Intentienota - Erfgoedcel Kempens Karakter

Wechelderzande
De oudste vermelding van Wechelderzande dateert van 1182 en verwijst naar de vroegere aanwezigheid
van jeneverbesstruiken. Tot het einde van het Ancien Régime behoorde Wechelderzande samen met Lille
en Gierle tot het Land van Turnhout in het markgraafschap Antwerpen (voor de geschiedenis van het Land
van Turnhout: zie geschiedenis Lille). Binnen het Land van Turnhout had het een bestuurlijke band met
Vlimmeren. Binnen dit dubbeldorp was Wechelderzande het hoofddorp. In de gemeenschappelijke
schepenbank, die ten hoofde ging bij Zandhoven, was de schout van Wechelderzande voorzitter en had
Vlimmeren een aantal eigen schepenen. In de tweede helft van de achttiende eeuw werden beide dorpen
gescheiden. Sinds 1977 vormt Wechelderzande samen met Lille, Gierle en Poederlee een fusiegemeente.
De arme en vrome Kempen
Tot in de twintigste eeuw bestond onze regio met uitzondering van Herentals uit typische landbouwdorpen,
waar ‘keuterboerkes’ probeerden te overleven met de bewerking van de schrale Kempense heide- en
zandgrond. De ambachtelijke bedrijvigheid werd gekenmerkt door haar kleinschaligheid. Beroepen als
bezembinder, mandenvlechter of klompenmaker kwamen alleszins frequent voor. Meestal probeerde de
bevolking met een combinatie van verschillende beroepen te ontsnappen aan honger en armoede. De
kleine boer vlocht manden, sneed klompen of ging in loondienst in de winter. De meest voor de hand
liggende uitkomst was het openen van een café: een tafel, enkele stoelen en glazen, en een paar kruiken
jenever waren voldoende om van start te gaan. Op het einde van de negentiende eeuw was er ongeveer
één café per dertig inwoners. Naast de vele kleinschalige beroepen die in heel de Kempen werden
beoefend, kende onze regio ook enkele typische economische activiteiten. Van oudsher werd er in de vallei
van de Nete en de Aa ijzeroer ontgonnen. Het ijzeroer werd gebruikt als bouwmateriaal of als grondstof
voor de ijzerwinning. In de negentiende en het begin van de twintigste eeuw gebeurde het afgraven van
ijzermaal in opdracht van grote maatschappijen uit Wallonië en Duitsland. Plaatselijke ondernemers traden
op als tussenpersoon, terwijl kleine boeren en landarbeiders het slecht betaalde grondwerk verrichten.
Uiteindelijk kon het arme Kempense ijzererts niet langer concurreren met het hoogwaardige Zweedse staal
en andere kwaliteitsproducten.
De lakennijverheid maakte van Herentals een kleine welvarende stad met internationale contacten. Tijdens
de periode van hoogconjunctuur in de tweede helft van de veertiende eeuw bestreken de Herentalse
lakenhandelaars een afzetgebied dat zich uitstrekte over een groot deel van Europa. De politieke invloed en
de culturele betekenis van Herentals hingen nauw samen met de economische machtspositie van de stad.
Herentals groeide uit tot een administratief, juridisch, kerkelijk en cultureel centrum voor een respectabel
aantal Kempense landbouwdorpen, al waren sommige dorpen uit onze regio eerder gericht op Lier of
Turnhout. De stad bleef haar regionale centrumfunctie behouden, ook nadat de lakennijverheid vanaf de
zestiende eeuw ten onder ging. Na het economische herstel in de negentiende eeuw en de uitbouw van
Herentals als verkeersknooppunt werd die regionale centrumfunctie opnieuw versterkt.
Met de vestiging van een aantal non-ferrometaalfabrieken aan de oevers van de kanalen of nabij de pas
aangelegde spoorwegen doken vanaf de jaren 1880 de eerste sporen van industrialisatie op in de
Antwerpse Kempen. Grote bedrijven als de radiumfabriek in Olen en de bouwmachinefabriek in Herentals
waren de voorboden van een nieuwe tijd van industriële expansie. In dezelfde periode kende ook de
schoennijverheid in Herentals een opmerkelijke bloei. En dan was er natuurlijk nog de diamantnijverheid.
Na de Tweede Wereldoorlog zouden de typische Kempense landbouwdorpen snel evolueren naar typische
forensengemeenten. Dit proces kwam in een stroomversnelling terecht door de grote natuurlijke
bevolkingsaangroei en de betrekkelijk omvangrijke immigratie van jonge forensengezinnen, die in onze
landelijke regio goedkope bouwgronden en een natuurlijke omgeving vonden. Internationale bedrijven als
General Motors in Antwerpen, Renault in Vilvoorde, Van Hool in Koningshooikt en Philips in Turnhout waren
voortaan de belangrijkste werkgevers.
Intentienota erfgoedconvenant “Kempens Karakter” p. 20