Intentienota - Erfgoedcel Kempens Karakter
Intentienota - Erfgoedcel Kempens Karakter
Intentienota - Erfgoedcel Kempens Karakter
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
“KEMPENS KARAKTER”<br />
SAMEN WERKEN AAN<br />
ERFGOED IN DE KEMPEN<br />
<strong>Intentienota</strong><br />
Stad Herentals<br />
Gemeente Lille<br />
Gemeente Olen<br />
Gemeente Nijlen<br />
Gemeente Herenthout<br />
Gemeente Grobbendonk<br />
Gemeente Vorselaar<br />
Najaar 2007<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 1
Met onze welgemeende dank aan:<br />
- De vele vrijwilligers en bestuursleden van heemkringen en geschiedkundige kringen uit de regio die op<br />
een zeer actieve manier hebben meegewerkt aan de totstandkoming van dit document.<br />
- De betrokken schepenen en burgemeesters die de samenwerking hebben mogelijk gemaakt en van bij het<br />
eerste uur de steun hebben gegeven aan het project.<br />
- De cultuurbeleidscoördinatoren van de regio die mee hebben geschreven aan de nota’s.<br />
- Mevrouw Annemie Rossenbacker, consulent erfgoedcellen bij FARO (Culturele Biografie Vlaanderen).<br />
- De Heer Björn Rzoska, consulent mondelinge geschiedenis bij FARO (Vlaams Centrum Volkscultuur).<br />
- Prof. Dr. Hans Van Dyck, UCL Louvain-La-Neuve (Behavioural Ecology & Conservation Group).<br />
- De Heer Jef Vrelust, projectcoördinator Museum aan de Stroom (MAS) Antwerpen.<br />
- Mevrouw Joke Bungeneers, consulent archeologie en monumentenzorg, Provincie Antwerpen - dienst<br />
cultureel erfgoed.<br />
- De medewerkers van FARO, Vlaams steunpunt voor cultureel erfgoed vzw.<br />
- De medewerkers van de afdeling erfgoed van het Agentschap Kunsten en Erfgoed (Ministerie van de<br />
Vlaamse Gemeenschap).<br />
- De medewerkers van KAPA, KADOC, VCM-contactforum, Heemkunde Vlaanderen en vele andere<br />
organisaties/instellingen voor hun advies.<br />
- De medewerkers van de verschillende erfgoedcellen voor hun tips, advies en goede samenwerking.<br />
- Katrien Steelandt, erfgoedcel Brugge voor de samenwerking in het kader van de Erfgoeddag 2008.<br />
- Roel Daenen en Lieve De Saedeleer, FARO, voor de mogelijkheid om als regio en met een<br />
gemeenschappelijk project in te schrijven voor de Erfgoeddag 2008.<br />
- Dr. Jan-M. Goris, stadsarchivaris Herentals.<br />
- De Heer Jeroen Janssens, projectcoördinator ‘Schitterend geslepen’ (voorheen werkzaam bij Rijksarchief).<br />
- De Heer Herman Van Elst, taalkundige en eindredacteur.<br />
Verantwoordelijke uitgever:<br />
<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong><br />
Markt 14<br />
2290 Vorselaar<br />
Lieven Janssens<br />
Burgemeester<br />
014/50 71 16<br />
burgemeester@vorselaar.be<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 2
WOORD VOORAF: MOTIVERING VAN DE KANDIDAATSTELLING<br />
De Kempen bezit een onschatbare bron aan erfgoed. Dat kan misschien verbazen … want de Kempen<br />
stond lang bekend als een arme en zelfs wat achtergebleven regio. Enkele kenners weten heel goed dat er<br />
echter een schat aan materiaal en erfgoed voorhanden is.<br />
Nu is de tijd rijp om dat erfgoed naar waarde te schatten en er ook het brede publiek bij te betrekken. Zeven<br />
gemeenten hebben elkaar gevonden en werken al een tijdje samen om die doelstelling te realiseren.<br />
Grobbendonk, Herentals, Herenthout, Lille, Nijlen, Olen en Vorselaar werken samen in de projectvereniging<br />
“<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>”.<br />
Samen vormen ze een regio van iets meer dan 100.000 inwoners. De regio vormt het geografische hart van<br />
de Kempen. Die regio was tot voor kort een +/- blinde vlek in de erfgoedwerking in Vlaanderen. Uniek is nu<br />
dat zeven gemeenten van circa eenzelfde grootte op gelijkwaardige manier meewerken. Het is een project<br />
dat een toonbeeld is geworden van een bottom-up werking en een filosofie van samenwerking tussen<br />
gelijkwaardige partners.<br />
De gemeenten hebben in bijgaand document de ambitie uitgesproken om samen met de Vlaamse overheid<br />
een erfgoedconvenant af te sluiten. Die convenant kan een katalysator zijn om de erfgoedwerking op een<br />
hoger niveau te tillen … en het grote draagvlak dat er bij heemkringen, andere erfgoedactoren, inwoners en<br />
politiek bestaat te valoriseren.<br />
Dat draagvlak is trouwens duidelijk aanwezig. De grote opkomst op de eerste infovergaderingen, de<br />
aanwezigheid op de plenaire bijeenkomsten en de politieke aandacht voor het dossier zijn daarvan een<br />
sprekend bewijs. Om dat allemaal ook voor de buitenwereld vast te leggen werd de samenwerking ook<br />
vastgelegd in een charter dat op 16 november jl. werd ondertekend in het gemeentehuis van Vorselaar.<br />
De laatste maanden hebben blijk gegeven van veel goede wil en veel inzet. Er is ook heel wat expertise en<br />
potentie aanwezig in het gebied. Het politieke draagvlak is erg groot, juridisch/administratief zijn we al<br />
geruime tijd voorbereid, … kortom: de regio staat te popelen om de samenwerking concreet vorm te geven<br />
en projecten aan te gaan.<br />
Er was dan ook al heel wat spontane samenwerking in het gebied. Concreet wat erfgoed betreft zullen de<br />
zeven gemeenten op 13 april 2008 ook voor de eerste maal SAMEN deelnemen aan de Erfgoeddag. Dat en<br />
bijgaande intentienota moeten bewijzen dat de regio bol staat van ambitie en enthousiasme.<br />
Die intentienota is al diverse malen geschreven en herschreven. We waren bereid in deze nota onze eigen<br />
lacunes en pijnpunten bloot te leggen. Wij beseffen ook dat de nota slechts een aanzet is. Er zijn weliswaar<br />
duidelijk inhoudelijke keuzes gemaakt maar tegelijk blijft er ook ruimte om projecten nog anders in te vullen<br />
naargelang de inzichten die ongetwijfeld nog verder kunnen groeien. Net daar kan een erfgoedconvenant<br />
een helpende hand aanreiken. De vele ideeën moeten daarin verder worden verfijnd en uitgewerkt.<br />
We beschouwden deze nota van bij het begin als een levend iets … en een levendig iets. We hopen dat u<br />
als Vlaamse overheid onze dynamiek mee wil ondersteunen. Wij kunnen langs onze kant alleen het<br />
engagement aangaan dat we met een erfgoedconvenant de aanwezige expertise en potentie verder in kaart<br />
willen brengen en willen ontsluiten. De samenwerking kan verder worden geïntensifieerd. Zodoende kan<br />
ongetwijfeld ook veel verborgen materiaal worden ontdekt: verborgen expertise en verborgen erfgoed dat<br />
kan worden opgewaardeerd.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 3
INHOUDSOPGAVE<br />
Woord vooraf: motivering van de kandidaatstelling ________________________________________ 2<br />
Inhoudsopgave ______________________________________________________________________ 4<br />
1. Consortium en werkingsgebied_______________________________________________________ 7<br />
1.1. Zeven gemeenten _______________________________________________________________ 7<br />
1.2. Werkten eerder al samen__________________________________________________________ 8<br />
** Bestaande clusters _____________________________________________________________________ 8<br />
** Andere vormen van samenwerking in het projectgebied_________________________________________ 8<br />
1.3. En werken nu samen aan erfgoed ___________________________________________________ 8<br />
** Welke samenwerking bestond er al?________________________________________________________ 8<br />
** De samenwerking wordt versterkt __________________________________________________________ 8<br />
2. “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” maakt een intentienota op _________________________________________ 9<br />
2.1. Het vormen van een projectvereniging _______________________________________________ 9<br />
2.2. Proces van de totstandkoming van de intentienota _____________________________________ 11<br />
2.3. Samenwerking tussen diverse actoren ______________________________________________ 12<br />
3. Omgevingsanalyse ________________________________________________________________ 15<br />
A. GESCHIEDENIS VAN DE REGIO<br />
A.1. De geschiedenis _______________________________________________________________ 15<br />
B. ERFGOEDAANBOD IN DE REGIO<br />
B.1. Het roerende erfgoed ___________________________________________________________ 23<br />
B.2. Het immateriële erfgoed _________________________________________________________ 26<br />
B.3. Het onroerend bouwkundig erfgoed ________________________________________________ 28<br />
B.4. Het onroerend landschappelijk erfgoed ______________________________________________ 32<br />
B.5. Archeologische vindplaatsen______________________________________________________ 34<br />
B.6. Rode draden in het erfgoedaanbod_________________________________________________ 37<br />
C. ERFGOEDACTOREN IN DE REGIO<br />
C.1. Erfgoedactoren ________________________________________________________________ 38<br />
** Heemkundige Kringen__________________________________________________________________ 38<br />
** Museaverantwoordelijken _______________________________________________________________ 39<br />
** Archiefverantwoordelijken _______________________________________________________________ 39<br />
** Erfgoedexperten en professionals_________________________________________________________ 40<br />
** Kerkbesturen _________________________________________________________________________ 41<br />
** Private erfgoedeigenaars _______________________________________________________________ 42<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 4
** Andere erfgoedeigenaars: fotoclubs _______________________________________________________ 44<br />
** Andere erfgoedeigenaars: harmonies en fanfares ____________________________________________ 44<br />
** Inventaris andere -te betrekken- actoren____________________________________________________ 45<br />
C.2. Andere betrokkenen ____________________________________________________________ 47<br />
** Politieke verantwoordelijken _____________________________________________________________ 47<br />
** Cultuurbeleidscoördinatoren en medewerkers cultuurdienst_____________________________________ 47<br />
** Toeristische diensten___________________________________________________________________ 48<br />
** Bibliothecarissen ______________________________________________________________________ 48<br />
** Scholen _____________________________________________________________________________ 48<br />
C.3. Erfgoeddragers: archieven, musea, erfgoedprojecten en publicaties _______________________ 51<br />
** Archieven: inhoud en statuut _____________________________________________________________ 51<br />
** Musea en collecties____________________________________________________________________ 56<br />
** Erfgoedprojecten en tentoonstellingen _____________________________________________________ 59<br />
** Schitterend geslepen___________________________________________________________________ 62<br />
** Publicaties ___________________________________________________________________________ 62<br />
4. Swot-analyse van de regio __________________________________________________________ 72<br />
4.1. Sterktes ______________________________________________________________________ 72<br />
4.2. Zwaktes ______________________________________________________________________ 72<br />
4.3. Kansen_______________________________________________________________________ 73<br />
4.4. Bedreigingen __________________________________________________________________ 73<br />
5. Missie en visie____________________________________________________________________ 74<br />
5.1. Missie van “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>”____________________________________________________ 74<br />
5.2. Visietekst _____________________________________________________________________ 75<br />
“geografisch hart van de Antwerpse Kempen” _________________________________________________ 75<br />
“immaterieel erfgoed” ____________________________________________________________________ 76<br />
“drie belangrijke thema’s” _________________________________________________________________ 76<br />
“samenwerking”_________________________________________________________________________ 79<br />
“professionaliteit”________________________________________________________________________ 79<br />
“valorisatie” ____________________________________________________________________________ 79<br />
6. Doelstellingen, acties en effecten ____________________________________________________ 80<br />
6.1. Strategische doelstellingen _______________________________________________________ 80<br />
6.2. Operationele doelstellingen _______________________________________________________ 81<br />
6.3. Verwachte effecten _____________________________________________________________ 95<br />
7. Vormgeving van een erfgoedcel _____________________________________________________ 96<br />
7.1. Structuur ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’ _____________________________________________________ 96<br />
** Verderzetting werking ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’ __________________________________________________ 96<br />
** Algemene vergadering en Raad van Bestuur ________________________________________________ 96<br />
** Overleg- en adviesforum ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’________________________________________________ 96<br />
7.2. Vorming erfgoedcel _____________________________________________________________ 97<br />
7.3. Standplaats erfgoedcel __________________________________________________________ 97<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 5
7.4. Aanwerving personeel ___________________________________________________________ 98<br />
8. Inzet van middelen en begroting _____________________________________________________ 99<br />
8.1. Inzet van middelen______________________________________________________________ 99<br />
** Financieel ___________________________________________________________________________ 99<br />
** Logistiek ____________________________________________________________________________ 99<br />
** Professionele inbreng __________________________________________________________________ 99<br />
8.2. Begroting van het project________________________________________________________ 100<br />
9. Bijlagen ________________________________________________________________________ 102<br />
9.1. Charter “Zeven gemeenten werken samen aan erfgoed” _______________________________ 103<br />
9.2. Statuten projectvereniging, Raad van Bestuur en gemeenteraadsbesluiten _________________ 104<br />
9.3. Uittreksels uit cultuurbeleidsplannen en gemeenteraadsbesluiten_________________________ 105<br />
9.4. Verslagen en presentaties _______________________________________________________ 106<br />
9.5. Overzicht geschiedenis werkingsgebied ____________________________________________ 107<br />
9.6. Overzicht roerend erfgoed werkingsgebied __________________________________________ 108<br />
9.7. Overzicht immaterieel erfgoed werkingsgebied _______________________________________ 109<br />
9.8. Overzicht onroerend bouwkundig erfgoed werkingsgebied ______________________________ 110<br />
9.9. Overzicht onroerend landschappelijk erfgoed werkingsgebied ___________________________ 111<br />
9.10. Bronnen en publicaties uit het werkingsgebied ______________________________________ 112<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 6
1.1. Zeven gemeenten<br />
1. CONSORTIUM EN WERKINGSGEBIED<br />
= Lille, Vorselaar, Herentals, Grobbendonk, Nijlen, Herenthout en Olen<br />
Gemeente Adres Website 01/01/2008<br />
Herentals Augustijnenlaan 30, 2200 Herentals www.herentals.be 26.369<br />
Vorselaar Markt 14, 2290 Vorselaar www.vorselaar.be 7.410<br />
Lille Rechtestraat 44, 2275 Lille www.lille.be 15.806<br />
Grobbendonk Boudewijnstraat 4, 2280 Grobbendonk www.grobbendonk.be 10.823<br />
Nijlen Kerkstraat 4, 2560 Nijlen www.nijlen.be 20.976<br />
Herenthout Bouwelse Steenweg 8, 2270 Herenthout www.herenthout.be 8.601<br />
Olen Dorp 1, 2250 Olen www.olen.be 11.546<br />
SUBTOTAAL 101.531<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 7
1.2. Werkten eerder al samen<br />
Tussen de gemeenten uit deze regio bestaan al heel wat verbanden en vormen van samenwerking.<br />
We sommen er enkele op.<br />
** Bestaande clusters<br />
- Politiezone “Neteland” (Grobbendonk, Herentals, Vorselaar, Herenthout, OIen)<br />
- ISOM (OCMW’s Grobbendonk, Herentals, Vorselaar, Lille, Herenthout, OIen)<br />
- Conferentie <strong>Kempens</strong>e burgemeesters (alle gemeenten)<br />
- Overleg cultuurbeleidscoördinatoren regio (meeste gemeenten)<br />
- Samenwerkingsverband Grobbendonk-Nijlen “Schitterend geslepen”<br />
** Andere vormen van samenwerking in het projectgebied<br />
- Spontane samenwerking inzake dossiers en delen van expertise<br />
- Historische oriëntatie op de gemeenten onderling<br />
(bijv. inzake onderwijs: Herentals en Vorselaar, bijv. inzake ziekenhuis: gasthuis Herentals)<br />
- Billateraal overleg tussen gemeenten (gemeenschappelijke colleges)<br />
1.3. En werken nu samen aan erfgoed<br />
** Welke samenwerking bestond er al?<br />
- Spontane samenwerking tussen heemkundige kringen in de regio<br />
- Deelname aan erfgoeddagen (bijv. Herentals) en open monumentendagen (+/- alle gemeenten)<br />
- Project “Schitterend geslepen” (Nijlen en Grobbendonk m.m.v. Vorselaar, Lille, Herenthout en Herentals)<br />
- Toerismecluster “Het Groene Neteland” (met aandacht voor erfgoed in themawandelingen e.a.)<br />
(de cluster Land Van Playsantiën in vorige constructie met Lille en Vorselaar samen)<br />
(de cluster Pallieterland in vorige constructie met Herenthout en Nijlen samen)<br />
- Spontane samenwerking tussen buurgemeenten (bijv. Lille en Vorselaar werken samen rond korenpikken)<br />
- Samenwerking in programma voor plattelandsontwikkeling LEADER - As 4 met als één van de 8<br />
doelstellingen de ontsluiting van het erfgoed in de regio (participerende gemeenten: Lille en Vorselaar)<br />
- In ere houden van stoeten: Peer Stoet (Herenthout) en viering 150 jaar jaarmarkt in 2007 (Vorselaar)<br />
** De samenwerking wordt versterkt<br />
- Voortzetting en verbreding van het project “Schitterend geslepen”<br />
(Nijlen en Grobbendonk m.m.v. Vorselaar, Lille, Herenthout en Herentals)<br />
- Passages in de respectievelijke cultuurbeleidsplannen en algemene beleidsprogramma’s waarin<br />
de ambitie wordt uitgesproken samen te werken rond erfgoed (alle gemeenten zie bijlage 9.3)<br />
- Charter voor de samenwerking rond erfgoed zie hoofdstuk 2.1. (alle gemeenten)<br />
- Erfgoedconvenant: samenwerken om samen een erfgoedconvenant af te sluiten (alle gemeenten)<br />
- Erfgoeddag: de zeven betrokken gemeenten nemen SAMEN deel aan de Erfgoeddag - editie 2008.<br />
Het centrale thema “wordt verwacht” wordt ingevuld in de richting van geboortes en zwangerschappen.<br />
Vijf invalshoeken komen aan bod: de verhalen over zwangerschappen, de geschiedenis van de<br />
verloskunde, de evolutie in naamgeving, de kerkelijke rites en de gebruiken en tradities (alle gemeenten).<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 8
2. “KEMPENS KARAKTER” MAAKT EEN INTENTIENOTA OP<br />
2.1. Het vormen van een projectvereniging<br />
Die zeven gemeenten slaan nu de handen in elkaar. Ze doen dat met het oog op samenwerking op diverse<br />
terreinen. De werkzaamheden inzake erfgoed hebben dat nu in een felle stroomversnelling gebracht.<br />
Samen vormen de gemeenten een projectvereniging, één van de vier juridische vormen van<br />
intergemeentelijke samenwerking die in het decreet op de intergemeentelijke samenwerking (2001) is<br />
voorzien.<br />
Ondertussen krijgt de projectvereniging al vorm. Het kind kreeg een naam: “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>”. Een logo<br />
en een website werden ontwikkeld.<br />
Sinds eind 2007 zijn ook de statuten en de oprichtingsovereenkomst in orde (goedgekeurd op de diverse<br />
gemeenteraden, besproken met het administratief toezicht). Er werden afspraken gemaakt over de<br />
beheersorganen en de personele en financiële aspecten van de samenwerking.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 9
Al die afspraken werden vervat in een charter dat op vrijdag 16 november 2007 werd ondertekend op het<br />
gemeentehuis van Vorselaar. De zeven burgemeesters engageerden zich tot een nauwe samenwerking.<br />
De statuten en oprichtingsovereenkomst vindt u als bijlage.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 10
2.2. Proces van de totstandkoming van de intentienota<br />
De samenwerking tussen de zeven gemeenten en het opstellen van deze intentienota kwam in<br />
verschillende fasen tot stand. Eind 2006 ontstonden de eerste ideeën.<br />
Begin 2007 werd na een gesprek met Annemie Rossenbacker de echte kiem gelegd voor de definitieve<br />
samenwerking. Nadien werd de evolutie van het decreet (en de wijziging ervan) op de voet gevolgd.<br />
Simultaan werkten verschillende gemeenten aan erfgoed in het kader van de algemene<br />
beleidsprogramma’s en cultuurbeleidsplannen.<br />
Door het intensieve contact tussen de zeven betrokken gemeenten werden de gemeenten al snel op de<br />
hoogte gesteld van elkaars initiatieven en ambities.<br />
In eerste instantie werden een aantal bilaterale afspraken belegd waarin de wil tot samenwerking werd<br />
afgetast. Onmiddellijk bleek er een groot politiek draagvlak te bestaan en een grote wil bij de heemkringen<br />
om te participeren.<br />
In tussentijd werden de werkzaamheden ook afgetoetst met enkele steden in de buurt. Er werd contact<br />
opgenomen met Turnhout en Lier die allebei een meer stadsgerichte benadering volgden. Onze regio<br />
startte van bij het begin met een bottom-up benadering waarbij zeven gemeenten op basis van<br />
gelijkwaardigheid en met een bovenlokale visie samenwerkten. Nochtans beschikt de regio met Herentals<br />
toch over de historische hoofdstad van de Kempen …<br />
Na een reeks voorbereidende initiatieven werd na de zomervakantie de samenwerking een eerste keer<br />
plenair vertaald. In Vorselaar vond een plenaire infovergadering plaats waarop meer dan 50 mensen te<br />
gast waren. Het draagvlak en enthousiasme werden onmiddellijk duidelijk.<br />
De samenwerking tussen de zeven gemeenten en verschillende betrokken heemkringen werd<br />
geconcretiseerd in een werkstructuur die een drietal onderdelen heeft:<br />
- Plenaire stuurgroep met werkgroepen;<br />
- Kerngroep voor de dagdagelijkse en administratieve opvolging;<br />
- Lokale fora per gemeente om inventarissen op te maken en het lokale draagvlak nog te verbreden.<br />
KERNGROEP<br />
- maandag 12 november 2007 – 09u30 – gemeentehuis Olen<br />
- vrijdag 30 november 2007 – 09u00 – administratief centrum Herentals<br />
- vrijdag 21 december 2007 – 09u00 – feestzaal naast gemeentehuis Herenthout<br />
- woensdag 16 januari 2008 – 15u00 – gemeentehuis Vorselaar<br />
- maandag 21 januari 2008 – 09u30 – gemeentehuis Vorselaar<br />
STUURGROEP<br />
- donderdag 11 oktober – 20u00 – gemeentehuis Vorselaar<br />
- woensdag 21 november 2007 – 20u00 – gemeentehuis Grobbendonk<br />
- donderdag 13 december 2007 – 20u00 – parochiecentrum Lille<br />
- donderdag 17 januari 2008 – 20u00 – gemeentehuis Nijlen<br />
Naast deze bijeenkomsten met alle partners organiseerden de gemeenten elk apart meerdere<br />
bijeenkomsten als voorbereiding op de plenaire bijeenkomsten.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 11
Simultaan met deze werkzaamheden in het kader van het erfgoedconvenant werd beslist om samen één<br />
programma uit te werken voor de Erfgoeddag 2008. Na enkele voorbereidende nota’s en vergaderingen<br />
(o.a. in Herentals en Vorselaar) werd een werkgroep opgericht:<br />
WERKGROEP ERFGOEDDAG<br />
- maandag 10 december 2007 – 20u00 – OCMW Herentals<br />
- dinsdag 29 januari 2008 – 20u00 – CC ’t Schaliken Herentals<br />
- woensdag 20 februari 2008 – 20u00 – OCMW Herentals<br />
Chronologisch overzicht:<br />
- najaar 2006: eerste doelstellingen<br />
- voorjaar 2007: overleg met Annemie Rossenbacker<br />
- lente en zomer 2007: overlegmomenten met betrokken gemeenten<br />
- zomer en herfst: lokale fora per gemeente<br />
- donderdag 11 oktober 2007 – 20u00 – gemeentehuis Vorselaar (STUURGROEP)<br />
- maandag 12 november 2007 – 09u30 – gemeentehuis Olen (KERNGROEP)<br />
- vrijdag 16 november 2007 – 12u30 – gemeentehuis Vorselaar (PERSVOORSTELLING - o.v.)<br />
- woensdag 21 november 2007 – 20u00 – gemeentehuis Grobbendonk (STUURGROEP)<br />
- vrijdag 30 november 2007 – 09u00 – administratief centrum Herentals (KERNGROEP)<br />
- begin december – Herentals (voorbereidende werkgroep erfgoeddag)<br />
- zondag 2 december 2007 – 18u00 – A.R.T. Vorselaar (voorbereidende werkgroep stuurgroep)<br />
- maandag 10 december 2007 – 20u00 – OCMW Herentals (WERKGROEP ERFGOEDDAG)<br />
- dinsdag 11 december 2007 – 20u00 – gemeentehuis Nijlen (WERKGROEP)<br />
- donderdag 13 december 2007 – 20u00 – Parochiecentrum Lille (STUURGROEP)<br />
- vrijdag 21 december 2007 – 09u00 – feestzaal naast gemeentehuis Herenthout (KERNGROEP)<br />
- eind december 2007 – uitschrijven intentienota (SCHRIJFGROEP)<br />
- woensdag 16 januari 2008 – 15u00 – gemeentehuis Vorselaar (SCHRIJFGROEP)<br />
- donderdag 17 januari 2008 – 20u00 – gemeentehuis Nijlen (STUURGROEP)<br />
- maandag 21 januari 2008 – 09u30 – gemeentehuis Vorselaar (KERNGROEP)<br />
- dinsdag 29 januari 2008 – 20u00 – cc ’t Schaliken Herentals (WERKGROEP ERFGOEDDAG)<br />
- woensdag 30 januari 2008 – 18u00 – gemeentehuis Grobbendonk (RAAD VAN BESTUUR)<br />
- woensdag 20 februari 2008 – 20u00 – OCMW Herentals (WERKGROEP ERFGOEDDAG)<br />
2.3. Samenwerking tussen diverse actoren<br />
De sleutel tot succes in een dergelijk project is een goede samenwerking tussen politiek, professionals, de<br />
nog aan te werven erfgoedcoördinatoren, heemkringen, erfgoedactoren en vrijwilligers (verenigingen en<br />
niet-georganiseerde, geïnteresseerde burgers).<br />
In hoofdstuk 3.C. vindt u een volledig overzicht van alle betrokken, en nog te betrekken actoren in de regio.<br />
Hieronder volgt alvast een beschrijving van het proces en een overzicht van de medewerkers.<br />
GROBBENDONK<br />
Afgevaardigden bestuur Alex Van Peer Schepen toerisme<br />
Herman Wouters Burgemeester<br />
Administratie Ellen Mostmans Cultuurbeleidscoördinator<br />
Leen Weyers Stedenbouwkundige<br />
Afgev. Heemkring en Frans Torfs Toerisme Grobbendonk<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 12
geïnteresseerde burgers Marjolijn Van Damme Geïnteresseerde burger<br />
Ludwig Moons Geïnteresseerde burger<br />
Ludwig Jacobs Geïnteresseerde burger<br />
Ferdy Jacobs Geïnteresseerde burger<br />
HERENTALS<br />
Afgevaardigden bestuur Ingrid Ryken Schepen cultuur/toerisme<br />
Jos Schellens Schepen patrimonium<br />
Administratie Anja Van den Eynde Cultuurdienst<br />
Sarah Van Baelen Cultuurbeleidscoördinator<br />
Afgev. Heemkring en Paul Snoeys Herentalse Gesch. Kring<br />
geïnteresseerde burgers Hugo Verhaegen Herentalse Gesch. Kring<br />
Jan Goris Herentalse Gesch. Kring<br />
Gabriel Bourgart Heemkring Nortrevic<br />
Jules Van Olmen Heemkring Nortrevic<br />
Tejo Briers Sint-Baafskring<br />
Jan Cools Expert<br />
Ludwig Cerstiaens Expert<br />
Paul Bellemans Expert - architect<br />
Rik Rossenbacker Expert<br />
Frank Tubex Expert<br />
Marc Neefs Expert<br />
Frans Van Elsen Expert<br />
HERENTHOUT<br />
Afgevaardigden bestuur Stijn Raeymaekers Schepen cultuur<br />
Hugo Cambré Schepen toerisme<br />
Administratie Annick Van Leemput Gemeentesecretaris<br />
Katia Delen Diensthoofd cultuur<br />
Afgev. Heemkring en Norbert Horemans Heemkring Sandelyn<br />
geïnteresseerde burgers Jan Limbos Culturele Raad<br />
André Cambré Archivaris carnavalvereniging Peer Stoet<br />
Jef Aerts Redactie De Schaokel<br />
Arthur Baeten Heemkring Sandelyn<br />
Maria Dockx Heemkring Sandelyn<br />
Fons Goossens Heemkring Sandelyn<br />
Gaston Verheyen Expert landschappen<br />
LILLE<br />
Afgevaardigden bestuur Ann Van Mechelen Schepen cultuur<br />
Marc Herrygers Schepen toerisme<br />
Kris Breugelmans Schepen plattelandsontwikkeling<br />
Administratie Ann Kersemans Ambtenaar cultuur/leader<br />
Joke Beneens Ambtenaar toerisme<br />
Afgev. Heemkring en Rosette Dillen Heemkundige Kring<br />
geïnteresseerde burgers Jos Willems Heemkundige Kring<br />
Vic Van Duppen Heemkundige Kring<br />
Jules Van Olmen Heemkundige Kring<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 13
NIJLEN<br />
Afgevaardigden bestuur Paul Verbeeck Burgemeester<br />
Liesbeth Van Bouwel Schepen cultuur (-11/2007)<br />
Luc Luyten Schepen cultuur (12/2007-)<br />
Marc Engelen Schepen toerisme<br />
Administratie Jeroen Janssens Projectcoördinator<br />
Annelies Tack Cultuurbeleidscoördinator<br />
Afgev. Heemkring en Walter Caethoven Heemkring 'De Poemp' Nijlen<br />
geïnteresseerde burgers Frans Lens Heemkring Salvatore' Kessel<br />
Marc Verreydt Heemkring Salvatore' Kessel<br />
Rudy Van Nunen Gidsenwerking Fort Kessel<br />
Herman Van Regenmortel Davidsfonds Kessel<br />
Hypoliet Budts Heemkring 'De Poemp' Nijlen<br />
Pol Van Camp Voorzitter cultuurraad<br />
OLEN<br />
Afgevaardigden bestuur Marcel Bellens Burgemeester<br />
Marc Luyckx Schepen cultuur<br />
Lisette Boeckx Schepen toerisme<br />
Administratie Inge Gerlo Cultuurbeleidscoördinator<br />
Afgev. Heemkring en Herman Van Hemeldonck Heemkring De Linde<br />
geïnteresseerde burgers Herman Van Reusel Heemkring De Linde<br />
Jules Van Hemelen Heemkring De Linde<br />
Rik Anthonis Archivaris<br />
VORSELAAR<br />
Afgevaardigden bestuur Lieven Janssens Burgemeester/erfgoed<br />
Paul Laeremans Schepen cultuur<br />
Administratie An Van de Cruys Cultuurdienst<br />
Afgev. Heemkring en Roger Vermeulen Heemkring Joris Matheussen<br />
geïnteresseerde burgers Etienne Mahieu Heemkring Joris Matheussen<br />
Dirk Boeyaert Heemkring Joris Matheussen<br />
Rik Willemsen Davidsfonds Vorselaar<br />
Jan Willems Davidsfonds Vorselaar<br />
Ria Boeckx Voormalig schepen<br />
Zr. Treza Bogaerts Zuster Vorselaar<br />
Zr. Maria Krols Zuster Vorselaar<br />
Annick Van Leemput VVV Vorselaar<br />
Jef Wouters VVV Vorselaar<br />
Dirk Willems Natuurpunt<br />
Ad Peeters/Trees De Bie Harmonie Vorselaar<br />
Jasmine Jacobs Geïnteresseerde burger<br />
Susy Ceulemans Geïnteresseerde burger<br />
Walter Vrelust Geïnteresseerde burger<br />
Jef Vrelust <strong>Erfgoedcel</strong> Antwerpen/coördinator MAS<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 14
3. OMGEVINGSANALYSE<br />
((A)) GESCHIIEDENIIS VAN DE REGIIO<br />
In het kader van de intergemeentelijke samenwerking maakten de zeven gemeenten teksten over hun<br />
geschiedenis en over de verbanden die daarin met het erfgoed kunnen worden gelegd. De volledige teksten<br />
werden als bijlage toegevoegd. In dit hoofdstuk worden de belangrijkste elementen opgesomd.<br />
A.1. De geschiedenis<br />
Veertien <strong>Kempens</strong>e dorpen en één historische stad<br />
Tal van archeologische vondsten wijzen op vroege bewoningskernen in onze streek, maar het blijft<br />
bijzonder moeilijk om definitieve conclusies te trekken over de aard en de omvang van die lokale<br />
prehistorische nederzettingen. De eerste geschreven bronnen over onze regio dateren uit de<br />
Middeleeuwen.<br />
Bevel<br />
Bevel stond vroeger doorgaans bekend als ‘Bevele’ of ‘Beverloo’, in de betekenis van ‘bebost terrein waarin<br />
bevers huizen’. Naast enkele archeologische vondsten uit de prehistorie werd in Bevel een vierkante<br />
waterput uit de Gallo-Romeinse periode (eerste eeuw) gevonden. In de waterput, die waarschijnlijk deel<br />
uitmaakte van een villa dominica of herenboerderij, werd onder meer een prachtig kommetje in geschilderd<br />
aardewerk gevonden. De eerste schriftelijke bronnen dateren uit de late Middeleeuwen, maar door een<br />
gebrek aan archieven weten we weinig over de geschiedenis van het dorp. Het feit dat Bevel, net zoals<br />
Emblem, Kessel en Nijlen, deel uitmaakte van de Bijvang van Lier is hier niet vreemd aan. Tijdens de<br />
zeshonderdjarige ‘Lierse periode’ werden Bevel en Kessel trouwens als een geheel beschouwd. Op het<br />
einde van de zestiende eeuw was Bevel volgens de toenmalige pastoor volledig verlaten. De<br />
baldadigheden en het geweld van de garnizoensoldaten van Herentals en Mechelen verzuurden het leven<br />
van de dorpslieden die met have en goed hun intrek in het kasteel van Gestel hadden genomen. In tijden<br />
van rust en vrede konden ze gelukkig hun landbouwactiviteiten hervatten. In 1798 werden de vier dorpen<br />
van de Bijvang van Lier zelfstandig, een zelfstandigheid waaraan met de fusie Bevel, Kessel en Nijlen in<br />
1976 opnieuw een einde kwam.<br />
Bouwel<br />
Het driehoekige plein op het gehucht Langenheuvel wijst misschien op de Frankische oorsprong van<br />
Bouwel. Het dorp was in de Middeleeuwen alleszins verbonden met Grobbendonk. Van 1300 tot 1487<br />
werden beide dorpen door één heer bestuurd. Daarna werd Bouwel opnieuw zelfstandig. Huybrecht Brant,<br />
de eerste heer van het zelfstandige Bouwel, richtte meteen een kasteel op: het zogenaamde ‘praetorium’<br />
van Bouwel. Het dorp viel achtereenvolgens in handen van de families Brant, Damant, van Varick, Biel,<br />
Schotti, van Roosendael, de Witte, de Heuvel en Bosschaert. Uit de Ferrariskaart van de jaren 1770 blijkt<br />
trouwens dat Bouwel en Grobbendonk gescheiden werden door een reeks natuurlijke barrières, met name<br />
de duinen, de Kleine Nete en een uitgestrekt heidegebied. Toch werden beide gemeenten in 1976<br />
gefusioneerd.<br />
Gierle<br />
In 1259 werd Gierle voor het eerst vermeld in de bronnen, in de betekenis van ‘bosje op verhoogde<br />
zandgrond nabij een modderige sloot’. Tot het einde van het Ancien Régime behoorde Gierle samen met<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 15
Lille en Wechelderzande tot het Land van Turnhout in het markgraafschap Antwerpen (voor de<br />
geschiedenis van het Land van Turnhout: zie geschiedenis Lille). Op de grens met Vosselaar en Beerse<br />
bevond zich vroeger het Grotenhoutbos, één van de oudste loofhoutbossen van België. Het bos was één<br />
van de jachtwaranden van de hertogen van Brabant. Het leverde bovendien het hout voor de<br />
bouwnijverheid in het Land van Turnhout. De ontbossing werd in de twintigste eeuw verder gezet door de<br />
