.werk.belgie.be/d
etailA_Z.aspx?id=790
http://www.werk.belgie.be/
moduleTab.aspx?id=556&i
dM=237
http://www.werk.belgie.be/d
efaultTab.aspx?id=249
het thema asbest van de Federale Overheidsdienst
Tewerkstelling. Dit kan een eerste bron van informatie zijn
voor wie iets wil weten in verband met de arbeidswetgeving.
U vindt er ook de publicaties van de FOD, o.m. een publicatie
over de asbestinventaris
Hier vindt u lijsten van door het ministerie van Arbeid erkende
labo's voor het meten van asbestvezels in de lucht, voor het
identificeren van asbest in materialen (zie bij “erkende
laboratoria”) en van erkende verwijderaars (slopers) van
asbesthoudende materialen
De afdeling Toezicht op het Welzijn op het Werk (de
voormalige Technische en medische Inspectie) houdt toezicht
op asbestverwijderingswerken
www.fmp-fbz.fgov.be/ Het Fonds voor beroepsziekten vergoedt schade door
beroepsziekten. U vindt hier ook informatie over het recent
opgerichte asbestfonds.
www.abeva.be/ ABEVA, de Vereniging van asbestslachtoffers in België
(Asbestos Belgium Victims Association).
De website bevat uitgebreide info over o.m. de
schaderegeling bij asbestziektes, zowel voor België als voor
Nederland en Frankrijk
europa.eu.int/eurlex/nl/search.html
http://www.emis.vito.be/navi
gator/default.asp
http://www.fibrecount.nl/bnl
_site/index.html
Op deze zoekpagina vindt men via het trefwoord “asbest” de
EEG -wetgeving over asbest
via de milieunavigator kunt u zelf de volledige Vlarem en
Vlarea wetgeving raadplegen. U kunt bijvoorbeeld zoeken op
het sleutelwoord "asbest". Een handleiding voor het
raadplegen van de milieunavigator vindt u bovenaan in de
menubalk van de milieunavigator.
Een site van het onder meer in asbest gespecialiseerde
studiebureau/laboratorium Fibrecount met behoorlijk wat
technische en informatie
108

www.minvrom.nl/pagina.ht
ml?id=8329
www.asbestonline.nl/enter.
php?gap=risico&id=91
Nederlandse sites
Een schat van informatie op de VROM website.
Meer dan 20 publicaties over het omgaan met asbest
eenvoudig risico-inschattingsmodel voor asbest in gebouwen
www.asbestkaart.nl/ Uitgebreide lijst van productnamen, leveranciers en
producenten van in Nederland voorkomende asbesthoudende
producten, uitgebreide lijst van risicoberoepen
www.asbestnet.nl/ diverse info met o.m. een lijst van risicoberoepen
www.asbestslachtoffers.nl/ Het Instituut Asbest Slachtoffers is een gezamenlijk initiatief
van het Comité Asbestslachtoffers, werkgevers- en
werknemersorganisaties, het Verbond van verzekeraars en de
Nederlandse overheid. Het helpt Nederlandse slachtoffers en
zorgt voor bemiddeling, advies en voorlichting
www.infomil.nl/publi/publica
t.htm
www.oshaslc.gov/SLTC/asbestos/inde
x.html
Op deze site kunt u een uitgebreid Nederlands document over
asbest ("242 vragen over asbest") bestellen of als zipbestand
downloaden. De inhoud is wel voor een belangrijk deel
toegespitst op de Nederlandse wettelijke verplichtingen
andere buitenlandse sites
De OSHA-website (Amerikaanse Occupational Safety &
Health Administration) biedt een adembenemende
hoeveelheid info, met o.m. de “asbestos advisor 2.0”, een
expertsysteem voor wie professioneel betrokken is bij
asbestwerken
www.hse.gov.uk/asbestos/ De asbestos site van het Engelse “Health and Safety
Executive”. Heel wat praktische info over hoe uitvoeren van
asbestwerken bij de rubriek “asbestos essentials”
www.inrs.fr/ Het Institut National de Recherche et de Sécurité (INRS) is
het Franse overheidsinstituut dat zich bezig houdt met de
preventie van arbeidsongelukken en van beroepsziekten.
www.btinternet.com/~ibas/i
ndex.htm
www.pearsonandpearsonlaw.com/asbestos/
International Ban Asbestos Secretariat: de internationale
ontwikkelingen rond asbest, o.m. de lijst van landen die
asbest al geband hebben
op deze site van het Amerikaanse advocatenkantoor Pearson
& Pearson vindt men cijfers in tabelvorm over het aantal
Amerikaanse asbestslachtoffers, onderverdeeld per geslacht,
leeftijd, ras, staat, beroep, industrietak
www.uralasbest.ru/ website van de grootste asbestproducent ter wereld
www.pp.okstate.edu/ehs/lin
ks/asbestos.htm
De “online safety library” geeft u een lijst van talrijke
(Amerikaanse) links naar andere asbestsites
109

