Groep 5-6-7-8 - IVN

Voorbereiding post 4
Van ven en veen
Groep 5-6-7-8

Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre
Dit is de Powerpointserie als voorbereiding op post 4:
Van ven en veen voor groep 5, 6, 7 en 8.
Inhoud:
• Algemeen
• Verhaal
• Spel
• Werkvel
• Opruimen

Algemeen
• Bij de post is een tafel nodig om het spel aan te spelen.
• Laat de kinderen zitten tijdens het vertellen over het bord. Dan is
het makkelijker om rust te houden.

• In het werkboek dat op de
post ligt vindt u achter het
tabblad ‘Groep 5-8’ op
papier alle informatie over
deze post.
• Neem voor het verhaal niet
meer dan 10 minuten en
de rest van de tijd voor het
spel.
• Het werkblad kan op school
worden gemaakt, dit hoeft
niet op de post.

Verhaal
Op de post willen we de kinderen de volgende dingen duidelijk
maken:
•Hoe ontstaat een ven.
•Wat zijn de belangrijkste eigenschappen van een ven.
•Vennen veranderen in de loop der tijd.
•Gagel en pijpenstrootje werden voor veel dingen gebruikt.
•Hoe ontstaat hoogveen en turf.
•Turfsteken was zwaar werk.
•Veenvondsten vertellen ons iets over het verleden.
Voor groep 5 t/m 8 worden alleen de borden ‘Vennen’ en ‘Veen en
turf’ gebruikt.

Dieren in en om het ven
In het eigen gebouw van IVN
Valkenswaard-Waalre hoort bij
deze post een kijkhoek waarin
allerlei dieren te zien zijn die in
en om het ven leven. Deze hoek
wordt niet mee uitgeleend.
Wél worden de nagemaakte
alpenwatersalamander en parende
heikikkers uitgeleend.
Hieromheen kunt u eventueel
een eigen landschapje bouwen.
Bijvoorbeeld met: kokmeeuw,
hommel, libel, spinnencocon,
vervelde huid van een libel. Laat de kinderen zelf ontdekken wat
er in het landschap allemaal voor dieren te zien zijn. De aanwezigheid
van een ven in het heidelandschap zorgt ervoor dat veel meer dieren
en planten in dat gebied kunnen leven.

Bord ‘Vennen’
Op dit bord worden de volgende
dingen behandeld:
Hoe ontstaan vennen en wat
zijn kenmerken van vennen?
Vennen kunnen veranderen van
voedselarm naar voedselrijk en
weer terug.
We vertellen iets over
pijpenstrootje en gagel.
U kunt de teksten voorlezen. Als u liever zelf vertelt vindt u op de
volgende bladzijden de belangrijkste zaken die op dit bord
behandeld worden.

Hoe ontstaan vennen?
Tijdens de laatste ijstijd was
nauwelijks begroeiing aanwezig.
Grote delen van Brabant waren
met zand bedekt. Als de wind op
sommige plaatsen het zand weer
weg liet waaien, ontstonden
ondiepe dalen. Het regenwater
kon niet wegzakken in de
niet-doorlatende bodem. Zo
ontstonden vennen. Deze vennen
zijn vaak langgerekt van vorm en
lopen van zuidwest naar
noordoost, omdat de wind toen
meestal uit het zuidwesten kwam.

Wat zijn kenmerken van vennen?
Sommige vennen worden
uitsluitend door regenwater
gevuld. In droge tijden daalt
de waterspiegel en sommige
vennen drogen uit.
Planten hebben voedingsstoffen nodig om te kunnen groeien. Het
water en de venbodem zijn voedselarm. In vennen leven vooral
planten die goed gebruik kunnen maken van de weinige
beschikbare voedingsstoffen.
Het water in een ven is zuur. Vennen worden hoofdzakelijk
gevoed door regenwater en dat is zelf ook een beetje zuur.

Van voedselarm naar voedselrijk
Aan de linker kant van de middelste rij
foto’s op het bord ziet u planten en
dieren die bij een voedselarm ven
horen. Een ven kan voedselrijker
worden doordat bijvoorbeeld de poep
van kokmeeuwen in het water terecht
komt.
Als een ven voedselrijker wordt, gaan
andere plantensoorten (bijvoorbeeld
riet en lisdodde) groeien en verdwijnen
de oorspronkelijke planten.

Van voedselrijk naar voedselarm
Wij willen graag leefgebieden voor veel verschillende planten en
dieren. Daarom probeert men sommige vennen weer voedselarm te
maken. Een van de maatregelen hiervoor is het uitbaggeren van een
ven. Men verwijdert dan de voedselrijke bovenlaag van de bodem.