Société Généraux des Charbonnages du Borinage en de Maarschappij Bernheim. In 1929 kocht Victor<br />
Bracht het domein en begon met de aanplanting van 250.000 bomen. Momenteel resten nog ongeveer 270<br />
ha van het oorspronkelijke bos. In 1977 werden Lille, Gierle, Poederlee en Wechelderzande gefusioneerd<br />
tot één gemeente.<br />
Grobbendonk<br />
Enkele prehistorische vindplaatsen op het grondgebied van Grobbendonk, zoals een Bronstijdgrafveld<br />
(1000-700 V.C.), geven het dorp een zeer oude geschiedenis. In de tweede eeuw kwam er een Gallo-<br />
Romeinse nederzetting met tempels en publieke baden tot bloei. Na het verval van dit administratieve,<br />
economische en religieuze centrum in de derde eeuw werden de gronden waarschijnlijk ingepalmd door<br />
een kleine, Frankische landbouwgemeenschap. De aanwezigheid van twee Merovingische grafvelden en<br />
het driehoekige dorpsplein van Grobbendonk wijzen alleszins in die richting. In de middeleeuwen maakte de<br />
heerlijkheid Grobbendonk deel uit van de meierij Zandhoven in het markgraafschap Antwerpen. De<br />
heerlijkheid kende diverse eigenaars, zoals het geslacht van Grobbendonk, van Wilre en van Crayenhem,<br />
en de families Brant, van Jauche, van Mastaing en Schetz. In 1414 stichtte Arnold van Crayenhem de priorij<br />
van Onze-Lieve-Vrouw-Ten-Troon, die vanaf 1726 eigendom werd van de familie d’Ursel. Bij de fusie van<br />
1976 werd Bouwel opgenomen als een onderdeel van de gemeente Grobbendonk. De benaming<br />
Grobbendonk verwijst naar de plaats waar het oude kasteel van de heren van Grobbendonk zich bevond,<br />
met name nabij de samenvloeiing van de Kleine Nete en de Aa. ‘Grobbe’ betekent immers water of gracht,<br />
terwijl een ‘donk’ een zandige verhevenheid in een moeras of een landtong omgeven door water is.<br />
Herentals<br />
De eerste stichtingskern van de oorspronkelijke stad Herentals is ontstaan in de elfde en twaalfde eeuw<br />
rond de villa van de Reguliere Kanunnikessen van Bergen. Rond de halfhoge akkers ontstond een<br />
landbouwgemeenschap. Door de heropbloei van de handel in West-Europa ontstond er in de twaalfde eeuw<br />
geleidelijk ook een nederzetting van handelaars en kooplieden aan de Nete. De belangenconflicten tussen<br />
die twee gemeenschappen leidden tot conflicten. Hendrik I, hertog van Brabant, besloot daarom om op<br />
oktober 1209 de stad Herentals te stichten. Het initiatief van de hertog van Brabant gaf het opkomende<br />
stedelijke leven een nieuwe impuls. De oprichting van het Gasthuis (vóór 1253) en het oude Begijnhof (vóór<br />
1266) zijn hiervan de sprekende bewijzen. De stad kreeg bovendien de mogelijkheid om zich te<br />
beschermen met wallen en poorten.<br />
De bloei van de plaatselijke lakennijverheid bracht veel welvaart in de stad. Tijdens de periode van<br />
hoogconjunctuur in de tweede helft van de veertiende eeuw bestreken de Herentalse lakenhandelaars een<br />
afzetgebied dat zich uitstrekte over een groot deel van Europa. De politieke invloed en de culturele<br />
betekenis van Herentals hingen nauw samen met de economische machtspositie van de stad. In 1356 werd<br />
Herentals zelfs tijdelijk gepromoveerd tot hoofdplaats van het markgraafschap, omdat Antwerpen voor vijftig<br />
jaar naar het graafschap Vlaanderen werd overgeheveld. De Bovenpoort, de Zandpoort, de Sint-<br />
Waldetrudiskerk en de Lakenhal zijn de vijftiende-eeuwse merktekens van deze glorierijke dagen.<br />
In de zestiende eeuw kwam er vanwege de toegenomen internationale concurrentie een einde aan de<br />
economische bloeiperiode. Het bevolkingscijfer daalde en er volgde een periode van oorlogen, ziekten,<br />
branden en overstromingen. Toch bleef Herentals een administratief, juridisch, kerkelijk en cultureel<br />
centrum voor een respectabel aantal <strong>Kempens</strong>e dorpen. Na het economische herstel in de negentiende<br />
eeuw en de uitbouw van Herentals als verkeersknooppunt werd die regionale centrumfunctie nog versterkt.<br />
Herentals is ondertussen bijvoorbeeld uitgegroeid tot een stad met meer dan 7000 scholieren. Bij de fusie<br />
van 1976 werden Morkhoven en Noorderwijk een onderdeel van de gemeente Herentals.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 16
Herenthout<br />
Hoewel het driehoekige dorpsplein mogelijk een Frankische oorsprong verraadt, dateert de oudste<br />
vermelding van Herenthout uit 1186. Het werd vermeld als ‘Herentholst’, in de betekenis van ‘bos’ (holst)<br />
‘van haagbeuken’ (herent). Enkele archeologische vondsten wijzen echter dat dit niet de oudste bewoning<br />
van het gebied is. In de twaalfde eeuw bezat het Sint-Martinuskapittel van Utrecht de tienden van<br />
Herenthout. De rest was in het bezit van de plaatselijke grootgrondbezitter, de heer van Herlaar. Omstreeks<br />
1200 stichtte hertog Hendrik I van Brabant naast deze feodale gemeenschap de vrijheid Herenthout, die<br />
deel uitmaakte van de meierij Herentals in het markgraafschap Antwerpen. Zeker vanaf 1395 was er een<br />
schepenbank, die ten hoofde ging bij de Bijvang van Lier. Herenthout kwam achtereenvolgens in het bezit<br />
van de families van Herlaer, Van Vriessele, van Brimeu, Sandelyn en van Reynegom. In de dertiende eeuw<br />
kende het landbouwdorp een opvallende uitbreiding, waardoor het gehucht Wiekevorst volledig werd<br />
ingepalmd. In de zeventiende eeuw slaagde Wiekevorst erin om opnieuw zelfstandig te worden. Herenthout<br />
werd in 1976 niet gefusioneerd met een andere gemeente. Het dorp telt momenteel bijna 8500 inwoners.<br />
Kessel<br />
Kessel ligt geprangd tussen de Kleine Nete en de Grote Nete. Vanwege de sterkte stroming en het<br />
ontbreken van bruggen was het dorp eeuwenlang afgesneden van de buurdorpen ten noorden en ten<br />
zuiden van de rivieren. Voor het schaarse contact waren de inwoners aangewezen op doorwaadbare<br />
plaatsen of overzetschuitjes. Alleen met Lier en Bevel was er een goede verbinding via de hoofdbaan naar<br />
Herentals, Geel en Mol. Over de prehistorische en Romeinse bewoning op het Kesselse grondgebied valt<br />
weinig te vertellen. De eerste vermelding van de dorpsnaam in een geschreven bron dateert uit 1243. De<br />
benaming Kessel zou afgeleid zijn van ‘castellum’, in de betekenis van ‘een bolwerk’ of ‘een soort fort’.<br />
Kessel maakte net zoals Nijlen, Emblem en Bevel deel uit van de Bijvang van Lier. Zowel op bestuurlijk als<br />
op kerkelijk gebied was het dorp afhankelijk van Lier, wat geregeld tot spanningen en heel wat processen<br />
leidde. De zestiende-eeuwse godsdienstoorlogen troffen Kessel en omgeving zwaar. De bevolking was<br />
doodsbang en wolven maakten de haast ontvolkte dorpen onveilig. De door honger en de pest fel<br />
uitgedunde bevolking, die vooral in Lier haar toevlucht had gezocht, kwam schoorvoetend terug. Oorlogen,<br />
hongersnood en besmettelijke ziekten stelden de bevolking trouwens nog vaak op de proef. In het midden<br />
van de achttiende eeuw bijvoorbeeld werd ze gehalveerd door een buikloopepidemie. Toch groeide de<br />
bevolking opnieuw aan door het vrijgeven van het heidegebied, waar arme mensen een hutje bouwden en<br />
probeerden te overleven. Na de breuk met Lier in 1798 kwam Kessel tot bloei: het aantal zelfstandige<br />
beroepen nam toe, het onderwijsaanbod werd uitgebreid en onderging een opmerkelijke<br />
kwaliteitsverbetering, er werd een gasthuis voor zieke dorpsbewoners opgericht, de kerk werd<br />
gerestaureerd, er werden bruggen over de beide Neten gebouwd, en het dorp kreeg een station, een<br />
volwaardig gemeentehuis en een fort. De komst van de diamantnijverheid in de eerste helft van de<br />
twintigste eeuw zou de opgang van Kessel verder bevorderen. Bij de fusie met Nijlen en Bevel in 1976 telde<br />
het ongeveer 7000 inwoners.<br />
Lille<br />
Buiten enkele sporadische archeologische vondsten die wijzen op prehistorische en Romeinse bewoning, is<br />
er over de vroegste geschiedenis van Lille weinig geweten. De oudste vermelding van Lille klimt op tot<br />
1123, waarschijnlijk in de betekenis van ‘lindebosje op hoge zandgrond’. Tot het einde van het Ancien<br />
Régime behoorde Lille samen met Gierle en Wechelderzande tot het Land van Turnhout in het<br />
markgraafschap Antwerpen. Het Land van Turnhout behoorde tot 1347 tot het domein van de hertogen van<br />
Brabant. In dat jaar huwde Maria van Brabant, dochter van hertog Jan III van Brabant, met Reinoud van<br />
Gelre. Als compensatie voor het niet-betaalde deel van de bruidsschat kreeg het jonge echtpaar het Land<br />
van Turnhout in pand. Enkele jaren later zette Johanna van Brabant dit pandschap om in een erfelijke<br />
leenband. Na de dood van Maria van Brabant in 1399 kwam het Land van Turnhout opnieuw in handen van<br />
de hertogen van Brabant. Meer dan een eeuw later stond keizer Karel V het gebied af aan zijn zuster Maria<br />
van Hongarije (1505-1558). Onder koning Filips II van Spanje werden grote delen van het Land van<br />
Turnhout verpand om geld in de lege staatskas te krijgen. Lille kwam samen met Wechelderzande (en<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 17
Vlimmeren) in handen van de schatrijke familie Schetz. In het begin van de zeventiende eeuw werd het<br />
Land van Turnhout herenigd onder prins Filips Willem van Oranje-Nassau, de zoon van Willem van Oranje.<br />
Na diens dood keerde het gebied nog maar eens terug naar het domein van de hertogen van Brabant, al<br />
verpande koning Filips IV van Spanje onder meer Lille, Gierle en Wechelderzande aan Jan de Proost.<br />
Vanaf de Vrede van Munster (1648) werd het Land van Turnhout opnieuw eigendom van het huis Oranje-<br />
Nassau. In 1711 werd het bezit van de Pruisische koningen, todat keizerin Maria-Theresia het als hertogin<br />
van Brabant kocht om aan haar gunsteling Emanuel Tellez de Sylva Menezes et Castro te schenken. Na<br />
een nieuwe verkoop in 1768 werd het Land van Turnhout tot aan de Franse Revolutie eigendom van de<br />
graven de Pestre de Seneffe. De inwoners van Lille leefden tot in de twintigste eeuw vooral van<br />
landbouwactiviteiten. In het midden van de negentiende eeuw waren er twee brouwerijen en een<br />
kaarsenfabriek, terwijl er zich met de klompenmakerij ook enige kleinschalige thuisnijverheid ontwikkelde.<br />
De komst van de diamantnijverheid zou een nieuw tijdperk inluiden. Sinds 1977 vormt Lille samen met<br />
Gierle, Poederlee en Wechelderzande een fusiegemeente.<br />
Morkhoven<br />
Over de oudste geschiedenis van Morkhoven is weinig bekend. De naam ‘Morkhoven’ duikt voor het eerst<br />
op in de archiefstukken in 1286. Hij betekent niets anders dan ‘moerassige, laaggelegen uitgestrektheid<br />
grond’ of ‘natte, laaggelegen landbouwontginning’. Vanaf de veertiende eeuw tot 1561 vormde Morkhoven<br />
samen met Noorderwijk één administratief-juridische entiteit. De heerlijkheid viel uiteen toen Morkhoven in<br />
1561 aan Jan van der Meeren, de stadhouder van Mechelen, werd verkocht. Enkele jaren later kwam het<br />
dorp in bezit van de adellijke familie Coupigny, die het tot in het midden van de achttiende eeuw behield.<br />
Morkhoven werd daarna bezit van de familie de Croy en later van de familie de Merode van Westerlo. Na<br />
de breuk met Noorderwijk ontwikkelde Morkhoven zich geleidelijk tot een zelfstandige heerlijkheid. Het dorp<br />
kreeg een eigen bestuurlijk apparaat met de drossaard, zeven schepenen, de burgemeester en de<br />
collecteurs. De wapengilde Sint-Sebastiaan werd opgericht en in 1624 werd het verheven tot graafschap.<br />
Enkele decennia later werden de grenzen met Noorderwijk na tal van geschillen vastgelegd. Uiteindelijk<br />
fusioneerden beide gemeenten in 1976 met Herentals.<br />
Nijlen<br />
Buiten enkele archeologische vondsten uit de prehistorie en de Romeinse tijd is er weinig geweten over de<br />
vroegste geschiedenis van Nijlen. De eerste vermeldingen in de archivalia dateren uit de twaalfde eeuw.<br />
Nijlen behoorde samen met Bevel, Emblem en Kessel tot de Bijvang van Lier. De bestuurlijke band met Lier<br />
leidde geregeld tot geschillen, bijvoorbeeld over het maalgeld. In de dertiende eeuw telde Nijlen een<br />
zeshonderdtal inwoners. De regio werd op dat moment geteisterd door oorlog, pest en honger. Ook de<br />
godsdienstoorlogen in de zestiende eeuw brachten veel onheil mee voor de lokale bevolking. Nijlen werd<br />
zowel door de Nederlandse als door de Spaanse troepen geplunderd. In 1611 lag de Sint-Willibrorduskerk<br />
er nog altijd gehavend bij. Tijdens de twee wereldoorlogen in de twintigste eeuw zou de veertiende-eeuwse<br />
kerk opnieuw twee keer verwoest worden. De komst van de diamantnijverheid had op dat moment al voor<br />
een belangrijke ommekeer gezorgd in dit typische landbouwdorp. Sinds de fusie van 1976 maken ook Bevel<br />
en Kessel deel uit van de gemeente Nijlen.<br />
Noorderwijk<br />
Archeologische vondsten zouden kunnen wijzen op de Romeinse of Merovingische oorsprong van het dorp.<br />
In 974 werd Noorderwijk voor het eerst vermeld in de archivalia. De aanwezigheid van een kerk bewijst dat<br />
het dorp in die periode al enige betekenis had. Sinds het begin van de dertiende eeuw was de heerlijkheid<br />
Noorderwijk eigendom van de familie Berthout. Het dorp kwam vervolgens in handen van Mathilde van<br />
Gelderland, die het in 1370 in leen gaf aan ridder Jan van Lier. Sindsdien werd de heerlijkheid nooit meer<br />
verkocht. Door erfenissen en huwelijken werd Noorderwijk achtereenvolgens eigendom van de families de<br />
Plaines, van Busleyden, van Tiras, en de T’Serclaes. Augustijn T’Serclaes was de laatste heer van<br />
Noorderwijk. De oudste sporen van een Noorderwijkse schepenbank gaan terug tot 1439, maar toen was zij<br />
reeds geruime tijd bedrijvig. De zeven dorpsschepenen van Noorderwijk werden aanvankelijk benoemd en<br />
beëdigd door de heer van Noorderwijk. In de loop van de zestiende eeuw kwam het tot een soort fusie met<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 18
de laatbank van de abt van Tongerlo, die sinds 1343 heer was geworden over een aanzienlijk deel van<br />
Noorderwijk. De fusie zou trouwens lange tijd een bron van conflict vormen tussen de heer van Noorderwijk<br />
en de abt van Tongerlo. Tijdens het Ancien Régime telde Noorderwijk nooit meer dan duizend inwoners. De<br />
industrialisatie van de Antwerpse Kempen na de Tweede Wereldoorlog bracht hier snel verandering in. Bij<br />
de fusie met Herentals in 1976 telde het dorp ongeveer 3600 zielen.<br />
Olen<br />
De legende van Keizer Karel en de boeren van Olen bezorgde de gemeente een grote naambekendheid.<br />
De boeren van Olen hebben voor de Kempen dezelfde betekenis als Reinaert de Vos voor het Land van<br />
Waas en Tijl Uilenspiegel voor de streek rond Damme. Het driehoekige dorpsplein van Olen zou kunnen<br />
wijzen op de Frankische oorsprong van het dorp. Omstreeks het jaar 1000 schonk graaf Ansfried, bisschop<br />
van Utrecht, een deel van zijn persoonlijke bezittingen in de Zuiderkempen, waaronder Olen en Westerlo,<br />
aan de Kapittelkerk van Utrecht. De Kapittels van Utrecht gingen in die jaren een relatie aan met twee<br />
plaatselijke machthebbers, met name de abt van Tongerlo en de heren van Wezenmaal. Hierdoor werd de<br />
familie van Wezenmaal voor acht generaties eigenaar van Olen (1166-1464). Na een lange juridische strijd<br />
tussen de familie van Wezenmaal en de familie de Merode wees de Raad van Brabant Olen, Westerlo en<br />
Herselt in 1478 toe aan Jan I de Merode. Tot op het einde van het Ancien Régime zwaaide de familie de<br />
Merode de plak in deze dorpen. Olen was bijgevolg eeuwenlang verbonden met Westerlo. De drossaard<br />
van Westerlo was niet zelden ook de meier van Olen. Bovendien stond het dorp tot 1744 onder jurisdictie<br />
van de schepenbank van Westerlo. In dat jaar kreeg het officieel een eigen schepenbank. In het begin van<br />
de twintigste eeuw werd op de Groote Heyde aan de oevers van het Kempisch kanaal de eerste nonferrometaalfabriek<br />
in Olen opgestart. Dit feit zou een belangrijke metamorfose in het dorp ontketenen. In de<br />
schaduw van de fabriek ontstond een gloednieuwe nederzetting en een nieuwe parochie: Sint-Jozef-Olen.<br />
Poederlee<br />
In een oorkonde uit 1118 werd Poederlee voor het eerst vermeld, in de betekenis van ‘bosje of houtgewas<br />
op verhoogde zandgrond nabij een modderige plaats’. Poederlee was een zelfstandige, volle heerlijkheid.<br />
De heren van Poederlee, die in een bescheiden, houten kasteelhoeve aan de oevers van de Aa woonden,<br />
waren trouwe ridders van de hertogen van Brabant. Het geslacht, dat ook rechten in Gierle had, bezat de<br />
heerlijkheid tot omstreeks 1390. De familie van Vriesele volgde hen op. Latere eigenaars zijn onder meer de<br />
families de Birmeu, Snoy en van Steenhuys. In 1653 werd Poederlee verheven tot baronie ten voordele van<br />
Philippe-Guillaume van Steenhuys. Vanaf 1717 droegen Eugène d’Olmen en zijn erfgenamen de titel baron<br />
van Poederlee. Ongeveer 260 jaar later werd Poederlee gefusioneerd met Lille, Gierle en Wechelderzande.<br />
Vorselaar<br />
Arnolf van Rotselaer wordt in de archivalia als eerste vermeld als ‘heer van Vorselaar’ (1274). De heren van<br />
Rotselaar waren kasteleins van de hertogen van Brabant. De familie bouwde in Vorselaar een waterburcht<br />
nabij de weg van Antwerpen naar Turnhout. In de zestiende eeuw kwam de heerlijkheid achtereenvolgens<br />
onder het bewind van Cornelis van Bergen en het geslacht van Arenberg. In 1663 werd Vorselaar door<br />
Karel Eugeen van Arenberg verkocht aan Jan-Baptist Proost, raadsheer van de Raad van Brabant. Een<br />
halve eeuw later werd het dorp opnieuw verkocht, zodat uiteindelijk graaf Karel-Philips van de Werve heer<br />
van Vorselaar werd. De familie van de Werve verbouwde het Vorselaarse kasteel tot een smaakvol<br />
waterslot in een uitgestrekt domein. De macht van de familie werd gesymboliseerd door de kaak op het<br />
marktplein. De bevolking van Vorselaar leefde eeuwenlang grotendeels van de landbouw. In de<br />
negentiende eeuw was een aantal mensen ook tewerkgesteld in de kleiputten en steenbakkerijen te<br />
Rijkevorsel, in de cementfabriek van Beerse of in de dokken van Antwerpen. De komst van de<br />
diamantnijverheid in het begin van de twintigste eeuw gaf de bevolking gedurende enkele decennia een<br />
‘lonend’ alternatief. Daarna werd Vorselaar in de eerste plaats een woondorp.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 19
Wechelderzande<br />
De oudste vermelding van Wechelderzande dateert van 1182 en verwijst naar de vroegere aanwezigheid<br />
van jeneverbesstruiken. Tot het einde van het Ancien Régime behoorde Wechelderzande samen met Lille<br />
en Gierle tot het Land van Turnhout in het markgraafschap Antwerpen (voor de geschiedenis van het Land<br />
van Turnhout: zie geschiedenis Lille). Binnen het Land van Turnhout had het een bestuurlijke band met<br />
Vlimmeren. Binnen dit dubbeldorp was Wechelderzande het hoofddorp. In de gemeenschappelijke<br />
schepenbank, die ten hoofde ging bij Zandhoven, was de schout van Wechelderzande voorzitter en had<br />
Vlimmeren een aantal eigen schepenen. In de tweede helft van de achttiende eeuw werden beide dorpen<br />
gescheiden. Sinds 1977 vormt Wechelderzande samen met Lille, Gierle en Poederlee een fusiegemeente.<br />
De arme en vrome Kempen<br />
Tot in de twintigste eeuw bestond onze regio met uitzondering van Herentals uit typische landbouwdorpen,<br />
waar ‘keuterboerkes’ probeerden te overleven met de bewerking van de schrale <strong>Kempens</strong>e heide- en<br />
zandgrond. De ambachtelijke bedrijvigheid werd gekenmerkt door haar kleinschaligheid. Beroepen als<br />
bezembinder, mandenvlechter of klompenmaker kwamen alleszins frequent voor. Meestal probeerde de<br />
bevolking met een combinatie van verschillende beroepen te ontsnappen aan honger en armoede. De<br />
kleine boer vlocht manden, sneed klompen of ging in loondienst in de winter. De meest voor de hand<br />
liggende uitkomst was het openen van een café: een tafel, enkele stoelen en glazen, en een paar kruiken<br />
jenever waren voldoende om van start te gaan. Op het einde van de negentiende eeuw was er ongeveer<br />
één café per dertig inwoners. Naast de vele kleinschalige beroepen die in heel de Kempen werden<br />
beoefend, kende onze regio ook enkele typische economische activiteiten. Van oudsher werd er in de vallei<br />
van de Nete en de Aa ijzeroer ontgonnen. Het ijzeroer werd gebruikt als bouwmateriaal of als grondstof<br />
voor de ijzerwinning. In de negentiende en het begin van de twintigste eeuw gebeurde het afgraven van<br />
ijzermaal in opdracht van grote maatschappijen uit Wallonië en Duitsland. Plaatselijke ondernemers traden<br />
op als tussenpersoon, terwijl kleine boeren en landarbeiders het slecht betaalde grondwerk verrichten.<br />
Uiteindelijk kon het arme <strong>Kempens</strong>e ijzererts niet langer concurreren met het hoogwaardige Zweedse staal<br />
en andere kwaliteitsproducten.<br />
De lakennijverheid maakte van Herentals een kleine welvarende stad met internationale contacten. Tijdens<br />
de periode van hoogconjunctuur in de tweede helft van de veertiende eeuw bestreken de Herentalse<br />
lakenhandelaars een afzetgebied dat zich uitstrekte over een groot deel van Europa. De politieke invloed en<br />
de culturele betekenis van Herentals hingen nauw samen met de economische machtspositie van de stad.<br />
Herentals groeide uit tot een administratief, juridisch, kerkelijk en cultureel centrum voor een respectabel<br />
aantal <strong>Kempens</strong>e landbouwdorpen, al waren sommige dorpen uit onze regio eerder gericht op Lier of<br />
Turnhout. De stad bleef haar regionale centrumfunctie behouden, ook nadat de lakennijverheid vanaf de<br />
zestiende eeuw ten onder ging. Na het economische herstel in de negentiende eeuw en de uitbouw van<br />
Herentals als verkeersknooppunt werd die regionale centrumfunctie opnieuw versterkt.<br />
Met de vestiging van een aantal non-ferrometaalfabrieken aan de oevers van de kanalen of nabij de pas<br />
aangelegde spoorwegen doken vanaf de jaren 1880 de eerste sporen van industrialisatie op in de<br />
Antwerpse Kempen. Grote bedrijven als de radiumfabriek in Olen en de bouwmachinefabriek in Herentals<br />
waren de voorboden van een nieuwe tijd van industriële expansie. In dezelfde periode kende ook de<br />
schoennijverheid in Herentals een opmerkelijke bloei. En dan was er natuurlijk nog de diamantnijverheid.<br />
Na de Tweede Wereldoorlog zouden de typische <strong>Kempens</strong>e landbouwdorpen snel evolueren naar typische<br />
forensengemeenten. Dit proces kwam in een stroomversnelling terecht door de grote natuurlijke<br />
bevolkingsaangroei en de betrekkelijk omvangrijke immigratie van jonge forensengezinnen, die in onze<br />
landelijke regio goedkope bouwgronden en een natuurlijke omgeving vonden. Internationale bedrijven als<br />
General Motors in Antwerpen, Renault in Vilvoorde, Van Hool in Koningshooikt en Philips in Turnhout waren<br />
voortaan de belangrijkste werkgevers.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 20
Tot diep in de twintigste eeuw speelde de kerk een vooraanstaande rol in onze <strong>Kempens</strong>e regio. De vrome<br />
bevolking woonde de misvieringen trouw bij en volgde de richtlijnen van ‘mijnheer pastoor’. Onder meer de<br />
aanwezigheid van vele kroostrijke gezinnen was hiervan het gevolg… Het dagelijkse leven speelde zich af<br />
in en rond de eigen parochie en op het ritme van de kerkelijke kalender. Processies, kermissen en de<br />
kerkelijke feestdagen werden enthousiast bijgewoond. Ook in het onderwijs leverde de kerk een bijzonder<br />
belangrijke bijdrage. De vele scholen van de Zusters der Christelijke Scholen van Vorselaar zijn hiervan een<br />
levend bewijs.<br />
Het steentje<br />
Jan Eduard Claes, een diamantbewerker uit Borgerhout, vestigde zich in 1876 in Nijlen en bracht daarmee<br />
de diamantnijverheid naar de Kempen. Bij gebrek aan gas en elektriciteit moest hij een beroep doen op zijn<br />
vrouw om zijn slijpschijf handmatig aan het draaien te brengen. Onder impuls van het groeiende succes van<br />
Antwerpen als internationaal diamantcentrum werden in de volgende jaren in Nijlen, Grobbendonk,<br />
Herenthout, Vorselaar en tal van andere gemeenten in de regio nieuwe diamantwerkplaatsen geopend. Het<br />
ging aanvankelijk steeds om relatief grote fabrieken, waarin stoom- of gasmotoren meerdere molens<br />
aandreven. De ontdekking van enkele nieuwe Zuid-Afrikaanse mijnen in het begin van de vorige eeuw<br />
zorgden voor de definitieve doorbraak van de kleine, niet-georganiseerde nijverheid in de Kempen, waar<br />
schrale gronden de boeren tot een nevenactiviteit dwongen. Na de aanleg van het elektriciteitsnet in de<br />
Kempen in de jaren 1920-1929 werd de regio als het ware overspoeld door kleine diamantwerkplaatsen,<br />
waar ‘de stiel’ vaak in familieverband werd uitgeoefend.<br />
Het ‘steentje’ bracht veel welvaart in de streek. De diamantbewerkers moesten hard en lang werken, maar<br />
een handige en snelle vakman kon op die manier wel in enkele dagen een weekloon verdienen. De slijpers<br />
werden dan ook tot de heren onder de arbeiders gerekend. Winkels en cafés deden goede zaken en de<br />
woningmarkt kreeg een opvallende impuls. De oprichting van verschillende diamantscholen moest de<br />
toekomst van de sector veilig stellen. Pas in de loop van de jaren 1960 en vooral in de jaren 1970-1980<br />
begon het tij te keren. De delokalisatie naar lagelonenlanden en de verhoogde overheidscontrole in eigen<br />
land betekenden het einde van de kleinschalige plattelandsnijverheid. Slechts enkele middelgrote bedrijven<br />
kunnen voorlopig het hoofd nog boven water houden.<br />
Een volledige beschrijving per (deel)gemeente en een overzicht van de dorpsgeschiedenis, heerlijke<br />
geschiedenis en kerkelijke geschiedenis vindt u in de bijlagen.<br />
CONCLUSIE<br />
- De regio Kempen heeft een typische en boeiende geschiedenis. Tijdens de pre-industriële periode leefde<br />
de vrome bevolking voornamelijk van de schrale landbouw. De inwoners van onze streek werden<br />
voortdurend op de proef gesteld door oorlog, ongeregelde benden, ziekten, armoede en honger. Het is<br />
echter bewonderenswaardig hoe de bevolking telkens terug aan de slag ging en aan de wederopbouw<br />
begon. Na de industrialisatie bleven de Kempen lang een perifeer gebied, waar de bewoners de<br />
landbouwactiviteiten combineerden met meer industriële activiteiten die vaak buiten de regio lagen (onder<br />
meer in steenkoolmijnen en steenbakkerijen). De opkomst van de diamantnijverheid zorgde wel voor een<br />
toename van de welvaart. De laatste decennia heeft ook de industrie de ruimte, de verkeerswegen en zeker<br />
het arbeidspotentieel van de Kempen ontdekt. Dit heeft geleid tot een sterke immigratie maar ook tot een<br />
sterk veranderend uitzicht van de streek. Niet alleen de zichtbare aspecten maar ook de immateriële<br />
aspecten kwamen in een uitgesproken dynamiek terecht.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 21
- Een wetenschappelijk of vulgariserend basiswerk over de geschiedenis van onze <strong>Kempens</strong>e regio<br />
ontbreekt. De geschiedenis van de streek komt soms wel aan bod als een onderdeel van breder opgezette<br />
studies, bijvoorbeeld over de geschiedenis van Antwerpen, maar dit blijft toch vrij fragmentair. Voornamelijk<br />
inzake immateriëel erfgoed is er weinig basismateriaal voorhanden.<br />
- Door de grote inwijking van buiten de regio tijdens de laatste decennia dreigt de kennis over het eigen<br />
verleden verder te verwateren. De migratie biedt echter ook heel wat opportuniteiten. De regio beschikt over<br />
een relatief jonge en dynamische bevolking en een uitstekend onderwijsaanbod. Hiervan kan gebruik<br />
gemaakt worden om de via een convenant verzamelde kennis uit te zaaien en verder te verankeren. Vooral<br />
inzake volksgebruiken dringt echter de tijd, zoniet dreigen enkel de meest commerciële activiteiten te<br />
overleven.<br />
De volledige teksten vindt u in de bijlagen. Deze conclusie werd ook mee verwerkt in de SWOT, missie, visie en doelstellingen<br />
verder in dit document.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 22
((B)) ERFGOEDAANBOD IIN DE REGIIO<br />
In het kader van de intergemeentelijke samenwerking werd voor de zeven gemeenten een voorlopige<br />
inventaris van het regionale erfgoed opgesteld. Het overzicht van het roerende, het immateriële en het<br />
onroerende erfgoed is zeker nog onvolledig, maar het biedt wel een belangrijke aanzet. De verdere<br />
inventarisatie van het regionale erfgoed wordt later in het document dan ook als een prioriteit beschouwd.<br />
De volledige inventaris werd als bijlage toegevoegd. Hier worden alvast de belangrijkste kenmerken van het<br />
roerende, immateriële en onroerende erfgoed van de zeven <strong>Kempens</strong>e gemeenten op een rijtje gezet.<br />
B.1. Het roerende erfgoed<br />
Bij het samenstellen van een overzicht van het roerende erfgoed in onze regio konden we helaas nauwelijks<br />
beroep doen op bestaande inventarissen. De onderstaande lijst is bijgevolg onvolledig. Dit geldt zeker voor<br />
het roerende patrimonium dat zich bij particulieren thuis bevindt.<br />
Archeologische collecties<br />
- Archeologisch museum Grobbendonk<br />
- Verzameling Vondsten van de Regendonk (Lille)<br />
- Verzameling gasbedrijf Fluxys (Lille)<br />
- Verzameling Willy Van Gestel (Nijlen)<br />
- Verzameling Herman Van Soom (Vorselaar)<br />
- Verzameling Rik Verbeeck (Vorselaar)<br />
- Een deel van het archeologisch patrimonium van de zeven gemeenten wordt ook buiten onze regio<br />
bewaard, zoals bijvoorbeeld in het Taxandriamuseum Turnhout.<br />
Archieven<br />
- Stadsarchief Herentals<br />
- Gemeentearchieven in Grobbendonk, Herenthout, Lille, Nijlen, Olen en Vorselaar<br />
- Archieven van O.C.M.W.’s<br />
- Archieven van kerkfabrieken<br />
- Archief Heemkring De Linde (Olen)<br />
- Archief Heemkring De Poemp (Nijlen)<br />
- Archief Heemkring Salvator (Kessel)<br />
- Archief Heemkring Norbert de Vrijter (Lille)<br />
- Archief Heemkring Joris Matheussen (Vorselaar)<br />
- Archief parochieblad Vorselaar<br />
- Archief Kempenland<br />
- Een groot deel van het archivalische erfgoed van de zeven gemeenten wordt ook buiten onze regio<br />
bewaard, zoals bijvoorbeeld in het Rijksarchief van Antwerpen.<br />
Bibliotheken<br />
- Stadsbibliotheek Herentals<br />
- Gemeentelijke bibliotheken Grobbendonk, Herenthout, Lille, Nijlen, Olen en Vorselaar<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 23
Musea en erfgoedsites<br />
- Gemeentelijk Archeologisch Museum Grobbendonk<br />
- Diamantmuseum Grobbendonk<br />
- Radiomuseum Olen<br />
- Stropersmuseum Olen<br />
- Heemkamer Jack Verstappen in Olen<br />
- Begijnhofmuseum in Herentals<br />
- Fraikincollectie in Herentals<br />
- Schedelhof in Herentals<br />
- Heemmuseum Sandelyn in Herenthout<br />
- Nationaal Houtambachtenmuseum De Wimpe in Herenthout<br />
- Fort van Kessel<br />
- Diamantslijperij Lieckens in Nijlen<br />
Kunstpatrimonium<br />
- Collectie Hippoliet De Clerck (Herentals)<br />
- Collectie Fraikin (Herentals)<br />
- Stedelijke Kunstcollectie Herentals<br />
- Gemeentelijke kunstcollecties van Grobbendonk, Herenthout, Lille, Nijlen, Olen en Vorselaar<br />
- Kunstpatrimonium kerken, onder meer collectie Nicolaas Van der Veken (Lille)<br />
- Kunstpatrimonium van het OCMW Herentals<br />
Foto- en filmcollecties<br />
- Collectie ‘Schitterend geslepen’ (Nijlen-Grobbendonk)<br />
- Collectie Heemkring Sandeleyn (Herenthout)<br />
- Collectie Heemkring De Linde (Olen)<br />
- Collectie Heemkring De Poemp (Nijlen)<br />
- Collectie Heemkring Salvator (Kessel)<br />
- Collectie Heemkring Norbert de Vrijter (Lille)<br />
- Collectie Heemkring Joris Matheussen (Vorselaar)<br />
- Archief Fotogroep Nete en Aa (Grobbendonk)<br />
- Archief Fotoclub Herentals (Herentals)<br />
- Archief Fotoclub Toreke (Herenthout)<br />
- Archief Fotoclub Folerma 71 (Nijlen)<br />
- Archief Fotoclub Wechelderzande (Lille)<br />
- Archief Fotoclub Vorselaarse Fotovrienden (Vorselaar)<br />
- Archief voormalige fotoclub Imago - Jos Vermeulen (Noorderwijk)<br />
- Archief Filmclub “Close-up” (Herenthout)<br />
- Collectie Herenthoutse Postkaartenclub (Herenthout)<br />
- Collectie Nijlense verzamelclub (Nijlen)<br />
- Postkaarten en andere belangrijke collecties: verzameling Nortrevic en Sint-Baafskring, Tejo Briers, Leo<br />
Veris, Jozef Geerinckx, Willy Peers, Alfons Daems, Tuur Baeten, Desiré Cambré, Lode Van Dessel,<br />
Verhaegen, René Lenaerts, Fons Lenaerts, Lode Van Dessel, René Lenaerts en Fons Lenaerts.<br />
Een aantal collecties (zoals de beelden Van der Veken en Fraikin) zijn hier slechts heel kort aangehaald<br />
maar werden uitgebreider beschreven in de bijlagen.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 24
CONCLUSIE<br />
- Hoewel onze regio in vergelijking met de grote Vlaamse kunststeden niet over de grootste of rijkste<br />
collecties beschikt, is er heel wat interessant roerend patrimonium aanwezig. De collectie Nicolaas Van Der<br />
Veken en de collectie Fraikin zijn hiervan opmerkelijke voorbeelden. Van het roerende erfgoed wordt de<br />
culturele waarde vaak onderschat omdat de meeste verzamelingen niet beschreven zijn en vaak verborgen<br />
liggen op zolders en in kelders.<br />
- De veelheid aan erfgoedvormers is opvallend. Zowel op administratief, bestuurlijk als op religieus vlak had<br />
onze regio vele ‘heren’. Het is verassend om in onze kerken en kastelen kunstwerken aan te treffen, die<br />
enkel in grootsteden zouden worden verwacht. Vaak houden die verband met de aanwezigheid van rijke<br />
adellijke families in de regio. Die edellieden of hun nazaten hebben erg veel kunst- en erfgoedvoorwerpen in<br />
hun bezit, waarvan ze het bestaan en de culturele rijkdom zelf niet vermoeden.<br />
- Het erfgoed (in het bijzonder het archiefmateriaal) betreffende onze regio is bijgevolg zeer versplinterd.<br />
Het wordt op een veelheid van locaties bewaard, vaak buiten onze regio.<br />
Gerichte acties naar die eigenaars (en zelfs naar de overheden) toe zou de kans vergroten om het<br />
cultuurbezit beter in kaart te brengen. Het gebeurt nog te vaak dat voor de regio belangrijke, maar<br />