http://www.chrysotile.com/ In het Canadese "chrysotile Institute” participeren zowel de
overheid en werknemersorganisaties als niet-gespecificeerde
industrieën (asbestproducenten). Men vermeldt als
doelstelling: “promote the adoption and application of
appropriate prevention and control measures, regulations,
standards, work practices and techniques for the safe use of
chrysotile”. Canada is de enige Westerse producent van wit
asbest
http://www.mesotheliomafacts.com/
minerals.usgs.gov/minerals/
pubs/commodity/asbestos/i
ndex.html – myb
www.epa.gov/iris/sub
st/0371.htm - I.B.
website met hoofdzakelijk medische info over mesothelioom
cijfers over de ontginning en productie van asbest bij de
USGS (United States Geological Service)
gedetailleerde medische info over kankerrisico bij
asbestblootstelling
varia
www.opb.be/inhoud.htm Op de website “Ondersteuning Preventie en Bescherming”
vindt men informatie over gevaarlijke stoffen in het algemeen
zoals diverse KB’s
micro.magnet.fsu.edu/
primer/virtual/virtual.ht
ml
www.oshaslc.gov/dts/sltc/methods/ino
rganic/id191/id191.html
virtuele bediening van verschillende soorten microscopie. Bij
de collectie beelden zit jammer genoeg geen asbestmonster
het herkennen van asbest met een polarisatiemicroscoop
Tabel 21. Asbest op internet (sommige links zijn ook in de tekst vermeld)
110

3 Definities en begrippen
− absoluutfilter (HEPA-filter of High Efficiency Particulate Air filter):
een absoluutfilter is in staat om 99,97 procent van de deeltjes groter of gelijk
aan 3 µm uit de lucht te filteren. De filter werd in eerste instantie ontwikkeld
door het Amerikaanse leger om militair personeel te beschermen tegen de
inademing van schadelijk radioactief plutoniumstof. De filter bestaat uit
ultrafijne glasvezels, welke in lamellen opgevouwen zijn om de oppervlakte
zoveel mogelijk te vergroten. Daar de HEPA-filter duur is worden er meestal
een aantal andere filters voorgeschakeld.
Tegenwoordig heeft men ook al ULPA filters (Ultra-Low Penetration Air), welke
tot 99,99 procent van deeltjes groter of gelijk aan 0.12 µm (bijv sommige
virussen) uit de lucht kunnen filteren;
− aërodynamische diameter: de snelheid waarmee een partikel in een aërosol
uitzakt door de zwaartekracht hangt af van de vorm, de afmetingen, de
dichtheid en de viskeuze weerstand bij het bewegen door lucht.
De AED van een partikel is de straal van een bolvormig deeltje met dichtheid
één (1 kg per dm 3 , de dichtheid van water) dat dezelfde uitzaksnelheid in
hetzelfde gas heeft als dit partikel. Deeltjes met dezelfde AED vertonen
hetzelfde dynamische gedrag in een gas;
− ARAB: het Algemeen Reglement op de Arbeidsbescherming. Het ARAB wordt
nu geleidelijk vervangen door de “Codex over het welzijn op het werk”. Dit is
een werk van lange adem.
− asbestverdacht product: een product of materiaal dat mogelijk asbest bevat.
Het product moet dus worden behandeld alsof het asbest bevat;
− beschermingsfactor:
kenmerk van een ademhalingsmasker: de verhouding tussen de concentratie
vezels in de omgevingslucht en de concentratie vezels die worden ingeademd.
Hoe hoger de beschermingsfactor, hoe beter de bescherming.
Bij asbestverwijderende bedrijven test men periodiek een individuele maskerdrager
combinatie om de beschermingsfactor te kennen. De pasvorm van een
masker op het gelaat is immers bij iedereen verschillend.
Er is een onderscheid tussen de beschermingsfactor die bij zo een test moet
worden gehaald (2000 bij volgelaatsmasker, 100 bij halfgelaatsmasker) en de
werkelijke of nominale beschermingsfactor. Deze laatste is meestal een stuk
lager omwille van een niet-perfecte aansluiting op het gezicht, irritatie, losser
worden van de aansluitriemen bij langdurig gebruik, baardgroei enz..
Er is ook een onderscheid tussen de in een test gemeten beschermingsfactor
en een door de fabrikant aan een ademhalingsbescherming toegewezen
beschermingsfactor. Dit laatste is de waarschijnlijke beschermingsfactor
wanneer het ademhalingsmasker perfect past en men het masker gebruikt in
overeenstemming met de instructies.
− carcinogeen (kankerverwekkend):
Er zijn voornamelijk 2 klassieke methoden om kankerverwekkende
eigenschappen aan te tonen: via dierproeven (waarvan men dan aanneemt dat
de stof/invloed een gelijkaardig effect op de mens zal hebben) of via
epidemiologische studies, waarbij het aantal kankers bij een blootgestelde
groep wordt vergeleken met een niet- of minder blootgestelde controlegroep.
Het IARC (International Agency for Research on Cancer) deelt stoffen in
naargelang hun kankerverwekkende eigenschappen voor de mens:
groep 1: kankerverwekkend voor de mens (voldoende bewijs)
groep 2A: waarschijnlijk kankerverwekkend
groep 2B: mogelijk kankerverwekkende eigenschappen
groep 3: niet in te delen
groep 4: waarschijnlijk niet-kankerverwekkend
Het Amerikaanse EPA hanteert volgende indeling:
111