Gagel
Gagel is een beschermde inheemse struik die op vochtige heide- en
veengronden groeit. Bij wrijven aan het blad komt een aangename geur vrij.
Gagel werd gebruikt voor het brouwen van bier. Het blad en de takken werden
gebruikt om insecten zoals vlooien, motten en muggen te verjagen. De struik
werd gebruikt bij kiespijn en als geneesmiddel tegen huidziekten.
Op de post staan de volgende dingen die u aan de
leerlingen kunt laten zien:
gagelbladeren gagelzeep (uit Schotland) gagelbier

Pijpenstrootje
Het pijpenstrootje is een grassoort. Bij de post hoort
een vaas met pijpenstrootjes. Laat de kinderen
voelen hoe glad de stengel is.
Het pijpenstrootje dankt zijn naam
aan het gebruik in de pijpindustrie.
Het werd vroeger gebruikt om het
rookkanaaltje te maken in de klei van
de Goudse pijpen. Het gras
verbrandde bij het bakken. De halm
werd ook voor het reinigen van de
pijpen gebruikt. Op de post ligt een
doosje met resten van kleipijpen. De
steeltjes zijn in Dommelen gevonden.

Bord ‘Veen en turf’
Op dit bord worden de volgende
zaken uitgelegd:
Hoe ontstaat hoogveen? Welke
rol speelt veenmos in dit proces?
Wat is turf en hoe werd deze
brandstof vroeger gewonnen?
In het veen zijn veel voorwerpen
bewaard gebleven. We vertellen
iets over een aantal van deze
veenvondsten.
U kunt de teksten voorlezen. Als u liever zelf vertelt vindt u op de
volgende bladzijden de belangrijkste zaken die op dit bord
behandeld worden.

Veenmos
Bij de post staat een bakje met
veenmos dat u aan de kinderen kunt
laten zien. Graag aan het einde van de
ochtend of middag het bakje weer op
de vensterbank zetten. Het veenmos
heeft licht nodig!
Veenmos is een eenvoudig
plantje zonder wortels. Aan de
onderkant sterft de stengel af
door lichtgebrek, maar aan de
top groeit het mos onbeperkt
door. Veenmos kan heel veel
water opnemen.

Laag- en hoogveen
Als planten doodgaan die in een nat
en zuur milieu leven, zakken de
resten naar de bodem van moeras
of ven. De resten van deze planten
verteren onder water nauwelijks. Ze
vormen een dik pakket veen, dat ten
slotte de hele plas opvult. Dit wordt
laagveen genoemd. Op dit laagveen
groeien veenmos en andere planten.
De veenmosplantjes houden veel
water vast. Het veenmos wordt
steeds dikker en hoger en breidt
zich ook zijwaarts uit. Een steeds
groter gebied raakt zo met veen
bedekt.

Turf en turfsteken
De aanwas van hoogveen gaat niet snel. De onderste lagen veen
worden in elkaar gedrukt door de bovenste lagen veen. Het veen
doet er duizenden jaren over om een dikte van vijf tot zes meter te
bereiken. Al lang geleden gebruikten de mensen deze samengeperste
plantenresten als brandstof. Deze brandstof heet turf.
In het begin werd turf vooral voor eigen
gebruik gewonnen.
In de negentiende eeuw was steeds meer
turf nodig voor huishoudens en fabrieken. Er
werden bedrijven opgericht die op grote
schaal turf uit de grond haalden. De
bedrijven maakten veel winst maar de
arbeiders bleven erg arm.
Na de turfwinning werd de blootgelegde
zandgrond gebruikt voor de landbouw.

Op de post staat een bakje met turf.
De leerlingen mogen aan de turf
voelen. Er is ook goed te zien dat de
turf uit plantenresten bestaat.
Daarnaast staat een grotere bak met
een blok turf bij de post. Deze turven
zijn heel nat als ze uit de grond
gehaald worden. Na het drogen zijn
ze stevig.
Een natte turf weegt 6 kilogram. Een
goede turfsteker kon samen met een
helper wel 4000 turven op een dag uit
de grond halen. Het was zwaar werk
en de arbeiders maakten lange
dagen.