ogenschijnlijk waardeloze, stukken erfgoed verdwijnen na het overlijden of verhuizen van de eigenaars. Een<br />
goed overzicht zou de beleidsmensen in staat stellen om bij de desbetreffende actoren aan te dringen op<br />
het behoud ervan.<br />
- De kennis en het bewustzijn betreffende het eigen roerend erfgoed is eerder klein, zeker bij het grote<br />
publiek.<br />
- Een groot deel van het roerend (zw)erfgoed van onze regio is in particulier bezit. Hier ligt nog heel wat<br />
potentie voor een regionale erfgoedaanpak, bijvoorbeeld: inventarisatie, sensibilisering van eigenaars,<br />
oprichting van een regionaal erfgoedcentrum met een regionale collectie, enzovoort.<br />
De volledige teksten vindt u in de bijlagen. Deze conclusie werd ook mee verwerkt in de SWOT, missie, visie en doelstellingen<br />
verder in dit document.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 25
B.2. Het immateriële erfgoed<br />
Immaterieel erfgoed laat zich moeilijk inventariseren. Het gaat immers over verhalen, gebruiken, tradities,<br />
rituelen en gewoonten, over herinneringen en de belevingswaarde van het verleden, over het alledaagse<br />
verleden met een actuele betekenis. Het is bijgevolg belangrijk om het immateriële erfgoed tastbaar te<br />
maken door het te documenteren, te onderzoeken en te registreren.<br />
Onze <strong>Kempens</strong>e regio is rijk aan immaterieel erfgoed, maar de kennis hierover is verdwenen of dreigt<br />
verloren te gaan. Het collectieve streekgeheugen rond het immateriële patrimonium moet dan ook dringend<br />
geregistreerd en ontsloten worden. Mondeling erfgoed is alleszins van elementair belang voor onze streek.<br />
De aandacht voor de herinneringen en de verhalen van de bewoners zelf biedt heel wat potentieel voor een<br />
brede erfgoedbeleving. Bij de registratie van het mondelinge erfgoed zullen bovendien heel wat verborgen<br />
‘schatten’ (roerend erfgoed) naar boven komen. In het kader van ‘Schitterend geslepen’ werd in dit verband<br />
al heel wat expertise opgebouwd. De inventarisatie, registratie en valorisatie van het immateriële erfgoed<br />
(de verhalen, het streekgeheugen) rond het <strong>Kempens</strong>e diamantverleden is immers de belangrijkste<br />
doelstelling van het project.<br />
De onderstaande lijst geeft een beperkte selectie van het immateriële erfgoed van de zeven <strong>Kempens</strong>e<br />
gemeenten. Een meer uitgebreid overzicht vindt u als bijlage.<br />
Van wieg tot graf in de Kempen<br />
- Allerlei gebruiken, tradities en rituelen rond geboorte, eerste communie, plechtige communie, eerste<br />
schooldag, eerste werkdag, huwelijk, eigen huis (verhuizen), pensioen, huwelijksjubilea, honderdjarigen, …<br />
- Gloriazingen (begin schooljaar)<br />
- Troepzingen (16-jarigen op militielijsten)<br />
- Pannenkoeken en wafels bij aardappeloogst<br />
- Biestkoeken, -wafels en –brood met eerste melk van koe of geit na het kalveren of lammeren<br />
De (bij)gelovige Kempen<br />
- Allerlei gebruiken, tradities en rituelen rond kerkelijke kalender (feesten en heiligen), kerkbezoek,<br />
bedevaarten, volksdevotie, religieus onderwijs, …<br />
- Volksverhalen, volksgenezers, kwakzalvers, …<br />
- Pannenkoeken en wafels op Verloren Maandag en op Lichtmis<br />
- Lijkbrood en lijkkoeken bij begrafenissen<br />
- Het ‘haantje op ’n stokje en het schippekevèren’ met Halfvasten<br />
- Begijnhofprocessie in Herentals<br />
- Kerstboomverbranding<br />
- Versiering kapelletjes in mei<br />
- Vos Roven rond Pasen<br />
- Driekoningenzingen<br />
- Processies: bijvoorbeeld de Heggeprocessie in Lille, Kruiskensmarkt in Bevel op Goede Vrijdag, het feest<br />
van de kerkwijding in Morkhoven, de vroegere processies in Olen en Vorselaar (cf. kardinaal Van Roey).<br />
- Devotie tot allerlei heiligen<br />
Vrije tijd in de Kempen<br />
- Allerlei gebruiken, tradities en rituelen rond spel, sport, verenigingsleven, feesten, carnaval, (jaar)markten,<br />
kermissen, liederen, eetcultuur, ontspanning, …<br />
- Nieuwjaarszingen<br />
- Buurten (de ‘beus’)<br />
- Caféleven: vogelpikken, pitjesbak, enzovoort.<br />
- Staande en liggende wip<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 26
- Het spel van de Roetaert<br />
- <strong>Kempens</strong>e dansen<br />
- Veldrijden<br />
- Paapschieten (pepkeschiet of tepkeschiet)<br />
- Duivensport<br />
- Kegelen<br />
- De Sint-Niklaasgilde in Gierle, de Sint-Sebastiaansgilde in Gierle, de Sint-Ambrosiusgilde in Gierle, de<br />
Sint-Sebastiaansgilde in Morkhoven, ... met de typische vieringen (bijv. Sint-Antoniusviering Lille)<br />
- Culinair erfgoed: Grobbendonkse tripel, Grobbendonkse diamantjes, Herentalse boompjes, Likeur en<br />
jenever Roetaert, de ‘kattekop’, ‘ezelsoren’, ‘biestkoeken, biestwafels en biestebrood’, smout van de<br />
Olierosmolen in Lille, Lils Koekske, Nijlens schijfke ,Vorselaarse V’kes, Herenthoutse Peerkens, Straffe<br />
Charel, pralines in vorm van drie-oren potje.<br />
- Kermissen (met bijv. “warme rek”)<br />
- Jaarmarkten<br />
- Harmoniefeesten en Fanfarefeesten (“verbroederingen”)<br />
- Pallieterfeesten in Olen<br />
- Het Keizerkarelcomité in Olen<br />
- Carnaval in Herenthout (Peer Stoet)<br />
De ‘Kempische’ volksmond<br />
- Spotnamen: de Blarendabbers van Bouwel, de Klokkenververs van Herentals, de Pee stekers van<br />
Herentals, de Krawaten van Lille, de Gielse Schijters van Lille, de Zandfluiters van Lille, de Mollen van Lille,<br />
de Sparrijders van Nijlen, de Royeurs van Nijlen<br />
- Bijnamen<br />
- ‘Kempisch’ dialect<br />
- Toponiemen<br />
CONCLUSIE<br />
- Onze typisch <strong>Kempens</strong>e regio is bijzonder rijk aan immaterieel erfgoed. Vooral het erfgoed rond<br />
gebruiken, tradities en rituelen, die meestal binnen de kleine kring van het gezin, de familie, de buurt, het<br />
gehucht of de parochie werden beleefd, biedt een opmerkelijke kijk op het landelijke, (bij)gelovige en<br />
speelse karakter van onze streek.<br />
- Een goede inventaris ontbreekt. De kennis over en de betekenis van het immateriële erfgoed van onze<br />
regio is verdwenen of dreigt te verdwijnen. De bestaande knowhow moet bijgevolg dringend worden<br />
geregistreerd.<br />
- De aandacht voor het mondelinge erfgoed biedt heel wat kansen, zowel voor de inventarisatie, het behoud<br />
en het beheer van het immateriële patrimonium van de streek, als voor de ontsluiting en valorisatie ervan.<br />
Het alledaagse, herkenbare <strong>Kempens</strong>e verhaal spreekt zowel ‘traditionele’ bewoners (nostalgie),<br />
inwijkelingen (nieuwsgierigheid) als toeristen (authenticiteit) aan.<br />
- In het kader van het project ‘Schitterend geslepen’ werd heel wat expertise opgebouwd inzake de<br />
inventarisatie, registratie en ontsluiting van immaterieel erfgoed.<br />
De volledige teksten vindt u in de bijlagen. Deze conclusie werd ook mee verwerkt in de SWOT, missie, visie en doelstellingen<br />
verder in dit document.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 27
B.3. Het onroerend bouwkundig erfgoed<br />
Voor een overzicht van het bouwkundige erfgoed in onze regio is Bouwen door de Eeuwen Heen een goed<br />
vertrekpunt, al werden niet alle waardevolle gebouwen in die inventaris opgenomen. Een fractie van het<br />
bouwkundige patrimonium is wettelijk beschermd als monument, dorpsgezicht of stadsgezicht.<br />
Monument Dorpsgezicht Stadsgezicht Totaal<br />
Grobbendonk 17 2 - 19<br />
Herentals 35 2 7 44<br />
Herenthout 4 1 - 5<br />
Lille 18 4 - 22<br />
Nijlen 7 1 - 8<br />
Olen 4 - - 4<br />
Vorselaar 8 2 - 10<br />
Totaal 93 12 7 112<br />
De zeven <strong>Kempens</strong>e gemeenten beschikken over een rijke variatie van een eerder bescheiden bouwkundig<br />
patrimonium. De waardevolle gebouwen verwijzen meestal naar de agrarische activiteit en de ambachtelijke<br />
bedrijvigheid, die tot in de twintigste eeuw kenmerkend waren voor de regio. Het sterke katholieke geloof<br />
van de <strong>Kempens</strong>e bevolking vormde dan weer een inspiratiebron voor de talrijke kerken en kapellen. De<br />
vele kastelen en lusthoven bewijzen dat onze landelijke streek ook een geliefd toevluchtsoord was voor<br />
gegoede families. In de onderstaande lijst vindt u een selectie van het onroerend bouwkundig erfgoed van<br />
onze regio. Een meer uitgebreid overzicht vindt u als bijlage.<br />
Religieuze architectuur<br />
- Ruïne den Troon (Grobbendonk)<br />
- Pastorij (Grobbendonk)<br />
- O.L.V.-Ten Hemelkerk (Bouwel)<br />
- Vrije basisschool en Klooster (Bouwel)<br />
- Pastorij (Bouwel)<br />
- O.L.V.-Kapel (Bouwel)<br />
- Het Begijnhof (Herentals)<br />
- Het Besloten Hof (Herentals)<br />
- Het Gasthuis (Herentals)<br />
- Het Augustijnenklooster (Herentals)<br />
- Sint-Waldetrudiskerk (Herentals)<br />
- De Kruisweg (Herentals)<br />
- De Dekenij (Herentals)<br />
- Sint-Bavokerk (Noorderwijk)<br />
- Pastorij (Noorderwijk)<br />
- Het Averechts Kapelleke<br />
- Kapel van Onze-Lieve-Vrouw op ’t Zand<br />
- Sint-Niklaaskerk (Morkhoven)<br />
- Kapel van Onze-Lieve-Vrouw van Zeven Weeën (Morkhoven)<br />
- Sint-Gummaruskerk (Herenthout)<br />
- Kapel O.L.V. van Herlaar (Herenthout)<br />
- Grot van O.L.V. van Lourdes – Oosterhoven (Herenthout)<br />
- Kapel Uilenberg (Herenthout)<br />
- Sint-Pieter en Pauluskerk (Herenthout)<br />
- Sint-Gummaruskapel (Herenthout)<br />
- Pastorij (Herenthout)<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 28
- Boskapel of Wuytskapel (Lille)<br />
- Sint-Annakapel (Lille)<br />
- Sint-Pieterskerk (Lille)<br />
- Rooienkapel (Gierle)<br />
- O.L.Vrouwekerk (Gierle)<br />
- Heerlekapel (Poederlee)<br />
- Heggekapel (Poederlee)<br />
- Sint-Amelbergakerk (Wechelderzande)<br />
- Mariakapel (Wechelderzande)<br />
- Kapel Kruiskensberg (Bevel)<br />
- Sint-Lambertuskerk (Kessel)<br />
- Pastorij (Kessel)<br />
- Pastorij (Nijlen)<br />
- Sint-Willibrorduskerk (Nijlen)<br />
- Sint-Martinuskerk (Olen)<br />
- Sint-Willibrorduskapel (Olen)<br />
- Pastorij (Olen)<br />
- Onze-Lieve-Vrouwkerk (Olen)<br />
- Sint-Jozefskerk (Olen)<br />
- Sint-Pieterskerk (Vorselaar)<br />
- De Veertien Kappelekens (Vorselaar)<br />
- Pastorij (Vorselaar)<br />
- Klooster (Vorselaar)<br />
- Devotiekapel (Vorselaar)<br />
Ambachtelijke en industriële architectuur<br />
- Saswachterswoning en sluiskom (Grobbendonk)<br />
- Watermolen (Grobbendonk)<br />
- Brugwachterswoning (Grobbendonk)<br />
- Derde Sas (Grobbendonk)<br />
- Houten windmolen (Bouwel)<br />
- Brouwerij Het Schaliken (Herentals)<br />
- Hogewegmolen (Noorderwijk)<br />
- Watermolen Domein Herlaar (Herenthout)<br />
- Melkerij Molenstraat (Herenthout)<br />
- Olieslagmolen met molengebouw (Lille)<br />
- De Stenen Windmolen (Gierle)<br />
- De Jeneverstokerij (Gierle)<br />
- Diamanslijperij Lieckens (Nijlen)<br />
- De Buulmolen (Olen)<br />
- Het Koperen Dorp of De Olense Cité (Olen)<br />
Agrarische architectuur<br />
- Schranshof (Grobbendonk)<br />
- Schaapskooi van Bouwelhoef (Bouwel)<br />
- Fermerijhoeve (Herentals)<br />
- Snepkenshoeve (Herentals)<br />
- Schoutenhoeve (Herentals)<br />
- ’t Schrans (Noorderwijk)<br />
- Leemen Huyseke (Noorderwijk)<br />
- Het Hoog Huis (Herenthout)<br />
- Het Prinsenhof (Herenthout)<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 29
- De Schranshoeve (Herenthout)<br />
- De Tessenshoeve (Herenthout)<br />
- De Mundeleershoeve (Herenthout)<br />
- De Pluyshuishoeve (Herenthout)<br />
- De Kasteelhoeve (Herenthout)<br />
- De de Merodehoeve (Herenthout)<br />
- Hoeve De Schrans (Lille)<br />
- De <strong>Kempens</strong>e Schuur (Gierle)<br />
- Hoeve en Bakhuis Bogaertsheide (Kessel)<br />
- Het Schrans van Doffen (Olen)<br />
- De Schranshoeve (Vorselaar)<br />
- Hoeve Sassenhout (Vorselaar)<br />
- Tibourschrans (Nijlen)<br />
- De Grote Gasthuishoeve of Emmaüshoeve (Kessel)<br />
Burgerlijke architectuur<br />
- Kasteel van Grobbendonk<br />
- Afspanning De Leeuw (Grobbendonk)<br />
- Kasteel Bouwel<br />
- Afspanning De Kroon (Bouwel)<br />
- Lakenhal en Beiaard (Herentals)<br />
- Poorten en Vesten (Herentals)<br />
- Het Molenwaterhof (Herentals)<br />
- Het Kasteel van Le Paige (Herentals)<br />
- Burgerhuizen (Herentals)<br />
- het Kasteel van Noorderwijk<br />
- Domein en Kasteel Herlaer (Herenthout)<br />
- ’t Kamereyck (Herenthout)<br />
- Huis Van Lint (Herenthout)<br />
- Huis Dieltjens (Herenthout)<br />
- Huis Jacobs (Herenthout)<br />
- Het voormalige gemeentehuis van Gierle<br />
- Gasthof De Keizer (Wechelderzande)<br />
- Seringenhof (Wechelderzande)<br />
- Hof d’Intere (Wechelderzande)<br />
- Het voormalige gemeentehuis (Kessel)<br />
- Het gemeentehuis (Olen)<br />
- Afspanning Sint-Sebastiaen (Olen)<br />
- Het Keizershof (Olen)<br />
- Schandpaal De Kaak (Vorselaar)<br />
- Kasteel De Borrekens (Vorselaar)<br />
- ’t Schipke (Herenthout)<br />
- Gemeentehuis (Herenthout)<br />
- Gemeentelijke meisjesschool (Herenthout)<br />
- Fort van Kessel<br />
- Hof De Bist (Kessel)<br />
- Het Kesselhof (Kessel)<br />
- De Poemp (Nijlen)<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 30
Gedenkstenen en standbeelden<br />
- Gedenkteken De Boerenkrijg (Herentals)<br />
- Momument Keizer Karel en de Boeren van Olen<br />
- Monument Het Gezin (Olen)<br />
- Standbeeld Het Olens Boerke<br />
- Het Vierzijdig Piramidemonument (Olen)<br />
- Monument van de Gesneuvelden (Herenthout)<br />
- Gedenkplaat Jan Eduard Claes (Nijlen)<br />
- Boerenkrijgmonument (Kessel)<br />
- Monument voor de Vrede (Vorselaar)<br />
- Beeld van Minne (Vorselaar)<br />
- Gedenkplaat voor Mie Broos (Vorselaar).<br />
CONCLUSIE<br />
- De inventaris Bouwen door de Eeuwen Heen is een goede basisinventaris, die echter herbekeken en<br />
aangevuld moet worden. Veel waardevolle gebouwen zijn nog niet beschermd.<br />
- Onze <strong>Kempens</strong>e regio wordt niet gekenmerkt door de aanwezigheid van de meest spectaculaire<br />
monumenten maar beschikt wel over een interessante mix van religieuze, agrarische, ambachtelijke,<br />
industriële en burgerlijke architectuur.<br />
- De waardevolle gebouwen in onze streek zijn belangrijke ankerpunten voor het roerende en immateriële<br />
erfgoed.<br />
De volledige teksten vindt u in de bijlagen. Deze conclusie werd ook mee verwerkt in de SWOT, missie, visie en doelstellingen<br />
verder in dit document.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 31
B.4. Het onroerend landschappelijk erfgoed<br />
De inventarisatie van de historisch gegroeide landschapsstructuren vond zijn neerslag in de<br />
Landschapsatlas van het Vlaamse Gewest (2002). De Landschapsatlas omvat zowel punt- en lijnrelicten als<br />
complexere gehelen met belangrijke erfgoedwaarden en een vrij hoge gaafheid (relictzones). De meest<br />
waardevolle ensembles werden als ankerplaats aangeduid. Voor onze <strong>Kempens</strong>e regio werden 14<br />
ankerplaatsen, 23 relictzones, 13 lijnrelicten en 75 puntrelicten in de inventaris opgenomen. Hier geven we<br />
enkel een overzicht van de ankerplaatsen, dit zijn de interessantste, mooiste en gaafste stukken landschap<br />
met een grote (cultuur)landschappelijke potentie. De codes van de Landschapsatlas werden telkens<br />
bijgevoegd.<br />
Ankerplaatsen<br />
- Grotenhoutbos – Gierlebos in Lille en Vosselaar (A 10017)<br />
- Domein Blommerschot en Beulkbeemden in Lille, Vorselaar, Beerse, Malle Zandhoven en Zoersel (A<br />
10042)<br />
- Domein Krabbelshof, Lovenhoek en Krabbels Broek in Grobbendonk, Vorselaar, Malle en Zandhoven (A<br />
10043)<br />
- Visbeekvallei in Lille en Beerse (A 10044)<br />
- Vallei van de Kindernouwbeek in Lille en Vorselaar (A 10045)<br />
- Kasteel van Vorselaar in Vorselaar (A 10046)<br />
- Kasteel en Kleine Netebeemden in Grobbendonk in Grobbendonk, Herentals en Vorselaar (A 10047)<br />
- Heuvelrug tussen Herentals en Lichtaart met de Netevallei in Herentals, Lille, Olen, Geel en Kasterlee (A<br />
10049)<br />
- Merodese Bossen in Herenthout en Nijlen (A 10051)<br />
- Kruiskensberg in Herenthout, Nijlen en Heist-op-den-Berg (A 10052)<br />
- Vallei van de Wimp en de Grote Nete te Herenthout in Herenthout, Nijlen en Heist-op-den-Berg (A 10053)<br />
- Dal van de Kleine Nete tussen Nijlen en Grobbendonk in Grobbendonk, Nijlen en Zandhoven (A 10076)<br />
- Omgeving Gestel in Nijlen, Berlaar en Heist-op-den-Berg (A 10077)<br />
- Dal van de Kleine Nete tussen Lier en Kessel in Nijlen, Lier en Ranst (A 10088)<br />
In de zeven <strong>Kempens</strong>e gemeenten bevinden zich uiteraard nog heel wat meer waardevolle landschappen.<br />
Een meer uitgebreid overzicht vindt u in de bijlage. Een fractie van het landschappelijke patrimonium is<br />
wettelijk beschermd als landschap.<br />
Gemeente Landschap<br />
Grobbendonk 7<br />
Herentals 1<br />
Herenthout 3<br />
Lille 2<br />
Nijlen 3<br />
Olen 1<br />
Vorselaar -<br />
Totaal 17<br />
Onze regio wordt bovenal gekenmerkt door het dal van de Kleine Nete en Aa. Dit pastorale landschap, dat<br />
in het verleden een inspiratiebron was voor vele kunstenaars, is echter slechts een van de vele natuur- en<br />
stiltegebieden in de streek. Hierbij denken we onder meer aan de duinen en de (voormalige) heidegebieden<br />
met een hoge ecologische waarde, zoals de Kempische Heuvelrug en de Kesselse Heide. Andere<br />
opvallende landschappelijke elementen met belangrijke erfgoedwaarden zijn de talrijke kasteeldomeinen,<br />
de meestal vergeten oude wegen en kerkepaden, de verschillende militaire domeinen, het Albertkanaal en<br />
de vele kapelletjes.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 32
CONCLUSIE<br />
- Onze <strong>Kempens</strong>e regio heeft heel wat te bieden aan onroerend landschappelijk erfgoed. Het is een<br />
landelijke streek met typische gehuchten, die gekenmerkt wordt door het dal van de Kleine Nete en talrijke<br />
natuur- en stiltegebieden.<br />
- Belangrijke stukken van ons landschappelijk erfgoed zijn nog niet beschermd.<br />
- Meer landschappelijk interessante plaatsen en “vergezichten” blijven voor de bezoeker verborgen omdat<br />
ze gelegen zijn op voor publiek ontoegankelijke plaatsen. Andere landschappen krijgen niet de aandacht,<br />
die ze verdienen, onder andere omdat er geen wegen (meer) naartoe leiden.<br />
- Veel van de plaatsen herbergen een belangrijk areaal lokale geschiedenis. Het onderzoeken van het<br />
verleden, van de voormalige aanwezigheid van de mens en van de relicten, die ervan nog te vinden zijn, is<br />
een te boeiende materie om eraan voorbij te gaan. De lokale bevolking en vooral, de schoolgaande<br />
kinderen, kunnen hier een belangrijk stuk “geschiedenis van eigen bodem” opdoen en ontdekken terwijl hun<br />
nieuwsgierigheid verder wordt geprikkeld.<br />
- In die vaak oude landschappen zijn archeologisch interessante plaatsen legio en in vele gevallen nog<br />
duidelijk zichtbaar aanwezig. Tot op heden zijn dergelijke plaatsen nauwelijks beschreven, laat staan<br />
onderzocht.<br />
- Veel landschappelijk interessante gebieden waren ook de bakermat van volksverhalen en mythes, die er<br />
onder het volk leefden. Enkel wanneer de aandacht kan toegespitst worden op die plaatsen zullen die<br />
verhalen aan de oppervlakte komen. Het verlies van dat stuk volkscultuur zou een aanzienlijke verarming<br />
teweegbrengen van de Kempische eigenheid.<br />
De volledige teksten vindt u in de bijlagen. Deze conclusie werd ook mee verwerkt in de SWOT, missie, visie en doelstellingen<br />
verder in dit document.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 33
B.5. Archeologische vindplaatsen<br />
GROBBENDONK<br />
Hoewel er bij het graven van het Netekanaal ook vondsten uit de steentijden gevonden zijn, kunnen we in<br />
Grobbendonk ook vaststellen dat de meeste gekende vindplaatsen uit de steentijden langs de Nete te<br />
vinden zijn. In de schaduw van de belangrijkste archeologische vindplaats van Grobbendonk, de Romeinse<br />
vicus, wordt vaak vergeten dat het grondgebied heel veel gekende vindplaatsen uit de ijzertijd en zelfs uit<br />
de bronstijd bezit. Het gaat over talrijke vondsten van begraving in het noorden van de gemeente. Dat het<br />
altijd om begraving gaat is niet zo verwonderlijk. Sporen van bewoning uit deze tijden zijn niet meer dan<br />
vlekken in het zand en worden meestal niet herkend tijdens werken. Begraving is meestal duidelijk door de<br />
aanwezigheid van assen en de urn zelf. Het geeft een vertekend beeld, en verwijst naar een hoge<br />
bevolkingsgraad tijdens deze perioden.<br />
Natuurlijk is Grobbendonk dè belangrijkste vindplaats voor de Romeinse periode in de Kempen. In deze<br />
periode heeft één van de hoofdwegen waarlangs deze vicus ontstond, verschillende grotere Romeinse<br />
centra verbonden. De weg zou kruisen met de weg die via Nijlen westwaarts loopt. We zien de sporen van<br />
de Romeinse aanwezigheid dan ook naar het westen uitlopen tot aan de grens met Zandhoven. Er werd<br />
een aantal heiligdommen opgegraven en bewoningsresten zoals kelders. De Romeinen begroeven dan ook<br />
hun doden nabij de vicus aan de Floris Primsstraat. Kort na deze periode vinden we enkele belangrijke<br />
Merovingische vindplaatsen ten noordwesten van het centrum van Grobbendonk. Uit de aansluitende<br />
perioden van de middeleeuwen vinden we vooral de kern van Grobbendonk, van Bouwel en de Priorij Den<br />
Troon.<br />
In totaal zijn er voor Grobbendonk een 90-tal gekende vindplaatsen met archeologische resten.<br />
HERENTALS<br />
Net zoals in Herenthout (cf. infra) ligt hier het aantal gekende vindplaatsen relatief laag. Op enkele<br />
geïsoleerde vindplaatsen uit de steentijden, vinden we vooral uit de bronstijd, de ijzertijd en uit de<br />
middeleeuwen sporen te Herentals. Dat laatste heeft natuurlijk te maken met haar status als middeleeuwse<br />
stad. Binnen de oorspronkelijke omwalling vind je er een heel rijke gelaagdheid aan monumenten en<br />
ondergrondse sporen van eeuwenlange stadsontwikkeling. Natuurlijk is 85 archeologische vindplaatsen niet<br />
niks, maar het gebrek aan onderzoek op het grote grondgebied van deze gemeente is overduidelijk als je<br />
de vindplaatsen op kaart bekijkt.<br />
HERENTHOUT<br />
Het valt meteen op dat in Herenthout het aantal gekende vindplaatsen lager ligt dan in de gemeenten<br />
Grobbendonk en Nijlen, omdat de amateur-archeologen hier minder aan verkenning deden. De<br />
vindplaatsen uit de steentijd die we in Herenthout aantreffen zijn minder herkenbare plaatsen. Het zijn<br />
oppervlaktevondsten op akkers uit de middensteentijd.<br />
Uit de ijzertijd merken we ter hoogte van Bergen een sterke concentratie van archeologische vindplaatsen<br />
op, sterk verweven met Romeinse vindplaatsen. De uitgesproken topografie speelde in deze perioden een<br />
belangrijke rol in het kiezen van een locatie voor een nederzetting. Het opduiken van vindplaatsen uit de<br />
Romeinse periode is ook niet toevallig. We kunnen hiervoor opnieuw de aanwezigheid van de Romeinse<br />
weg aanduiden die over Herenthout verder naar Grobbendonk liep.<br />
De vertegenwoordiging van vindplaatsen uit de volle middeleeuwen is ook een belangrijk signaal. Het gaat<br />
over vindplaatsen die, anders dan bij de historische kernen met (laat)middeleeuwse datering, te vinden zijn<br />
onder akkers. Die gronden werden afgedekt door eeuwenlange ophoging van met mest vermengde grond.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 34
LILLE<br />
Lille telt weinig gekende vindplaatsen, maar toch enkele opmerkelijke. Zo is één van de enige veldovens uit<br />
de ijzertijd hier gevonden. Samen met ijzertijdbegraving wijzen de veldovens op een nabijgelegen<br />
nederzetting, die voorlopig nog niet is teruggevonden. Ook het aantal meso- en neolithische vindplaatsen<br />
valt op. Verder zijn er middeleeuwse en recentere vindplaatsen bekend.<br />
NIJLEN<br />
Nijlen telt volgens de Centrale Archeologische Inventaris 70 vindplaatsen. Het grote aantal is het resultaat<br />
van toevalsvondsten of amateur-archeologen die de streek afwandelen en vondsten melden. Er mag vanuit<br />
gegaan worden dat Nijlen talrijkere en rijkere vindplaatsen herbergt. De vroegste vindplaatsen duiken op<br />
langs de Kleine en de Grote Nete. Langs de beide Neten duiken er vuursteenartefacten op uit de oudste<br />
steentijd, de middensteentijd en de nieuwe steentijd. De vuurstenen voorwerpen zijn de enige resten van<br />
kampementen op zandige opduikingen en duinen langs de grote rivieren, en vertellen veel over de<br />
activiteiten en materiaalgebruik en gewoonten van de steentijd.<br />
De Nete was tijdens deze periode een belangrijke trekpleister. Uit de daarop volgende perioden is niet veel<br />
bekend uit onderzoek, maar de toevallig gekende vindplaatsen laten raden dat ook tijdens de bronstijd en<br />
de ijzertijd in de buurt van Kessel bewoning te vinden is. Zo vinden we in de buurt van de Bloemenstraat<br />
bronstijdbegraving. Vaak wordt op de vroeg-Romeinse vindplaatsen ook handgevormd aardewerk<br />
gevonden.<br />
Over de Romeinse periode is al veel gespeculeerd. De toponiemen en de talrijke verhalen van<br />
geschiedschrijvers en heemkundigen wijzen allen in de richting van een sterke aanwezigheid tijdens de<br />
Romeinse perioden. Wat er ook van geschreven is, enkel de archeologische vondsten geven harde<br />
bewijzen. Regelmatig duiken een aantal stellingen op die we door archeologische resten onderbouwen: de<br />
aanwezigheid van Romeinse vondsten tijdens de eerste eeuw na Christus en een Romeinse weg.<br />
De vondsten die we in Kessel en Bevel kunnen plaatsen zijn van een vroegere datum dan de meeste<br />
Romeinse nederzettingen in de Kempen. Daar kan de aanwezigheid van de Romeinse weg een rol in<br />
hebben gespeeld. Het vermoeden dat Kessel zijn naam te danken heeft aan een Romeins kamp is nog niet<br />
bewezen door archeologische resten. Van de Romeinse weg konden we op het Hoogveld de resten vinden.<br />
We zien de meeste nederzettingssporen uit de Romeinse periode in de omliggende gemeenten vooral aan<br />
het einde van de eerste eeuw opduiken. Een aantal Romeinse muntvondsten, de vondst van een Romeinse<br />
waterput (Bevel) en paalsporen aan de Bartstraat (Kessel), verwijst naar de eerste eeuw.<br />
Dankzij heel wat historisch onderzoek is ook duidelijk dat Nijlen, Kessel en Bevel tijdens de middeleeuwen<br />
belangrijke kernen van bewoning waren. De recentere perioden lieten een meer gespreide getuigenis na<br />
onder de vorm van de vele hoeven, sporen van verdediging, landbouw, veldslagen, en andere historische<br />
monumenten.<br />
OLEN<br />
Opnieuw valt het tekort aan onderzoek op. Er zijn dan ook niet veel gekende vindplaatsen, wat dus niets<br />
zegt over wat er zich nog in de grond bevindt. Het zou wel eens kunnen dat er door gebrek aan<br />
infrastructuurwerken minder archeologische sites bekend zijn maar dat ze daardoor ook beter bewaard zijn.<br />
Opvallend is toch dat het, naast middeleeuwse en meer recente periodes, vooral weer ijzertijdvondsten zijn<br />
die het beeld domineren. Rond Schaatsbergen en Hoogbuul vinden we zowel bewoningssporen als resten<br />
van urnvelden terug. Men begroef de doden in een urn in een kuil. Deze urnen werden meestal op een<br />
vaste plaats in het landschap begraven, waardoor de begraafplaats de assen van enkele generaties<br />
bevatten.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 35
VORSELAAR<br />
Op een lijn vinden we een aantal vindplaatsen uit de Romeinse perioden terug. Dat sluit aan bij de sterke<br />
aanwezigheid van de Romeinen in de regio, gecentraliseerd rond de Romeinse wegen. Van de overige<br />
perioden vinden we verspreid over Vorselaar wel wat terug. Dat is zo voor de steentijden, de metaaltijden<br />
en de middeleeuwen. Toch blijft het geheim van de ondergrond voorlopig goed bewaard…<br />
De zichtbaarheid van archeologische sporen en dus ook het aantal gekende vindplaatsen voor de regio<br />
hangt nauw samen met twee factoren: de archeologische verkenning en toevalsvondsten die de<br />
vindplaatsen in kaart brengen en de afdekking van de vindplaatsen door de eeuwenlange<br />
landbouwbemesting onder de zogenaamde plaggendekken. De steentijdvindplaasten vinden we<br />
voortdurend op de zandige opduikingen en duinen langs beken en in de Netevalleien. Op de hoger gelegen<br />
zandgronden vinden we onder de plaggen een aantal complexen van nederzetting uit de ijzertijd en de<br />
bronstijd. De centrale as doorheen de regio is dan weer het vermoedelijke tracé van de Romeinse wegen<br />
die in Grobbendonk samenkomen. Daarmee hangt de vestiging van Romeinse bewoningssporen samen.<br />
Verder werd de identiteit van de regio gevormd door de sterke ontwikkeling in de middeleeuwen.<br />
In totaal vinden we op de centrale archeologische inventaris voor de regio volgend aantal gekende<br />
archeologische vindplaatsen:<br />
GROBBENDONK 90<br />
HERENTALS 71<br />
HERENTHOUT 36<br />
LILLE 18<br />
NIJLEN 70<br />
OLEN 27<br />
VORSELAAR 31<br />
TOTAAL AANTAL GEKENDE VINDPLAATSEN: 343<br />
(° Bron: team archeologie – dienst Erfgoed – provincie Antwerpen / Joke Bungeneers)<br />
CONCLUSIE<br />
- Onze regio telt tal van archeologische vindplaatsen. Toch werd er in de verschillende gemeenten<br />
nauwelijks aandacht besteed aan dit archeologische erfgoed. Inventarisatie en sensiblisering zijn<br />
hoogdringend.<br />
- De archeologische vondsten uit de prehistorie en de Romeinse tijd wijzen op de oude<br />
bewoningsgeschiedenis van onze streek. De kennis over en het onderzoek naar die vroege perioden is<br />
echter zeer klein.<br />
De volledige teksten vindt u in de bijlagen. Deze conclusie werd ook mee verwerkt in de SWOT, missie, visie en doelstellingen<br />
verder in dit document.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 36
B.6. Rode draden in het erfgoedaanbod<br />
Ondanks het vrij dichte wegennet en de relatief grote bevolkingsdichtheid in de regio zijn er opvallend veel<br />
stiltegebieden. De meeste van die plaatsen zijn nog niet voor het publiek ontsloten en wachten op<br />
openstelling. Wanneer bij de “inwandeling” van pas opengestelde natuurgebieden de belangstelling<br />
overweldigend is, kan dit een graadmeter zijn voor de vraag naar stilte en onthaasting. Onlangs zagen we<br />
dat nog bij de openstelling van het “Lovenhoek” in Vorselaar en het “Groot Moerven” in Herentals.<br />
In elke gemeente en vooral langsheen de verbindingswegen tussen de gemeenten en gehuchten zijn er<br />
aloude pleisterplaatsen of afspanningen. Verschillende van die cafés vertellen geschiedenis of waren<br />
plaatsen waar kunstenaars, componisten en schrijvers uit het verleden graag verbleven. Feitelijk zijn het<br />
cultuurmonumenten van de Kempische bodem geworden, die aandacht verdienen en die tot op heden te<br />
weinig beschreven werden als mogelijke ankerplaatsen voor de toerist.<br />
Langsheen die verbindingswegen liggen de gehuchten verspreid. Sommigen zijn een eigen leven gaan<br />
leiden en vertellen geschiedenis als stopplaatsen van voormalig openbaar vervoer. Die geschiedenis is<br />
nooit geschreven maar leeft nog in het volksgeheugen en de volksverhalen; helaas is die bron stilaan aan<br />
het opdrogen en moet er haast gemaakt worden van de registratie ervan. Eveneens langs die wegen staan<br />
talloze kapelletjes met elk een eigen verhaal. Het is opvallend hoeveel volksdevotie er nog leeft in een tijd<br />
waar blijkbaar voor die cultuur geen plaats meer is. Een kapelletjestocht doorheen de verschillende dorpen<br />
en gehuchten kan ook voor de jeugd een levendige les in regionale geschiedenis zijn. Dat de volksdevotie<br />
nog groot is bewijst de soms perfecte staat van onderhoud van die minuscule bouwseltjes.<br />
Dat dit gedeelte van de Kempen één eenheid vormt, is te merken aan de activiteiten van de Gilden, die er<br />
hun stek hebben. Zij houden een eeuwenoude traditie in stand met de erbij horende gebruiken en<br />
klederdracht. De Hoge Gildenraad der Kempen waakt over de ‘puurheid’ van die activiteiten en over de<br />
schat aan historische geschriften en voorwerpen die deze Gilden bezitten. Er is zelfs een jaarlijkse<br />
evaluatie- en keuringsdag voor dat gildenbezit. Met wat meer inzet en waardering zijn die Gilden een<br />
waardevolle en levendige informatiebron over de geschiedenis over de dorpsgrenzen heen.<br />
Een belangrijk bindteken tussen de gemeenten van de regio is de nog steeds meanderende Kleine Nete<br />
met enkele kleurrijke bijriviertjes. Die brengt niet alleen waterrecreatie zoals kanovaren en vissen met zich<br />
mee maar levert adembenemend mooie en stille landschappen op. Fotografen wandelen die rivier af op<br />
zoek naar kiekjes, plantenliefhebbers vinden er een unieke flora terwijl overal in de regio zeldzame<br />
vissoorten nog een plaats gevonden hebben. Die Kleine Nete was ook de historische verbindingsweg<br />
tussen de dorpen en bracht op vele plaatsen een bescheiden vorm van welstand. De voormalige ijzererts-<br />
en turfwinning in de moerassen langsheen de Kleine Nete is tot op heden een nog ongeschreven boek en<br />
wekt steeds de verbazing van de bezoeker. Een belangrijk stuk volkscultuur is aan de rivier te danken. In de<br />
hele regio staan historische gebouwen, die hun ontstaan te danken hebben aan de Kleine Nete langs waar<br />
de natuursteen van uit het Brusselse kon worden aangevoerd. Sommigen spreken zelfs van “Netebarok”.<br />
Verschillende rode draden in de regio:<br />
- Geografisch: Kleine Nete & Aa, Kempische Heuvelrug, natuurgebieden … (de stille Kempen);<br />
- Gehuchten: kapelletjes, volksfeesten (bijv. jubileum, buurtfeesten, buurtkermis);<br />
- Economie en lokaal vakmanschap: molens, ertswinning en ontginning van bouwsteen (Aa/Nete),<br />
diamant, oude ambachten, meubelmakers, ijzergieterijen en klokkenmakers, …;<br />
- Grote onderwijstraditie (Zusters van Vorselaar, Nijlen, scholengemeenschap Herentals);<br />
- De typische gebruiken en tradities in de Kempen (ambachten, volksdevotie, volksspelen zoals<br />
staande en liggende wip, klederdracht cf. <strong>Kempens</strong>e kapmantel, volksdansen, cafés, de ‘beus’, …);<br />
- Dialect (het Kempisch), toponiemen, …<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 37
((C)) ERFGOEDACTOREN IIN DE REGIIO<br />
C.1. Erfgoedactoren<br />
Een belangrijk deel van de expertise en betrokken actoren staan beschreven onder hoofdstuk 2.3.<br />
Daarnaast heeft elke gemeente een lijst opgemaakt van (verborgen) talenten en expertise die in een later<br />