groep A: kankerverwekkend (voldoende epidemiologisch bewijs)
groep B1: waarschijnlijk kankerverwekkend (beperkt epidemiologisch bewijs)
groep B2: waarschijnlijk kankerverwekkend (voldoende bewijzen via
dierenproeven)
groep C: mogelijk kankerverwekkend (bewerkte bewijzen via dierenproeven)
De Europese Unie heeft de volgende indeling:
categorie 1: kankerverwekkend voor de mens (voldoende bewijs oorzakelijk
verband)
categorie 2: waarschijnlijk kankerverwekkend voor de mens (voldoende bewijs
voor een sterk vermoeden, vaak gebaseerd op dierproeven);
categorie 3: mogelijk kankerverwekkend voor de mens (aanwijzingen, doch
onvoldoende voor indeling in groep 2).
Het ACGIH (“American Conference of Governmental Industrial Hygienists”) en
het Amerikaanse NTP (“National Toxicology Program”) hanteren nog eigen,
gelijkaardige, indelingen.
− categorie 1-stortplaats:
stortplaats voor bedrijfsafval of voor behandeld gevaarlijk afval. Op deze
stortplaats mag men verpakt gesolidificeerd afval met vrije asbestvezels,
verpakt in balen geperst afval met vrije asbestvezels en hechtgebonden
asbestafval storten.
De lijst van alle stortplaatsen vindt u op de OVAM website;
− categorie 2-stortplaats:
stortplaats voor niet-gevaarlijk afval, onder meer voor huishoudelijk afval en
voor biologisch afval.
Op dit moment (2006) zijn er geen categorie 2-stortplaatsen die vergund zijn
voor het aanvaarden van hechtgebonden asbesthoudend afval. Afval met vrije
asbestvezels mag sowieso niet op een categorie 2-stortplaats.
− categorie 3-stortplaats:
stortplaats voor inert afval (onder meer beton - en /of metselwerkpuin,
natuursteenafval, glasafval). Men mag asbestcement en ander hechtgebonden
asbestafval op een categorie 3-stortplaats storten, mits men hiervoor een
afzonderlijk stortvak heeft voorzien.
− Codex over welzijn op het werk:
deze wetgeving regelt de bescherming (veiligheid, gezondheid) van de
werknemers op de werkplek. De wetgeving vervangt het vroegere ARAB
(Algemeen Reglement voor de Arbeidsbescherming).
De bepalingen uit de Codex die over asbest gaan werden via het Koninklijk
Besluit (KB) van 16 maart 2006 over ”de bescherming van de werknemers
tegen de risico’s van blootstelling aan asbest” aan de Codex toegevoegd. De
interpretatie van de Codex behoort tot de bevoegdheid van de Federale
Overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg;
− eenvoudige handelingen:
een van de 3 technieken beschreven in de Codex over het welzijn op het werk
(meer bepaald in het KB van 16 maart 2006 tot bescherming van werknemers
tegen de risico’s van blootstelling aan asbest) om asbest of asbesthoudend
materiaal te verwijderen of te slopen. De techniek van eenvoudige handelingen
is de eenvoudigste techniek en wordt elders in deze tekst beschreven.
− FOD werkgelegenheid, arbeid en sociaal overleg:
FOD staat voor Federale Overheidsdienst. Het betreft het vroegere Ministerie
van Arbeid en Tewerkstelling in een nieuw kleedje
− grenswaarde:
concentratie van een verontreinigde stof die niet mag overschreden worden.
Men onderscheidt grenswaarden voor beroepsblootstelling en een algemene
grenswaarde voor de achtergrondconcentratie in de buitenlucht. Deze laatste
112

grenswaarde zal veel lager zijn (factor 100) omdat de gemiddelde burger niet
geacht wordt zich in een risicosituatie te bevinden, geen
beschermingsmiddelen (wegwerpkledij, masker e.d.) heeft noch een opleiding
e.d. meer heeft genoten.
De grenswaarde voor beroepsblootstelling is 0,1 vezels per cm 3 (100 v/l of
100 000v/m 3 ) berekend als tijdgewogen gemiddelde (TGG) (definitie uit het KB
van 16 maart 2006). Vergeleken met het KB van 11 maart 2002 heeft men de
grenswaarde verlaagd en maakt men geen onderscheid meer tussen de
verschillende soorten asbestvezels.
Volgens de Belgische arbeidswetgeving moet men er naar streven om de
blootstelling aan asbest op de werkplaats steeds tot een minimum te beperken,
enkel voldoen aan de grenswaarde is niet voldoende indien meer mogelijk is.
Het Vlarem bevat nog geen algemene grenswaarde voor niet-arbeidssituaties,
er is wel een voorstel van Vito: 1000 vezels/m 3 als een jaargemiddelde.
Vito stelt ook een richtwaarde van 500 v/m³ als jaargemiddelde en een
grenswaarde van 5.000 v/m³ als 24-uren gemiddelde voor.
− hechtgebonden asbest: asbestcement, asbesthoudende tegels en
vloerbekledingen, asbesthoudende bitumen en roofingproducten en
asbesthoudende pakkingen en dichtingen waarvan het bindmiddel bestaat uit
cement, bitumen, kunststof of lijm die niet beschadigd zijn of in goede staat
verkeren. Deze definitie wordt vermeld in het KB van 16 maart 2006 over de
bescherming van werknemers tegen de risico’s van blootstelling aan asbest. In
deze tekst ook wel HA genoemd
− identificatieformulier voor afvalstoffen:
het identificatieformulier bevat volgende info:
- oplopend volgnummer door de opdrachtgever toegekend;
- datum van vervoer;
- naam en adres van de opdrachtgever;
- naam en adres van de producent;
- naam en adres van de geregistreerde vervoerder
(enkel als transport niet door de opdrachtgever zelf gebeurt);
- naam en adres van de bestemmeling met aanduiding van de aard
van de vermelding (R- of D-code);
- omschrijving, hoeveelheid en Eural-code van de afvalstoffen;
Meer informatie over het identificatieformulier en een downloadbaar voorbeeld
vindt u op de website van de OVAM, bij de rubriek "onderneming" en
vervolgens bij "Transport:identificatie”;
− inert afval:
Bij de definities voor afvalstoffenverwerking wordt inert afval in art. 1.1.2. van
Vlarem II als volgt gedefiniëerd: "afvalstoffen die geen significante fysische,
chemische of biologische veranderingen ondergaan. Inerte afvalstoffen lossen
niet op, verbranden niet en vertonen ook geen andere fysische of chemische
reacties, worden niet biologisch afgebroken en hebben geen zodanige
negatieve effecten op andere stoffen waarmee zij in contact komen dat
milieuverontreiniging of schade aan de volksgezondheid dreigt te ontstaan. De
totale uitloogbaarheid en het gehalte aan verontreinigende componenten van
de afvalstoffen, en de ecotoxiciteit van het percolaat mogen niet significant zijn
en met name de kwaliteit van het oppervlaktewater en/of grondwater niet in
gevaar brengen".
Vanaf 16 juli 2005 worden de aanvaardingscriteria van categorie III
stortplaatsen (of stortplaatsen voor inert afval) gewijzigd. De acceptatiecriteria
zullen vanaf dan in alle EG lidstaten identiek zijn (beschikking 2003/33/EG tot
wijziging van stortplaatsrichtlijn 1999/31/EG). Hieronder volgt een
samenvatting van deze acceptatiecriteria:
Op stortplaatsen voor inert afval mogen enkel ongevaarlijke afvalstoffen
113

