Intentienota - Erfgoedcel Kempens Karakter

Ambachten, nijverheden en kunsten
Kenmerkend voor onze Zuid-Kempische regio, zoals trouwens voor heel de Antwerpse Kempen, is de
kleinschaligheid van het overgrote deel van de ambachtelijke bedrijvigheid en van de handel. Tot het einde
van de negentiende eeuw reikte de industriële activiteit in de meeste dorpen niet veel verder dan het
aambeeld van de hoefsmid. Tekenend voor het armoedige leefmilieu zijn frequent voorkomende beroepen
zoals bezembinder, mandenvlechter of klompenmaker en dat illustreert de armoedige
levensomstandigheden van het kleinsteedse proletariaat vóór 1914.
Naast vele kleinschalige beroepen die we overal in de Kempen aantreffen, kenden onze zeven gemeenten
ook enkele economische activiteiten die hen in mindere of meerdere mate van de rest van de regio
onderscheidden: eeuwenoud is de ontginning van ijzeroer, dat veelvuldig te vinden was in de vallei van de
Nete en de Aa. In de negentiende en in het begin van de twintigste eeuw gebeurde het afgraven van
ijzermaal in opdracht van grote maatschappijen uit Wallonië en Duitsland. Plaatselijke ondernemers traden
op als tussenpersoon. Na de Eerste Wereldoorlog werd in Herentals zelfs een fabriek opgericht voor het
zuiveren van ijzererts, ‘den aggloméré’, en waren er gieterijen. Het arme Kempische ijzererts kon niet
opboksen tegen het hoogwaardige Zweedse staal en andere kwaliteitsproducten en de industrie ging teloor.
Tegen het einde van de negentiende eeuw drong de diamantbewerking vanuit Antwerpen door tot Nijlen.
Vrij vlug zwermde ze uit naar andere gemeenten, eerst en vooral in de vorm van grote ateliers en
vervolgens ook in tal van familiebedrijfjes. De diamant heeft veel welvaart in de streek gebracht.
Hier kan een mooie link worden gelegd met het project ‘Schitterend geslepen’ dat in Nijlen en
Grobbendonk is opgestart. Dit convenant kan perfect voortbouwen op de expertise en knowhow die is
opgebouwd in het diamantproject.
Andere industrieën hebben in de loop der tijden voor een redelijk grote uitstraling gezorgd: de
lakennijverheid (veertiende - vijftiende eeuw) in Herentals, linnen- en kantnijverheid en in de eerste helft van
de twintigste eeuw de opvlucht en de neergang van de schoennijverheid in Herentals. Grote bedrijven als
de radiumfabriek en de andere afdelingen van de Métallurgie in Olen en de bouwmachinefabriek Moser in
Herentals waren de voorboden van een nieuwe tijd van industriële expansie.
Onze zeven gemeenten hebben ook tal van kunstenaars gehuisvest. Over het algemeen bleef hun activiteit
echter tot één dorp en zijn omgeving beperkt. Zo is er de Wechelse school voor pleinairisten geweest, het
schildersgeslacht Francken en C.A. Fraikin werd een beroemde beeldhouwer.
Enige geslachten van kunstambachtslieden hebben ook sporen achtergelaten in onze gemeenten. In de
zeventiende eeuw waren verscheidene generaties De Laet van Grobbendonk als timmerlieden en
schrijnwerkers actief, de Verbueckens evenals de Van Roeys uit Vorselaar voorzagen de kerken van sierlijk
meubilair. Ook waren er in Herentals rond 1600 de klokkengieters Frans Claes vader en zoon, van wie nog
weinig bekend is.
Intentienota erfgoedconvenant “Kempens Karakter” p. 78