stadium in het project kan worden aangewend.<br />
** Heemkundige Kringen<br />
Gemeente Heemkundige Kring Contactpersoon Telefoon/contact<br />
Grobbendonk Toerisme en fotoclub Frans Torfs 014/51 32 56<br />
Grobbendonk<br />
franstorfs@versateladsl.be<br />
Herentals Herentalse<br />
Hugo Verhaegen 014/21 56 86<br />
Geschiedkundige Kring<br />
advocaat.verhaegen@telenet.be<br />
Herentals Heemkring Nortrevic Gabriel Bourgart 014/26 29 32<br />
(Noorderwijk) Noorderwijk<br />
Herentals Sint-Baafskring<br />
Tejo Briers 014/26 26 25<br />
(Noorderwijk) Noorderwijk<br />
info@briver.be<br />
Herenthout Heemkring ‘Sandeleyn’ Norbert Horemans 014/51 24 53<br />
norbert.horemans@telenet.be<br />
Lille Heemhuis<br />
Rosette Dillen 03/312 49 03<br />
'Norbert de Vrijter'<br />
rosette.dillen@skynet.be<br />
Nijlen Heemkring 'De Poemp' Walter Caethoven 03/481 85 70<br />
Nijlen<br />
w.caethoven@worldonline.be<br />
Nijlen<br />
Heemkring ‘Salvatore' Frans Lens 03/480 04 81<br />
(Kessel) Kessel<br />
lens.frans@versateladsl.be<br />
Olen Heemkring ‘De Linde’ Jules Van Hemelen 014/26 31 62<br />
Vorselaar Heemkundige Kring<br />
‘Joris Matheussen’<br />
Roger Vermeulen 014/51 48 15<br />
vermeulen.roger@pandora.be<br />
De heemkringen in de regio zijn gebaseerd op de inzet van vele vrijwilligers. In onze regio is er nog heel wat enthousiasme en<br />
inzet aanwezig. In de heemkringen zit heel wat parate kennis, ervaring en deskundigheid. De heemkringen zullen op een zeer<br />
actieve manier betrokken worden en blijven bij de werking.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 38
** Museaverantwoordelijken<br />
Gemeente Museum/collectie Telefoon/contact<br />
Grobbendonk Archeologisch museum<br />
Diamantmuseum<br />
Herentals Begijnhofmuseum<br />
Schedelhof<br />
Collectie beelden Karel August Fraikin<br />
Herenthout Houtambachtmuseum “De Wimpe”<br />
Lille Collectie beelden Nicolaas Van der Veken<br />
Nijlen Erfgoedsite Fort van Kessel<br />
Slijperij Lieckens<br />
Olen Radiomuseum<br />
Stropersmuseum<br />
Heemkamer Jack Verstappen<br />
Vorselaar Zonder voorwerp<br />
Daniëlle Horemans<br />
Toerisme Grobbendonk<br />
De Infirmerie, Begijnhof<br />
Ward Geldof<br />
Jan Goris/Jan Cools<br />
René Meylemans<br />
Victor Van Duppen<br />
Rudy Van Nunen<br />
Annelies Tack<br />
Piet Van Opstal<br />
Leon Van den Brande<br />
Rik Anthonis<br />
Musea en collecties zijn samen met het onroerende erfgoed het zichtbare uithangbord van erfgoed. Vaak herbergen ze<br />
belangrijke elementen om ook het roerende en immateriële erfgoed uit te werken.<br />
** Archiefverantwoordelijken<br />
Gemeente Telefoon/contact<br />
Grobbendonk Gemeentelijk archief, X 014/51 10 20<br />
Herentals Stadsarchief Herentals, Jan Goris, archivaris 014/28 50 50<br />
Herenthout Gemeentelijk archief, Julien Corthout<br />
014/50 78 39<br />
Archief Peer Stoet, André Cambré<br />
014/51 76 94<br />
Lille Gemeentelijk archief, Jos Rombouts 014/88 20 10<br />
Nijlen Gemeentelijk archief, Nora De Peuter 03/410 02 11<br />
Olen Gemeentelijk archief, Rik Anthonis 014/21 78 10<br />
Vorselaar Gemeentelijk archief, Dirk Landuyt 014/50 71 07<br />
De archieven zijn het kloppende hart van de werking. Een oplijsting, professionalisering en afstemming dringt zich op. Naast<br />
deze formele archieven zijn er ook nog aparte archieven van heemkringen, OCMW's, kerkfabrieken, ziekenhuizen, scholen,<br />
fotoclubs, private archieven, enz.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 39<br />
-
** Erfgoedexperten en professionals<br />
Gemeente Naam Expertise<br />
Grobbendonk Ferdi Jacobs<br />
Jef Van Sweevelt<br />
Guido Van Dyck<br />
Jos Torfs<br />
Robin Hannelore<br />
Karel Van Uytven<br />
René Crauwels<br />
Ludwig Jacobs<br />
Marjolein Van Damme<br />
Herentals Annemie Rossenbacker<br />
Jan Goris<br />
Jan Cools<br />
Frank Tubex<br />
Fons Verwimp<br />
Hugo Verhaegen<br />
Paul Bellemans<br />
Ludwig Cerstiaens e.a.<br />
Harry de Kinderen<br />
Marc Neefs<br />
Paul Snoeys<br />
Herenthout Staf Witrouwen<br />
Dirk Van Looy<br />
André Cambré<br />
Gaston Verheyen<br />
Lille Nico Paepen<br />
Evelien Oomen<br />
Benedikt Sas<br />
Jaak Jacobs<br />
Walter Van den Branden<br />
Nijlen Jeroen Janssens<br />
Roland Versele<br />
Mark Van den Poel, Lieve<br />
Meulepas en Barbara Baert<br />
Pol Van Camp<br />
Roel Van Peborgh<br />
Jos Dillen<br />
Diverse gidsen<br />
Rudy Van Nunen<br />
Olen Frans De Peuter<br />
Myriam Heylen<br />
Walter Van den Broeck<br />
Karel Veraghtert<br />
Vorselaar Jef Vrelust<br />
Rik Verbeeck<br />
Etienne Mahieu<br />
Amateurarcheoloog<br />
Archeoloog<br />
Geschiedkundige (m.n. Grobbendonk)<br />
Expert<br />
Schrijver<br />
Volksverhalen<br />
Geograaf<br />
Cultuurraad<br />
Vlaamse Gemeenschap/RWO (onroerend erfgoed)<br />
Faro – culturele biografie Vlaanderen<br />
Stadsarchivaris<br />
Geschiedkundige, voorzitter kerkfabriek<br />
Kunstwetenschapper en geschiedkundige<br />
Genealoog<br />
Geschiedkundige<br />
Architect en kenner bouwhistorie<br />
Stadsgidsen<br />
Beheerder geschiedkundige kring, kenner molens<br />
Geschiedkundige<br />
Voorzitter cultuurraad<br />
Geschiedenisleerkracht<br />
Geschiedenisleerkracht<br />
Archivaris stoetvereniging<br />
Expert landschappen<br />
Geschiedkundige<br />
Kunsthistorica, Master monumentenzorg, VIOE<br />
Erfgoed, stamboomonderzoeker<br />
Heemkunde en genealogie<br />
Conservator Provinciaal Molencentrum Wachtebeke<br />
Coörd. ‘Schitterend geslepen’/voorheen Rijksarchief<br />
Archief Legermuseum Brussel<br />
Restaurateurs<br />
Voorzitter cultuurraad, Heemkring “De Poemp”<br />
Gids Musea voor Schone Kunsten<br />
Dialecten<br />
Gidsenwerking Fort van Kessel, Kruiskensberg, …<br />
Arch. Simon Stevinstichting, Museum ‘Fort Liezele’<br />
Schrijver, geschiedkundige<br />
Licentiate geschiedenis<br />
Auteur/schrijver – ereburger OIen<br />
Auteur, wetenschappelijk werk, professor Tilburg<br />
<strong>Erfgoedcel</strong> Antwerpen – MAS Antwerpen<br />
Archeoloog<br />
Docent UA, restaurateur A.R.T.,<br />
expert landschappen en erfgoed<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 40
Professionele en semi-professionele actoren kunnen voor deskundigheid zorgen in de werking. Dit is zeker geen exhaustieve<br />
lijst. Ongetwijfeld is een aantal mensen vergeten. Een eerste werkpunt is dan ook om deze lijst uit te zuiveren en aan te vullen.<br />
** Kerkbesturen<br />
Gemeente Kerkbesturen Adres<br />
Grobbendonk Kerkfabriek Sint-Lambertus<br />
Kerkfabriek Onze Lieve Vrouw<br />
Herentals Kerkfabriek Sint-Antonius<br />
Kerkfabriek Sint-Waldetrudis<br />
Kerkfabriek Sint-Jan-De-Doper<br />
Kerkfabriek Onze-Lieve-Vrouw<br />
Kerkfabriek Sint-Bavo<br />
Kerkfabriek Sint-Niklaas<br />
Eikenlei 47, Grobbendonk<br />
Rode Haagjes 3, Bouwel<br />
Wuytsbergen 174, Herentals<br />
Hellekensstraat 66, Herentals<br />
Heuvelstraat 7, Herentals<br />
Watervoort 77, Herentals<br />
De Ghellincklaan 1, Herentals<br />
Wiekevorstseweg 26, Herentals<br />
Herenthout Kerkfabriek Sint-Pieter & Paul Verbistlaan 23, Herenthout<br />
Lille Kerkfabriek Sint-Pieter Gebr.de Winterstraat 9, Lille<br />
Nijlen Centraal Kerkbestuur Nijlen<br />
Kerkfabriek Sint-Lambertus<br />
Kerkfabriek OLV-Ten-Hemel-Opgenomen<br />
Kerkfabriek OLV-Koningin-van-de-Vrede<br />
Kerkfabriek Sint-Willibrordus<br />
Kerkfabriek Onze-Lieve-Vrouw<br />
Olen Kerkfabriek Sint-Martinus Olen-Centrum<br />
Kerkfabriek Sint-Jozef<br />
Kerkfabriek Onze Lieve Vrouw-Olen<br />
Kessel-Dorp 39, Nijlen<br />
Kraaistraat 8, Nijlen<br />
Carolusberg 1a, Nijlen<br />
Olmenlaan 1, Kessel<br />
Heuvelstraat 53, Nijlen<br />
Dennenlaan 23, Nijlen<br />
Het Bremmeken 10, Olen<br />
Lichtaartseweg 127, Olen<br />
Beilen 2, Olen<br />
Vorselaar Kerkfabriek Sint-Pieter Cardijnlaan, Vorselaar<br />
Kerkbesturen hebben vaak nog heel wat heemkundig materiaal en belangrijke erfgoedbronnen. Bovendien zijn ze vaak<br />
eigenaar van heel wat roerend erfgoed.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 41
** Private erfgoedeigenaars<br />
Gemeente Contact<br />
Grobbendonk Kasteel van Grobbendonk en watermolen<br />
Voormalige afspanning hoeve ‘De Leeuw’<br />
De oude Schranssite (zgn. Schranshof) Grobbendonk<br />
Houten windmolen, Bouwel<br />
Kasteel Bouwelhof, Bouwel<br />
Herentals Kasteel Le Paige<br />
Kasteel<br />
Familie D’Ursel<br />
Familie De Vries<br />
Familie De Vries<br />
Familie Hoeben<br />
Familie Thijs<br />
Vzw Ter Vesten<br />
Familie De Ghellinck<br />
Herenthout Kasteel van Herlaar Familie Maes-Vanden Broeck<br />
Lille Hof d’Intere Klooster<br />
Vorselaar Notariaat<br />
Kasteel ‘De Borrekens’ Vorselaar<br />
Klooster ‘Zusters der Christelijke Scholen’ Vorselaar<br />
Notaris Van den Bossche<br />
Dr. Paul Stoffels<br />
Zr. Maria Krols<br />
Zr. Treza Bogaerts<br />
Heel wat erfgoed is niet in handen van heemkringen, archieven, musea of openbare besturen maar bevindt zich nog bij privé-<br />
eigenaars. Kasteelheren, kloosterorden, enz. zijn daarvan sprekende voorbeelden.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 42
** Andere erfgoedeigenaars: <strong>Kempens</strong>e gilden<br />
Gemeente Contact<br />
Grobbendonk (Landelijke Gilde Bouwel)<br />
(Landelijke Gilde Grobbendonk)<br />
Herentals Sint-Sebastiaansgilde, Herentals<br />
(Landelijke Gilde Herentals)<br />
(Landelijke Gilde Morkhoven)<br />
Ferdi Van Grieken<br />
(Landelijke Gilde Noorderwijk)<br />
Herenthout (Stoetersvereniging Peer Stoet)<br />
Sint-Ambrosiusgilde (archief bij heemkring)<br />
Sint-Sebastiaansgilde en Sint-Antoniusgilde<br />
(Landelijke Gilde Herenthout)<br />
Lille Sint-Antoniusgilde, Lille<br />
Sint-Sebastiaansgilde, Gierle<br />
Sint-Sebastiaansgilde, Wechelderzande<br />
Sint-Sebastiaansgilde, Lille<br />
Sint-Ambrosiusgilde, Gierle<br />
(Landelijke Gilde Lille)<br />
Nijlen (Landelijke Gilde Bevel)<br />
(Landelijke Gilde Nijlen)<br />
Olen Sint-Antoniusgilde, Olen<br />
(Landelijke Gilde Olen/Achter-Olen)<br />
Vorselaar Gilde van Sint-Georgius, Vorselaar<br />
(Landelijke Gilde Vorselaar)<br />
André Cambré<br />
Norbert Horemans<br />
KBS en R.A. Brussel<br />
Willy Van Tichelt<br />
Walter Boeckx<br />
Fons Jacobs<br />
Frans Janssens ‘Meekens’<br />
Jan Verlinden<br />
Louis De Ceulaer<br />
Cyriel Claes<br />
De gilden zijn niet alleen belangrijke erfgoeddragers (immaterieel erfgoed) maar bezitten ook nog heel wat roerend (bijv. ook<br />
agrarisch) erfgoed. De Hoge Gildenraad der Kempen heeft enkel weet van de bezittingen die de gilden aanbieden ter keuring op<br />
keur- en studiedagen. Een eerste, zeer onvolledige, lijst vindt u hieronder.<br />
Sint-Sebastiaan Gierle:<br />
Oud gilderegister (1727) – boekje met verslagen (1727) – Oorkonde (1922) - 1 nieuw register –<br />
1 ledenboek – 1 verslagboek – 1 oud vaandel – 1 oude trom – 1 nieuwe trom<br />
Sint-Ambrosius Gierle:<br />
Oud gilderegister (1711) – 1 nieuw gilderegister – 2 oude vaandels – 1 nieuw vaandel – 1 oude trom –<br />
2 nieuwe trommen – Gildenzilver (schilden) – Koningsstaf (zilver) – 2 oude breuken – 1 nieuwe breuk<br />
Sint-Antonius Lille:<br />
3 oude vaandels – 1 nieuw beeld – gilderegisters<br />
Sint-Sebastiaan Herentals:<br />
1 nieuw register – 1 oud vaandel – 1 oude standaard – 1 oude trom – 1 nieuw vaandel – 1 nieuw beeld –<br />
1 oud beeld<br />
Sint-Antonius Olen:<br />
1 nieuw vaandel – 1 oude trom – 1 nieuwe trom – 1 nieuw beeld – nieuw gildenzilver – Koning/Keizerstaf<br />
(zilver) – 1 oude breuk – 1 nieuwe breuk<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 43
** Andere erfgoedeigenaars: fotoclubs<br />
Gemeente Contact<br />
Grobbendonk Fotogroep Nete & Aa Isidoor van den Heuvel<br />
Herentals Koninklijke Fotoclub Herentals<br />
Davy Van Gestel<br />
Anthony Fotoclub Herentals<br />
Danny Van Rompaey<br />
Herenthout Fotoclub Toreke Marcel Dielens<br />
Lille Fotoclub Wechelderzande Nick Coomans<br />
Nijlen Fotoclub Folerma 71 Etienne Van den Bulcke<br />
Olen Acht Olsense amateurfotografen Cois Veldeman<br />
Vorselaar Vorselaarse fotovrienden Leo Willems<br />
De fotoclubs bezitten ook nog heel wat documentatie, kennis en foto-/diamateriaal over de regio vroeger. Belangrijk is ook ze<br />
verder te betrekken bij het bewaren van erfgoed (erfgoedzorg, inventarissen, techniek van het bewaren).<br />
** Andere erfgoedeigenaars: harmonies en fanfares<br />
Gemeente Code VLAMO<br />
Grobbendonk Koninklijke Harmonie De Broedermin, Grobbendonk<br />
Koninklijke Fanfare Sint-Donatus, Bouwel<br />
Herentals Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia, Herentals<br />
Vlaams Fanfare Orkest, Herentals<br />
Socialistische Harmonie De Broederband, Herentals<br />
Harmonie van het Sint-Jozefscollege, Herentals<br />
Koninklijke Fanfare De Noorderzonen, Noorderwijk<br />
Koninklijke Fanfare Zucht naar Kunst, Morkhoven<br />
ANT/0263/A<br />
ANT/0092/A<br />
ANT/0020/A<br />
ANT/0021/A<br />
ANT/0135/A<br />
ANT/0158/A<br />
ANT/0102/A<br />
ANT/0076/A<br />
Herenthout Koninklijke Fanfare Sint-Pieter, Herenthout ANT/0022/A<br />
Lille Koninklijke Fanfare Vermaak en Kunst, Lille<br />
Fanfare Broederband, Wechelderzande<br />
Koninklijke Harmonie Sint-Amelberga, Wechel<br />
Nijlen Harmonie Culturalia, kessel<br />
Koninklijke Fanfare St.-Cecilia, Bevel<br />
Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia, Nijlen<br />
Kempisch Symfonisch Orkest, Nijlen<br />
Olen Koninklijke Fanfare De Vrede, Sint-Jozef-Olen<br />
Koninklijke Fanfare De Toekomst, Olen<br />
Koninklijke Fanfare De Verbroederde Vrienden, Olen<br />
Koninklijke Fanfare Sint-Isidorus, Olen<br />
ANT/0101/A<br />
ANT/0115/A<br />
ANT/0281/A<br />
-<br />
-<br />
VBR/0170/A<br />
ANT/0305/A<br />
ANT/0030/A<br />
ANT/0196/A<br />
ANT/0203/A<br />
ANT/0216/A<br />
Vorselaar Koninklijke Harmonie Verbroedering, Vorselaar ANT/0292/A<br />
De harmonies en fanfares hebben vaak eigen archivarissen en bezitten nog heel wat documentatie, kennis en fotomateriaal<br />
over de regio vroeger.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 44
** Inventaris andere -te betrekken- actoren<br />
Kunstkringen<br />
Schrijvers<br />
(i.e. bijzonderheden m.b.t. project)<br />
Verzamelaars erfgoedstukken<br />
(i.e. bijzonderheden m.b.t. project)<br />
Toneelverenigingen<br />
- Quinten Matsijskring, De grote leegte, Grobbendonk<br />
- Kunstkring 80, Tabula Rasa, Atelier X, Herentals<br />
- Kunstkring Toreke, Atelier Matsijs, Herenthout<br />
- Nieuwe Wechelse Tekenschool, Lille<br />
- Tibour Vriendenkring Academie en Atelier Blauwhof vzw, Nijlen<br />
- OK 2000, Olen<br />
- Vorsarte, Vorselaar<br />
- G. Obbels (Robin Hannelore), Hubert Lampo (+), Grobbendonk<br />
- Lief Vleugels, Jan Goris, Jan Cools, Frank Tubex, Jef Van den<br />
Bosch, Jules Müller, Marc Helsen, Edwin Coremans, Harry de<br />
Kinderen, Christine Megens, Gust Pelaerts, Roger Pluys en<br />
Jasperine Willems, Herentals<br />
- Egied Steylaerts, Lucien Van Tolhuyzen, Frans Schellekens en<br />
Tom De Smet, Herenthout<br />
- Walter Van den Broeck, Irène Verbeeck, Frans De Peuter, Jan<br />
Lievens, Tine Symoens, Karel Veraghtert, Olen<br />
- Elvis Peeters, Nijlen<br />
- Ferdi en Ludwig Jacobs, Jos Torfs, Grobbendonk<br />
- Marcel Van Den Bosch, Lille<br />
- Arch. voormalige fotoclub Imago (Jos Vermeulen), Noorderwijk<br />
- Verzameling Nortrevic en Sint-Baafskring, Tejo Briers, Leo<br />
Veris en Jozef Geerinckx (postkaartcollecties), Noorderwijk<br />
- Willy Peers en Alfons Daems (postkaarten), Herentals<br />
- Tuur Baeten (postkaartcollectie), Dr. S. Van Dyck en Camile<br />
Helsen, Eduard Van Elst, Fred Kerckhofs (kaarten), Maria<br />
Dockx, Norbert Horemans (volkskunst), Herenthout<br />
- Desiré Cambré, Lode Van Dessel, Verhaegen, René Lenaerts<br />
(postkaarten), Fons Lenaerts (doodsprentjes), Nijlen<br />
- Frans De Ceulaer, Herman De Ceuster, Staf Laenen en Frans<br />
Neefs (archivarissen), Olen<br />
- Bram Goossens (oude postkaarten), Vorselaar<br />
Verzamelclubs postkaartcollecties:<br />
- Herenthoutse Postkaartenclub<br />
- Nijlense verzamelclub<br />
- Verzamelclub Vorselaar<br />
- Toneelkring Stad Ouwen en Toneelkring (T)ouwel,<br />
Grobbendonk/Bouwel<br />
- Stoetvereniging Peer Stoet, Theater Tarantel en<br />
toneelvereniging Crescendo, Herenthout<br />
- Noorderwijkse toneelvrienden, Herentals/Noorderwijk<br />
- Theater Annoniem en Talpa Theater, Lille<br />
- Bevelse Toneelvereniging Damateur, Kessels Amateur Toneel,<br />
Jeugdtoneel De Strontvliegen, Toneelkring Klavertje 4,<br />
Toneelkring Salvatore, De Wilgekatjes, Nijlen/Kessel/Bevel<br />
- “Het vierde oor” en Jeugdtejaterbende Oeps vzw, Olen<br />
- Vorselaars Amateur Toneel en toneel Oud-KLJ, Vorselaar<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 45
CONCLUSIE<br />
Dit hoofdstuk maakt duidelijk dat er heel wat expertise aanwezig is in de regio maar er ontbreekt een goede<br />
inventaris (deze intentienota is een aanzet), de expertise is heel fragmentair (gebrek aan netwerking en<br />
samenwerking) en in het algemeen zijn er toch weinig voltijdse, professionele erfgoedmedewerkers.<br />
De volledige teksten vindt u in de bijlagen. Deze conclusie werd ook mee verwerkt in de SWOT, missie, visie en doelstellingen<br />
verder in dit document.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 46
C.2. Andere betrokkenen<br />
** Politieke verantwoordelijken<br />
Gemeente Bevoegde schepen(en) Telefoon/contact<br />
Grobbendonk Alex Van Peer, schepen<br />
0477/74 10 58<br />
Herman Wouters, burgemeester<br />
014/50 78 68<br />
Herentals Ingrid Ryken, schepen<br />
014/70 66 12<br />
Jos Schellens, schepen<br />
014/22 23 39<br />
Herenthout Stijn Raeymaekers, schepen<br />
0476/52 37 32<br />
Roger Gabriëls, burgemeester<br />
014/50 78 32<br />
Lille Ann Van Mechelen, schepen<br />
014/88 15 19<br />
Marc Herrygers, schepen<br />
03/311 50 11<br />
Nijlen Luc Luyten, schepen<br />
03/481 81 28<br />
Marc Engelen, schepen<br />
0479/40 95 73<br />
Olen Marcel Bellens, burgemeester<br />
014/27 95 00<br />
Lisette Boeckx, schepen<br />
0496/74 90 17<br />
Vorselaar Lieven Janssens, burgemeester<br />
014/50 71 16<br />
Paul Laeremans, schepen<br />
0474/82 46 27<br />
Het politieke draagvlak was van bij het begin een sterk punt in de werking van ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’ en de totstandkoming van<br />
de intentienota. In de projectvereniging zullen de politieke verantwoordelijken verder hun bijdrage blijven leveren aan het project<br />
en de werking met het erfgoedconvenant. Ze zorgen ook voor de logistieke, personele en financiële steun voor het project.<br />
De definitieve samenstelling van de Raad van Bestuur van “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” vindt u als bijlage 9.2.<br />
** Cultuurbeleidscoördinatoren en medewerkers cultuurdienst<br />
Gemeente Cultuurmedewerkers Telefoon/contact<br />
Grobbendonk Ellen Mostmans 014/50 70 07<br />
Herentals Sarah Van Baelen (cultuurbeleidscoördinator)<br />
Anja Van den Eynde (cultuurfunctionaris)<br />
014/28 50 50<br />
Herenthout Katia Delen 014/51 22 55<br />
Lille Joke Beneens 014/88 20 10<br />
Nijlen Annelies Tack 03/410 02 34<br />
Olen Inge Gerlo 014/27 94 21<br />
Vorselaar An Van de Cruys (tot 31/12/2007)<br />
Miek Goris (vanaf 01/01/2008)<br />
014/50 71 14<br />
De betrokkenheid van de cultuurbeleidscoördinatoren is van groot belang. Zij hebben zich verenigd in een collegawerkgroep<br />
en zullen het project mee dragen en verbanden leggen met de respectievelijke cultuurbeleidsplannen.<br />
In de valorisatie van het erfgoed (cultuur) en de opvolging van het project en de projectvereniging kunnen ze een belangrijke rol<br />
spelen, zeker omdat de beleidsperiode voor dit convenant gelijk zal lopen met de doorlooptijd van de cultuurbeleidsplannen van<br />
elke gemeente (2008-2013).<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 47
** Toeristische diensten<br />
Gemeente Toeristische diensten/-verantwoordelijken Telefoon/contact<br />
Grobbendonk Toerisme Grobbendonk 014/51 39 64<br />
Herentals Toerisme Herentals 014/21 90 88<br />
Herenthout Katia Delen 014/51 22 55<br />
Lille VVV Lille 014/88 20 10<br />
Nijlen Marc Engelen/Annelies Tack 03/410 02 30<br />
Olen Inge Gerlo 014/27 94 21<br />
Vorselaar VVV Vorselaar 0495/18 69 83<br />
Net zoals cultuurbeleidscoördinatoren kunnen toeristische diensten en –medewerkers zorgen voor de valorisatie van het<br />
erfgoed in de regio. Toeristische diensten/VVV’s spelen vaak in op het erfgoed d.m.v. themawandelingen, activiteiten, enz.<br />
** Bibliothecarissen<br />
Gemeente Bibliothecarissen Telefoon/contact<br />
Grobbendonk Rita De Ridder 014/50 74 90<br />
Herentals Jan Tegenbos 014/85 97 50<br />
Herenthout Joris Peeters 014/50 10 40<br />
Lille Arlette Laenen 014/88 19 20<br />
Nijlen Hilde Van der Donck 03/410 03 60<br />
Olen Katleen Van Eecke 014/21 61 24<br />
Vorselaar Karel Michielsen 014/51 22 99<br />
Vorselaar - KHK Bruno Peeters, bibliothecaris KH Kempen 014/50 81 60<br />
Bibliothecarissen kunnen actief meewerken aan projecten inzake erfgoed:<br />
- Bibliothecarissen kunnen meewerken in een archievenoverleg;<br />
- Bibliotheken zijn vaak een herberg zijn van heel wat documenten en archieven;<br />
- Bibliothecarissen hebben ervaring met publiekswerking en presentatietechnieken;<br />
- In de bibliotheken kunnen themadagen en –weken worden opgezet rond erfgoedthema’s.<br />
** Scholen<br />
Gemeente School/scholen/schoolgemeenschappen Adres<br />
Grobbendonk Kleuteronderwijs Klavertje 3<br />
Basisschool Klavertje 3<br />
Basisschool Klim-op<br />
Basisschool Klim op<br />
Basisschool Mariaschool<br />
Basisschool De Wijngaard<br />
Herentals Kleuterschool De vriendjestuin<br />
Kleuteronderwijs<br />
Kleuteronderwijs<br />
Basisschool KOSH<br />
Basisschool De Evenaar<br />
Langenheuvel 14B, Bouwel<br />
Dorp 57, Bouwel<br />
Berdenweg 5, Bouwel<br />
Bovenpad 7, Grobbendonk<br />
Bergstraat 12, Grobbendonk<br />
Wijngaardstraat 1/C,<br />
Grobbendonk<br />
Boerenkrijglaan 16, Herentals<br />
Drijvelden, Herentals<br />
Ring 5, Noorderwijk<br />
Collegestraat 37, Herentals<br />
Collegestraat 46, Herentals<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 48
Basisschool Wijngaard<br />
Basisschool De Evenaar<br />
Basisschool Dol-Fijn<br />
Basisschool De Leertuin Molekens<br />
Basisschool Ringeling<br />
Basisschool Zandkorrel<br />
Basisschool ‘t Mierennest<br />
Basisschool De Wegwijzer<br />
Basisschool De Wegwijzer (4-5-6)<br />
Basisschool De Vesten<br />
Basisschool Freinetschool<br />
Middelbaar onderwijs St-Jozefcollege<br />
Middelbaar onderwijs St-Jozefinstituut<br />
Middelbaar onderwijs Francesco-Paviljoen<br />
Middelbaar onderwijs Technisch Instituut Scheppers<br />
Middelbaar onderwijs Instituut van de Voorzienigheid<br />
Middelbaar onderwijs Middenschool<br />
Middelbaar onderwijs KTA<br />
Middelbaar onderwijs KTA<br />
Middelbaar onderwijs KTA<br />
Herenthout Vrije kleuterschool<br />
Basisschool ‘t Klavertje<br />
Basisschool Klim Op<br />
Basisschool VLS De Luchtballon<br />
Lille Gemeentelijke Lagere School Lille<br />
Vrije Basisschool “De Springplank”<br />
Leefschool “De Vlindertuin”<br />
Kardinaal Van Roey Instituut<br />
Gemeentelijke Basisschool Gierle<br />
Vrije Basisschool “De Wingerd”<br />
Vrije Basisschool “’t Klavernest”<br />
Nijlen Gemeentelijke Basisschool Nijlen<br />
Gemeentelijke Basisschool Nijlen<br />
Gemeentelijke Basisschool Kessel<br />
Secundair GI Technisch- en Handelsonderwijs<br />
Sint-Calasanz Instituut, (kleuter, lager en secundair)<br />
Vrije Basisschool ‘De Zandloper’<br />
Vrije Basisschool Kessel<br />
Vrije Basisschool Kinderpad<br />
Basisschool “De Zevensprong”<br />
Basisschool “Bisterveld”<br />
Basisschool “De Regenboog”<br />
Wijngaard 9, Herentals<br />
St-Jansstraat 124, Herentals<br />
Nonnenstraat 16, Herentals<br />
Populierenlaan 1, Herentals<br />
Ring 5, Noorderwijk<br />
Zandkapel, Noorderwijk<br />
Ring 59/1, Noorderwijk<br />
Streepstraat 2, Morkhoven<br />
Rode Leeuwstraat, Morkhoven<br />
Augustijnenlaan 31, Herentals<br />
Heesveld 9, Herentals<br />
Collegestraat 46, Herentals<br />
Burchtstraat 14, Herentals<br />
Bovenrij 30, Herentals<br />
Scheppersstraat 9, Herentals<br />
Wolstraat 27, Herentals<br />
Poelstraatje 1, Herentals<br />
Augustijnenlaan 32, Herentals<br />
Menenstraat 1, Herentals<br />
Markgravenstraat 25,<br />
Herentals<br />
Zusterstraat 1, Herenthout<br />
Vonckstraat 44, Herenthout<br />
Albertstraat 8, Herenthout<br />
Schoeterstraat 22, Herenthout<br />
Rechtestraat 59, Lille<br />
Hoeksken 30, Lille<br />
Berg 10, Lille<br />
Rechtestraat 52, Lille<br />
Schoolstraat 43, Gierle<br />
Wijngaard 11, Poederlee<br />
Oostmalsebaan 37,<br />
Wechelderzande<br />
Kerkeblokken 7, Nijlen<br />
Klokkenlaan 25, Nijlen<br />
Kessel-Dorp 42/a, Kessel<br />
Gemeentestraat 41, Nijlen<br />
Nonnenstraat 21, Nijlen<br />
Zandlaan 46, Nijlen<br />
Emblemsteenweg 1a, Kessel<br />
Kinderpad 1, Bevel<br />
Albertkanaalstraat 31, Nijlen<br />
Nieuwstraat 26, Kessel<br />
Oude Bevelsesteenweg 99,<br />
Nijlen<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 49
Olen Basisschool De Kriebel<br />
Basisschool De Knipoog<br />
Basisschool De Toermalijn<br />
Basisschool Willem Tell<br />
Basisschool De Kleine Wijzer<br />
Vorselaar Gemeentelijke Basisschool De Knipoog<br />
Kleuterschool Duizendpoot<br />
Kleuterschool Wervetuin<br />
Basisschool Windekind<br />
Middelbaar onderwijs Kardinaal Van Roey Instituut<br />
Katholieke Hogeschool Kempen<br />
Schoolstraat 1, Olen<br />
Stationsstraat 1, Olen<br />
Lichtaartseweg 129, Olen<br />
Voortkapelseweg 2, Olen<br />
Drogebroodstraat 5, Olen<br />
Cardijnlaan, Vorselaar<br />
Lepelstraat 38a, Vorselaar<br />
Van de Wervelaan, Vorselaar<br />
Lepelstraat 38a, Vorselaar<br />
Mgr. Donchelei, Vorselaar<br />
Lepelstraat 2, Vorselaar<br />
De regio beschikt niet alleen over de reguliere basisscholen maar tevens over een aantal scholen in het bijzonder onderwijs,<br />
middelbaar onderwijs (Herentals, Nijlen en Vorselaar) en één hogeschool (Vorselaar).<br />
Scholen kunnen actief worden betrokken bij projecten inzake erfgoed:<br />
- Eindwerken en papers (middelbaar onderwijs, hoger onderwijs)<br />
- Educatieve spelletjes en lespakketten<br />
- Medewerking aan projecten en themadagen<br />
- Vorming in het kader van erfgoed (zie voorbeeld Erfgoeddag 2008 waarbij scholen gratis de expositie kunnen bezoeken<br />
voor en na de Erfgoeddag)<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 50
C.3. Erfgoeddragers: archieven, musea, erfgoedprojecten en publicaties<br />
** Archieven: inhoud en statuut<br />
Naar aanleiding van deze intentienota zijn volgende archieven onderzocht:<br />
- archieven gemeenten (en deelgemeenten)<br />
- archieven OCMW's<br />
- archieven kerkfabrieken<br />
- archieven heemkringen<br />
- archieven ziekenhuizen<br />
- archieven scholen<br />
- archieven fotoclubs<br />
- collecties: bijv. Van der Veken en Fraikin<br />
- private archieven: kasteelheren, kloosters, notarissen, pastoors, e.a.<br />
VOORBEELD: HERENTALS<br />
Herentals heeft één archief, het stadsarchief. Het is gehuisvest in het voormalige Augustijnenklooster. Het<br />
personeelskader van het stadsarchief omvat een stadsarchivaris niveau A en twee administratief<br />
medewerkers niveau C.<br />
In het stadsarchief bewaart de stad het gemeentelijke archief en kunstpatrimonium. Het stadsarchief<br />
beschikt over een bibliotheek die zich op regionale geschiedenis concentreert. Deze bibliotheek bevat onder<br />
meer tal van tijdschriften van heemkringen. In het stadsarchief kunnen stamboomopzoekers (genealogie)<br />
ook terecht voor parochie- en bevolkingsregisters.<br />
* Overzicht:<br />
- Stad Herentals, 1294 e.v.<br />
- Gemeente Noorderwijk, 1439 e.v.<br />
- Gemeente Morkhoven, 1470 e.v.<br />
- Oud-Gasthuis van Herentals, 1253 e.v.<br />
- Begijnhof, 1266 e.v.<br />
- OCMW Kerkarchief Sint.-Waldetrudis, 1313 e.v.<br />
- Archief Kasteel Noorderwijk, 1494 e.v.<br />
* Bijzonderheden:<br />
- Centrum voor Historische Wetenschap<br />
- Centrum voor de Studie van Land en Volk van de Kempen<br />
* Inhoud:<br />
(1) Archiefbescheiden uit het Ancien-Régime<br />
Het archief van de stad Herentals tijdens het Ancien-Régime (1291 - 1795)<br />
Dit archief omvat twee delen.<br />
a) De documenten die steeds te Herentals bewaard werden (vooral administratieve en fiscale stukken<br />
evenals de oude parochieregisters, ambacht- en gildearchieven, en de godshuizen). Dit deel bevat<br />
242 nummers.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 51
) Het gerechtelijke schepenarchief dat ingevolge de Franse wet van 27 maart 1791, artikel 40 in 1910<br />
werd overgedragen aan het Rijksarchief te Antwerpen. Gezien deze overdracht eerder onzorgvuldig<br />
gebeurde bevinden zich tussen deze stukken ook talrijke documenten van administratieve aard. In<br />
totaal bevat dit deel 271 nummers.<br />
Door de overeenkomst tussen het Algemeen Rijksarchief te Brussel en de stad Herentals d.d. 30<br />
juni 1992 werd dit gerechtelijke archief alsook nog een aantal stukken met betrekking tot Herentalse<br />
burgerlijke en religieuze stukken voor de duur van dertig jaar in bruikleen gegeven aan het<br />
stadsarchief van Herentals.<br />
Stukken afkomstig uit diverse Herentalse archiefbestanden, voorheen bewaard in het fonds “Geestelijke en<br />
andere instellingen” op het Rijksarchief te Antwerpen<br />
1. Klooster der augustijnen (1613 - 1791): 4 nummers<br />
2. Minderbroeders (1621 - 1787): één nummer<br />
3. Klooster van de norbertinessen Onze-Lieve-Vrouw van het Besloten Hof te Herentals (1447 -<br />
1791): 4 nummers<br />
4. Sint-Waldetrudiskerk (1400 - 1787): acht nummers<br />
5. Geestelijkheid van Herentals in het algemeen (1327 - 1790): vier nummers<br />
6. Kapellen en kluis (1611 - 1732): een nummer<br />
7. Vrome fundaties (1550 - 1787): een nummer<br />
8. H. Geesttafel (1550 - 1788): vier nummers<br />
9. Begijnhof (1554 - 1790): zeven nummers<br />
10. Gasthuis (1282 - 1787): vijf nummers<br />
11. Godshuis H. Drievuldigheid (1395 - 1775): twee nummers<br />
12. Godshuis Sint-Anna (1450 - 1738): twee nummers<br />
13. Leprozerie Sint-Jan-Ter Lazerijen (1643 - 1772)<br />
14. Sint-Maria Magdalenagodshuis (1580 - 1781): twee nummers<br />
15. Sint-Pietersgodshuis (1554 - 1773): twee nummers<br />
16. Broederschappen en gilden (1428 - 1753): vijf nummers<br />
2. Het archief van de Sint-Waldetrudiskerk (1313 - 1840): bevat 143 nummers<br />
3. Het archief van het Begijnhof (1266 - 1796): bevat 98 nummers<br />
4. Archief van de pastorie van het begijnhof (1461 - 1911): bevat 20 nummers<br />
5. Het archief van het Oud Gasthuis (1253 - 1801): bevat 73 nummers<br />
6. Archief van de pastorie van het Gasthuis (1590 - 1641): bevat 17 nummers.<br />
<br />
Het historisch archief van Herentals in zijn totaliteit is van groot belang omdat de stad tijdens het ancien<br />
régime gedurende meer dan zes eeuwen de rol van hoofdstad voor geheel de Kempen heeft vervuld.<br />
7. Het oud gemeentearchief van Noorderwijk (1439 - 1795): bevat 122 nummers<br />
Door de overeenkomst tussen het Algemeen Rijksarchief te Brussel d.d. 30 juni 1992 werd dit<br />
archief voor dertig jaar in bruikleen gegeven aan het stadsarchief van Herentals<br />
8. Kerkarchief van Sint-Bavo Noorderwijk<br />
Dit archief omvat twee delen:<br />
(1) Stukken van de Sint-Bavoparochie die in 1999 overgedragen werden aan het stadsarchief<br />
door het bisdom Antwerpen (1630 - 1911). Deze stukken werden in bruikleen gegeven door<br />
het bisdom Antwerpen op 4 juli 2000. Dit deel bevat negen nummers.<br />
(2) Diverse documenten betreffende de kerk van Noorderwijk (1642 - 1719) door het<br />
Algemeen Rijksarchief voor de duur van 30 jaar in bruikleen gegeven aan het stadsarchief<br />
van Herentals op 30 juni 1992. Dit deel bevat één nummer.<br />
9. Het oud gemeentearchief van Morkhoven (ca. 1470 - 1762)<br />
Door het Algemeen Rijksarchief voor de duur van 30 jaar in bruikleen gegeven aan het stadsarchief<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 52
van Herentals op 30 juni 1992.<br />
Dit deel bevat vier nummers.<br />
10. Kerkarchief Sint-Niklaas Morkhoven (1588 - 1796)<br />
Dit archief omvat twee delen<br />
(1) Stukken van de Sint-Niklaasparochie die op 4 juli 2000 aan het stadsarchief werden<br />
overgedragen door het bisdom Antwerpen (1588 - 1796). Dit deel bevat 69 nummers.<br />
(2) Diverse documenten betreffende de kerk van Morkhoven (1657 - 1787) door het Algemeen<br />
Rijksarchief voor de duur van dertig jaar in bruikleen gegeven aan het stadsarchief van<br />
Herentals op 30 juni 1992. Dit deel bevat twee nummers.<br />
11. Kasteelarchief Noorderwijk (1494 - 1792)<br />
Drieëndertig stukken (hoofdzakelijk cijns-, leen- en renteboeken) aangekocht door het stadsarchief<br />
in opdracht van het gemeentebestuur van de stad Herentals op een openbare veiling te Brussel op<br />
16 oktober 1982.<br />
Dit archiefbestand bevat 34 nummers.<br />
12. Kerkarchief van Sint-Lambertus Grobbendonk (1521 - 1796 / 1831)<br />
Deze stukken werden in 2006 in bruikleen gegeven door het bisdom Antwerpen op 25 juni 2001.<br />
Dit archiefbestand bevat tien nummers.<br />
13. Kerkarchief van Onze-Lieve-Vrouw Bouwel (1601 - 1763 / 1956)<br />
Deze stukken werden in 2006 in bruikleen gegeven door het bisdom Antwerpen. Dit archiefbestand<br />
bevat zeven nummers.<br />
14. Kerkelijk archief van Olen<br />
Twee registers (1671 - 1920). Deze twee nummers werden in 2001 door het bisdom overgedragen<br />
aan het stadsarchief van Herentals.<br />
Van al deze archieffondsen is een inventaris beschikbaar. Een aantal zeer kostbare stukken dienen op<br />
microfilms, microfiches of op fotocopies geraadpleegd te worden.<br />
(2) Hedendaagse archieven<br />
1. Gemeentearchief van de stad Herentals (1795 e.v.)<br />
2. Gemeentearchief van Noorderwijk (1795 - 1976)<br />
Dit archief omvat twee delen:<br />
(1) De documenten die tot de fusie met de stad Herentals (1 januari 1977) op het<br />
gemeentehuis van Noorderwijk bewaard werden.<br />
(2) De documenten die door het gemeentebestuur van Noorderwijk aan het Rijksarchief van<br />
Antwerpen werden overgedragen. Door een overeenkomst tussen het Algemeen<br />
Rijksarchief en de stad Herentals d.d. 30 juni 1992 werden deze stukken voor de duur van<br />
dertig jaar in bruikleen gegeven aan het stadsarchief van Herentals. Dit deel bevat 202<br />
nummers.<br />
3. Gemeentearchief van Morkhoven (1795 - 1976)<br />