worden gestort. Sommige ongevaarlijke afvalstromen kunnen zonder analyse
op een stortplaats voor inert afval, met name beton, bakstenen, tegels,
keramiek en mengsels hiervan, glas & niet-vervuilde grond met stenen. Alle
andere afvalstromen dienen geanalyseerd te worden alvorens ze op een
stortplaats voor inert afval toegelaten worden. De uitloging van zware metalen
en de concentratie van sommige organische parameters moet hierbij worden
gemeten.
Asbestcement mag vanaf 17 juli 2005 niet meer gestort worden op een
categorie III stortplaats. Asbestcement mag dan enkel nog gestort worden op
een vergunde categorie I stortplaats met een specifiek voor asbestcement
ingericht stortvak. Een aantal categorie III stortplaatsen hebben reeds een
vergunning aangevraagd voor de gedeeltelijke omvorming van hun stortplaats
tot een categorie I stortplaats met een specifiek stortvak voor asbestcement;
− KB van 16 maart 2006 betreffende de bescherming van de werknemers tegen
de risico’s van blootstelling aan asbest: dit KB beschrijft de maatregelen die
een werkgever bij asbestwerken moet nemen om zijn werknemers te
beschermen. Het gaat over het uitvoeren van luchtmetingen, het geven van
opleidingen aan werknemers, het indelen van de activiteiten naargelang het
risico en met overeenkomstige beschermingsmaatregelen enz…. Het KB
vervangt het vroegere artikel 148deciës uit het ARAB.
− losgebonden asbest : alle asbesthoudende materialen die niet als materiaal
met hechtgebonden asbest worden beschouwd. In deze tekst ook wel NHA
(niet-hechtgebonden asbest) genoemd.
− MAC:
De definitie van de MAC-waarde is “de maximale concentratie van een gas,
damp of nevel of van een stof in de lucht op de werkplek, die bij inademing
gedurende arbeidsperiode in het algemeen geen nadelige gevolgen heeft op
de gezondheid van de werknemers en hun nageslacht”.
De Nederlandse MAC voor blauw asbest is 100 000 vezels/m³ lucht.
De Nederlandse MAC voor wit asbest is 300 000 vezels/m³ lucht.
De Belgische arbeidswetgeving gebruikt geen MAC waarde doch een (even
strenge) grenswaarde en nog een bijkomende strengere waarde waarbij men
beschermende maatregelen moet nemen.
− Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (MTR):
in Nederland gehanteerde grenswaarde voor niet-arbeidssituaties. Het MTR
wordt in het stoffenbeleid gedefinieerd als de op basis van wetenschappelijke
gegevens afgeleide norm voor een stof die aangeeft bij welke concentratie in
een milieucompartiment:
1. voor ecosystemen geen nadelig effect te verwachten is;
2a. voor de mens geen nadelig effect te verwachten is (voor niet carcinogene
stoffen);
2b. voor de mens per jaar een maximale kans op overlijden wordt berekend
van 1 op een miljoen (voor carcinoge stoffen)”;
MTR-waarden worden zeer regelmatig herzien omdat er veel nieuwe kennis
vrijkomt over de gevolgen van bepaalde stoffen in het milieu. Soms is er nog
weinig kennis over een bepaalde stof, en spreekt men van een indicatieve
MTR. (i-MTR).
Het MTR voor asbestvezels in de lucht bedraagt in Nederland 100.000
vezelequivalenten (veq) per m 3 lucht (gemeten als jaargemiddelde). Men
bekijkt of deze grenswaarde niet moet worden verstrengd.
zie ook VR
− Milieukwaliteitsnorm:
een norm voor een bepaalde polluent in het milieu hetzij in het water, in de
lucht of in de bodem.
Een milieukwaliteitsnorm kan zowel een grenswaarde zijn (waarde die niet
114