Veenvondsten
In sommige vennen steken boomstronken en boomwortels in
wonderlijke vormen boven het water uit, het zogenaamde kienhout .
Het zijn de resten van bomen die in het veen bewaard gebleven
zijn. De turfstekers noemden deze boomstronken ‘peelpuisten’.
Veenvondsten zijn bijzonder omdat ook hout, bot, leer en textiel
bewaard gebleven zijn. Dode mensen die men in het veen vond
heten veenlijken. Sommige van deze mensen werden aan de goden
geofferd, andere zijn verdronken of werden vermoord. Op de foto’s
op het bord is het meisje van Yde (een dorp in Drenthe) te zien.
Een andere bijzondere vondst is een gouden helm die in 1910 door
een turfsteker in Helenaveen gevonden werd.
De veenvondsten spelen een belangrijke rol in het spel voor de
bovenbouw.

Spel groep 5-8: Schatgraven in het veen
U heeft het volgende materiaal nodig voor
het spel:
• Spelbord
• Doosje met 12 kaarten en 12 letters in
een klein wit doosje
• Spelregels in het werkboek

Aan het begin van het spel moeten alle rondjes zo gedraaid zijn dat
de volledige plaat van het veen te zien is (alle hendeltjes naar links
aan de onderkant van de plaat, alle hendeltjes naar rechts aan de
bovenkant van de plaat).
U begint met begint met het voorlezen van het kleine stukje tekst
dat in het werkboek boven de teksten van de kaartjes staat:
Enkele honderden jaren geleden waren grote delen van West
Europa, o.a. Denemarken, Nederland, België, Ierland en Schotland,
bedekt met een dikke laag veen. Bij het afgraven van het veen
werden de meest uiteenlopende dingen gevonden. Voorwerpen die
ons veel geleerd hebben over hoe onze voorouders moeten hebben
geleefd.
U kunt dit natuurlijk ook in eigen woorden vertellen.

De kaartjes met teksten worden
nu onder de leerlingen verdeeld
tot ze allemaal op zijn. Elk kind
leest voor zichzelf zijn eigen
kaartjes en legt ze vervolgens
ondersteboven voor zich neer.
Ze mogen de teksten niet aan
elkaar laten zien.
Het bakje met de letters houdt
de begeleider.

Het eerste kind draait nu één rondje in het
spelbord om door één van de zwarte
hendeltjes naar de andere kant te draaien.
(zie pijltje). Er komt dan een plaatje
tevoorschijn met een afbeelding van iets
wat bij het turfgraven uit het veen werd
opgehaald.
Degene die denkt dat hij of zij de
bijbehorende tekst heeft, mag die hardop
voorlezen.
De begeleider heeft in het werkboek de
plaatjes en de bijbehorende teksten ter
controle. Als de juiste combinatie
gevonden is, wordt de bijbehorende letter
op tafel gelegd. De letter staat rechts
boven op het kaartje en in het werkboek
achter de titel van het kaartje. Kaartjes die
gebruikt zijn, blijven met de tekst naar
boven liggen.

Om beurten mogen de leerlingen nu een rondje in het spelbord
omdraaien. De volgorde mag willekeurig zijn.
Als alle letters op tafel liggen, gaan de leerlingen samen proberen
om het woord te vormen. Waarschijnlijk is de tijd te kort om het spel
uit te maken en het woord te vinden. Om het iets gemakkelijker te
maken het woord te raden, kan de begeleider ervoor zorgen dat de
gevonden letters meteen op de juiste plaats in het te vinden woord
worden gelegd.
Oplossing: Het gezochte woord vindt u in het werkboek door de
letter achter de titels van de kaartjes van boven naar beneden te
lezen.
Na het spelen draait u de rondjes weer terug zodat het spel klaar is
voor de volgende groep.

Werkvel groep 5-6-7-8
Het werkvel voor groep 5 tot
en met 8 ziet u hier rechts.
Het is een kruiswoordraadsel.
Als de leerlingen de woorden
horizontaal correct ingevuld
hebben, dan staat verticaal bij
de pijl de oplossing.
Wilt u het werkvel bij het
IVN maken, dan zijn er
potloden op de post.
De oplossing van het
werkvel zit in het werkboek.

Opruimen
Na de laatste groep spel opruimen, het bakje met veenmos in de
vensterbank zetten en tafel/stoelen rechtzetten.
De materialen gaan door veel handen. We nemen aan dat
iedereen hiermee voorzichtig is, maar toch kan er iets kapot gaan
of kwijt raken. Meld dit s.v.p. meteen bij degene die vanuit het IVN
de ochtend/middag begeleidt, of bij de leerkracht.
Bedankt voor uw medewerking en veel succes en plezier met het
bezoek aan Kom kijken op de hei.