Dit archief omvat twee delen:<br />
(1) De documenten die tot de fusie met de stad Herentals (1 januari 1977) op het<br />
gemeentehuis van Morkhoven bewaard werden.<br />
(2) De documenten die door het gemeentebestuur van Morkhoven aan het Rijksarchief van<br />
Antwerpen werden overgedragen. Door een overeenkomst tussen het Algemeen<br />
Rijksarchief en de stad Herentals d.d. 30 juni 1992 werden deze stukken voor de duur van<br />
dertig jaar in bruikleen gegeven aan het stadsarchief van Herentals. Dit deel bevat in totaal<br />
93 nummers.<br />
4. Het archief van het OCMW-Herentals en van zijn rechtsvoorgangers (gast- en godshuizen, Bureel<br />
van Weldadigheid / Armbestuur, (1796 - 1925) COO (1925 - 1976) en 1976 e.v.<br />
De archieven van de Morkhovense en Noorderwijkse burelen van Weldadigheid (armbestuur en<br />
COO’s maken deel uit van de respectieve gemeentearchieven.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 53
5. Archief van de kerkfabriek van Sint-Waldetrudis te Herentals (1796 e.v.)<br />
6. Archief van de kerkfabriek Sint-Niklaas Morkhoven<br />
Een aantal documenten (1811 - 1990) werden opgenomen in de inventaris van de stukken die op 4<br />
juli 2000 door het bisdom Antwerpen aan het stadsarchief van Herentals werd overgedragen.<br />
7. Archief van de kerkfabriek van Sint-Lambertus, Grobbendonk (1800 - 1947): 12 nummers.<br />
Deze stukken werden op 25 juni 2001 door het bisdom Antwerpen overgedragen aan het<br />
stadsarchief van Herentals.<br />
8. Archief kerkfabriek Onze-Lieve-Vrouw Bouwel (1794 - 1970)<br />
Dit archiefbestand bevat 74 nummers. Deze stukken werden in 2001 door het bisdom Antwerpen<br />
overgedragen aan het stadsarchief van Herentals.<br />
(3) Afdeling verenigingsarchieven<br />
1. Liberale Harmonie Herentals (vóór 1921: Muziekgenootschap Harmonie van Herenthals (1827 e.v.)<br />
2. Koninklijke Harmonie Sint-Cecilia (1839 e.v.)<br />
3. Koninklijke Toneelkring de ‘Vrije Boom’ (1902 - 1970)<br />
4. Davidsfondsafdeling Herentals-stad (1903 e.v.)<br />
5. Herentalse Geschiedkundige Kring (1972 e.v.)<br />
6. Centrum voor de Studie van Land en Volk van de Kempen (1966 e.v.)<br />
(4) Dag- en weekbladen<br />
Microfiches<br />
- Het Kempenland (1863 - 1982)<br />
- Het Nieuws- en Advertentieblad van Herentals (1876 - 1928)<br />
- De Aankondiger (1933 - 1940)<br />
Microfilms<br />
- Reklaamblad (1967 - 1985)<br />
(5) Microfilms en microfiches<br />
* Microfilms en microfiches Herentals<br />
1. Weesakten (1582 - 1729)<br />
2. Alfabetische lotinglijsten (1816 - 1864)<br />
3. Notariaat Andries Gheerincx (1620 - 1659)<br />
4. Notariaat Franciscus van Hove (1763 - 1796)<br />
5. Notariaat Petrus Heylen (1761 - 1796)<br />
6. Notariaat Joannes Baptista Fraikin (1797 - 1815)<br />
7. Schepenakten / goedenisboeken (1455 - 1796)<br />
8. Aangifte van nalatenschappen, koop en verkoop van geërfde goederen, met vermelding van<br />
familienamen en sterftedata (1818 - 1875)<br />
9. Bevolkingsregisters (1802 - 1912)<br />
10. Akten van de burgerlijke stand 1805 - 1920<br />
* Microfiches Herentals:<br />
- Burgerlijke stand (1805 - 1900)<br />
- Bevolkingsboeken (1846 - 1960)<br />
11. Gemeenteraadszittingen (1818 - 1988)<br />
12. Verslagen van het schepencollege (1818 - 1980)<br />
13. Indices gemeenteraadszittingen (1900 - 1988)<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 54
* Noorderwijk<br />
Microfilms<br />
- Schepenregisters / goedenissen (1439 - 1796)<br />
- Notariaat Heyns 1540 1546<br />
- Verslagen schepencollege en gemeenteraad<br />
schepencollege (1848 - 1976)<br />
gemeenteraad (1833 - 1976)<br />
- Bevolkingsregisters<br />
1820 - 1890<br />
1890 - 1970<br />
Microfilms en microfiches<br />
Bevolkingsregisters (1890 - 1970)<br />
Akten van de burgerlijke stand (1797 - 1920)<br />
* Morkhoven<br />
Microfilms<br />
Notariaat P. Wils 1690 - 1725<br />
- Bevolkingsregisters 1820 - 1866<br />
- Schepencollege 1818 - 1965<br />
- Gemeenteraadszittingen 1825 - 1976<br />
Microfiches en microfilms<br />
- Bevolkingsregisters 1890 - 1970<br />
- Akten van de burgerlijke stand 1800 - 1920<br />
Veel andere archieven zijn heel fragmentair verspreid.<br />
VOORBEELD: Vorselaar<br />
* Bestuurlijk:<br />
• Algemeen Rijksarchief Brussel: Fonds Leenhof van Brabant<br />
• Algemeen Rijksarchief Brussel: Arenbergfonds<br />
• Rijksarchief Antwerpen: Oud Gemeentearchief Vorselaar<br />
• Archiv Fürstlich Salm-Salmsche Verwaltung Archiv, Wasserburg Anholt – D 46417 Isselburg, fonds :<br />
Herrschaft Rotzlar<br />
• Archief Provincie Antwerpen, fondsen eredienst – gerecht/politie/Boerenkrijg – vergunningsplichtige<br />
inrichtingen<br />
• Familiearchief Arenberg, Archief en Cultureel Centrum van Arenberg, Ijzerstraat 8 – 7850 Edingen<br />
* Kerkelijk:<br />
• Rijksarchief Antwerpen: Oud kerkarchief Vorselaar<br />
• Archives Départementales du Nord, 22, rue Saint-Bernard – F 59045 Lille Cédex : Fonds de l’ Evêché<br />
puis archévêché de Cambrai + Fonds du Châpitre métropolitain de Cambrai<br />
• Archief kerkfabriek Sint-Pieter Vorselaar<br />
• Archief pastorij Vorselaar<br />
• Archief Bisdom Antwerpen – dekenij Herentals – parochie Vorselaar : archivaris Jos Van den<br />
Nieuwenhuizen, Sint-Willibrordusstraat 27 - Antwerpen<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 55
** Musea en collecties<br />
Gemeente Museum/collectie Telefoon/contact<br />
Grobbendonk Archeologisch museum<br />
Diamantmuseum<br />
Herentals Begijnhofmuseum<br />
Schedelhof<br />
Collectie beelden Karel August Fraikin<br />
Herenthout Houtambachtmuseum “De Wimpe”<br />
Ruime collectie heemkring Sandeleyn<br />
Lille Collectie beelden Nicolaas Van der Veken<br />
Nijlen Erfgoedsite Fort van Kessel<br />
Slijperij Lieckens<br />
Olen Radiomuseum<br />
Stropersmuseum<br />
Heemkamer Jack Verstappen<br />
Vorselaar Zonder voorwerp<br />
GROBBENDONK<br />
Daniëlle Horemans<br />
Toerisme Grobbendonk<br />
De Infirmerie, Begijnhof<br />
Ward Geldof<br />
Jan Goris/Jan Cools<br />
René Meylemans<br />
Norbert Horemans<br />
Victor Van Duppen<br />
Rudy Van Nunen<br />
Annelies Tack<br />
Piet Van Opstal<br />
Leon Van den Brande<br />
Rik Anthonis<br />
** Diamantmuseum Grobbendonk<br />
Het museum heeft een unieke collectie authentieke werktuigen verzameld, gebruikt voor de bewerking van<br />
diamant. Het museum heeft geen professionele arbeidskrachten.<br />
** Archeologisch Museum Grobbendonk<br />
Er wordt een beeld getoond van de vroegste culturen in ons dorp. Getuigen hiervan zijn enkele voorwerpen<br />
in silex (vuursteen) zoals pijlpuntjes, schrapers, meslemmers en een prachtige neolitische bijl. De bezoeker<br />
kan kennis maken met een rijke verzameling archeologische voorwerpen uit de Gallo-Romeinse periode.<br />
Dankzij de talrijke archeologische opgravingen heeft men heel wat informatie over de vroegere Romeinse<br />
nederzetting in Grobbendonk. Naast de oude munten met afbeeldingen van de Romeinse keizers is er ook<br />
een rijke verzameling “Terra-Sigillata” of rood glanzend aardewerk. Ook het alledaagse vaatwerk zoals<br />
potjes, kruiken, schaaltjes en urnen en de voorwerpen in brons en ijzer geven een beeld van de leefwijze<br />
van onze vroegere dorpsbewoners.<br />
Na talrijke onderzoeken is met zekerheid geweten dat de nederzetting 200 jaar heeft stand gehouden,<br />
namelijk van 50 tot 250 na Christus. De eerste vondsten werden reeds in 1908 ontdekt. De belangrijkste<br />
archeologische opgravingen vonden plaats tussen 1956 en 1983. Sedert oktober 2000 werd er terug gestart<br />
met noodopgravingen.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 56<br />
-
HERENTHOUT<br />
** Nationaal Houtambachtenmuseum<br />
In menige realistisch uitgevoerde reconstructies toont het museum ‘De Wimpe’ de dagdagelijkse<br />
bezigheden in een schrijnwerkerij – klompenmakerij – wagenmakerij en smidse kuiperij, zoals dat het geval<br />
was omstreeks de eeuwwisseling. Levensgrote beelden (in eigen beeldhouwatelier gemaakt) met<br />
authentieke kledij en werktuigen brengen u in de sfeer van dit ambachtelijke wereldje. Als de klompenmaker<br />
met zijn blokmes begin te werken aan een stel klompen, en de kuiper zijn duigen klaar schaaft voor een vat,<br />
zitten we middenin deze gezellige bedrijvigheden van weleer. Het Houtambachtenmuseum schetst een<br />
prima beeld, terwijl je rustig geniet van een hapje of een drankje.<br />
HERENTALS<br />
In het bestuursakkoord zijn elementen van roerend erfgoed mee opgenomen. De concrete actiepunten<br />
moeten nog worden uitgewerkt vanuit de dienst cultuurbeleid, OCMW en de cultuurraad. Een van deze<br />
actiepunten is de uitbouw van het Begijnhofmuseum. Een ander actiepunt is de verdere werking aan de<br />
plannen voor de binnenrestauratie van de Lakenhal. De restauratie moet het gebouw volledig in zijn oude<br />
glorie herstellen, toegankelijk maken voor rolstoelgebruikers en de zolderverdieping terug geschikt maken<br />
voor de beelden van het Fraikinmuseum. Voor deze restauratie wacht het stadsbestuur op de goedkeuring<br />
van een subsidie door de Vlaamse Regering. Afhankelijk daarvan worden de werken uitgevoerd.<br />
Binnenrestauratie Lakenhal fase 1: toegankelijkheid - afhankelijk van de subsidiëring van de werken. Het<br />
definitieve ontwerp is ingediend in januari 2006 voor de toekenning van een restauratiepremie (410.000 €).<br />
** Beelden van Fraikin<br />
De plaastermodellen uit deze -in de wereld unieke!- collectie van de 19 de eeuwse beeldhouwer Fraikin zijn<br />
eigendom van het stadsbestuur. Het museum is momenteel gesloten. Het zal heropend worden na de<br />
voltooiing van de restauratiewerken van de binnenzijde van het Lakenhalle. De Fraikincollectie omvat 401<br />
beelden van verschillende grootte en 93 sokkels.<br />
** Begijnhofmuseum<br />
Dit museum werd ondergebracht in het vroegere Convent van het begijnhof, Begijnhof nr. 13. Bij de opening<br />
op 6 juni 1984 bevatte het museum 110 kunstvoorwerpen afkomstig uit de collecties van het Begijnhof en<br />
het Oud Gasthuis. In de voormalige infirmerie van het Begijnhof werd een museum ingericht voor het<br />
roerend bezit van het OCMW. Het Begijnhofmuseum zal hoogstwaarschijnlijk in de loop van deze<br />
legislatuur (2007-2012) worden gerestaureerd. Het OCMW verwacht de goedkeuring van het definitieve<br />
ontwerp “restauratie begijnhofmuseum” in het voorjaar van 2008.<br />
** Schedelhof<br />
In de Herentalse deelgemeente Morkhoven heeft Ward Geldof zijn eigen museum gevestigd: het<br />
Schedelhof. Het privémuseum werd opgericht in 1981. U wandelt tussen 1200 schedels en skeletten van<br />
zoogdieren, vogels en reptielen uit alle werelddelen. Heel gewoon of heel exotisch, heel klein of juist heel<br />
groot.<br />
NIJLEN<br />
** Fort Van Kessel<br />
Het Fort van Kessel is een voormalig fort van tweede orde met aangehechte revers caponnière. Gebouwd<br />
als betonnen pantserfort in de periode 1909 – 1914 maakte het deel uit van de Hoofdweerstandstelling rond<br />
de stad Antwerpen die tevens dienst deed als nationale verschansing. In het interbellum werd het fort<br />
ingericht als infanteriesteunpunt om deel uit te maken van de Versterkte Stelling Antwerpen.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 57
De 15 ha grote site is gelegen te midden van de mooie prachtige natuur en is een oase van rust. Het oude<br />
fort, omgeven door een mooie waterpartij, is het best bewaarde fort met aangehechte revers caponnière<br />
waarvan er trouwens maar twee gebouwd werden. Binnen de vestinggracht zijn de sporen van de<br />
beschieting in 1914 nog zeer duidelijk zichtbaar.<br />
** Slijperij Lieckens<br />
Het project ‘Schitterend geslepen’ spitst zich toe op het immateriële erfgoed, zeg maar de mondelinge<br />
overlevering van de cultuurhistorie van de diamantbewerking. Op langere termijn is het de bedoeling dat de<br />
voormalige slijperij Lieckens in de Spoorweglei hierin een rol gaat spelen. Dit gebouw werd enige tijd<br />
geleden door de gemeente aangekocht. De gemeente Nijlen werkt voor dit project samen met Grobbendonk<br />
en het Diamantmuseum van Antwerpen. In Antwerpen bevinden zich dan de topstukken en de juwelen, in<br />
Grobbendonk komt de techniek aan bod en in Nijlen komt de nadruk te liggen op de verhalen en het sociale<br />
aspect.<br />
OLEN<br />
** Olens Radiomuseum<br />
De totale waarde van de collectie van het Olens Radiomuseum wordt door beheerder Piet Van Opstal<br />
geschat op zo’n 10 miljoen oude Belgische franken (= +/- 24790 euro). Het Olens Radiomuseum beschikt<br />
over een inventaris van de collectie die ze in haar bezit heeft. Het gaat over iets meer dan 3000 stukken<br />
(waarvan 720 stukken zijn tentoongesteld), tijdschriften en een archief.<br />
Het museum is in privé-handen en wordt beheerd door een vzw van vrijwilligers. De collectie zelf wordt<br />
binnenkort geschonken aan het Olens gemeentebestuur maar in de praktijk zal er momenteel niets<br />
veranderen aan de werking en het beheer. Het museumgebouw is eigendom van beheerder Piet Van<br />
Opstal.<br />
** Stropersmuseum<br />
Dit is een mooie privécollectie met stropersgerief van vroeger, die tentoongesteld is in de zolderruimte<br />
boven de garage van de eigenaar. De collectie is enkel bezoekbaar door hele kleine groepen en enkel op<br />
afspraak.<br />
** Heemkamer Jack Verstappen<br />
Archief genealogie, bibliotheek van heemkring De Linde, brevier pastoor Adriaan Heylen (lijst beschrijving<br />
gehuchten, lijst inwoners). Gevestigd in oude pastorie.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 58
** Erfgoedprojecten en tentoonstellingen<br />
GROBBENDONK<br />
- ‘Schitterend geslepen’: project rond diamantverleden Kempen<br />
- Deelname aan themadagen (Open Monumentendag)<br />
- Tentoonstelling ‘150 jaar spoorwegen in de Kempen’ + gelijknamig boek<br />
- Tentoonstelling VIOE: onze bodem ontcijferd, 15 jaar archeologisch onderzoek in de provincie Antwerpen<br />
- Tentoonstelling oude zichtkaarten van Grobbendonk en Bouwel<br />
- Museumweek, tentoonstelling van archeologische vondsten van Grobbendonk uit privé bezit en musea<br />
- Historische en archeologische wandelvoordracht te Grobbendonk<br />
- Tentoonstelling bevrijdingsfeesten<br />
- Project Trage Wegen - openstelling oude kerkepaden<br />
HERENTALS<br />
1. Erfgoeddag<br />
** Erfgoeddag ‘Waarde(n) van erfgoed’ op: 22 april 2007<br />
- Tentoonstelling: De stedelijke kunstcollectie in kasteel Le Paige<br />
- Opendeur in het Begijnhofmuseum en Begijnhofkerk: De begijnen, hoe leefden ze, wie waren ze?<br />
- Tentoonstelling: Maria in beeld in het Franciscanessen klooster<br />
- Tentoonstelling: Antependia in hun luister hersteld in de St.-Waldetrudiskerk<br />
- Tentoonstelling en rondleiding: Kroniek van een succesverhaal in het Stadsarchief<br />
- Tentoonstelling: Het Leemen Huyseke<br />
- Begeleide stadswandelingen met aandacht voor de waarde van het stedelijk patrimonium en de<br />
activiteiten van Erfgoeddag<br />
** Erfgoeddag ’in Kleur’ op 23 april 2006<br />
- Tentoonstelling: Kleurenrijkdom in de Herentalse documenten en in de Herentalse kunst in het<br />
stadsarchief<br />
- Begijnhof en kunstpatrimonium begijnhofkerk<br />
- Begeleide stadswandelingen met aandacht voor toekomstige en uitgevoerde restauraties.<br />
- Tentoonstelling in het Schedelhofmuseum<br />
** Erfgoeddag ‘Gevaar!’ op 17 april 2005<br />
- Locatieproject in en rond kasteel Le Paige geïnspireerd op het gedicht ‘The Raven‘ van Edgar Allan<br />
Poe. Duisternis, dood, gevaar, angst, zwarte vogels, … vormen het thema van de voorstelling.<br />
- Tentoonstelling in het Schedelhofmuseum<br />
- Fotowedstrijd om zoveel mogelijk foto’s van de activiteiten rond Erfgoeddag 2005 te verzamelen.<br />
- Begeleide stadswandelingen langs locaties die met ‘gevaar’ hebben te maken.<br />
** Erfgoeddag ’t Zit in de familie’ op 18 april 2004<br />
- Tentoonstelling: het familieportret van de familie Flamen was samen met andere portretten te<br />
bezichtigen in de Lakenhal.<br />
- Tentoonstelling over matrijzen van familiewapens van de Herentalse schepenen uit de zestiende en<br />
zeventiende eeuw in het stadsarchief.<br />
- Begeleide wandelingen in het arboretum van kasteel Le Paige<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 59
2. Dag van de Beiaard<br />
Op 20 juni 2004 organiseerde de cultuurdienst de Dag van de Beiaard. In de stadskrant van juni 2004 werd<br />
de bevolking opgeroepen om hun favoriete nummers door te geven in het artikel ‘de beiaard als jukebox?’.<br />
De belforttoren werd opengesteld voor het publiek.<br />
3. Open Monumentendag<br />
Herentals heeft vanaf de eerste maal deelgenomen aan de Open Monumentendag in 1989.<br />
In april 1995 startte Herentals met een werkgroep Open Monumentendag met vijf medewerkers en Nicky<br />
Kienen als coördinator.<br />
Thema’s en belangrijke openstellingen en/of tentoonstellingen<br />
- 1995: ‘Openbaar’ - link gebouwen die openbaar zijn - openstellingen gekaderd in dit thema: Lakenhal,<br />
Begijnhof, Oud Gasthuis, Kerk, Besloten Hof, Stadsarchief,…<br />
- 1996: ‘Zorg en zin voor kleur’ - wandeling in monumenten en gebouwen met bouwmaterialen en<br />
decoraties in verschillende kleuren.<br />
- 1997: ‘Monumenten en arbeid’ belangrijk in dit kader was de Hogewegmolen - tentoonstelling in het<br />
kader van arbeid voornamelijk ook rond de restauratie van de Lakenhal.<br />
- 1998: ‘Feesten als cultureel erfgoed’ - er werd gewerkt rond 200 jaar Boerenkrijg en een<br />
fototentoonstelling opgezet rond de viering van 150 jaar Boerenkrijg in Herentals – er trok een massale<br />
stoet door Herentals die door duizenden toeschouwers werd gevolgd. In dit kader werd in de Lakenhal<br />
ook de film ‘Voor outer en Heerd’ getoond waar verschillende Herentalsenaren in meespeelden.<br />
- 1999: ‘Door de eeuwen heen’ - kunst op reis langs Europese wegen rond De Franckens en Fraikin<br />
gewerkt - Le Paige dat nog in restauratie was werd voor de eerste maal opengesteld aan het grote<br />
publiek en trok duizenden belangstellenden - Kasteelhoeve Noorderwijk - Besloten Hof (klooster voor<br />
een gedeelte opengezet met stukken uit de archieven van de zusters o.m. gekalligrafeerde boeken uit<br />
de 15de en 16de eeuw.<br />
- 2000: ‘Tijd’ - de kerk en de pas gerestaureerde kerktoren van de Sint-Niklaaskerk in Morkhoven werden<br />
in de kijker gezet, ook de Zandkapel.<br />
- 2001: ‘Metaal’ - Voormalige fabrieken van Aerschot in de kijker gezet - in het laatste stukje pand dat<br />
bewaard is gebleven in de Nonnenstraat organiseerden we een fototentoonstelling en een<br />
tentoonstelling van metalen kunstwerken, werkmaterialen e.d. die nog dateerden van de<br />
metaalfabrieken van Aerschot (op 1 ½ dag kregen we meer dan 1500 bezoekers voor deze<br />
tentoonstelling en een 100-tal mensen waren aanwezig op de opening).<br />
- 2002: ‘Symbolen’ - symbolenwandelingen - openstelling kerktoren in Noorderwijk.<br />
- 2003: ‘Steen’ - steenkapperij Van Hove, zandsteen put Limpens, Toren Sint- Bavokerk, voormalige<br />
kapel school Sint-Jansstraat,…<br />
- 2004: ‘Van nature een monument’ - in samenwerking met Grobbendonk - verschillende wandelingen<br />
langs ruïne Den Troon en belangrijke natuurelementen die nog aanwezig zijn op het militair domein<br />
i.s.m. het 29ste Bataljon en Natuurpunt en openstelling gewone monumenten.<br />
- 2005: ‘Hout’ - Oude Gasthuiszolder fototentoonstenstelling en houten maquettes van de Herentalse<br />
monumenten - Professorenrefter Sint-Jozefscollege - gewone monumenten.<br />
- 2006: ‘Import-Export’- tentoonstelling Lakenhal belangrijke ondernemingen vroeger in Herentals -<br />
wandeling ‘Vreemde gasten in de natuur’ op zoek naar ingeweken planten en dieren in de natuur -<br />
‘exotische bomen en planten’ begeleide wandeling in Arboretum - de Afrikagang werd opengesteld bij<br />
de Zuster Franciscanessen.<br />
- 2007: ‘Wonen’ - tuin Molenwaterhof - voormalig Karmelitessenklooster - tentoonstelling rond voormalig<br />
Begijnhof en oude Pastorie (Burchtstraat 5) - openstelling enkele huizen op het Begijnhof.<br />
4. Restauraties onroerend erfgoed<br />
- Lakenhal: fase A en B (toren, noordgevel, dak): 1992-1994 / fase C (overige gevels): 1994-1997<br />
- Kasteel Le Paige: 1996-1999<br />
- Begijnhofkerk: 2002-2005<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 60
HERENTHOUT<br />
- Heemkring Sandeleyn heeft een lange traditie in thematentoonstellingen<br />
- Open Monumentendag<br />
- Erfgoeddag 2008: “gans het jaar in verwachting van … duivenmelder” (duivensport)<br />
- Medewerking aan project “Schitterend geslepen”<br />
LILLE<br />
- Jaarlijkse tentoonstelling nav de voorstelling van het jaarboek van de HK<br />
- Open Monumentendag<br />
- Streekbezoeken VVV<br />
- Archeologische tentoonstelling in het Gemeentehuis<br />
- Slagmolen te bezoeken<br />
- Erfgoeddag 2008: “Wordt verwacht”<br />
NIJLEN<br />
- Deelname aan “Open Monumentendag”<br />
- ‘Schitterend geslepen’: project rond diamantverleden Kempen<br />
- Beeldbank Mechelen (vanaf 2009): moet dit niet herbekeken worden??<br />
- Monoloog in het fort: ‘Het Vaderland moest groter zijn’ (2006)<br />
- Totaalspektakel ‘De Moord van Nijlen’ (2006)<br />
- Erfgoeddag 2008: “Wordt verwacht”<br />
- Open fortennamiddagen (jaarlijks)<br />
- Occasionele tentoonstellingen n.a.v. Open Monumentendagen en andere erfgoedprojecten<br />
OLEN<br />
- Organisatie jaarlijkse Kartoenale<br />
- Tentoonstelling Heemkring n.a.v. Olen Jaarmarkt<br />
- Occasionele tentoonstellingen naar aanleiding van heemfeesten, Erfgoeddag, Open-Monumentendag…<br />
- Erfgoeddag 2008: “Wordt verwacht”<br />
VORSELAAR<br />
- Medewerking aan project “Schitterend geslepen”<br />
- Deelname aan congressen en themadagen:<br />
o.a. Open Monumentendag, bezoek Rotselaar, Erfgoeddag 2008, Week van de Smaak 2007, …<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 61
** Schitterend geslepen<br />
De samenwerking tussen Grobbendonk en Nijlen ligt aan de basis van het project. Het project behandelt<br />
een onderwerp (<strong>Kempens</strong> diamantverleden) dat ook zeer relevant is voor het convenant. Het<br />
diamantverleden is belangrijk voor elke van onze zeven gemeenten. Vooral Grobbendonk, Herenthout,<br />
Nijlen en Vorselaar waren echt uitgesproken slijpersdorpen.<br />
Het project draait, net zoals het convenant, in de eerste plaats rond cultureel erfgoed (immaterieel en<br />
roerend erfgoed). Bovendien gaat het, net zoals het convenant, om inventariseren, registreren, bewaren en<br />
ontsluiten. 'Schitterend geslepen' besteedt vooral aandacht aan het mondelinge erfgoed en dit is ook voor<br />
het convenant een belangrijk aandachtspunt. Daarin kan het project ‘Schitterend geslepen’ dus expertise<br />
aanbrengen.<br />
** Publicaties<br />
GROBBENDONK<br />
- Awena Berichten, tijdschrift van de heemkundige kring (halfjaarlijks)<br />
- Het Beukenootje, Francis Drijbooms<br />
- Geschiedenis van Grobbendonk, P.J. Goetschalckx<br />
- Een prikje op de eeuwigdurende tijdsschaal : Bouwel in de voorbije 100 jaar!, Francis Drijbooms<br />
- Van banrecht en maalplicht in Grobbendonk tot eigen Bouwelse windmolen: historiek van de Bouwelse<br />
windmolen en molenhuizen, Francis Drijbooms<br />
- Bouwel, landelijk station langs de spoorlijn Lier-Turnhout: 150 jaar spoorweggeschiedenis (1855-2005),<br />
Francis Drijbooms<br />
- Bouwelse cartografie in diverse verzamelingen van de 16 de tot de 20 ste eeuw, Francis Drijbooms<br />
- ’t Toreke: kosterhuis, dorpsschool, herberg, Francis Drijbooms<br />
- Archeogro I en II - Gallo-Romeinse bewoningssporen te Grobbendonk, G. De Maeyer<br />
- Sprokkelen in het verleden, G. De Maeyer<br />
- Marcus, een historisch verhaal, G. De Maeyer<br />
- Archaeologica Belgica: Gallo-Romeins graf te Grobbendonk, Prof. Dr. J. Mertens<br />
- Archaeologica Belgica: de Romeinse vicus op de Steenberg te Grobbendonk, Prof. Dr. G. De Boe<br />
- Archaeologica Belgica: nieuw onderzoek (steenbouwfase) in de Romeinse vicus te Grobbendonk, Prof. Dr.<br />
G. De Boe<br />
-Archaeologica Belgica: de terra-sigillata van Grobbendonk, M. Vanderhoeven<br />
- Hades: Gallo-Romeinse pottenbakkersoven op de Steenberg te Grobbendonk, Hugo De Greef<br />
- Hades: Medisch bronzen instrument en stenen tablet, gevonden op de Gallo-Romeinse vicus te<br />
Grobbendonk, Dr. P. Janssens<br />
- Hades: de terra-sigillata van Grobbendonk, Prof. Dr. H. Thoen<br />
- Hades: de Gallo-Romeinse sondagevondsten te Grobbendonk, Dr. P. Janssens, lic. H. Van Crombruggen<br />
- Noordgouw: het Merovingisch grafveld, Dr. P. Janssens<br />
- Noordgouw: het Gallo-Romeins grafveldje van Grobbendonk, Dr. P. Janssens<br />
- Noordgouw: de Romeinse bewoning in de provincie Antwerpen, tussen Schelde, Rupel, Nete en Aa, Kathy<br />
Biemans<br />
- Noordgouw: uit de rekeningen van de bouw van de kerk van Grobbendonk, F. Verbiest<br />
- Oudheidkundige Repertoria: bibliografisch repertorium van de oudheidkundige vondsten in de provincie<br />
Antwerpen (1965 –1966), vanaf de vroegste tijden tot en met de Noormannen, M. Bauwens-Lesenne<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 62
- Acta Archaeologica Lovaniensia: het ontstaan en de onwikkeling van de Romeinse vicus te Grobbendonk,<br />
Prof. Dr. G. De Boe<br />
- Onze Lieve Vrouw ten Troon te Ouwen, Floris Prims<br />
- Parochieregisters Grobbendonk, Wilfried L.A. Taeymans<br />
- Grobbendonk: Het historische verhaal van een kleine gemeenschap, Guido Van Dyck<br />
- Grobbendonkse annalen, Karel Van Uytven<br />
HERENTALS<br />
Jaarboek I (1986)<br />
Oorsprong en evolutie van het Herentalse stadswapen Jan-Modest Goris<br />
De industrialisatie in Herentals (1750-1914) Jef Van Den Bosch<br />
De geschiedenis van de Herentalse infirmerie op het Begijnhof tijdens de XVIIde en XVIIIde eeuw<br />
Hilde Sels<br />
De lindebloesem van de kasteeldreef te Noorderwijk had ook een economische waarde Edwin Coremans<br />
Het pijnlijke avontuur van Pieter Oosterbaan, een Hollandse collegeleerling te Herentals in<br />
1578<br />
Jan Cools<br />
De laatste levensdagen van de Herentalse molens, (XIXde - XXste eeuw) Harry de Kinderen<br />
Jaarboek II (1987)<br />
Lodewijk Jozef Heylen (1772-1844) Jan-Modest Goris<br />
De industrialisatie van Herentals (1750-1914) (Deel II - Vervolg) Jef Van Den Bosch<br />
De geschiedenis van de Herentalse infirmerie op het Begijnhof tijdens de XVIIde en XVIIIde eeuw (Deel II - Vervolg)<br />
Hilde Sels<br />
Een prijsboek van het Herentalse Augustijnencollege uit 1706 Jan Cools<br />
Uit het verleden van de Herentalse molens Harry de Kinderen<br />
Het Hertals dialect Jef Van Den Bosch<br />
Slotakkoord van meer dan zeven eeuwen Begijnhof te Herentals. De laatste begijntjes op<br />
het Herentalse Hof<br />
Jan-Modest Goris<br />
Herentals in oude prentkaarten Jan-Modest Goris<br />
Jaarboek III (1988)<br />
De postgeschiedenis van Herentals tot 1842 August Peelaerts<br />
Van dichten comt mi cleine bate... Belevenissen van marktzanger Cornelius Janssens Jan Cools<br />
Het Hertals dialect Jef Van Den Bosch<br />
Herentals in oude prentkaarten Jan-Modest Goris<br />
Tot de nederlandsche jeugt... .Strijdgedicht van P. Corbeels (1790) Jan-Modest Goris<br />
Jaarboek IV (1989)<br />
Dekenij Herentals (1670-1773). Bijdrage tot de studie van het kerkelijk leven in het bisdom Frans Penders<br />
Antwerpen<br />
Het Hertals dialect Jef Van Den Bosch<br />
Slotakkord van meer den zeven eeuwen Begijnhof te Herentals. De laatste begijntjes op het Jan-Modest Goris<br />
Herentalse Hof (Deel II - Vervolg)<br />
Herentals in oude prentkaarten III: het Kasteel ‘Le Paige’ Jan-Modest Goris<br />
Motie van de Herentalse Geschiedkundige Kring betreffende de vrijwaring van het kasteel<br />
en park ‘Le Paige’<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 63
Jaarboek V (1990)<br />
Het politieke leven te Herentals (1918-1940) Christina Megens<br />
Dekenij Herentals (1670-1773). Bijdrage tot de studie van het kerkelijk leven in het bisdom<br />
Antwerpen (Deel II - Vervolg)<br />
Frans Penders<br />
‘Den douche’ van Sint-Job. Een vleesontsmetter te Herentals (1900-1914) Jan Cools<br />
Onze-Lieve-Vrouw van het stadhuis te Herentals Jan-Modest Goris<br />
Het Hertals dialect Jef Van den Bosch<br />
Stad Herentals kocht een vijzel van Frans Claes uit 1598. Enkele beschouwingen over het<br />
leven en werk van vader en zoon Frans Claes<br />
Jan-Modest Goris<br />
Herentals in oude prentkaarten IV: De Herentalse windmolens Jan-Modest Goris<br />
Jaarboek VI (1991)<br />
Dekenij Herentals (1670-1773). Bijdrage tot de studie van het kerkelijk leven in het bisdom<br />
Antwerpen (Deel III - Slot)<br />
Frans Penders<br />
Schatten op een collegezolder. Het 19de eeuwse herbarium van dokter G.C. van<br />
Haesendonck uit Tongerlo in het Sint-Jozefscollege te Herentals<br />
Jan Cools<br />
Over de brandweer in Herentals in de Hollandse Tijd August Peelaerts<br />
Het ontstaan en de eerste uitvoering van het lied ‘Kempenland’ (J. Simons -<br />
A. Preud’homme)<br />
Jan-Modest Goris<br />
Het Hertals dialect Jef Van den Bosch<br />
De posthelikopter te Herentals (1950-1959) Jos Gepts<br />
Frans Verbiest J. M. Goris<br />
De Sint-Antoniusgrotten te Herentals (1914-1990) Jan Cools<br />
Het register van de kapelanieën van de HH. Michel en Gudule en van de HH. Petrus en<br />
Paulus te Herentals<br />
+ Frans Verbiest<br />
Jaarboek VII (1992)<br />
Het Jordaensjaar ook te Herentals. Twee vergeten schilderijen in de St.-Waldetrudiskerk Jan Cools<br />
Drie doeken van de Antwerpse meester Jan Cossiers in de St.-Waldetrudiskerk te<br />
Herentals<br />
Jan Cools<br />
Het politieke leven te Herentals (1918-1940) (Deel II - Slot) Christina Megens<br />
Bijgeloof en exorcisme in de dekenij Herentals (1670-1773) Frans Penders<br />
Bibliografie dr. Jan-Modest Goris, met een ten geleide van Hugo Verhaegen<br />
Het verbouwingsverhaal van het Augustijnenklooster tot Stadsarchief Leo Geens<br />
Het legaat Le Paige: toch een oplossing<br />
Herentalse Geschiedkundige Kring dringt aan op de aanstelling van een bekwaam en<br />
ervaren architect die vaart zet achter het restauratiedossier van de St.-Catharinakerk<br />
Paul Snoeys<br />
De stichtingsgeschiedenis van de Herentalse Geschiedkundige Kring Jan-Modest Goris<br />
Het Hertals dialect Jef Van den Bosch<br />
Fotografeerde kunstfotograaf Xavier Puls in 1988 de laatste kruisweg van de Kruisberg, die<br />
eeuwenlang te 15 u. aanving? Enkele beschouwingen bij een unieke fotoreportage en bij<br />
een typisch Kempische devotie van 1968 tot 1992<br />
Jan-Modest Goris<br />
Het register van de kapelanieën van de HH. Michiel en Gudule en van de HH. Petrus en<br />
Paulus te Herentals<br />
+ Frans Verbiest<br />
Jaarboek VIII (1993-1998)<br />
De oorsprong van het domein Ter Vesten te Herentals gaat terug tot 1775 Jan-Modest Goris<br />
Heidebrand. Geschiedenis van het Herentalse Studentengild (1905-1944) + Frans Verbiest<br />
Enkele volksverhalen en legenden uit Herentals en omgeving Renaat Bulckens<br />
De grote Bert Van Hove, een pionier in de geschiedenis van de Belgische motorsport Jan-Modest Goris<br />
Het Hertals dialect Jef Van den Bosch<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 64
Jaarboek IX (1999)<br />
De behandeling van het schilderij ‘De Bruiloft van Kana’ van Jan Cossiers (1600-1671) Regine Guislain-Witterman<br />
Sporen van het oorlogsrumoer rond Breda in het oudste kerkregsiter van Bouwel Francis Drijbooms<br />
Enige interessante documenten aangaande de beginperiode van de Herentalse ‘Harmonie<br />
van de Kerk’<br />
Jan Cools<br />
Uit het verleden van de Bovenpoort en de Zandpoort, de twee overgebleven Herentalse<br />
stadspoorten<br />
Jan Cools<br />
Het Hertals dialect Jef Van den Bosch<br />
Excelsior! Historie van de koninklijke harmonie Sint-Cecilia uit Herentals (1795-1995) Jan-Modest Goris<br />
Zo was Herentals in de jaren 1942-1954 Jan-Modest Goris<br />
In dankbare herinnering aan Emil Julius Müller Jan-Modest Goris<br />
Het laatse begijntje te Herentals overleden Jan-Modest Goris<br />
Jaarboek X (2000)<br />
Rond het Sint-Anna-altaar. Inleiding tot de bijdragen naar aanleiding van de restauratie van<br />
het Sint-Annapaneel en het altaar in de Sint-Waldetrudiskerk te Herentals<br />
Jan Cools<br />
Technologisch onderzoek en behandeling van het paneel ‘De Maagschap van de H. Anna’ Lies De Maeyer<br />
Onderzoek van de afwerkingslagen op het Sint-Anna-altaar, het Sint-Annabeeld en de muur<br />
achter het altaar<br />
Hugo Vanden Borre<br />
Het paneel ‘De Maagschap van de H. Anna’ in de Sint-Walderudiskerk te Herentals Natasja Peeters<br />
Plaatsing en verplaatsing van de altaren in de Sint-Waldetrudiskerk te Herentals van de<br />
17de tot de 20ste eeuw<br />
Jan Cools<br />
Kerkmeubilair van meester-schrijnwerker Jacobus Verbuecken (1627-1700) in Herentals en<br />
omgeving<br />
Jan Cools<br />
Heidebrand. Geschiedenis van het Herentalse Studentengild (1905-1944) (Deel II) + Frans Verbiest<br />
Een besloten hofken. Twee afsluitmuren van het begijnhof gerestaureerd Jan Cools<br />
Bibliografie Jozef-Remi Verellen, stadsarchivaris te Herentals (1948-1965) Jan-Modest Goris<br />
De Vaart, een drukke verkeersader dwars door Herentals tijdens het interbellum Jules Müller<br />
Het Hertals dialect Jef Van den Bosch<br />
Een stuk verdwenen stadsvest even opnieuw zichtbaar Jan-Modest Goris<br />
Jef Lievens: van ‘Het Kempenland’ tot ‘Koppen uit de keizerlijke stede'<br />
Motie van de Herentalse geschiedkundige Kring van 12 augustus 1999 betreffende de<br />
persberichten nopens een eventuele verkoop van de Stadsbrouwerij ‘Het Schaliken’<br />
Jan-Modest Goris<br />
Inhoud van de Historische Jaarboeken van Herentals I - X (1986-2000) volgens auteurs Jan-Modest Goris<br />
Jaarboek XI (2001)<br />
‘Frivol ende absurd?’ Een conflict tussen de historieschilder Frans Francken en de<br />
brouwers van Herentals over het altaarstuk van de Verrijzens in 1605<br />
Natasja Peeters<br />
De muziekcollectie van de Sint-Waldetrudiskerk en enkele Herentals archiefdocumenten;<br />
stille getuigen van een rijk muzikaal verleden<br />
Katrien Steenlandt<br />
De evolutie van een stedelijk landschap. Het oude kerkhof rond de Sint-Waldetrudiskerk te<br />
Herentals van vroeger tot nu<br />
Jan Cools<br />
Heidebrand. Geschiedenis van de Herentalse Studentengild (1905-1944) (Deel III) + Frans Verbiest<br />
Jeddollekes Toon Esch<br />
Pol Heyns, Kempisch letterkundige en volkskundige (1906-1960) Jan-Modest Goris<br />