mag worden overschreden) als een richtwaarde (waarde waar men naar moet
streven).
De Vlaamse milieukwaliteitsnormen zijn vermeld in het deel 2 van het Vlarem.
− NBN:
Belgische norm. Het Bureau voor Normalisatie (NBN) stelt de Belgische
normen op.
− NEN:
Nederlandse norm. Een Nederlandse norm (NEN) is “een afspraak die
zorgvuldig, volgens een vaste procedure tot stand komt”. Het Nederlands
Normalisatie-Instituut te Delft stelt de Nederlandse normen op.
− onverschoonbare fout:
In Frankrijk hanteert men het begrip onverschoonbare fout om eventueel een
bijkomende vergoeding (naast een vergoeding voor de beroepsziekte) uit te
keren aan de werknemer.
Conform de rechtspraak is de onverschoonbare fout:
een fout van een uitzonderlijke ernst;
die het gevolg is van een vrijwillig handelen of nalaten;
de geleden schade is duidelijk het gevolg van de fout;
de dader was zich bewust van het gevaar;
er is geen grond van rechtvaardiging voorhanden;
er is geen opzet aanwezig is in hoofde van de dader;
Zowel privéwerkgevers als de overheid zijn in Frankrijk al veroordeeld
op basis van een dergelijke fout.
In België kan een werknemer vergoed worden wanneer hij/zij kan aantonen dat
men aan een beroepsziekte leidt die voorkomt op de lijst van beroepsziekten.
Het uitgekeerde bedrag is forfaitair en vrij gering. Zelfstandigen of mensen die
ziek werden door niet-professionele blootstelling kunnen geen beroep doen op
het fonds. Zij kunnen nu wel een beroep doen op het pas opgerichte
asbestfonds. Men kan zich ook altijd wenden tot een burgerlijke rechtbank.
Voor een bijkomende schadevergoeding (vb. voor morele schade) voor een
werknemer geldt volgens het Hof van Cassatie de zogenaamde “burgerlijke
immuniteit” van de werkgever: de werkgever kan hiervoor niet aansprakelijk
worden gesteld. De werknemer of niet-professioneel blootgestelde kan enkel
via het begrip “opzettelijke fout” via een rechtszaak een (bijkomende)
schadevergoeding trachten te bekomen.
− OVAM:
Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij. De OVAM is een openbare
instelling bevoegd voor het uitvoeren van het Vlaamse afvalstoffenbeleid.
Vestigingsplaats is Stationsstraat 110, 2800 Mechelen. De OVAM is
bereikbaar op 015/284 284 (www.ovam.be)
− PAK’s:
poly-aromatische koolwaterstoffen. Familie van organische, ringvormige
verbindingen waarvan sommige bewezen kankerverwekkend zijn
(benzpoyreen) en anderen verdacht kankerverwekkend. De lichtere
verbindingen zijn vluchtig (naftaleen), de hoogmoleculaire verbindingen zetten
zich vast op stofdeeltjes in de atmosfeer. De stoffen ontstaan bij
verbrandingsprocessen en zijn ook aanwezig in steenkoolteer;
− Nm³:
1 kubieke meter lucht, bij een standaardtemperatuur (273 K of 0°C) en druk
(101,3 kPa), na aftrek van het waterdampgehalte.
− P3-masker:
Een P3-masker biedt een bepaalde bescherming tegen het inademen van stof
en dus van vrije asbestvezels. Een volgelaatsmasker beschermt beter dan een
halfgelaatsmasker.
115

Men onderscheidt volgende typen P-maskers (maskers tegen inademen van
stof):
P0: groffilters;
P1: fijnfilters voor hinderlijk stof, beschermingsfactor 4;
P2: fijnfilters voor schadelijk stof, beschermingsfacor 10;
P3: fijnfilters voor giftig stof, beschermingsfactor 30-50.
De maximaal aanvaardbare inadembare concentratie is gelijk aan de MACwaarde.
In Nederland volgt men de volgende benadering: Een P3-masker zal
voldoende tegen asbest beschermen indien de (concentratie asbestvezels in
de omgevingslucht / 50) kleiner is dan de MAC-concentratie voor asbest.
Voor wit asbest zal een P3 masker dus voldoende bescherming bieden tot een
concentratie van 5 miljoen vezels per m³ omgevingslucht.
Een optimale bescherming bieden persluchtmaskers waarbij de ingeademde
lucht uit een persluchtfles komt.
zie ook beschermingsfactor
− referentiemethode voor luchtmetingen:
de referentiemethode voor luchtmetingen dient als ijkpunt voor de bescherming
van werknemers die in professionele situaties aan asbest worden blootgesteld.
De methode maakt gebruik van de membraanfiltermethode met optische
fasecontrastmicroscopie (NBN T96-102), gevold door een telling van het aantal
vezels.
De methode heeft haar beperkingen:
met de referentiemethode meet men alle vezels die voldoen aan de criteria van
afmetingen, of het nu asbestvezels betreft of niet. Volgens Spurny and Strober
(Int. J. Environ. Anal. Chem, 9:256-281,1981) bestaan meer dan 90 procent
van de minerale vezels die in landelijke streken werden bemonsterd uit andere
dan asbestvezels.
De methode meet ook geen vezels met een diameter kleiner dan 0,2 tot 0,3
µm (dit is de maximale resolutie van een lichtmicroscoop).
Volgens studies zou er bij de chrysotielen 9 tot 80 procent van de vezels met Ø
< 3 µm een Ø hebben < 0,2 µm, bij de amfibolen 33 tot 66 procent (Inserm,
1997).
Het zijn net de fijnere vezels (< 0,3 µm) die overwegend (weliswaar in lagere
concentraties) in de buitenlucht voorkomen. Uitzondering dient gemaakt te
worden van plaatsen nabij asbestemissiebronnen waar ook langere vezels
frequent voorkomen. Deze dunnere vezels zijn uitgesproken carcinogeen.
De methode is derhalve minder selectief en niet gevoelig genoeg voor het
meten van zeer fijne asbestvezels in de lucht. Elektronenmicroscopie heeft
deze nadelen niet.
Voor het meten van asbest in materialen gebruikt men de procedure MDHS 77
(“Methods for the Determination of Hazardous Substances”) op basis van
dispersiekleuring en polarisatiemicroscopie;
− risicobeoordeling:
de risicobeoordeling zoals bedoeld in de Codex dient om, in geval van asbest,
uit te maken of de werkgever bij asbestsloop- en verwijderingswerken de
methode van de eenvoudige handelingen mag laten toepassen.
Deze risicobeoordeling (gedefiniëerd in art. 4 van het KB van 2 december
1993) omvat een inschatting van de blootstelling van de werknemers (aard,
mate, duur) en de mogelijke gevolgen hiervan op vlak van veiligheid en
gezondheid. De beoordeling moet om het jaar en bij elke wijziging van de
werkomstandigheden herhaald worden. De werkgever moet verslagen ervan
ter beschikking houden van toezichthoudende ambtenaren;
116