Pol Heyns als volkskundige Jozef Van Haver<br />
Pol Heyns, letterkundige en journalist Gaston Durnez<br />
De bezetting van Herentals tijdens de Eerste Wereldoorlog August Peelaerts<br />
Het Hertals dialect Jef Van Den Bosch<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 65
Jaarboek XII (2002)<br />
De Zwitserse kolonie in Herentals (1912-1950) Jules Müller<br />
Het volksonderwijs te Herentals van de vijftiende eeuw tot het einde van het Ancien Régime Jan Cools<br />
Het familibedrijf van Joseph Van Aerschot en zonen, decoratieschilders Linda Van Langendonck<br />
Van klokkenververs, peestekers, messentrekkers, nestbevuilers en andere Herentalse<br />
spotnamen. Enkele humoristische bespiegelingen rond de Herentalse spotnamen<br />
Renaat Bulckens<br />
Nog over jedollekes. Een rechtzetting Toon Esch<br />
Sint-Gregoriusklok in het begijnhof uit het klooster Nazareth te Waalwijk afkomstig? Marius van Loon<br />
Dichtung und Wahreit in de Herentals gedenkschriften van Ernest Claes. Enkele kritische<br />
beschouwingen bij het werk van Ernest Claes naar aanleiding van een pas opgedoken<br />
manuscript van Pol Heyns ‘Ernest Claes en Herentals (1928)’<br />
Jan-Modest Goris<br />
Het Hertals dialect Jef Van Den Bosch<br />
Jaarboek XIII (2003)<br />
Ten Geleide Jan-Modest Goris<br />
Naar een wetenschappelijk verantwoorde synthese van de geschiedenis van het Gasthuis<br />
van Herentals. De historiografie van het Herentalse Gasthuis<br />
Jan-Modest Goris<br />
Een gasthuis in de Nederij (dertiende-zestiende eeuw). Met de moed om op te staan en<br />
door te gaan<br />
Anneleen De Staercke<br />
De oudste oorkonden van het Herentalse Gasthuis. Een keuze van documenten in<br />
Nederlandse vertaling<br />
Jan Cools<br />
Statuten en ordonantiën van het Herentalse Gasthuis. Tekstuitgave volgens het enige<br />
bewaarde afschrift met aantekeningen<br />
Jan Cools<br />
Het Gasthuis van Herentals in een politieke storm. De Franse periode (1795-1815) Karel Veraghtert<br />
De gebouwen van het Gasthuis van Herentals in de negentiende en twintigste eeuw Jan Cools<br />
De gasthuisschuur te Herentals Mimi Debruyn<br />
De gezondheidstoestand van het kanton Herentals rond 1845. Een merkwaardig medisch<br />
verslag van dokter J.B.J. Heylen<br />
Jan Cools<br />
Het leven van de Herentalse Gasthuiszusters in de twinigste eeuw Mia Tegenbos<br />
Het AZ Sint-Elisabeth tussen 1970 en nu Herman Heylen<br />
Vlucht naar Ieper (10-28 mei 1940) Clara Vanden Bosch<br />
(Zr. Juliana)<br />
Herinnering aan het laatste jaar van de Tweede Wereldoorlog Irma Maes (Zr. Angela)<br />
De kleding van de gasthuiszusters Irma Maes (Zr. Angela)<br />
De arts patiënt. Kroniek van een gezondheidsverstoring anno 2000 Denie Avonds<br />
Naamlijst van de gasthuiszusters van Herentals (1327-2003) Jef Leysen<br />
Naamlijst van de kapelaans en pastoors bij de gasthuiszusters van Herentals (1282-2003) Jef Leysen<br />
Naamlijst van de voorzitters, secretarissen en ontvangers van de COO en het OCMW<br />
(vanaf 1925) en van de ziekenhuisdirecteurs, hoofdgeneesheren en hoofden van het<br />
verpleegkundig departement (vanaf 1961)<br />
Mia Tegenbos<br />
Jaarboek XIV (2004)<br />
Een stuk Herentalse stadsomwalling opgegraven. Noodonderzoek Katrien Van Iseghem<br />
Tweehonderd jaar fortificaties te Herentals Roger Pluys<br />
Het onderwijs te Herentals in het Frans tijdvak (1792/1794-1814). Bijdrage tot de<br />
geschiedenis van het lager onderwijs te Herentals<br />
Jan Cools<br />
Een unicum: Herentals, stad met vijf kanalen Michel Willocx<br />
De Zwiterse kolonie in Herentals (1912-1950) (Deel II - Slot) Jules Müller<br />
Heidebrand. Geschiedenis van het Herentalse Studentengild (1905-1944)(deel IV) + Frans Verbiest<br />
Van klokkenververs, peestekers, messentrekkers, nestbevuilers en andere Herentalse<br />
spotnamen. Enkele humoristische bespiegelingen rond de Herentalse spotnamen (Deel II<br />
- Slot)<br />
Renaat Bulckens<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 66
Terug naar Biblebom Antonius Esch<br />
Huldetoespraak voor Ernest Claes naar aanleiding van diens vijfenzestigste verjaardag Jan-Modest Goris<br />
uitgesproken door Pol Heyns op de jaarvergadering van de Vereniging van Kempische<br />
Schrijvers (1950)<br />
Het Hertals dialect Jef Van Den Bosch<br />
Jaarboek XV (2005)<br />
Carolus van Espinosa en het Herentalse Gasthuis Ernest Persoons<br />
Commissie van Burgerlijke Godshuizen en het beheer van de onroerende goederen Jasperine Willems<br />
Herentals, de Kempen en de oude oehoe in het Studentenkosthuis 'Bij Fien Janssens' van<br />
Ernest Claes<br />
Viktor Claes<br />
Herbergen in Herentals tijdens de eerste helft van de 20ste eeuw Jules Müller<br />
Het Hertals dialect (deel XIII) Jef Van den Bosch<br />
Jaarboek XVI (2006)<br />
De Commissie van Burgerlijke Godshuizen van Herentals en het beheer van de onroerende<br />
goederen (1795-1815) (Deel II en slot)<br />
Jasperine Willems<br />
Heidebrand. Geschiedenis van het Herentals Studentengild (1905-1944) (Deel V en slot) Frans Verbiest (+)<br />
Enkele aspecten van de relaties tussen ’s Hertogenbosch en Herentals tijdens het Ancien<br />
Régime vanuit Herentals perspectief<br />
Jan - M. Goris<br />
Louis (Ludwig) Neefs als leerling van het gepatroneerd Sint-Jozefscollege te Herentals<br />
(1951-1952)<br />
Jan - M. Goris<br />
Vertellingen rond het Herentals begijnhof Renaat Bulckens<br />
In memoriam Renaat Bulckens Jan – M. Goris<br />
Het Hertals dialect XIV Jef Van Den Bosch<br />
Andere publicaties<br />
De Boerenkrijg (anastatische uitgave) H. Conscience<br />
Herentals Goed Bekeken J.M. Goris<br />
Herentalse Bijdragen nr. 2 - Stadsfinanciën te Herentals J.M. Goris<br />
Herentalse Bijdragen nr. 3 - Enkele aspecten van de rechtspraak te Herentals J.M. Goris<br />
Herentalse Bijdragen nr. 4 - Plunderde wethouder Constantijn Rubens de St.-Waldetrudiskerk ? J.M Goris<br />
Herentalse Bijdragen nr. 5 - Gemerkte beelden van Nicolaas Vander Veken M. Mommeyer<br />
Herentalse Bijdragen nr. 6 - Doorslaggevende factoren bij de benoeming van<br />
stadssecretarissen<br />
J.M. Goris<br />
Herentalse Bijdragen nr. 7 - Het ‘meien’ in de Antwerpse Kempen J.M. Goris<br />
Herentalse Bijdragen nr. 8 - Herentalse van welvarend industrieel centrum tot arme<br />
garnizoenstad<br />
J.M. Goris<br />
Bernardientje De Vries P. Heyns<br />
Metaalverleden van Herentals J. Cools<br />
Hoe Herentals de 2 de Wereldoorlog beleefde Jan Vincx<br />
Bouwgeschiedenis van het Sint Catharinabegijnhof te Herentals Jan Cools<br />
Paul Bellemans<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 67
HERENTHOUT<br />
- Tijdschrift ’t Sandelijntje<br />
- “Stoetmicroob”<br />
- Het Sint-Pietersklokje<br />
- ’t Heurtuits boekske de Schaokel (10x/jaar)<br />
1. WOUTERS F., Suske steekt zijn licht op (1963)<br />
2. DONNET A., Notice sur Herenthout (1919)<br />
3. VERBIST A., Vint-cinq mois de captivité en Allemagne (1919)<br />
4. DE BEER J., Quelques sceaux de Herenthout (1951)<br />
5. HELSEN J., De dorpskeure van Herenthout (1933)<br />
6. DE SUTTER T., Mei 1940 in Berlaar en o.a. Herenthout (1980)<br />
7. VERBIEST F., Pleidooi voor een (water)molen<br />
8. VAN ECCELPOEL R., Herenthout vroeger en nu (handschrift) (1971)<br />
9. DE SCHUTTER J., Bombardement van Herenthout op 11 mei 1940 (1985)<br />
10. Geschiedenis van de Herenthoutse karnavalstoeten (1968)<br />
11. Jubileumfeesten 1872-1972 van de fanfare Sint-Pieters- Herenthout (1972)<br />
12. Herenthout zoals het vroeger was (1983)<br />
13. Register bijenteelt Herenthout (1936)<br />
14. Kas St. Ambrosiusgilde Herenthout (1929-79)<br />
15. Verslag St. Andriesgilde (1929-60)<br />
16. Kasboek van de Kempische biemaatschappij vanaf 1895<br />
17. Stand regelen biëntelers Gilde provincie Antwerpen – zetel Herentals (1948)<br />
18. Idem Herenthout (1912)<br />
19. Kopie briefwisseling St. Ambrosiusgilde<br />
20. VAN HERENDAEL F., Weer bloeit de Herenteer (gedichten o.a. over Herenthout) (1982)<br />
21. BAETEN A., De terugkeer van de verdwenen schilderijen (1980)<br />
22. H.K. Sandelyn, Jaarboek I, II, III, IV, V, VL (1971, 73, 75, 77, 79, 81)<br />
23. Reglement der lagere gemeenteschool Herenthout (1922)<br />
LILLE<br />
- De Lilse Kajotters<br />
- Opgravingen<br />
- Hegge<br />
- Heksenwandelingen<br />
- Jaarboeken Heemkundige Kring<br />
- Contactbladen HK<br />
- Afzonderlijke boeken:<br />
Lilse Sportraad: Lille het Croatendorp<br />
Karel van Rooy: Geschiedkundige aantekeningen over Gierle, 1909<br />
J. Verheyen: Gierle, een bijdrage tot heemkennis, 1941<br />
Louis de Pooter<br />
en Raymond Piedfort: Gierle een dorp in de kempen, zj.<br />
Greet Proost: Bijdrage tot de toponomie van Gierle, 1975<br />
Ingrid Van Gorp: Gierle, een dorp in de Kempen, 1984<br />
Ann Hermans: Lille de macht, Gierle de pracht<br />
Els Janssens: Gierle, de sleutel van mijn hart, 1993<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 68
An De Roover: De melkerij van Gierle, 1997<br />
Etienne Van Caster: De familie Stappaerts uit Gierle, 1986<br />
Karel Neefs: De familie Raeymaekers te Gierle<br />
Etienne Van Caster: Grafschriften Gierle (XVI-XIXe eeuw), 1984<br />
Harry De Kok: Gids voor het oude Turnhout & omgeving, 1980<br />
J.F. Kieckens; Recherches sur Pierre de Thimo, 1896<br />
Boerengilde Gierle: Reglementen der gilde, der veeverzekering, 1898<br />
Maatschappij der onderlingen bijstand: Sint-Joris verzekering Gierle, 1908<br />
Karel Neefs: Gierle… de tijd van toen, 1992<br />
Karel Neefs: De soldaten van Gierle onder Napoleon, zj<br />
Herrygers,<br />
VdWeerd, Willems: Langs Vlaamse wegen, zj<br />
Bibliotheek-Lille: De grote leerweek 2002<br />
Frans Wouters: Poederlee Vroeger en nu.<br />
Frans Wouters: 875 jaar parochie Poederlee<br />
Jos Aerts: 100 jaar school<br />
Jules Van Olmen: Parochie Sinte Amelberga 1123-1998 (875 jarig bestaan)<br />
Jules Van Olmen: ’75 jaar vrij katholiek onderwijs’ 1910-1985<br />
Jules Van Olmen: ‘Wechelderzande’ VTB uitgave, 1966<br />
Hervé Daras: ‘Onderzoek naar de sagenmotieven in het hert v/d Antwerpse Kempen’<br />
Gilberte Geysen: ‘Schilder A.J. Heymans<br />
- Soldatenblaadjes ’t Krawaatje, de Zandfluiter, het Gierennest, Heggegalm en ‘t Molleke<br />
- Andere publicaties, eindwerken en scripties<br />
- Fotoboek n.a.v.Jaar van het Dorp 1978 Poederlee<br />
- Fotoboek Hegge 1962<br />
- Van den hoogwaardigen H. Sacrament inder Hegge Walter Van den Branden 1987<br />
- Het Gildeboek 2006<br />
NIJLEN<br />
- Driemaandelijks Tijdschrift Heemkundige Kring ‘De Poemp’<br />
- Jaarboeken Heemkundige Kring ‘Salvator’<br />
- Jaarboek Kessel (1978 , 1979, 1980, 1981)<br />
- Culturalia Kessel (1979, 1980, 1981, 1982)<br />
- J.B. Stockmans, Geschiedenis der gemeenten Kessel, Bevel, Nylen, Emblehem en Gestel (Lier 1910).<br />
- Beknopte Geschiedenis van Kruiskensberg onder Bevel volgens de oorkonden der kerk (Heist-op-den-<br />
Berg 1904)<br />
- Leo Nestor, Nijlen, ons lieflijk dorpje (1987)<br />
- Hypolite Budts, Walter Caethoven, Frans Lens, Jef Peeters, Marcel Wuyts (red.), Sprokkels uit Bevel,<br />
Kessel, Nijlen (Nijlen 2000)<br />
- Frans Lens, De Kesselse Kerken: St. Lambertuskerk, de O.L.Vr. parochie (1969)<br />
- Frans Lens, De Bist te Kessel. Van hof tot kasteel (2001)<br />
- Kessel in oude prentkaarten (Heemvrienden Kessel 1972)<br />
- Kessel in oude prentkaarten 2 (Heemvrienden Kessel 1977)<br />
- Kessel, Nijlen, Bevel, zoals het vroeger was. Een greep uit de verzameling oude prentkaarten van Lode<br />
Van Dessel (1988)<br />
- Kessel, Berlaar, Koningshooikt in oude prentkaarten (Het Laatste Nieuws)<br />
- Met kaart en camera in Kessel (Culturalia Kessel 1976)<br />
- Marcel Wuyts, Rudy Van Nunen en Jacky Naets, Fort van Kessel (1991)<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 69
- Eerste verkenning van het Fort van Kessel (Culturalia Kessel 1975)<br />
- Fort van Kessel (Culturalia Kessel 1976)<br />
- 150 jaar spoorwegen in de Kempen 1855-2005 (2005)<br />
- Fort van Kessel (Thema en leerstofkern 3 e graad basisschool Gidsenwerking Fort Kessel 2006)<br />
- Fort van Kessel (Thema en leerstofkern secundair onderwijs Gidsenwerking Fort Kessel 2006)<br />
- Jos Dillen, Kessels taaleigen (onuitgegeven 1998)<br />
- Boerenkrijgmonument - Monument van de gesneuvelden. Interimrapport (onuitgegeven 1998)<br />
- Kruiskensberg. Interimrapport (onuitgegeven 1998)<br />
- Kruiskensberg. Interimrapport (onuitgegeven 1998/2)<br />
- Archief Nijlen-Kessel-Bevel. Interimrapport (onuitgegeven 1998)<br />
- Bibliografie Nijlen-Kessel-Bevel (onuitgegeven 1995)<br />
OLEN<br />
Publicaties<br />
- LOX, H., Van stropdragers en de pot van Olen. Verhalen over Keizer Karel, Leuven, Davidsfonds (1999)<br />
- Van Odlo tot Olen. Duizend jaar dorpsleven. (1995)<br />
- 1864-1964 Geschiedenis van O.L.Vr.-Olen<br />
- 1864-1989 125 jaar O.L.Vr.-Olen<br />
- Zo was … Olen. (1973)<br />
- De Sint-Martinuskerk te Olen (1976-1977)<br />
- Van Heidegrond tot industrieparochie. (1990)<br />
- Publicaties Heemkring: lindebladen sinds 1974<br />
- Een halve eeuw fanfareleven te Sint Jozef Olen (1974)<br />
- 25 jaar Chiro in O.L.Vrouw.-Olen (1954-1979)<br />
- 50 jaar zondag (50 jaar Chiro O.L.Vr.-Olen)<br />
- De teloorgang van de Chirohoek.<br />
- Hoe schoon was “ons” school – 75 jaar onderwijs in de Sint-Jozefsparochie (1915-1990)<br />
- Oolensche Bijdragen – deel I (1938)<br />
- Oolensche Bijdragen – deel II (1941)<br />
- Sint-Antoniusgilde Olen (1627-1977)<br />
- Sint-Jozef-Olen. Mijn dorp in de Kempen (1984)<br />
- Van d’Akkere tot Zandberghoeve – Hoevenamen in de Kempen (1994) (waaronder Olen)<br />
- Volksdevoties en volksgebruiken in Oud-Herentals en omtrek (1994) (waaronder Olen)<br />
- Liber Amicorum Jozef Laureys (1976)<br />
- De Pot met drie oren (1975)<br />
- Lindeblad (1985)<br />
- Rekonversie pastorie Sint-Martinus Olen (1985) (diplomawerk – niet uitgegeven)<br />
- De Pottenproever (Suske en Wiske)<br />
- Onuitgegeven licentiaatsverhandelingen:<br />
- Evolutie van de Olense woonwijken in de twintigste eeuw (1987)<br />
- Sociaal-Economische geschiedenis van Olen (1789-1830)<br />
- Sociaal-Economische geschiedenis van Olen (1830-1890)<br />
- Sociaal-Economische geschiedenis van Olen (1890-1940)<br />
- Studie van het machtsverwervingsproces op lokaalvlak in Olen 1945-1994 (1998)<br />
- Toponymie van Oolen (1940)<br />
- Studie van het machtsverwervingsproces op lokaal vlak in Olen 1945 – 1994<br />
- Archief van Umicore<br />
- Gilde Sint Antonius<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 70
VORSELAAR<br />
- Tijdschriften Heemkundige Kring ‘Joris Matheussen’<br />
Driemaandelijks tijdschrift (meer dan 20 jaargangen)<br />
- Publicaties Heemkundige Kring ‘Joris Matheussen’<br />
- “Vorselaar vroeger”<br />
- “Het heden groet het verleden”<br />
- “Mie Broos” (monografie)<br />
- “Van Vorsselaer tot Vorselaar”<br />
- “Waar men gaat langs Vorselaarse wegen”<br />
- Andere publicaties, eindwerken en scripties<br />
- Dorpskrant (12 edities) ter gelegenheid van “jaar van het dorp” (werkgroep jaar vh dorp, 1978)<br />
- Boek “Vorsselaer” (E.H. Van Olmen, 1929)<br />
- Publicaties over en door het klooster (Zusters der Christelijke Scholen)<br />
- Publicaties over kasteel De Borrekens<br />
- Toponiemenstudie - Nest Van den Broeck<br />
- Thesis “Verhalen en sagen” - Agnes Michielsen<br />
SCHITTEREND GESLEPEN - JEROEN JANSSENS (SELECTIE)<br />
- ‘Schitterend Geslepen’, of de impact van diamant in de Kempen. Haalbaarheidsonderzoek in<br />
functie van de inventarisatie, registratie en ontsluiting van het (immateriële) erfgoed rond de<br />
diamantbewerking in de Kempen (Nijlen, oktober 2007).<br />
- Jeroen Janssens, De Belgische natie viert. De Belgische nationale feesten, Leuven, 2001, 269 p.<br />
- Sébastien Dubois en Jeroen Janssens, met medewerking van Alfred Minke, De Belgische<br />
Vertoning. Symbolen, rituelen, mythen (1830-2005), Brussel, 2005, 107 p.<br />
- Jeroen Janssens, ‘Van boekendepot tot openbare bibliotheek. De bibliotheken van de Écoles<br />
centrales’, in: Pierre Delsaerdt en Evelien Kayaert (eds.), Abdijbibliotheken. Heden – Verleden –<br />
Toekomst. Handelingen van het congres in Antwerpen, Anwerpen, 2005, 77-97.<br />
- Jeroen Janssens, ‘De herdenking van 1830. Een Belgische, Brusselse, Waalse of Franstalige<br />
traditie?’, in: Peter Rietbergen en Tom Verschaffel, De Erfenis van 1830, Leuven, 2006, 121-136.<br />
- Jeroen Janssens, ‘Pierre Paul Rubens (1577-1640)’, in: Septentrion, 35 (2006) 39.<br />
- Jeroen Janssens, ‘“Voor ons is ‘t vaderland de ontelbare menigte van ’t werkende volk.” Arbeiders,<br />
nationalisme en de Belgische onafhankelijkheidsvieringen van 1880, 1905 en 1930’, ter perse.<br />
CONCLUSIE<br />
- Deze regio bezit vooral veel mogelijkheden, heeft veel potentie. Tot voor kort was het misschien niet de<br />
meest actieve regio wat erfgoedwerking betreft maar met behulp van een erfgoedconvenant kan daar snel<br />
verandering in komen.<br />
- Op kleinschalige basis zijn er toch heel wat kleine projecten opgezet. Ook inzake publicaties kan de regio<br />
al heel wat voorleggen. De actieve heem- en geschiedkundige kringen hebben daar een belangrijke functie<br />
in vervuld.<br />
De volledige teksten vindt u in de bijlagen. Deze conclusie werd ook mee verwerkt in de SWOT, missie, visie en doelstellingen<br />
verder in dit document.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 71
4. SWOT-ANALYSE VAN DE REGIO<br />
Hieronder vindt u een kritische sterkte-zwakte-analyse van de erfgoedwerking in onze regio. Zowel de<br />
werking, potentie en actoren komen aan bod, alsook het aanbod zelf (de inhoud, elementen uit de<br />
omgevingsanalyse). We hadden er geen probleem mee in deze analyse zelfkritisch te zijn. We beseffen<br />
goed dat er nog veel werk is in onze regio. Het belangrijkste is dat we daarvoor geloven in<br />
intergemeentelijke samenwerking en het erfgoedconvenant als middel om de komende jaren een stap<br />
vooruit te zetten.<br />
4.1. Sterktes<br />
Actoren en werking<br />
- Sterke samenwerking (zie hoofdstuk 1)<br />
- Gelijkwaardige partners<br />
- Groot politiek en administratief draagvlak (zie hoofdstuk 1)<br />
- Sterke en nog zeer actieve heemkringen<br />
- Methodologische ondersteuning: KH Kempen, scholen (leerkrachten geschiedenis e.a.)<br />
- Grote scholengemeenschappen (o.a. Herentals, Nijlen en Vorselaar met ook secundair en<br />
hoger onderwijs)<br />
- Veel potentie<br />
- Veel onontgonnen terrein<br />
- Kleinschalige maar sterke regio: ook erfgoed in kleinere gemeenten; typisch landelijke regio<br />
- Veel geïnteresseerde burgers, professionaliteit aanwezig<br />
- Veel “honger” bij heemkringen<br />
Inhoud en omgevingsanalyse<br />
- Gevarieerd aanbod inzake erfgoed<br />
- Toch heel wat (kleinschalige) collecties en musea aanwezig<br />
- Goed uitgebouwd en gestructureerd archief in Herentals<br />
- Verrassend roerend erfgoed aanwezig in de regio (bijv. Fraikincollectie/beelden Van der Veken)<br />
- Vooral veel immaterieel erfgoed aanwezig in de regio (typisch <strong>Kempens</strong>e volksgebruiken/tradities)<br />
4.2. Zwaktes<br />
Actoren en werking<br />
- Niet één grote centrumstad<br />
- Weinig professionele erfgoedwerkers<br />
- Weinig echte erfgoedwerking (maar decreet net katalysator)<br />
- Weinig professionele inzet in archieven, musea, erfgoedwerking<br />
Inhoud en omgevingsanalyse<br />
- Weinig professionele archieven<br />
- Niet overal inventarissen van musea en archieven<br />
- Nog geen samenwerking tussen archieven en musea<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 72
4.3. Kansen<br />
Actoren en werking<br />
- Eerste sensibilisering bij het publiek werkt al aanstekelijk<br />
(bijv. oproepen inzake Erfgoeddag en werkgroep erfgoedconvenant kenden veel succes)<br />
- Netwerking van de diverse actoren en organisaties<br />
- Professionalisering van de diverse actoren en organisaties<br />
- Nog meer betrekken van andere organisaties/groepen<br />
(bijv. cultuurbeleidscoördinatoren, professionals, scholen)<br />
- Door het eventuele convenant kunnen rekenen op de voltijdse en professionele inzet van erfgoed-<br />
medewerkers (aanwerving van twee erfgoedcoördinatoren).<br />
- Erfgoedconvenant als kans en middel om erfgoed op een hoger niveau te tillen, archiefwerking te<br />
professionaliseren en actoren met elkaar te laten samenwerken.<br />
- Statuten voorzien in een “brede” interpretatie van erfgoedwerking<br />
(bijv. link met cultuurbeleid e.a.)<br />
- Mogelijkheid openlaten om de regio nog te verbreden en een sterke regionale actor te worden.<br />
Inhoud en omgevingsanalyse<br />
- Vernieuwde aandacht voor erfgoed an sich door de media-aandacht (“Monumentenstrijd”) en de<br />
nostalgische terugblikken op geschiedkundige feiten en immateriële elementen (bijv. herdenking<br />
lichtmistraditie, viering jubileum jaarmarkt, processies, oude ambachtendagen, e.a.)<br />
- Ook toeristische kansen: bijv. erfgoedwandelingen<br />
- Valorisatie van het thema in allerlei publieksgerichte initiatieven<br />
- De koppeling met de cultuurbeleidsplannen 2008-2013<br />
- Link met natuurtoerisme (o.a. Natuurpunt-groep “Nete en Aa”)<br />
- Koppeling met andere belendende projecten inzake plattelandsontwikkeling, cultuur en toerisme<br />
- Deze constructie maakt het mogelijk om met de regio andere financieringsmiddelen te zoeken om<br />
projecten inzake erfgoed op te zetten en te financieren (o.a. Leader/PDPO, VCM, Vlaamse<br />
overheid, provincie, Europa, Toerisme Vlaanderen, TPA, …)<br />
- Nieuw decreet (‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’ heeft onder meer ingespeeld op de nieuwe ideeën inzake<br />
depotwerking i.s.m. provincies)<br />
4.4. Bedreigingen<br />
Actoren en werking<br />
- Vrijwilligheid in heemkringen<br />
- Hokjesmentaliteit: ieder voor zich werken<br />
- Te weinig voeling met het erfgoed in privéhanden<br />
- Gebrek aan degelijke huisvesting voor archieven, erfgoed, heemkringen, …<br />
(nochtans is zichtbaarheid een zeer belangrijke katalysator)<br />
Inhoud en omgevingsanalyse<br />
- Bronnen geraken stilaan op<br />
- Al te laat voor sommige dingen<br />
- Archieven die nog meer versnipperd geraken<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 73
5.1. Missie van “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>”<br />
Van de projectvereniging (uit de statuten):<br />
5. MISSIE EN VISIE<br />
Het hoofddoel van “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” is een cultureel erfgoedbeleid uit te bouwen: vanuit een<br />
geïntegreerde aanpak een kwaliteitsvolle en duurzame zorg voor en ontsluiting van het cultureel erfgoed<br />
stimuleren. Dit impliceert het verbreden van het maatschappelijke draagvlak en het uitbouwen van een<br />
netwerk van expertise.<br />
Dit betekent onder meer:<br />
- Stimuleren van het bewaren van cultureel erfgoed in de regio.<br />
- Erfgoedinitiatieven en culturele ontwikkelingen stimuleren die de mogelijkheden van een afzonderlijke<br />
gemeente overstijgen en hiervoor projecten op schaal van de regio ontwikkelen.<br />
- Onderzoek verrichten op het vlak van cultureel erfgoed en de resultaten ontsluiten voor een breed publiek.<br />
- Het afsluiten van een erfgoedconvenant met de Vlaamse Gemeenschap.<br />
- Kwalitatieve communicatiekanalen ontwikkelen voor het culturele aanbod in de regio.<br />
- Een cultureel imago opbouwen gebaseerd op het profiel en de kenmerken van de regio en zodoende<br />
werken aan de uitstraling van de streek.<br />
Specifiek wat het erfgoedconvenant betreft, werd ook een missieverklaring opgesteld:<br />
"<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>" is een samenwerking tussen de gemeenten Grobbendonk, Herentals, Herenthout,<br />
Lille, Nijlen, Olen en Vorselaar, kortom het geografische centrum van de Antwerpse Kempen. Dit<br />
intergemeentelijke samenwerkingsverband wil met behulp van het erfgoedconvenant de erfgoedwerking in<br />
de regio verder uitbouwen en versterken.<br />
Onze regio is doordrongen van erfgoed. Erfgoed is hier bovendien geen op zichzelf staand fenomeen maar<br />
het bevindt zich bij én onder de mensen zelf. We beschikken enerzijds over interessant én verrassend<br />
roerend en onroerend erfgoed maar onze regio staat vooral bol van het immateriële erfgoed.<br />
"<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>" focust daarom op drie belangrijke thema's: de volksgebruiken (zoals <strong>Kempens</strong>e<br />
tradities en gebruiken), het erfgoed dat voortkomt uit de specifieke landschappelijke context (land van Nete<br />
en Aa, natuurgebieden, Kempische Heuvelrug, ...) en het lokale vakmanschap (kunsten, ambachten t.e.m.<br />
nijverheden en industrie).<br />
De zeven gemeenten willen daartoe intergemeentelijk samenwerken en zien een erfgoedconvenant als een<br />
belangrijke katalysator. Aandachtspunten daarbij zijn:<br />
- de samenwerking tussen de diverse actoren (netwerking en het betrekken van verschillende actoren -<br />
bijv. de heemkringen die in de regio zeer actief zijn);<br />
- de professionaliteit in de erfgoedwerking (“interne versterking” - bijv. de materiële zorg en het registreren<br />
van erfgoed, professionele archiefwerking en afstemming tussen musea);<br />
- de valorisatie van het erfgoed (externe publiekswerking, promotie, activiteiten en communicatie).<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 74
5.2. Visietekst<br />
“geografisch hart van de Antwerpse Kempen”<br />
De zeven gemeenten van “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” vormen het geografische hart van de Antwerpse Kempen.<br />
Ook inzake de erfgoedwerking vullen ze een lacune op in Vlaanderen en de provincie. Er zijn in de<br />
provincie ook erfgoedinitiatieven in Turnhout, Lier, Mechelen en Antwerpen. Deze regio wil duidelijk de kaart<br />
trekken van een regionale, intergemeentelijke samenwerking met gelijk(w)aardige gemeenten.<br />
Ook geografisch vullen de vier bewegingen elkaar prima aan. De Antwerpse erfgoedcel focust op<br />
Antwerpen als stad, Turnhout zal zijn intergemeentelijk samenwerkingsverband heroriënteren om ook de<br />
samenwerking inzake erfgoed te verbreden (Beerse, Vosselaar, Oud-Turnhout) en de stad Lier bevindt zich<br />
meer ten zuidwesten, in het arrondissement Mechelen.<br />
De regio van <strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong> zal zich duidelijk als een erfgoedregio profileren en laat ook de deur open<br />
om in de toekomst zijn werking te verbreden in de Midden- en Zuiderkempen. Op die manier verkrijgen we<br />
in de provincie en Vlaanderen een mooie dekking van de Antwerpse/<strong>Kempens</strong>e erfgoedwerking.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 75
“immaterieel erfgoed”<br />
De naam “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” zegt het zelf: de Kempen (en zeker ook onze regio) heeft een heel rijke<br />
traditie en dus ook veel immaterieel erfgoed … de regio zit dus vol “karakter”. Op Dr. Weyns 1 na heeft<br />
niemand het ooit echt goed beschreven maar de Kempen kent een hele rijke en lange geschiedenis. Het is<br />
dan ook niet vreemd dat er nog heel veel kenmerken uit de oude Frankische tijd terug te vinden zijn in onze<br />
streek. Die rijke geschiedenis zorgt voor een rijke traditie … en veel immaterieel erfgoed: de typisch<br />
<strong>Kempens</strong>e volksgebruiken, de tradities, de -vaak christelijk geïnspireerde- feesten en optochten,<br />
volksverhalen, dialecten, …<br />
Dat betekent natuurlijk niet dat er geen roerend erfgoed is, wel integendeel. Het betreft echter veelal<br />
kleinschalig (maar wel verrassend) roerend erfgoed.<br />
Als bijlage 9.7 vindt u een omstandige opsomming van het immateriële erfgoed. In 9.6. vindt u een<br />
overzicht van het roerend erfgoed. Ook de musea en archieven worden in de bijlagen opgesomd.<br />
“drie belangrijke thema’s”<br />
Om de inhoudelijke focus voor de erfgoedwerking in onze regio te bepalen, werd in de schoot van de<br />
stuurgroep een structuur met drie werkgroepen opgericht. De thema’s ervan werden bepaald op basis van<br />
een brede lijst (zie bijlagen) die door de verschillende gemeenten werd opgemaakt:<br />
1) Volksgebruiken en volksdevotie in de <strong>Kempens</strong>e regio<br />
2) Landschappelijk en agrarisch erfgoed in de regio<br />
3) Lokaal vakmanschap, nijverheden en ambachten in de regio<br />
Volksgebruiken en -tradities<br />
Onze <strong>Kempens</strong>e regio beschikt over heel wat interessant erfgoed rond volksgebruiken en volkstradities (zie<br />
bijlagen). Het erfgoed rond de gebruiken, tradities en rituelen die meestal binnen de kleine kring van het<br />
gezin, de familie, de buurt, het gehucht of de parochie werden beleefd, biedt bovendien een opmerkelijke<br />
kijk op het landelijke, (bij)gelovige en speelse karakter van onze streek.<br />
Voorbeeld: erfgoed rond het Goriazingen, de biestkoeken of het biestbrood, de talrijke<br />
processies, de Mariacultus in mei, Verloren Maandag, Vos Roven rond Pasen, Nieuwjaarzingen,<br />
het carnaval in Herenthout, het paapschieten, het caféleven, het buurten (de ‘beus’), de gilden, de<br />
kermissen en jaarmarkten, de vele volksverhalen, enzovoort.<br />
Het erfgoed rond volksgebruiken en -tradities is zowel roerend, immaterieel als onroerend van aard.<br />
Voorbeeld: Het erfgoed betreffende de gebruiken rond de rozenkrans en de Mariacultus aan de<br />
kapelletjes in mei heeft zowel een roerend karakter (cf. foto’s, voorwerpen, …), een immaterieel<br />
karakter (cf. de gebruiken zelf, het streekgeheugen, …) als een onroerend karakter (cf. de talrijke<br />
kapelletjes in de regio).<br />
In het algemeen stellen we vast dat de kennis over en de betekenis van het erfgoed rond volksgebruiken en<br />
-tradities verdwenen is of dreigt te verdwijnen, al is er vooral bij de oudere generaties nog heel wat<br />
knowhow aanwezig.<br />
1 Dr. Jozef Weyns was brein en bouwer van het Vlaams Openluchtmuseum Bokrijk, bezieler van de heem- en volkskunde in Vlaanderen. Hij<br />
stierf te Bokrijk op 15 juli 1974. Hij liet een encyclopedie van de materiële volkscultuur na in de vorm van het boek ‘Volkshuisraad in Vlaanderen’<br />
na. Dit ontzaglijke werk in vier delen vermeldt naam, vorm, gebruik, volkskundig belang en geschiedenis van de huishoudelijke voorwerpen.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 76
Landschappelijk en agrarisch erfgoed<br />
In het gebied zijn er bijzonder veel natuurgebieden met hoge landschappelijke waarde. Een<br />
erfgoedconvenant is vanzelfsprekend niet bedoeld om die gebieden te verwerven of te onderhouden.<br />
Natuurkennis erover opdoen is geen erfgoedmaterie. Wel kunnen we het roerende of immateriële luik ervan<br />
benadrukken door o.a. de geschiedenis ervan te onderzoeken via archieven, de vroegere bewoning en<br />
bestemming (landbouw) ervan na te gaan, de verhalen (volksverhalen) over die gebieden te achterhalen,<br />
mondelinge informatie erover te registreren via interviews. Eventueel kunnen de overblijfselen van vroegere<br />
bestemmingen worden bewaard (bijv. de houtkanten, oude wegen, kerkepaden, stroperspaden, …).<br />
Archeologisch onderzoek kan immateriële gegevens opleveren over de heel vroege bewoning (er waren in<br />
de regio bijv. nogal wat Romeinse nederzettingen).<br />
De resultaten kunnen gebundeld worden en bijdragen tot beter inzicht en begrip van de landelijke regio.<br />
Door die resultaten wereldkundig te maken, kan de belangstelling en het respect bij de bevolking en de<br />
jeugd (educatief aspect) aangewakkerd worden.<br />
Inspiratie: wisselwerking tussen natuur & cultuur<br />
Vele boeiende natuurcomponenten in de Kempen zijn uit een traditionele wisselwerking van natuur en<br />
cultuur voortgekomen. Op die manier kan 'natuur' ook een link leggen naar de twee andere inhoudelijke<br />
thema’s, met name volksgebruiken en lokaal vakmanschap. Dat is zeer uniek en bijzonder voor onze regio.<br />
Joël Burny heeft enkele jaren geleden een origineel en interessant boek uitgegeven onder de titel "Bijdrage<br />
tot de historische ecologie van de Limburgse Kempen (1910-1950): tweehonderd gesprekken samengevat”.<br />
Het boek is een samenvatting van de neerslag van een grote reeks gesprekken in de Belgisch-Limburgse<br />
Kempen gevoerd met 96 oudere inwoners. Bij deze mensen is in detail geïnformeerd naar de manier<br />
waarop de boeren in de eerste helft van de 20e eeuw omgingen met o.m. de waterlopen, het grasland in<br />
beekvalleien, droge en vochtige heiden en visvijvers. Met deze synthese na de enquête is voor het eerst<br />
een grote en uit eerste hand verzamelde hoeveelheid informatie over deze onderwerpen beschikbaar<br />
gekomen. Een op die manier ontstane tekst over het traditioneel beheer van heiden en graslanden bestond<br />
in 1999 alleszins voor geen enkele andere Europese heideregio.<br />
Deze inzichten passen prima in ons kader. Het uitgommen van de harde grens tussen natuur en cultuur<br />
wordt vanuit een erfgoedbenadering logisch en tegelijk bijzonder boeiend.<br />
Archeologie<br />
Opvallende oude landschapsstructuren, kleine landschapselementen en ‘houtig erfgoed’ zijn doorheen de<br />
hele regio in groten getale aanwezig. De rivier is hierbij mede een bepalende factor geweest. Echter<br />
schaars zijn de plaatsen waar reeds aan systematisch onderzoek werd gedaan (o.a. in Gobbendonk).<br />
Alle zichtbare sporen in het landschap die het resultaat zijn van een vroegere landinrichting of landgebruik<br />
inclusief de houtige gewassen, solitair of gegroepeerd, die er onlosmakelijk deel van uitmaken (bijv.<br />
houtwallen), een historische eenheid vormen met een bouwkundig (erfgoed)element of een immateriële<br />
erfgoedwaarde hebben (bijv. herdenkingsboom) dienen bewaard (onaangeroerd) te blijven tot de kansen<br />
zich aanbieden om tot grondig onderzoek over te gaan.<br />
Hoewel het archeologisch onderzoek zelf de doelstellingen van het convenant overstijgt, blijft het bewaren<br />
van de potentiële vindplaatsen een prioriteit, temeer aangezien die plaatsen zelf grotendeels bekend zijn<br />
maar helaas nog niet beschermd.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 77
Ambachten, nijverheden en kunsten<br />
Kenmerkend voor onze Zuid-Kempische regio, zoals trouwens voor heel de Antwerpse Kempen, is de<br />
kleinschaligheid van het overgrote deel van de ambachtelijke bedrijvigheid en van de handel. Tot het einde<br />
van de negentiende eeuw reikte de industriële activiteit in de meeste dorpen niet veel verder dan het<br />
aambeeld van de hoefsmid. Tekenend voor het armoedige leefmilieu zijn frequent voorkomende beroepen<br />
zoals bezembinder, mandenvlechter of klompenmaker en dat illustreert de armoedige<br />
levensomstandigheden van het kleinsteedse proletariaat vóór 1914.<br />
Naast vele kleinschalige beroepen die we overal in de Kempen aantreffen, kenden onze zeven gemeenten<br />
ook enkele economische activiteiten die hen in mindere of meerdere mate van de rest van de regio<br />
onderscheidden: eeuwenoud is de ontginning van ijzeroer, dat veelvuldig te vinden was in de vallei van de<br />
Nete en de Aa. In de negentiende en in het begin van de twintigste eeuw gebeurde het afgraven van<br />
ijzermaal in opdracht van grote maatschappijen uit Wallonië en Duitsland. Plaatselijke ondernemers traden<br />
op als tussenpersoon. Na de Eerste Wereldoorlog werd in Herentals zelfs een fabriek opgericht voor het<br />
zuiveren van ijzererts, ‘den aggloméré’, en waren er gieterijen. Het arme Kempische ijzererts kon niet<br />
opboksen tegen het hoogwaardige Zweedse staal en andere kwaliteitsproducten en de industrie ging teloor.<br />
Tegen het einde van de negentiende eeuw drong de diamantbewerking vanuit Antwerpen door tot Nijlen.<br />
Vrij vlug zwermde ze uit naar andere gemeenten, eerst en vooral in de vorm van grote ateliers en<br />
vervolgens ook in tal van familiebedrijfjes. De diamant heeft veel welvaart in de streek gebracht.<br />
Hier kan een mooie link worden gelegd met het project ‘Schitterend geslepen’ dat in Nijlen en<br />
Grobbendonk is opgestart. Dit convenant kan perfect voortbouwen op de expertise en knowhow die is<br />
opgebouwd in het diamantproject.<br />
Andere industrieën hebben in de loop der tijden voor een redelijk grote uitstraling gezorgd: de<br />
lakennijverheid (veertiende - vijftiende eeuw) in Herentals, linnen- en kantnijverheid en in de eerste helft van<br />
de twintigste eeuw de opvlucht en de neergang van de schoennijverheid in Herentals. Grote bedrijven als<br />
de radiumfabriek en de andere afdelingen van de Métallurgie in Olen en de bouwmachinefabriek Moser in<br />
Herentals waren de voorboden van een nieuwe tijd van industriële expansie.<br />
Onze zeven gemeenten hebben ook tal van kunstenaars gehuisvest. Over het algemeen bleef hun activiteit<br />
echter tot één dorp en zijn omgeving beperkt. Zo is er de Wechelse school voor pleinairisten geweest, het<br />
schildersgeslacht Francken en C.A. Fraikin werd een beroemde beeldhouwer.<br />
Enige geslachten van kunstambachtslieden hebben ook sporen achtergelaten in onze gemeenten. In de<br />
zeventiende eeuw waren verscheidene generaties De Laet van Grobbendonk als timmerlieden en<br />
schrijnwerkers actief, de Verbueckens evenals de Van Roeys uit Vorselaar voorzagen de kerken van sierlijk<br />
meubilair. Ook waren er in Herentals rond 1600 de klokkengieters Frans Claes vader en zoon, van wie nog<br />
weinig bekend is.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 78
“samenwerking”<br />
Deze intentienota is het resultaat van een eerste, maar wel zeer brede, samenwerking. Het was een plezier<br />
om met zoveel mensen te werken aan een nieuw thema als erfgoed.<br />
Wat de erfgoedactoren zelf betreft is afstemming en samenwerking een prioriteit. De werking die werd<br />
opgezet naar aanleiding van de Erfgoeddag 2008 en deze intentienota moet in dezelfde sfeer worden<br />
voortgezet. Voor velen was het de eerste keer dat er specifiek rond erfgoed werd samengewerkt:<br />
- Heemkringen zijn nog erg actief in de regio maar kenden niet echt een traditie van samenwerking.<br />
- Er zijn slechts weinig professionele medewerkers die voltijds hun aandacht schenken aan erfgoed,<br />
musea en/of archieven.<br />
- Tot voor kort werkte ieder op zijn eigen terrein. Nu moet de klip worden genomen om samen aan<br />
gemeenschappelijke doelstellingen en activiteiten te werken.<br />
- Er kunnen nog tientallen medewerkers bij worden betrokken. Verbreding van de werkgroepen is<br />
zeker aan de orde. Bibliothecarissen, museummedewerkers, archivarissen, heemkundigen en<br />
cultuurbeleidscoördinatoren kunnen in de toekomst een zinvolle bijdrage leveren aan het project.<br />
“professionaliteit”<br />
Naar aanleiding van deze intentienota werd een zeer omstandige lijst van het erfgoed opgesteld in de zeven<br />
gemeenten. Die tijdsintensieve oefening bracht enkele pijnpunten aan het licht:<br />
- Er zijn heel wat verschillen tussen de gemeenten;<br />
- Er zijn heel wat lacunes in de lijsten van het erfgoedaanbod; er ontbreken ook nog bronnen;<br />
- De professionaliteit van de archiefwerking kan zeker beter;<br />
- De update van de oplijstingen zijn een pijnpunt.<br />
Kortom: er is al heel wat werk verricht maar de regio kan best wat professionaliteit en professionele inbreng<br />
in de erfgoedwerking gebruiken. Momenteel kan de regio in zijn geheel slechts heel minimaal rekenen op<br />
de inzet van voltijdse professionele krachten. Via een erfgoedconvenant kan mogelijk een deel van de<br />
achterstand worden ingehaald. Dat kan via de inzet en begeleiding van de erfgoedmedewerkers en<br />
sensibilisering van de verschillende erfgoedeigenaars om zelf ook te investeren en oog te hebben voor de<br />
erfgoedzorg.<br />
“valorisatie”<br />
In de eerste plaats moet er dus aan de basis worden gewerkt: aandacht voor erfgoed, inventarissen,<br />
actoren en organisaties laten samenwerken, uitwisselen van informatie, professionaliteit brengen in de<br />
werking, behoud en beheer, … Kortom: “erfgoedzorg” in de breedste betekenis van het woord.<br />
Nadien moet dit erfgoed ook voor een deel worden teruggegeven aan de mensen, het publiek. Niet alleen<br />
de lokale inwoners zelf, maar ook mensen die nieuw in de regio zijn komen wonen, bezoekers, toeristen,<br />
scholen, enz. zijn doelgroepen voor de projecten die worden opgezet. Een gepaste publiekswerking zorgt er<br />
ook voor dat erfgoed uit zijn enge interpretatie kan worden gehaald (erfgoed als een elitair iets) en nuttige<br />
verbanden kunnen worden gezocht met het cultuur- en toerismebeleid. Tot slot is de betrokkenheid van de<br />
burgers (sensibilisering) ook belangrijk om een draagvlak te creëren voor de werking en nog extra<br />
erfgoedbronnen te vinden (vaak is er nog heel wat erfgoed bij de mensen zelf te vinden).<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 79
6. DOELSTELLINGEN, ACTIES EN EFFECTEN<br />
In het algemeen willen we als regio met behulp van een erfgoedconvenant:<br />
- De sterktes van de regio volop uitspelen;<br />
- De zwaktes verbeteren;<br />
- Het samenwerkingsverband intern versterken (afstemmen, professionaliseren);<br />
- Extern een publiekswerking opzetten, het erfgoed en de werking errond valoriseren.<br />
Concreet wordt dit vertaald in een aantal strategische doelstellingen die telkens werden uitgewerkt in<br />
operationele doelstellingen. In een intentienota is het in principe nog niet de bedoeling om al tot op het<br />
actieniveau te gaan. Niettemin hebben we van deze nota echt wel werk willen maken (zelfs al een stap<br />
richting een beleidsplan) en zijn er in de verschillende werkzaamheden toch al heel wat concrete projecten<br />
en dossiers naar voor gebracht. We willen ze u niet onthouden. Het geeft ook inzicht in de weg die we met<br />
<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong> de komende jaren willen uitgaan.<br />
6.1. Strategische doelstellingen<br />
DOELSTELLING 1: Samenwerking en netwerking stimuleren bij de verschillende (interne en externe)<br />
actoren in de regio.<br />
DOELSTELLING 2: Prioritaire aandacht voor een goed behoud en beheer van het erfgoed uit de regio.<br />
DOELSTELLING 3: Het inhoudelijke profiel van de regio “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” verder ontwikkelen:<br />
voortbouwen op de troeven en de eigenheid van de regio.<br />
DOELSTELLING 4: Inzetten op publiekswerking met oog voor verschillende doelgroepen.<br />
DOELSTELLING 5: Een degelijk regionaal erfgoedbeleid ontwikkelen en laten aansluiten<br />
bij het integrale (cultuur-)beleid van de regio.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 80
6.2. Operationele doelstellingen<br />
STRATEGISCHE DOELSTELLING 1:<br />
“Samenwerking en netwerking stimuleren bij de verschillende (interne en externe) actoren in de regio”<br />
1.1. Erfgoedactoren in de regio verder in kaart brengen en betrekken bij de werking<br />
1.2. De expertise van die actoren in kaart brengen<br />
1.3. Het vrijwilligerswerk in de regio maximaal ondersteunen en valoriseren<br />
1.4. Een professionele archiefwerking organiseren als een voorbeeld van samenwerking in de regio<br />
1.5. (Externe) “betrokkenen” oplijsten en betrekken bij de werking<br />
1.6. Communicatie als middel om samenwerking en netwerking te bewerkstelligen<br />
STRATEGISCHE DOELSTELLING 2:<br />
“Prioritaire aandacht voor een goed behoud en beheer van het erfgoed uit de regio”<br />
2.1. Het globale overzicht van het erfgoedaanbod vervolledigen<br />
2.2. Onderzoek naar de materiële toestand van het erfgoed (roerend erfgoed en archieven)<br />
2.3. Depotwerking in de provincie Antwerpen<br />
2.4. Registratie en/of beschrijvingen van het erfgoed<br />
STRATEGISCHE DOELSTELLING 3:<br />
“Het inhoudelijke profiel van de regio “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” verder ontwikkelen:<br />
voortbouwen op de troeven en de eigenheid van de regio”<br />
3.1. Voortbouwen op het project en de expertise van “Schitterend geslepen”<br />
3.2. Aanzetten geven tot historisch onderzoek en initiatieven rond dat historisch onderzoek bevorderen<br />
3.3. De <strong>Kempens</strong>e volksgebruiken en –tradities als centrale focus<br />
3.4. “Lokaal vakmanschap” als (ver)nieuw(end) thema<br />
3.5. Landschappelijk erfgoed als bron van roerend en immaterieel erfgoed<br />
STRATEGISCHE DOELSTELLING 4:<br />
“Inzetten op publiekswerking met oog voor verschillende doelgroepen”<br />
4.1. Een dynamische en moderne publiekswerking opzetten voor ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’<br />
4.2. Een grote documentatiebank als een zichtbaar en duurzaam product<br />
4.3. Verschillende doelgroepen aanspreken in de publiekswerking<br />
4.4. Promotie van het erfgoed in de regio<br />
STRATEGISCHE DOELSTELLING 5:<br />
“Een degelijk regionaal erfgoedbeleid ontwikkelen en laten aansluiten bij het<br />
integrale (cultuur-)beleid van de regio”<br />
5.1. Een breed erfgoedbeleid uitzetten voor de Kempen: de erfgoedcel als centrale spil<br />
5.2. Een visie op een integraal (cultuur-)beleid<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 81
STRATEGISCHE DOELSTELLING 1:<br />
Samenwerking en netwerking stimuleren bij de verschillende (interne en externe) actoren in de regio<br />
1.1. Erfgoedactoren in de regio verder in kaart brengen en betrekken bij de werking<br />
Er is in voorbereiding van deze intentienota al heel wat opgelijst per gemeente. De voorlopige lijst van<br />
erfgoedactoren vindt u in hoofdstuk 3.C. van de omgevingsanalyse.<br />
Deze lijst is wellicht niet exhaustief. Via sensibilisering en communicatie kunnen we wellicht nog nieuwe<br />
erfoedactoren vinden. Via het netwerk dat we opbouwen kunnen we ook zelf actief op zoek gaan naar<br />
nieuwe partners en organisaties. Belangrijk is ook na te gaan wat de noden en behoeften van die<br />
verschillende actoren zijn. Mogelijk kan een erfgoedconvenant daar op inspelen.<br />
Eens een goede basislijst is opgebouwd, mogen we niet bij de pakken blijven zitten. Het blijft gedurende<br />
de ganse werking van ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’ een continue zoektocht naar verbanden, overleg,<br />
ervaringsuitwisseling, ... Onder meer met KAPA, de provinciale dienst erfgoed en Heemkunde Vlaanderen<br />
zal verdere samenwerking worden nagestreefd. De erfgoedcel die gevormd gaat worden, moet dus ook een<br />
netwerkplatform worden voor allerlei interne en externe doelgroepen zie doelstelling 5.1.<br />
1.2. De expertise van die actoren in kaart brengen<br />
Sowieso is deze oefening nooit af. Heel wat professionals, organisaties, heemkringen, vrijwilligers en<br />
archief- en musea-verantwoordelijken moeten opnieuw worden gecontacteerd. Lijsten moeten up-to-date<br />
worden gemaakt en er moet een duidelijk overzicht komen van “wie wat doet” en waar eventueel lacunes<br />
zijn. Zodoende moet een duidelijke competentie- en expertisekaart worden opgebouwd.<br />
** Voorbeeld:<br />
- Dit overzicht van actoren met contactgegevens en hun respectievelijke expertise worden gebundeld<br />
in een databank die voor alle erfgoedpartners in het gebied op een handige manier kan worden<br />
gebruikt (consulteerbaar vanuit een intranet op de website www.kempenskarakter.be).<br />
1.3. Het vrijwilligerswerk in de regio maximaal ondersteunen en valoriseren<br />
Een kritische succesfactor is zeker ook de maximale inzet en valorisatie van het vele vrijwilligerswerk<br />
in de regio (o.m. bij heemkringen). Vanuit erfgoedcel “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” moeten voldoende impulsen en<br />
stimuli worden gegeven in de richting van de vele vrijwilligers. Het waren ook diezelfde vrijwilligers die deze<br />
nota mee hebben opgemaakt en zorgden voor het noodzakelijke draagvlak in het brede erfgoedveld.<br />
1.4. Een professionele archiefwerking organiseren als voorbeeld van samenwerking in de regio<br />
Een mooi voorbeeld van interne communicatie en samenwerking is de archiefwerking die we in de regio<br />
‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’ willen opzetten.<br />
Momenteel bestaat slechts één professionele archiefinstelling (Herentals). Daarnaast zijn er wel veel<br />
archieven maar doorgaans beperkt en weinig professioneel of wetenschappelijk onderbouwd. Archivarissen<br />
en andere archiefverantwoordelijken moeten elkaar ontmoeten in een archievenoverleg. Interne<br />
communicatie, overleg en ervaringsuitwisseling staat centraal.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 82
Doelstelling moet zeker zijn om de drempel tot archieven veel lager te maken (consulteren door<br />
geïnteresseerden). Vanuit het overleg kunnen ook sensibiliseringsacties worden opgezet naar eigenaars<br />
(“het belang van het archief”). In dat verband kan ook een verband worden gelegd met het initiatief dat door<br />
het provinciebestuur van Antwerpen werd opgezet (samenwerking tussen provinciebestuur Antwerpen/<br />
dienst erfgoed, het Provinciaal Bibliotheekcentrum en Heemkunde Gouw Antwerpen vzw).<br />
Op die manier proberen we te komen tot een wat meer regionale archiefwerking. Misschien moet het<br />
niet onmiddellijk een doelstelling zijn om alles direct fysiek samen te brengen maar we kunnen in ieder<br />
geval wel streven naar maximale samenwerking, afstemming en overleg. Op die manier kan de<br />
archiefwerking in onze regio op een hoger en professioneel niveau worden getild.<br />
1.5. (Externe) “betrokkenen” oplijsten en betrekken bij de werking<br />
Er is in voorbereiding van deze intentienota al heel wat opgelijst per gemeente. De voorlopige lijst van<br />
“andere betrokkenen” vindt u in hoofdstuk 3.C. van de omgevingsanalyse.<br />
We gaan in deze intentienota ook duidelijk voor een brede interpretatie van erfgoed (zie doelstelling 5.2)<br />
… en dus ook voor brede omkadering van de erfgoedwerking. Verschillende actoren, ook minder voor de<br />
hand liggende actoren wat erfgoed betreft, moeten worden betrokken in het project of de valorisatie ervan.<br />
Kerkfabrieken, scholen, verenigingen, cultuurdiensten, e.a. hebben allemaal wel te maken met erfgoed en<br />
erfgoedzorg. Daartoe zullen vanuit het erfgoedconvenant tal van infovergaderingen worden georganiseerd<br />
en zal de erfgoedcel vooral zijn rol als netwerker waarnemen. zie doelstelling 5.1<br />
De doelgroep van scholen en het publiek zelf worden nog omstandig behandeld in doelstelling 5 maar<br />
belangrijke partners zijn zeker ook de lokale besturen en de verantwoordelijke politici. Van bij het begin van<br />
dit project was het grote politieke draagvlak en de dito medewerking in de opmaak van deze nota een<br />
enorme troef. Het is belangrijk dat draagvlak te behouden en in de structuren van de erfgoedcel en<br />
projectvereniging het engagement te vragen van gemotiveerde en geëngageerde politici en ambtenaren.<br />
1.6. Communicatie als middel om samenwerking en netwerking te bewerkstelligen<br />
Zoals hierboven en verder nog uitgebreid wordt aangestipt, krijgt communicatie in dit project en de<br />
werking van de erfgoedcel de hoogste prioriteit. In het betrekken van de verschillende actoren is<br />
communicatie van belang (knowhow/ betrokkenheid/erfgoedcel als netwerk/platform) maar ook in de<br />
valorisatie ervan (sensibilisering publiek/externe communicatie/promotie/imago).<br />
Communicatie is niet onmiddellijk een doel op zich maar vooral ook een middel.<br />
** Voorbeeld:<br />
- Een jaarlijks werkingsverslag kan zorgen voor het politieke draagvlak voor het project. Een goede<br />
communicatie met en terugkoppeling naar de gemeenten en verantwoordelijke politici is een must.<br />
Daarnaast is de interne communicatie met en tussen alle betrokken erfgoedactoren van belang.<br />
Infovergaderingen, overlegmomenten, een interne nieuwsbrief en thematische vergaderingen kunnen<br />
instrumenten zijn om de vele actoren ook daadwerkelijk te laten samenwerken.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 83
STRATEGISCHE DOELSTELLING 2:<br />
Prioritaire aandacht voor een goed behoud en beheer van het erfgoed uit de regio<br />
2.1. Het globale overzicht van het erfgoedaanbod vervolledigen<br />
Met deze basisinventaris bedoelen we een totaaloverzicht van het erfgoed en de erfgoedbronnen in<br />
onze regio: “wat bestaat er allemaal en waar bevindt het zich?”.<br />
Immers, niet al het erfgoed bevindt zich in de gemeenten zelf. Het is ook belangrijk om op die andere<br />
bronnen beter zicht te krijgen. Er zijn ongetwijfeld nog archiefbronnen die nog niet bekend zijn. Verder<br />
onderzoek en promotie van onze werking kan soelaas brengen. Een oplijsting is dus nooit af. Een<br />
erfgoedconvenant kan de motor zijn om continu op zoek te blijven gaan.<br />
Hier kan het convenant een toegevoegde waarde leveren:<br />
- tijd voor een degelijke oplijsting (totaaloverzicht, lacunes wegwerken);<br />
- de nodige professionaliteit toevoegen (overleg, eenvormigheid van de lijsten, codering, …).<br />
2.2. Onderzoek naar de materiële toestand van het erfgoed (roerend erfgoed en archieven)<br />
Eens we een basislijst hebben, is het belangrijk om de materiële toestand van met name het roerende<br />
erfgoed en de archieven na te gaan. Immers, niet alles kan tegelijk worden gedaan. Een onderzoek is dus<br />
de eerste stap.<br />
** Inspiratie:<br />
a) In de provincie Antwerpen loopt momenteel het BEA-project, in samenwerking met het Provinciaal<br />
Bibliotheekcentrum (PBC). Het project heeft tot doel het toekomstige behoud en beheer van<br />
historische boekcollecties in bewaarbibliotheken te onderzoeken. Het project beoogt aanbevelingen<br />
inzake de visie op behoud en beheer van de collectiehouders. Aan de hand van steekproeven<br />
volgens de Fussler-methode wordt een instrument ontwikkeld om op een efficiënte, uniforme en<br />
betrouwbare manier een schaderegistratie op collectieniveau te doen.<br />
b) De erfgoedcel “Waasland’ heeft een onderzoek laten uitvoeren waarbij op collectieniveau wordt<br />
bekeken welke collecties aanwezig zijn in hun werkingsgebied en wat de toestand is van deze<br />
collecties (in hoeverre zijn ze ontsloten en geïnventariseerd; in welke omstandigheden worden ze<br />
bewaard; enz). Mogelijk kan deze manier van werken worden vertaald naar ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’.<br />
Op basis van het onderzoek kan nadien een stappenplan worden opgemaakt. Zoals de<br />
omgevingsanalyse aangeeft, bezit de regio toch wel wat roerend erfgoed. Veel kerkelijk erfgoed maar ook<br />
enkele bijzondere collecties (o.a. Fraikincollectie Herentals, beelden Nicolaas Van der Veken Lille en het<br />
archeologisch vondstenmateriaal in onder meer Grobbendonk) en veel (maar wel gefragmenteerde)<br />
archieven. Belangrijk is dat dit roerende erfgoed goed wordt bewaard. Het is een basisvereiste voor een<br />
goede erfgoedwerking.<br />
De techniek van erfgoedzorg is daarin belangrijk. Restauratie en conservatie van het roerend erfgoed is<br />
belangrijk naar de toekomst. (Private) erfgoedeigenaars moeten worden aangesproken om het erfgoed<br />
goed te bewaren (via studiedagen, sensibilisering, e.a.). Op die manier moet de regio in zijn geheel op een<br />
meer bewuste en professionele manier omgaan met dat waardevolle roerende erfgoed.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 84
VOORBEELD: Archeologische vondsten 2 als bijzonder roerend erfgoed.<br />
De archeologische vondsten moeten goed worden geconserveerd. Dat behoeft aparte technieken.<br />
Momenteel is heel wat archeologisch vondstenmateriaal (en ander roerend erfgoed) er slecht aan toe. Als<br />
openbaar bestuur heeft elke gemeente nochtans een verantwoordelijkheid voor het archeologische<br />
patrimonium binnen haar grondgebied, zowel het zichtbare als het onzichtbare, zowel het bekende als het<br />
onbekende. Elke gemeente wordt op een gegeven ogenblik in meerdere of mindere mate geconfronteerd<br />
met archeologische sites en bodemvondsten, al dan niet in een museale context.<br />
Archeologisch onderzoek vergt, door zijn vaak onvoorspelbaar karakter, een flexibele aanpak die dikwijls<br />
een bestuursniveau overstijgt. Een bovenlokale aanpak (intergemeentelijk, regionaal of provinciaal) kan een<br />
adequaat middel zijn om enerzijds lokale erfgoedwerking en -initiatieven te sturen en in een bredere context<br />
te plaatsen en anderzijds versnippering van de inspanningen tegen te gaan.<br />
Er moet gepast worden gereageerd op noden die zich aandienen. Dringende problemen kunnen<br />
misschien worden aangepakt binnen het bestek van de erfgoedconvenant maar het is evenzeer belangrijk<br />
om de eigenaars te responsabiliseren en te sensibiliseren.<br />
** Voorbeelden:<br />
- Studiedagen met private erfgoedeigenaars;<br />
- Cursussen conserveertechnieken;<br />
- Overlegforum met alle betrokkenen uit de regio;<br />
- Ervaringsuitwisseling en uitnodigen van experten uit andere erfgoedcellen.<br />
2.3. Depotwerking in de provincie Antwerpen<br />
Eén van de mogelijke oplossingen wat het roerende erfgoed en de archeologische vondsten betreft, is<br />
een depotwerking. De Vlaamse Gemeenschap voorziet in het nieuwe erfgoeddecreet een impulssubsidie<br />
voor de provincies om de regiefunctie inzake depotwerking op zich te nemen. We willen als ‘<strong>Kempens</strong><br />
<strong>Karakter</strong>’ een gesprek aanknopen om samen te bekijken of er in onze regio een voorbeeldproject kan<br />
worden opgezet. Samen kunnen we op basis van de noden van het cultureel erfgoed, van de cultureelerfgoedorganisaties<br />
en van de lokale besturen, een werking opzetten.<br />
Dit kan door in te spelen op wat bestaat, door thematisch te bundelen (bijv. één depot voor het kerkelijk<br />
cultureel erfgoed), of door het cultureel erfgoed dat dezelfde zorg vraagt, samen te brengen (bijv. één depot<br />
voor paneelschilderkunst), door geografische bundeling (inzetten op regionale depots in samenwerking met<br />
de lokale besturen), …<br />
<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong> plant in het voorjaar van 2008 hierover een gesprek met de provincie Antwerpen en<br />
de bestendig afgevaardigde, Ludo Helsen.<br />
2 Noot: Zeker het archeologisch erfgoed is gebaat bij een geïntegreerde aanpak: zolang het zich nog in de bodem bevindt wordt het wettelijk als<br />
onroerend erfgoed beschouwd. Tijdens de opgraving en de verwerking blijft het deze status behouden, maar daarna – in depot of museum -<br />
ressorteert het onder het roerend erfgoed. We focussen ons in dit dossier heel duidelijk op de gemeenschapsmaterie maar willen hieromtrent<br />
ook een integraal beleid opzetten met de verschillende gemeenten. Van daaruit kunnen dan ook beleidsaanbevelingen gebeuren naar<br />
gemeentebesturen toe (o.m. inschrijven van archeologische erfgoedwaarden in landschaps- en beheersplannen).<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 85
2.4. Registratie en/of beschrijvingen van het erfgoed<br />
Naast de basisinventaris (zie 2.1) waarin zowel het roerende, onroerende, immateriële als het<br />
landschappelijke erfgoed staat opgesomd en de analyse daarvan (2.2), is er ook werk aan de basis zelf:<br />
namelijk de registratie. Daarvoor is software beschikbaar.<br />
De registratie is hier en daar al gebeurd (zie de omstandige lijsten in de bijlagen) maar vaak op een<br />
onvoldoende professionele manier. Er is heel wat energie, vrijwilligheid en goede wil aanwezig maar vaak<br />
ontbreekt het de heemkringen en ook professionals aan tijd, hulp en zeker de noodzakelijke methodologie.<br />
Een professionalisering dringt zich dus op. De erfgoedcel kan hierin ondersteuning bieden maar wellicht<br />
moet ook externe kennis worden ingezet.<br />
** Voorbeelden:<br />
- Samenwerking en ervaringsuitwisseling met KAPA (Kring Archivarissen Provincie Antwerpen)<br />
- Overleg en expertise uit het Rijksarchief;<br />
- Expertise uit de provinciale diensten erfgoed (provincie Antwerpen bijv.);<br />
- Onderzoeksinstellingen zoals bvb. Kadoc en de universiteiten (cf. een voorbeeld van een dergelijke<br />
samenwerking is de mooie Brabantcollectie van de Universiteit van Tilburg);<br />
- Registrator van elders het proces in onze regio laten begeleiden en vorming voorzien om nadien de<br />
vrijwilligers in te zetten;<br />
- Sowieso moeten prioriteiten worden gesteld; alles in één keer registreren is niet mogelijk;<br />
- Iedere actor blijft zelf verantwoordelijk (bijv. gemeenten inzake archief); de erfgoedcel kan wel zorgen<br />
voor begeleiding en ondersteuning.<br />
In strategische doelstelling 1 werd op dat vlak al het idee van een archievenoverleg aangestipt. Ook musea<br />
kunnen veel intensiever samenwerken in onze regio.<br />
Immaterieel erfgoed<br />
Naast het roerend erfgoed is er -zeker in deze regio- heel wat belangrijk immaterieel erfgoed. Ook tradities<br />
en volksgebruiken moeten worden beschreven en bewaard voor de toekomstige generaties.<br />
Heel wat verhalen, tradities en gebruiken dreigen te verdwijnen omdat niemand ze registreert of erover<br />
publiceert. Heel wat van die dingen zijn terug te vinden in interviews met ouderen die nog op een heel<br />
waardheidsgetrouwe manier kunnen vertellen over vroeger. Het is natuurlijk zaak om die dingen te checken<br />
en wetenschappelijk te plaatsen maar we kunnen anderzijds moeilijk het belang van het registreren van<br />
mondelinge overlevering (sagen, verhalen, vertellen over gebruiken van vroeger) overschatten. Menige<br />
interviews hebben aangetoond dat dit heel waardevolle informatie oplevert. Ook in het project ‘Schitterend<br />
geslepen’ rendeerde deze methodiek prima. Heel wat heemkringen uit de regio hebben soortgelijke<br />
ervaringen.<br />
** Voorbeelden:<br />
- In het kader van ‘Schitterend geslepen’ worden in 2008 al heel wat interviews gedaan bij getuigen die<br />
over het diamantverleden van de regio kunnen getuigen.<br />
- In Vorselaar heeft de Heemkundige Kring in 2007 een tiental uitgebreide interviews gedaan bij mensen<br />
die al iets ouder zijn (maar nog heel wat verhalen kennen over ‘Vorselaar vroeger’).<br />
- Heemkunde Vlaanderen organiseert in het kader van hun project 'Lokaal geheugen' (een project rond<br />
de collecties van kleine musea of heemkringen met een klein museum) lessen “mondelinge<br />
geschiedenis”. Voor Antwerpen gaat de cursus door in Nijlen, een gemeente uit onze werkingsgebied.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 86
STRATEGISCHE DOELSTELLING 3: Het inhoudelijke profiel van de regio “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>”<br />
verder ontwikkelen: voortbouwen op de troeven en de eigenheid van de regio<br />
3.1. Voortbouwen op het project en de expertise van “Schitterend geslepen”<br />
“Schitterend geslepen” is een project dat subsidies ontving binnen het subsidiereglement van het<br />
Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (ontwikkelingsgerichte projecten). Zowel voor fase 1 als voor fase<br />
2 van het project kende de Vlaamse regering een subsidie van 40.000 euro toe aan de gemeente Nijlen.<br />
“Schitterend geslepen” werd opgestart op initiatief van de gemeenten Grobbendonk en Nijlen, maar<br />
ondertussen kan het rekenen op de medewerking van gemeentebesturen, verenigingen en vrijwilligers uit<br />
de hele <strong>Kempens</strong>e regio.<br />
In oktober 2009 zal fase 3 van “Schitterend geslepen” in principe ten einde lopen, maar dat mag niet het<br />
eindpunt zijn. De werking, knowhow en inhoud van het project moet worden opgenomen en verder<br />
worden uitgewerkt binnen “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>”. Het is uiteraard niet de bedoeling om een cross-subsidiëring<br />
op te zetten. Er moet een duidelijke afbakening en chronologische overgang worden bepaald tussen<br />
“Schitterend geslepen” en “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>”.<br />
** Voorbeelden:<br />
- Optimale inzet van de expertise inzake registratie en valorisatie van mondeling erfgoed, die binnen het<br />
diamantproject werd verworven;<br />
- Een dynamische en moderne publiekswerking op basis van het diamantair erfgoed (interviews, foto’s,<br />
alaam, archieven enzovoort), dat binnen “Schitterend geslepen” werd verzameld en geregistreerd;<br />
- Het diamantair erfgoed als eerste thema van een on-line erfgoeddatabank;<br />
- De uitbouw van het diamantmuseum van Grobbendonk en Slijperij Lieckens in Nijlen als regionale<br />
ankerpunten voor het diamantair erfgoed.<br />
3.2. Aanzetten geven tot historisch onderzoek en initiatieven rond dat historisch onderzoek bevorderen<br />
Het historisch onderzoek naar de geschiedenis van de regio moet vanuit de erfgoedcel “<strong>Kempens</strong><br />
<strong>Karakter</strong>” worden gestimuleerd en gecoördineerd. Het is alvast belangrijk dat het historisch onderzoek op<br />
een degelijke, wetenschappelijk onderbouwde manier wordt uitgevoerd.<br />
** Voorbeelden:<br />
- Historisch onderzoek in eigen beheer, in samenwerking met de enthousiaste heemkringen in de regio;<br />
- Historisch onderzoek uitbesteden aan anderen, in nauwe samenwerking met universiteiten, hogescholen<br />
en professionele historici;<br />
- Een goede, wetenschappelijke en eenvormige inventarisatie, registratie en beschrijving van het erfgoed,<br />
zodat ideale randvoorwaarden voor het historisch onderzoek gecreëerd worden zie doelstelling 2.<br />
Zoals de omgevingsanalyse aangeeft, bestaat een vulgariserend en/of wetenschappelijk basiswerk<br />
over de geschiedenis van onze <strong>Kempens</strong>e regio voorlopig niet. De realisatie van een dergelijk basiswerk<br />
zou nochtans een belangrijke stimulans en inspiratiebron betekenen voor alle actoren binnen “<strong>Kempens</strong><br />
<strong>Karakter</strong>”.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 87
3.3. De <strong>Kempens</strong>e volksgebruiken en -tradities als centrale focus<br />
Onze regio wordt gekenmerkt door een bijzonder interessant en rijk aanbod aan immaterieel erfgoed.<br />
Vooral de <strong>Kempens</strong>e volksgebruiken, tradities, rituelen, liederen en dialecten bieden een opmerkelijke kijk<br />
op de landelijke, (bij)gelovige en speelse eigenheid van de streek zie hoofdstuk 3.B. van de<br />
omgevingsanalyse.<br />
De inventarisatie en het behoud van het erfgoed rond de <strong>Kempens</strong>e volksgebruiken en –tradities is<br />
een belangrijk aandachtspunt, want de kennis over en de betekenis van dit erfgoed is verdwenen of dreigt<br />
te verdwijnen. De herinneringen en verhalen van de bewoners hieromtrent (mondeling erfgoed) moeten<br />
dringend worden geregistreerd. Ook de roerende en onroerende sporen van de immateriële gebruiken,<br />
tradities en rituelen moeten in kaart worden gebracht. Een integrale aanpak is bijgevolg absoluut<br />
noodzakelijk.<br />
De aandacht voor de <strong>Kempens</strong>e volksgebruiken en –tradities betekent niet dat “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>”<br />
vanuit een nostalgische reflex het eigen verleden wil cultiveren. Het ‘traditionele’ erfgoed moet integendeel<br />
in een eigentijds kader worden geplaatst, zeker in onze regio die de afgelopen decennia werd gekenmerkt<br />
door grote migratiestromen. De nieuwe inwoners van onze regio hebben net zoals de jongere generaties<br />
vaak eigen gebruiken en tradities. Op die manier ontstaat er een interessante mix van gedeeld erfgoed, die<br />
voortdurend verandert. De confrontatie van het oude en het nieuwe, van het eigene en het andere is<br />
alleszins een belangrijk uitgangspunt voor de regionale erfgoedwerking.<br />
De inventarisatie en registratie van de <strong>Kempens</strong>e volksgebruiken en –tradities moet de basis vormen<br />
voor historisch onderzoek en een aantrekkelijke publiekswerking rond dit thema. zie kader.<br />
PROJECT: <strong>Kempens</strong>e volksgebruiken en -tradities als een eerste focus<br />
Het immateriële erfgoed vormt het hart van het erfgoedaanbod in de regio. Het maakt deel uit van de<br />
mensen zelf. Die typisch <strong>Kempens</strong>e volksgebruiken en –tradities kunnen zodoende uitgroeien tot het<br />
“brandmerk” van de regio.<br />
Het eerste grootschalige project binnen “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” zal aan het thema van de <strong>Kempens</strong>e<br />
volksgebruiken en –tradities worden gewijd. Dit betekent dat het thema gedurende de looptijd van dit eerste<br />
project het belangrijkste vertrekpunt vormt voor:<br />
- de werking op het vlak van behoud en beheer, met bijzonder aandacht voor het mondeling erfgoed en het<br />
‘zwerfgoed’<br />
- de publiekswerking, met de realisatie van een waaier aan erfgoedproducten en -activiteiten. De<br />
mogelijkheden zijn legio: themadagen, publicaties, tentoonstellingen, lespakketten, enzovoort. Op die<br />
manier kunnen diverse doelgroepen kennis maken met het regionale erfgoed en “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” zie<br />