− richtwaarde:
concentratie van een verontreinigde stof die men moet trachten te bereiken of
trachten te handhaven;
− Verwaarloosbaar Risiconiveau (VR):
Het Nederlandse VR is een factor 100 beneden het MTR gelegd ,waardoor
een veiligheidsmarge is ingebouwd rekening houdend met combinatietoxiciteit.
Het VR voor asbest in de lucht bedraagt dus 1 000 veq per m 3 lucht (gemeten
als jaargemiddelde);
zie ook MTR
− verwerking:
de behandeling van de asbesthoudende afvalstoffen in de vergunde inrichting
of het storten van asbestafval op een vergunde stortplaats;
− verwijdering:
het demonteren of selectief wegnemen van asbesthoudende materialen uit
gebouwen, constructies en machines én het daaropvolgende transport naar
een vergunde inrichting voor het verwerken (behandelen of storten) van de
asbesthoudende afvalstoffen. Deze omschrijving verschilt van de juridische
definiëring van "verwijdering" in de Vlaamse milieuwetgeving;
− vezel (inadembaar):
het WHO definieert een inadembare vezel als een partikel met een lengte van
min. 5 µm, een diameter van max. 3 µm en een lengte/diameter verhouding
groter dan 3. Vezels met een geometrische diameter > 3 µm (aërodynamische
diameter ca. 9 µm) zijn niet inadembaar. Deze grens verschilt wel enigszins in
functie van de vezelsoort (asbest: 3,5 µm, glasvezel: 3,8 µm, koolstofvezel: 4,8
µm).
Alle epidemiologische onderzoeken en de referentiemethode voor het meten
van asbest in lucht zijn op de bovenvermelde vezeldefinitie gebaseerd. Toch
zijn talrijke vezels die onder de definitie van vezel vallen geen asbestvezels en
dus niet of minder risicovol voor onze gezondheid. Een verhoging van de
lengte/diameter verhouding tot minimaal 5 of 8 zou het relatief aandeel van de
asbestvezels flink doen toenemen en dus de bruikbaarheid van de definitie als
maatstaf voor de aanwezigheid van risicovolle vezels in de lucht.
Een individuele chrysotielvezel heeft een diameter van ca. 0,025 µm, en is dus
zowat 1000 maal dunner dan een menselijk haar. De meeste vezels die
vrijkomen zijn eigenlijk vezelbundels;
− vezelequivalent (veq):
Met een gewichtsfactor berekent men de vezelequivalenten uit het aantal
vezels. De gewichtsfactor kent men toe aan verschillende asbestvezels om
hun relatief risico voor de menselijke gezondheid weer te geven.
De gewichtsfactor of equivalentiefactor hangt af van het type vezel en de
lengte van de vezel. Volgende gewichtsfactoren worden gebruikt:
− 1 vezel wit asbest met lengte < 5 µm: 0,1 veq;
− 1 vezel wit asbest met lengte > 5 µm: 1 veq;
− 1 vezel blauw of bruin asbest met lengte < 5 µm: 1 veq;
− 1 vezel blauw of bruin asbest met lengte > 5 µm: 10 veq;
- vezeljaren:
de eenheid vezeljaren is de gemiddelde concentratie asbest in de lucht (in
vezels/cm 3 ), gemeten met de lichtmicroscoop, maal het aantal jaren
blootstelling. Bijvoorbeeld een 25-jarige blootstelling in een ruimte waarin
0,014 vezels/cm 3 werden gemeten betekent een waarde van (0,014 * 25 =)
0,35 vezeljaren.
Verwachte sterfte bij asbestblootstelling wordt soms uitgedrukt in percent
slachtoffers per vezeljaar blootstelling;
117

− vezelvrijstellingstest:
een door Vito ontworpen vrij complexe test om op basis van de sterkte
waarmee de asbestvezels in het materiaal gebonden zijn de bestemming
(soort stortplaats) van asbesthoudend afval na te gaan en om te bepalen of
cementatie voorafgaand aan het storten nodig is.
Het materiaal wordt gezeefd, de fractie 8-16 mm wordt in een waterbad aan
ultrasone trillingen onderworpen, de hoeveelheid asbestvezels die hierbij
loskomen worden na affiltrering geteld via fasecontractmicroscopie of
elektronenmicroscopie. Indien er minder dan 1 procent vezels worden
vrijgesteld mag de afvalstof naar een monostortplaats voor asbest worden
afgevoerd, tenzij de afvalstof meer dan 50 massaprocent asbestvezels bevat.
In alle andere gevallen moet de bestemming een vergunde categorie I
stortplaats zijn, al dan niet na een voorafgaande cementatie van de afvalstof.
Het gaat niet over een “veldtest”: de test kan enkel door een goed uitgerust
laboratorium worden uitgevoerd en is dan ook enkel opportuun in geval van
twijfel over de aard van de asbesthoudende afvalstof;
− Vlarea: het Vlaams reglement over afvalvoorkoming en -beheer: deze wettekst
bevat o.m. in hoofdstuk 4 een lijst van afvalstoffen die als “secundaire
grondstof” mogen worden herbruikt en de voorwaarden waaraan de
afvalstoffen dan moeten voldoen. Er zijn 3 gebruiksgebieden: gebruik als
bodem, gebruik als meststof en gebruik in of als bouwstof. Het Vlarea kunt u
downloaden van de OVAM website;
− Vlarem:
het Vlaams reglement over de milieuvergunning: Vlarem I bevat de procedure
voor het aanvragen van een milieuvergunning, Vlarem II bevat de
milieuvergunningsvoorwaarden voor milieuvergunningsplichtige inrichtingen en
een aantal algemene milieubeschermende bepalingen. Het Vlarem kunt u
downloaden van http://www.mina.be/vlarem-teksten.html.
118

4 Bijlage
Lijst van meest voorkomende asbesthoudende materialen opgedeeld in functie van hechtgebondenheid
Asbest product Gebruik Asbestgehalte (m/m%) Opmerkingen
Spuitasbest Thermische en akoestische isolatie bij stoom
turbines (crocidoliet).
Asbest
isolatiebekleding
Brandwerende
Isolatiepanelen
(Nobranda, Pical)
Brand en condensatie bescherming van
staalconstructies (amosiet). Chrysotiel
vermengd met minerale wol als cement
binder en coating.
Thermische isolatie van leidingen, boilers,
voorgevormde pijpsecties, drukvaten, platen,
tape, koord, golfpapier, deken, vilt en
bedekking
Brandprotectie, thermische en akoestische
isolatie, weerstand tegen vochtinsijpeling en
algemeen constructieplaat. Gebruikt in gang,
brandweg, opvulpanelen, tussenmuur,
plafondstegels, onderdak, wandvoering,
badpanelen, externe overkapping en gewelf
Producten waarin asbest in niet-hechtgebonden vorm voorkomt
meestal 60% - 85% amosiet
soms 60% - 85% crocidoliet
soms chrysotiel
Alle typen asbest. Gehalte kan variëren (bijv 6-8%
in Ca-silikaat bedekkingen, 100% in dekens, vilt
enz.). Losse vezelmassa, soms vermengd met gips
of kalk
Crocidoliet gebruikt voor specifieke panelen tot
ongeveer 1965. 15-40% amosiet of een mengsel
van amosiet en chrysotiel.
Koord en garen Afdichting, bedekking. Alle typen asbest. Gehalte kan variëren tot 100%.
Wit tot vuilgrijs pluizig koord
Textiel/Pakkingsm
ateriaal
Thermische isolatie en isolatiebedekking,
verpakkingsmaterialen, branddekens en
vuurbestendige beschermgordijnen,
handschoenen, overalls, schorten enz…
Potentieel om vezels vrij te geven indien niet
verzegeld. Dit potentieel verhoogt wanneer
het materiaal veroudert, bros wordt en
uiteenvalt
Brosheid is afhankelijk van de aard van de
isolatiebedekking. Potentieel om vezels vrij
te geven indien niet verzegeld. Dit potentieel
verhoogt wanneer het materiaal veroudert,
bros wordt en uiteenvalt
Heeft neiging tot stofvorming wanneer het
materiaal bros, gebroken, geschuurd,
gezaagd of geboord is
Vezels kunnen vrijkomen bij grote
hoeveelheden van ongebonden materiaal.
Alle typen asbest. Gehalte kan variëren tot 100%. Vezels kunnen vrijkomen als het materiaal is
versleten
119

Kartonpanelen
en papier
Vinylzeil met
asbesthoudende
onderlaag (o.a.
Novilon)
Thermische en elektrische isolatie en
brandbescherming. Golfkarton voor
leidingisolatie Dakbedekkingvilt en
dampschermen. Asbestpapier onder PVC
vloerbedekking
Zeil met een grijze kartonachtige onderlaag.
Vinylvloerbedekking, vuurbestendige
laminaat
Bitumen Zwart teerachtig materiaal. Metaal composiet
wandbescherming
Muur plug
materiaal
Van 1900 tot 1965 werd veelal crocidoliet verwerkt
in kartonpanelen. Later alleen chrysotiel. Gehalte
kan variëren tot 100%. Lichtgrijs, kartonachtig
Ongecoat asbestpapier en karton is niet
stevig gebonden en zal vezels vrijstellen als
versleten en beschadigd
30% - 50% chrysotiel (onderlaag) Veelal niet stevig gebonden en zal vezels
vrijstellen als versleten en beschadigd
Meestal 2% - 5% of 5% - 10% chrysotiel Veelal niet stevig gebonden en zal vezels
vrijstellen als versleten en beschadigd
Muur renovatie Meer dan 90% Vervaardigd uit losse asbest en katoenvezel
met plaaster
120

Asbest product Gebruik asbestgehalte opmerkingen
Golfplaat Dakbedekking. Wandbekleding. Grijze golfplaat in
diverse diktes, vaak aan één kant een wafelstructuur
en soms aan één kant een geëmailleerde of gespoten
coating
Lage-densiteit vlakke
plaat en tussenpanelen
Hoge-densiteit vlakke
platen en tussenpanelen
Tussenwanden voor boerderijen, luiken voor industriële
gebouwen, decoratieve panelen, badpanelen,
bekleding van wand en plafond, composietpanelen
voor brandbescherming. Grijze vlakke plaat in diverse
diktes, vaak aan één kant een wafelstructuur en soms
aan één kant een geëmailleerde of gespoten coating
Producten waarin asbest in hechtgebonden vorm voorkomt
10-15 % chrysotiel
soms 2 – 5 % crocidoliet of amosiet
10 % -15 % chrysotiel
bij dikke platen soms 2 – 5 % crocidoliet
Zoals hierboven waar sterke materialen vereist zijn 10 % -15 % chrysotiel
Tegels en AC leien Bekleding. Wandelpaden. Dakbedekking. Dunne
vlakke plaat, 3 mm - 6 mm dik, aan één zijde gecoat
Voorgevormde
producten
Waterbakken, tanks, afvoerbuizen, riolering,
rookkanalen, omheining, dakbedekking,
ramen/bloembakken, ventilatiekanalen.
Kabelleidingen.
bij dikke platen soms 2 – 5 % crocidoliet
10 % - 15 % chrysotiel
soms 2 – 5 % crocidoliet
10 % - 15 % chrysotiel
soms 2 – 5 % crocidoliet
Kan vezels vrijstellen bij mechanische
manipulatie (zagen, hoge druk reiniging enz.) of
als sterk verweerd en ontbonden
Kan vezels vrijstellen bij mechanische
manipulatie (zagen, hoge druk reiniging enz.) of
als sterk verweerd en ontbonden
Kan vezels vrijstellen bij mechanische
manipulatie (zagen, hoge druk reiniging enz.) of
als sterk verweerd en ontbonden
Kan vezels vrijstellen bij mechanische
manipulatie (zagen, hoge druk reiniging enz.) of
als sterk verweerd en ontbonden
Kan vezels vrijstellen bij mechanische
manipulatie (zagen, hoge druk reiniging enz.) of
als sterk verweerd en ontbonden
121

Vloerbedekking Thermoplastic vloertegels. Harde asbesthoudende
vinyltegels (o.a. colovinyl)
Asbestcement met
cellulosevezels
(asbestboard)
2 – 5 % chrysotiel (homogeen verdeeld)
soms tot 25 % chrysotiel
PVC vinyl tegels en PVC vloerbedekking Normaal minder dan 10 % chrysotiel
Geelbruine, dunne plaat, 3 mm – 6 mm dik, lijkt op
hardboard
2 – 5 % chrysotiel
soms spoor (0,1 % - 2 %) crocidoliet
Vezelvrijstelling is zeldzaam bij normaal gebruik.
Vezels kunnen vrijkomen bij versnijden en
verwijdering van asbestpapier
Kan vezels vrijstellen bij mechanische
manipulatie (zagen, hoge druk reiniging enz.) of
als sterk verweerd en ontbonden
Textuurcoating Coating op wanden en plafonds 3 – 5 % chrysotiel Vezels kunnen vrijkomen wanneer ‘droog
mengsels’ bereid zijn of bij loskomen van oude
verflagen.
Imitatiemarmer Als marmer, 10 mm - 20 mm dik, in breukvlak zijn
dunne witte vezels zichtbaar
Mastiek, voeg- en
kleefmateriaal
Asbest in huisproducten en
verwarmers
Haardrogers, elektrische verwarmers,
ijzers, toasters, wasmachines, drogers,
afwasmachines, koelkasten en
diepvriezers
30 % - 50 % chrysotiel Kan vezels vrijstellen bij mechanische
manipulatie (zagen, hoge druk reiniging enz.) of
als sterk verweerd en ontbonden
Algemeen 0,5 – 2 % Alleen risico’s bij schuren van uitgehard materiaal
Asbestmateriaal Asbestgehalte Opmerkingen
Producten waarin asbest in niet-vershredderbaar materiaal voorkomt
Papier, remvoeringen, samengeperst vezelpakkingen,
afsluiters, gepolymeriseerde pakkingen
Versterk PVC en plastics Panelen en bekleding. Versterking voor
huishoudproducten (handvaten van kookpot)
Variabel In het algemeen zullen remvoeringen en
pakkingmaterialen weinig vezels vrijgeven
Variabel
122

Kookfornuis Isolatiepaneel.
Vuursteen, samengeperste vezelhechtingen
(gepolymeriseerd).
16 –40 %.
Variabel
Kookmatjes Karton Kan tot 100 %
IJzerstelling Papier, karton
en asbest cement
Kan tot 100 %, en
10 – 15 %
Gasbranders Samengeperste warmtepanelen 100 %, soms bedekt met
glasvezel
Gasverwarmers Al-papier, bekleding en isolatiepaneel Tot 100 % en 16 – 40 %
Boilers, pijpleiding Asbest/plaaster met of zonder een oppervlakte vezellaag Variabel
Elektrische “warme lucht” en opslag
branders
“Caposil” isolatie blokjes.
Isolatiepaneel.
Papier, koord, vezeldichting.
16 – 40 %
Variabel
Radiatoren Koord, vezeldichting Tot 100 %, variabel
Bitumen asbestproducten Bitumen dakvilts. Bitumen coating op metalen. Dakgoot
bekleding. Halfstijve bitumen dakbedekking.
Chrysotiel of asbestpapier
(tot 100% asbest) in bitumen
Vezelvrijstelling is zeldzaam bij normaal gebruik.
Dakvilts en bitumenproducten mogen niet worden
verbrand.
123