4.1. en 4.2.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 88
3.4. “Lokaal vakmanschap” als (ver)nieuw(end) thema<br />
Het cultureel erfgoed rond het lokale vakmanschap in de streek is een boeiend en veelbelovend<br />
thema, dat binnen “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” verder moet worden uitgewerkt. Enkele gekende geslachten van<br />
kunstambachtlieden, de kleinschalige ambachtelijke bedrijvigheid en de diamantbewerking zijn hiervan de<br />
meest sprekende voorbeelden zie 5.2. visietekst.<br />
De inventarisatie van, het behoud van en het wetenschappelijk onderzoek naar het erfgoed rond het<br />
thema ‘lokaal vakmanschap’, moeten dit weinig gekende maar belangrijke aspect van het <strong>Kempens</strong>e<br />
verleden in beeld brengen. Op die manier moet ook de evolutie van het lokale vakmanschap worden<br />
geduid. De confrontatie met het heden kan hierbij een interessant vertrekpunt zijn.<br />
De belangrijke link met “Schitterend Geslepen” werd hierboven al behandeld.<br />
3.5. Landschappelijk erfgoed als bron van roerend en immaterieel erfgoed<br />
Het onroerend landschappelijk erfgoed in de regio is een belangrijke bron van roerend en immaterieel<br />
erfgoed. Vooral de talrijke volkse verhalen en mythes in verband met dit landschappelijk erfgoed bieden<br />
heel wat perspectieven voor een integrale en geïntegreerde erfgoedwerking binnen “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>”.<br />
Het onroerend landschappelijk erfgoed moet als bron van en als ankerpunt voor dit roerend en<br />
immaterieel erfgoed worden geïnventariseerd, bewaard en ontsloten voor een breed publiek. Een nauwe<br />
samenwerking met Natuurpunt dringt zich alvast op, want het landschappelijk erfgoed bevindt zich op het<br />
kruispunt van cultuur, erfgoed en natuur.<br />
“<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” wil de wisselwerking tussen het landschap en de menselijke activiteit en de<br />
veranderingen van beide doorheen de tijd in kaart brengen en onderzoeken. Het heden fungeert hierbij als<br />
kader en vertrekpunt.<br />
** Voorbeelden:<br />
- Uitwerken van een intergemeentelijk beleid rond het behoud en beheer van het onroerend, roerend en<br />
immaterieel landschappelijk erfgoed, in samenwerking met Natuurpunt;<br />
- Een vernieuwende publiekswerking rond dit erfgoed, met de talrijke scholen als een belangrijke doelgroep;<br />
- Stads-, gemeente- en natuurgidsen;<br />
- Kennis (beschikbaar en te achterhalen) over natuurgebonden toponiemen al dan niet vermengd met<br />
volksverhalen (bijv. 'addernesten' in Herentals, Kattenberg);<br />
- Bestrijding van ‘hinderlijke dieren’ die nu grote zeldzaamheden zijn geworden (cf. gemeentearchief: “er<br />
premies werden uitbetaald voor het vangen van otters die met de vis gingen lopen” …);<br />
- Historisch onderzoek naar en publiekswerking rond het landschap en de natuur van de regio als<br />
inspiratiebron voor kunstenaars;<br />
- Link met het archeologische vondstenmateriaal en archeologische inzichten.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 89
STRATEGISCHE DOELSTELLING 4:<br />
Inzetten op publiekswerking met oog voor verschillende doelgroepen<br />
4.1. Een dynamische en moderne publiekswerking opzetten voor ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’<br />
Eén van de twee erfgoedmedewerkers in de erfgoedcel zal zich vooral toeleggen op de externe<br />
communicatie, publiekswerking, promotie … en productontwikkeling. Een voorbeeld daarvan is de<br />
organisatie van activiteiten en evenementen. Allerlei erfgoedactiviteiten kunnen worden uitgewerkt.<br />
** Voorbeelden:<br />
- Tentoonstellingen (‘verborgen schatten’) en vertelavonden (‘getuigen vertellen’);<br />
- Themadagen en themajaren: bijv. Erfgoeddag 2009 (thema = vriendschap) en 2010 (thema = fake?);<br />
- Nostalgische feesten en tradities herdenken en doen herleven vanuit erfgoedperspectief (samen met<br />
verenigingen, gilden, cultuurraden, …; 3<br />
- Week van de smaak met streekproducten, voorleesweek in de bibliotheek, kunst- en kitschdag, …;<br />
Activiteiten, themadagen en evenementen zijn prima, vaak nostalgisch en leggen ook verbanden met<br />
bijv. cultuur en toerisme maar het nadeel is wel dat ze vluchtig/tijdelijk van aard zijn. Naast die<br />
projectwerking moet er dus ook ruimte zijn voor duurzamere erfgoedproducten. Tastbare dingen die een<br />
langere tijd meegaan en ook een duidelijk product (in de letterlijke zin dan) zijn van de erfgoedwerking.<br />
Voorbeelden zijn: lespakketten, publicaties, erfgoedgezelschapsspel, eventueel zelfs ontwikkeling van<br />
streekproducten i.s.m. horeca, landbouw, ...<br />
** Voorbeelden:<br />
- <strong>Kempens</strong>e opendeur erfgoed, jaarlijkse ‘diamantdag’<br />
- Regionaal kookboek<br />
- Dialectenwoordenboek<br />
- Klein museumpje met enkele verrassende schilderijen, voorwerpen …<br />
- Regiopublicaties over bijv. landschappelijk erfgoed (bijv. “Kanalen en rivieren in de Kempen”)<br />
- Basispublicatie over de geschiedenis van deze regio<br />
Het project “Schitterend geslepen” verdient hier zeker ook een speciale vermelding. Het zou niet<br />
verstandig zijn om een project waarin de Vlaamse Gemeenschap al heeft geïnvesteerd niet verder te<br />
cultiveren. Na afloop van het huidige project kan het erfgoed van diamant en de diamantnijverheid verder<br />
worden onderzocht en gevaloriseerd (zie ook doelstelling 3.1).<br />
4.2. Een grote documentatiebank als een zichtbaar en duurzaam product<br />
Digitalisering van documenten, foto’s, postkaarten en archiefstukken is zeer waardevol … maar<br />
tijdrovend. De nodige ICT-ondersteuning en vorming is zeker aan de orde.<br />
Nadien is het kwestie zo snel mogelijk een beeldbank op te zetten zoals die ook bestaat in een aantal<br />
andere erfgoedcellen. We opteren er echter voor iets ruimer te gaan en de documentatiebank uit te breiden<br />
met andere items dan alleen foto’s.<br />
3 Het is niet de bedoeling die nostalgie te cultiveren en te poneren “dat het vroeger zoveel beter was”. Het is eerder een element<br />
van sensibilisering, educatie (bijv. naar jeugd toe) en bewustwording (bijv. nieuwe mensen die in de regio zijn komen wonen). Het<br />
is dus geenszins de bedoeling dit soort activiteiten commercieel-toeristisch te oriënteren … wel vanuit een erfgoedperspectief.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 90
Ook audio-fragmenten, verhalen, scans van postkaarten, pdf-documenten van publicaties en<br />
archiefstukken, … kunnen er een plaats krijgen. De documentatiebank kan worden gekoppeld aan een<br />
website die voor de erfgoedcel ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’ zal worden gebouwd (www.kempenskarakter.be).<br />
4.3. Verschillende doelgroepen aanspreken in de publiekswerking<br />
Onze regio werd de laatste decennia gekenmerkt door een grote inwijking van bewoners uit andere<br />
gemeenten, regio’s en landen. De kennis over het lokale en regionale erfgoed wordt bij de jongere<br />
generaties alsmaar kleiner. De oudere generaties met veel kennis over het lokale en regionale erfgoed<br />
zullen op relatief korte termijn wegvallen. <strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong> moet dus inzetten op diverse doelgroepen.<br />
** Verschillende doelgroepen:<br />
- kenners (meer halen uit de streek, samenwerking, nieuwe thema’s en projecten, professionele<br />
ondersteuning, de erfgoedcel als een netwerk/platform voor iedereen die met erfgoed bezig is);<br />
- de heemkringen voor opzoekingen en andere methodologische ondersteuning;<br />
- scholen (als doelgroep én partner);<br />
- de eigen inwoners (die nostalgisch willen terugblikken);<br />
- de nieuwe inwoners (waar zijn we beland? wat kenmerkt onze nieuwe omgeving?);<br />
- inwijkelingen, allochtonen, nieuwe nationaliteiten, minderheden (culturele diversiteit als leidraad);<br />
- kinderen en jongeren die best in een vroeg stadium worden gesensibiliseerd;<br />
- de toerist die de streek wil leren kennen;<br />
- …<br />
Inwoners<br />
Inwoners 1991 1994 2000 2006<br />
Grobbendonk 9.765 10.183 10.466 10.774<br />
Herentals 24.484 25.016 25.528 26.112<br />
Herenthout 7.868 8.049 8.309 8.412<br />
Lille 13.756 14.271 15.064 15.569<br />
Nijlen 19.632 19.936 20.461 20.921<br />
Olen 10.390 10.623 10.908 11.391<br />
Vorselaar 6.912 7.077 7.353 7.389<br />
TOTAAL 92.807 95.155 98.089 100.568<br />
Vreemdelingen<br />
Vreemdelingen 1994 2000 2006<br />
Grobbendonk 166 151 190<br />
Herentals 445 474 664<br />
Herenthout 52 56 93<br />
Lille 216 250 309<br />
Nijlen 143 174 249<br />
Olen 121 155 177<br />
Vorselaar 56 79 100<br />
TOTAAL 1199 1339 1782<br />
Migratie<br />
Migratie 1994 2000 2006<br />
Grobbendonk 446 384 459<br />
Herentals 1.077 995 1.131<br />
Herenthout 263 265 341<br />
Lille 562 479 737<br />
Nijlen 628 683 896<br />
Olen 370 382 555<br />
Vorselaar 272 260 346<br />
TOTAAL 3618 3448 4465<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 91
Scholen als partner en doelgroep op zich<br />
Onze regio kent een sterke onderwijstraditie. Zoals in de omgevingsanalyse duidelijk merkbaar is, zijn er<br />
heel wat scholen in de regio. Niet zo verbazingwekkend wat de basisscholen betreft, maar zowel Herentals,<br />
Nijlen als Vorselaar hebben wel een bijzondere centrumfunctie inzake onderwijs. In Herentals is een grote<br />
scholengemeenschap actief en in de kleine gemeente Vorselaar (7400 inwoners) zijn niet minder dan 3500<br />
studenten en leerkrachten actief (incl. hoger onderwijs – Katholieke Hogeschool Kempen).<br />
Leerkrachten en leerlingen zijn dus automatisch een belangrijke doelgroep … maar ook een belangrijke<br />
partner. Ze kunnen meehelpen in de methodologische ondersteuning, onderzoek, het maken van<br />
eindwerken/thesissen, aandacht in cursussen, bijstand van de geschiedenisleerkrachten, enz.<br />
Vanzelfsprekend zijn de eigen inwoners ook een belangrijke doelgroep: als eigenaar, erfgenaam of<br />
geïnteresseerde in erfgoed. Zij moeten optimaal worden betrokken bij de werking. De eerste initiatieven in<br />
die richting zijn zeer hoopvol. Oproepen in het kader van deze intentienota en Erfgoeddag 2008 konden<br />
rekenen op heel wat reactie. Erfgoedwerking is iets nieuws in de regio … maar met een minimale<br />
inspanning kunnen we nog veel engagement en interesse losmaken bij de mensen. Sensibilisering,<br />
promotie en communicatie is belangrijk … maar ook de organisatie van evenementen kan nieuwe ‘klanten’<br />
opleveren..<br />
** Voorbeelden:<br />
- Mensen meer betrekken bij wijk- en gehuchtkapelletjes (ook belangrijk roerend erfgoed!) door meer te<br />
investeren in buurtwerking;<br />
- Mensen warm maken/sensibiliseren voor erfgoed: mensen hun waardevolle dingen laten tonen op<br />
zogenaamde “kunst en kitsch”-dagen (zo krijg je ineens ook een overzicht) en interesse voor erfgoed<br />
losmaken en bij de mensen de gevoeligheid voor erfgoedzorg wakker maken).<br />
4.4. Promotie van het erfgoed in de regio<br />
De erfgoedcel moet zelf een actieve rol spelen in de promotie en het naar buiten brengen van het<br />
erfgoed. Dat werd al meerdere malen opgemerkt in de voorbije pagina’s.<br />
** Voorbeelden:<br />
- Website www.kempenskarakter.be;<br />
- Elektronische nieuwsbrief;<br />
- Promotie activiteiten: folders, flyers en affiches voor evenementen, …;<br />
- Beeld-, audio- en verhalenbank;<br />
- Foto- en archieven-/documentenbank;<br />
- Infokrantje over de erfgoedwerking in de verschillende gemeenten (inwoners);<br />
- Enzovoort.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 92
STRATEGISCHE DOELSTELLING 5: Een degelijk regionaal erfgoedbeleid ontwikkelen en laten<br />
aansluiten op het integrale (cultuur-)beleid van de regio<br />
5.1. Een breed erfgoedbeleid uitzetten voor de Kempen: de erfgoedcel als een centrale spil<br />
De erfgoedcel moet de motor van een breed erfgoedbeleid in onze regio worden. De erfgoedcel is het<br />
knooppunt waar vrijwilligers, professionals, administraties, politici en andere partners elkaar kunnen<br />
‘ontmoeten’, waar behoud, beheer, wetenschappelijk onderzoek, publiekswerking en communicatie<br />
samenvloeien en waar erfgoed, cultuur, toerisme en natuur elkaar raken.<br />
De erfgoedcel moet zowel de interne als de externe erfgoedactoren optimaal bij de werking van<br />
“<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” betrekken. Als netwerkplatform moet het de interne en externe samenwerking<br />
voortdurend versterken. De erfgoedcel heeft een belangrijke adviserende functie ten aanzien van alle<br />
betrokkenen. Het verzamelt, kanaliseert en verspreidt expertise in heel de regio.<br />
Interne en externe communicatie is een van de kerntaken van de erfgoedcel. De standplaats van de<br />
erfgoedcel moet uitgroeien tot een open erfgoedhuis, waar iedereen terecht kan. Hetzelfde geldt uiteraard<br />
voor de eigen website, de ‘virtuele standplaats’.<br />
5.2. Een visie op een integraal (cultuur-)beleid<br />
Cultureel erfgoed is een verzamelbegrip dat zowel het roerend, het onroerend als het immaterieel<br />
erfgoed omvat. We pleiten voor een beleid dat een visie ontwikkelt op het geheel van het erfgoed (integraal)<br />
en rekening houdt met eventueel medegebruik door andere sectoren (geïntegreerd).<br />
De integrale aanpak garandeert een samenhang door het bewaren of herstellen van verbanden en<br />
kadert de erfgoedcomponenten binnen een groter geheel. Samenwerking met aanverwante<br />
beleidsdomeinen zoals ruimtelijke ordening, toerisme, onderwijs, jeugd, senioren, onroerend erfgoed,<br />
natuur en milieu zorgt voor een verankering van het cultureel erfgoedbeleid.<br />
Vanuit die optiek kan de erfgoedcel mogelijk hier en daar beleidsaanbevelingen doen en in debat<br />
treden met lokale besturen. Ook andere betrokkenen (zie 1.2.) kunnen op deze manier op een<br />
laagdrempelige manier worden betrokken. Erfgoed mag geen op zichzelf staand gegeven zijn maar moet<br />
ingekapseld zijn binnen een brede visie.<br />
PROJECT: Erfgoed en toerisme hand in hand<br />
Ook toerisme is een bevoorrechte partner. Erfgoedwerking moet kunnen gevaloriseerd worden en daarin is<br />
toerisme een natuurlijke bondgenoot. Anderzijds creëert het erfgoed vaak ook een imago voor een regio.<br />
De Kempen zal wellicht grotendeels worden beschouwd als de stille, groene Kempen (vandaar het liedje<br />
‘De stille Kempen’) en de regio met zijn typische volksgebruiken die meestal een landelijke of christelijke<br />
inslag kenden.<br />
Specifiek wat het roerend en immaterieel erfgoed betreft, willen we de erfgoedwerking duidelijk<br />
inkapselen in een integraal cultuurbeleid. Er moet maximaal worden gezocht naar verbanden met andere<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 93
deeldomeinen van het cultuurbeleid: samenwerking tussen cultuur, archief, bibliotheek, cultuurcentra,<br />
verenigingsleven, …<br />
Ook in de valorisatie geldt hetzelfde: erfgoed geeft een meerwaarde aan culturele initiatieven. Een<br />
greep uit de vele mogelijke verbanden: themawandelingen, zingwandelingen met streekliederen,<br />
babbelavonden over erfgoedthema’s, vormingssessies voor verenigingen en cultuurraden, voorstellingen<br />
met een link naar het erfgoed, feesten en markten die de tradities van vroeger in de kijker plaatsen, …<br />
Een mooie opportuniteit is de link met de cultuurbeleidsplannen. Die volgen ongeveer dezelfde<br />
periode (2013). Vast en zeker kunnen er heel wat verbanden worden gelegd met de erfgoedwerking van<br />
‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’. De actieve betrokkenheid van de cultuurbeleidscoördinatoren is een must.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 94
6.3. Verwachte effecten<br />
Algemeen<br />
- Erfgoed is een belangrijk beleidsdomein geworden in de regio, niet alleen bij de actoren zelf maar<br />
iedereen die mee verantwoordelijkheid draagt (bijv. gemeentebesturen, erfgoedeigenaars)<br />
Inhoud<br />
- Beter uitgewerkte inhoudelijke thema’s (vertaald in publicaties, tentoonstelling, onderzoek, …)<br />
- Kennisopbouw in de regio: een databank met het erfgoedaanbod<br />
- Meer professionaliteit in de erfgoedwerking<br />
- Betere archiefwerking<br />
- Betere bewaaromstandigheden voor het roerend en archeologisch erfgoed<br />
Samenwerking<br />
- Netwerking/uitgebouwd platform van actoren<br />
- Kennis gedeeld met collega-erfgoedcellen en andere erfgoedorganisaties (over het muurtje gekeken)<br />
- Een groot draagvlak bij de verschillende actoren om verder te investeren in erfgoed<br />
- Musea die samenwerken<br />
- Scholen die betrokken zijn bij het erfgoed uit de streek<br />
- Heemkringen die herleven en nieuwe mensen in hun werking hebben opgenomen<br />
Publiekswerking<br />
- Publiek betrokken bij de werking<br />
- Zichtbare en duurzame erfgoedprojecten en –producten<br />
- Een gunstig effect op het imago/de uitstraling van de regio<br />
Beleid<br />
- Actieve werking in relatie tot andere beleidsdomeinen zoals toerisme en cultuur<br />
- Verdere intergemeentelijke samenwerking in de regio<br />
- Gemeenten die zich bewust zijn van erfgoedwerking en er ook in belendende beleidsdomeinen<br />
rekening mee houden<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 95
7.1. Structuur ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’<br />
** Voortzetting werking ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’<br />
7. VORMGEVING VAN EEN ERFGOEDCEL<br />
Het grote enthousiasme waarmee de verschillende partners hebben samengewerkt, werkt aanstekelijk. Een<br />
erfgoedconvenant zal vast een sterke katalysator zijn om nog meer partners rond de tafel te brengen.<br />
Anderzijds mag “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” niet enkel samenhangen met het al dan niet kunnen opstarten van een<br />
erfgoedconvenant. De verschillende partners hebben zich geëngageerd om sowieso dit verhaal aan te<br />
grijpen om meer samen te werken en samen acties op te zetten. Dat is zeker de verdienste van de<br />
projectvereniging tot nu toe.<br />
Nu zijn vier dingen aan de orde:<br />
- Verbreding: nieuwe partners, erfgoedactoren zoeken en betrekken;<br />
- Verdieping: inhoudelijk verdiepen, basislijsten opmaken en professionaliseren, themagericht werken;<br />
- Communicatie en netwerking: “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” moet een platform, een netwerk zijn; een goede<br />
communicatie/promotie van de werking is een absolute must andere actoren en geïnteresseerde<br />
burgers moeten makkelijk hun weg kunnen vinden naar “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>”;<br />
- Structureren werkzaamheden: “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” moet nu een structuur krijgen: personeel, een<br />
standplaats, een formeel/juridische structuur voor de projectvereniging en een duidelijke plaats voor de<br />
heemkringen, archivarissen, experten en andere erfgoedactoren die inhoudelijk de drijfveer van de<br />
werking blijven.<br />
** Algemene Vergadering en Raad van Bestuur<br />
De projectvereniging die in 2007 werd opgericht, kent een structuur van een Algemene Vergadering en een<br />
Raad van Bestuur. Deze structuren werden ingevuld. Er werd afgesproken om de werkzaamheden voor de<br />
intentienota te laten vormgeven door de brede plenaire groep van heemkundigen, politici,<br />
cultuurbeleidscoördinatoren en erfgoedexperten.<br />
De projectvereniging heeft ondertussen zijn beslissingsorganen samengesteld. We hebben ervoor gezorgd<br />
dat niet alleen de ‘formeel/evidente’ mensen een plaats krijgen in de beslissingsorganen, maar dat vooral<br />
echt gemotiveerde politici zich mee engageren.<br />
De interne organen van de projectvereniging (Algemene Vergadering/Raad van Bestuur) zorgen voor:<br />
- de administratieve vormgeving van de projectvereniging;<br />
- het aansturen van het gehele verhaal en het ontwikkelen van een beleidsvisie;<br />
- het aansturen van de personeelsleden;<br />
- de link met de betrokken gemeenten (draagvlak/steun in activiteiten);<br />
- de financiering van de projectvereniging en haar activiteiten.<br />
** Overleg- en adviesforum ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’<br />
Zoals reeds eerder werd aangehaald, is de troef van deze intergemeentelijke projectvereniging zeker en<br />
vast het brede engagement uit de basis: heemkundigen, geïnteresseerde burgers, professionelen,<br />
experten, betrokken politici, cultuurbeleidscoördinatoren, enz. De betrokkenheid van al deze mensen moet<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 96
het sterke punt blijven. Daarom achten we het absoluut noodzakelijk om naast de formele structuur van een<br />
projectvereniging in de werking van ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’ ook een belangrijk overleg- en adviesforum op te<br />
richten. Daarin wordt een brede groep actoren uitgenodigd om het verhaal van ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’ mee op<br />
te volgen … en vorm te geven. Veel inhoudelijke knowhow en ervaring bevindt zich immers hier.<br />
Eventueel kunnen binnen dit forum ook thematische werkgroepen worden opgericht. Zowel in voorbereiding<br />
van deze intentienota als in de voorbereiding van Erfgoeddag 2008 heeft dat al zeker zijn vruchten<br />
afgeworpen.<br />
Dit forum is een bijkomend argument om van communicatie en netwerking een absolute prioriteit te<br />
maken in de werking van ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’. Het vergroot ook het draagvlak voor het project.<br />
7.2. Vorming erfgoedcel<br />
Voor de erfgoedwerking wordt in het kader van een erfgoedconvenant een erfgoedcel opgericht. Die<br />
erfgoedcel moet zeker een netwerkfunctie krijgen. Er moet veel gecommuniceerd worden (zowel intern als<br />
extern). Ervaringsuitwisseling met collega-erfgoedcellen en bezoeken aan erfgoedprojecten in binnen- en<br />
buitenland kunnen zorgen voor een verruiming van het zichtveld.<br />
Een goede huisvesting (en bereikbaarheid) moet zorgen voor de nodige zichtbaarheid van ‘<strong>Kempens</strong><br />
<strong>Karakter</strong>’ zie 7.3.<br />
Er moet ook oog zijn voor de organisatie zelf. De aanwerving van het personeel, de competentieontwikkeling<br />
in de organisatie, het kennisbeheer en organisatieontwikkeling (processen, kwaliteit<br />
dienstverlening) moeten voortdurend een aandachtspunt zijn voor het bestuur van de erfgoedcel.<br />
Een performante organisatie zorgt voor een hoger rendement. Mogelijk kan vanuit die organisatie de regio<br />
ook nog meer naar elkaar toegroeien en kunnen ook andere projecten in de sfeer van (cultureel) erfgoed<br />
worden opgezet (bijv. subsidiedossiers).<br />
7.3. Standplaats erfgoedcel<br />
Voorlopig neemt Vorselaar, als trekker van het eerste uur, de administratieve zetel waar voor “<strong>Kempens</strong><br />
<strong>Karakter</strong>”. Naar 1 januari 2009, de mogelijke start van het dossier, worden nieuwe afspraken gemaakt. Dat<br />
engagement is al aangegaan en bilateraal besproken.<br />
We overleggen met de stad Herentals om bij de start van een <strong>Erfgoedcel</strong> het geografische en historische<br />
centrum van de regio ook de trekkersrol te laten opnemen. In dat geval zou Herentals dus het centrum<br />
kunnen worden (en de standplaats van de <strong>Erfgoedcel</strong>).<br />
Herentals is goed bereikbaar (via trein, bus en auto) en is ook het historische hart van onze regio. Met de<br />
stad Herentals wordt gezocht naar een geschikte locatie. We opteren wel voor een plaats los van<br />
gemeentelijke administraties (administratieve centra, gemeentehuizen).<br />
De erfgoedcel kan mogelijk worden gehuisvest in ’t Hof (Grote Markt 41, Herentals) of de site waar ook het<br />
stadsarchief (Augustijnenlaan 1, Herentals) is gehuisvest. Daarover zal een gesprek met de stad Herentals<br />
worden aangeknoopt. Zodoende kan de objectiviteit worden gewaarborgd en kan de projectvereniging ook<br />
werken aan een eigen imago en werking.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 97
7.4. Aanwerving personeel<br />
De inzet van personeel is noodzakelijk om de erfgfoedwerking echt op een hoger niveau te tillen:<br />
uitwisseling van expertise, de ontwikkeling van methodes voor de ontsluiting van cultureel erfgoed, het<br />
organiseren van activiteiten op het vlak van sensibilisering, promotie, communicatie en culturele ontsluiting.<br />
Indien we de kans krijgen om met de Vlaamse overheid een erfgoedconvenant af te sluiten, zullen we dan<br />
ook onmiddellijk overgaan tot de aanwerving van drie medewerkers:<br />
A: 1 persoon - voltijds - universitair of gelijkgesteld<br />
B: 1 persoon - voltijds - universitair of gelijkgesteld<br />
C: 1 persoon - halftijds - middelbaar onderwijs (administratieve ondersteuning)<br />
De profielen voor de twee voltijdse erfgoedmedewerkers kunnen nog in verschillende richtingen worden<br />
ingevuld. Er werd reeds een competentieprofiel opgemaakt met het oog op de aanwervingen.<br />
Mogelijkheid 1<br />
Mogelijk wordt één duidelijke erfgoedcoördinator aangeworven die vooral het netwerken en leiden van de<br />
erfgoedcel als taak meekrijgt (incl. publiekswerking). Iemand met ervaring in de socio-culturele sfeer<br />
(verenigingsleven) strekt dan tot aanbeveling. In dat geval wordt de andere medewerker gerecruteerd met<br />
vaardigheden en knowhow inzake behoud en beheer van erfgoed.<br />
Mogelijkheid 2<br />
Een andere mogelijkheden bestaat erin dat er twee erfgoedcoördinatoren worden aangeworven:<br />
- 1 persoon - profiel: inventariseren/conserveren/bewaren<br />
- 1 persoon - profiel: publiekswerking en sensibilisering<br />
Kennis en vaardigheden<br />
Voorlopig kiezen we ervoor eerder een opsomming te maken van vaardigheden die het team in zijn geheel<br />
moet bezitten, vaardigheden afgestemd op de specifieke noden van onze erfgoedcel/regio:<br />
- netwerker zijn (cf. veelheid van erfgoedactoren en andere betrokkenen);<br />
- diplomatisch zijn (cf. politieke engagementen in de projectvereniging);<br />
- ervaring met socio-culturele leven (cf. betrokkenheid heemkringen, verenigingen);<br />
- beheerstechnische vaardigheden: dagelijkse opvolging, financiën en administratieve uitvoering;<br />
- inhoudelijke kennis: behoud en beheer van erfgoed – archiefwerking;<br />
- innovativiteit en creativiteit;<br />
- communicatief ingesteld;<br />
- ervaring met het opmaken van beleidsplannen;<br />
- goede verslaggever (cf. Vlaamse overheid, gemeenten, beslissingsorganen projectvereniging);<br />
- …<br />
De bedoeling is dat de twee coördinatoren vooral inhoudelijk hun job kunnen uitvoeren. Daarom zal ook<br />
worden voorzien in administratieve ondersteuning (secretariaat, permanentie, financiën) vanuit de<br />
partnergemeenten. Zodoende kan het administratieve luik tot een absoluut minimum worden beperkt en kan<br />
maximale aandacht gaan naar de inhoudelijke (erfgoed)werking.<br />
Om de permanentie en de dagdagelijkse administratie op te vangen, wordt wel voorzien in een bijkomende<br />
halftijdse (administratieve) kracht. Met het oog op communicatie, de opvolging en organisatie van<br />
activiteiten, enz. lijkt ons dit zeker geen overbodige luxe. Zeker in het begin zullen wij de inzet van<br />
menselijke kapitaal heel erg kunnen gebruiken.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 98
8.1. Inzet van middelen<br />
8. INZET VAN MIDDELEN EN BEGROTING<br />
De projectvereniging zal kunnen rekenen op een financiële bijdrage van de gemeenten, logistieke steun<br />
(technische diensten, materiaal) en huisvesting (gebouw, bureel zie 7.3.).<br />
** Financieel<br />
We willen als regio ook zelf een financiële bijdrage leveren aan het project. We zijn partners om samen te<br />
werken aan erfgoed en de resultaten/benefits hebben zowel een return voor het Vlaamse beleid als<br />
lokaal/regionaal. Het geeft ook blijk van een duidelijk engagement van de verschillende partners in het<br />
project zie 8.2.<br />
** Logistiek<br />
Samenwerking staat voorop. De medewerking die aan dit verhaal wordt verleend, is zeer divers:<br />
terbeschikkingstelling van huisvesting, vergaderruimten, valorsiatie activiteiten in beleidsplannen en<br />
begrotingen, logistieke steun (oproepen en andere vermeldingen in gemeentelijke publicaties), huisvesting<br />
(van de erfgoedcoördinatoren), het dekken van reguliere werkingskosten én financiële of logistieke<br />
ondersteuning bij concrete projecten (bijv. tentoonstellingen, ICT, …).<br />
** Professionele inbreng<br />
Naast de voltijdse inzet van deze drie medewerkers (twee erfgoedmedewerkers en een halftijdse<br />
administratieve ondersteuning), gaan de zeven partnergemeenten ook een bijkomend engagement aan …<br />
meer bepaald wat de inzet betreft van de kerngroep die het dossier heeft voorbereid: gemeentelijke<br />
ambtenaren, andere vrijwilligers, heemkringen, professionals, erfgoedactoren, bibliothecarissen en<br />
cultuurbeleidscoördinatoren. Deze mensen zullen het project mee blijven dragen en zich onvoorwaardelijk<br />
inzetten voor het welslagen van de verschillende project Zie hoofdstuk 3.C - erfgoedactoren.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 99
8.2. Begroting van het project<br />
INKOMSTEN<br />
Naast de middelen uit het convenant met de Vlaamse overheid willen de projectvereniging en de zeven<br />
partnergemeenten die er deel van uitmaken, zelf ook een bijdrage leveren in het proces:<br />
** financiële middelen (minimaal +/- 0,15 euro per inwoner)<br />
+/- 15.229,65 € (101.531 inwoners * 0,15 euro/inwoner)<br />
** inzet van administratief personeel (o.a. financiën, personeel, secretariaat, ICT-ondersteuning)<br />
ter waarde van 20.000 € (+/- halftijdse medewerker waardoor in totaal voltijdse administratieve<br />
ondersteuning kan worden gegarandeerd)<br />
= pro memorie voorzien in begroting (“p.m.”)<br />
** logistieke bijstand (o.a. inzet technische dienst, zalen, vergaderruimtes en patrimonium)<br />
ter waarde van 4.000 € (voor derden: 42€/u werken aan derden door technische dienst)<br />
= pro memorie voorzien in begroting (“p.m.”)<br />
** huisvesting voor de erfgoedcoördinatoren en administratief medewerker (erfgoedcel)<br />
ter waarde van 6.000 € (voor derden: 500€/maand voor apart pand elders in de stad)<br />
= pro memorie voorzien in begroting (“p.m.”)<br />
Omschrijving 2009-2014<br />
1. MINISTERIE VLAAMSE GEMEENSCHAP<br />
* Middelen erfgoedconvenant Vlaamse Gemeenschap 300.000 €<br />
2. EIGEN INBRENG<br />
* Inkomsten uit de werking<br />
Als er activiteiten worden georganiseerd, kan de regio ook<br />
inkomsten genereren. Die worden dan terug geïnputeerd<br />
in de uitvoering van de intentienota. Idem wat bijkomende<br />
subsidies (PDPO, Leader …) of andere middelen betreft.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 100<br />
p.m.<br />
* Financieel<br />
Financiële dotatie partnergemeenten 15.229,65 €<br />
* Huisvesting en uitrusting<br />
Huisvesting t.w.v. 6.000 € p.m.<br />
* Logistieke bijstand<br />
Personeelsleden (financiën, administratie, personeel, ICT)<br />
t.w.v. 20.000 €<br />
Technische diensten, patrimonium, materiaal<br />
t.w.v. 4.000 €<br />
TOTAAL 315.229,65 €<br />
+ 30.000€ in natura<br />
(zie p.m. - pro memorie)<br />
p.m.<br />
p.m.
UITGAVEN<br />
Zie aanvraagformulier vooraan het dossier. Hieronder vindt u een meer gedetailleerd overzicht van de<br />
uitgaven die we voorzien in de werking van “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>”.<br />
1. LOONKOSTEN<br />
Omschrijving 2009 Jaar 2010 t.e.m. jaar 2014<br />
Twee universitaire erfgoedcoördinatoren 110.000 € 110.000 €<br />
Eén halftijdse administratief medewerker 20.000 € 20.000 €<br />
Inbreng personeel gemeenten (ICT, p.m. p.m.<br />
2. WERKINGKOSTEN<br />
* <strong>Erfgoedcel</strong><br />
Vorming en opleiding personeel 5.000 € 2.500 €<br />
Verplaatsingskosten personeel 500 € 500 €<br />
Allerlei administratieve kosten, verzekering, … 500 € 500 €<br />
* Huisvesting en uitrusting<br />
Huisvesting p.m. p.m.<br />
Bureaumeubilair voor 3 personen 7.500 € 0 €<br />
Kosten (telefoon, internet, kantoorbenod.) 1.000 € 1.000 €<br />
Informatica (PC's 3 personen, printer, …)* 15.000 € 2.000 €<br />
* Representatie en communicatie<br />
Representatie <strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong> (alg.) 2.500 € 2.500 € ***<br />
Communicatie (nieuwsbrief, website) 5.000 € 5.000 €<br />
* <strong>Intentienota</strong>, projecten en promotie activiteiten<br />
Uitvoering intentienota & projectwerking 110.229,65 € 140.229,65 €<br />
Activiteiten: inzet technische diensten en patrimonium p.m. p.m.<br />
Drukwerk en promotie activiteiten 10.000 € 15.000 €<br />
Beeldbank: opbouw, programmatie, server** 15.000 € 4.500 €<br />
Vorming en opleiding actoren 3.000 € 1.500 €<br />
Inhuren expertise, uitbesteden opdrachten 10.000 € 10.000 €<br />
TOTAAL<br />
315.229,65 €<br />
315.229,65 €<br />
+ 30.000€ in natura<br />
(zie “p.m.” - pro memorie)<br />
* PC's voor drie medewerkers, 1 laptop voor presentaties, 1 beamer, 1 scanner, laserprinter en kleurenprinter +<br />
aankoop opname-apparatuur voor interviews (2x) : Solid State Recorder van Marantz (1000 euro) + externe<br />
microfoon (200 euro) + een transcriptiepedaal van Marantz (500 euro)<br />
in de berekening werd rekening gehouden met de verschillende afschrijvingspercentages (20 & 33%)<br />
** Cijfers cf. marktleider Pictura<br />
*** Jaarlijkse bijeenkomst met alle erfgoedactoren uit de regio om het draagvlak te houden, een jaaragenda voor te<br />
stellen en bilaterale contacten en netwerking mogelijk te maken.<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 101
9. BIJLAGEN<br />
1. Charter “Zeven gemeenten werken samen aan erfgoed”<br />
2. Statuten projectvereniging, Raad van Bestuur en gemeenteraadsbesluiten<br />
3. Uittreksels uit cultuurbeleidsplannen en gemeenteraadsbesluiten<br />
4. Verslagen en presentaties<br />
5. Overzicht geschiedenis werkingsgebied<br />
6. Overzicht roerend erfgoed werkingsgebied<br />
7. Overzicht immaterieel erfgoed werkingsgebied<br />
8. Overzicht onroerend bouwkundig erfgoed werkingsgebied<br />
9. Overzicht onroerend landschappelijk erfgoed werkingsgebied<br />
10. Bronnen en publicaties uit werkingsgebied<br />
Zie apart bijlagenboek<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 102
9.1. Charter “Zeven gemeenten werken samen aan erfgoed”<br />
Zie bijlage:<br />
- charter<br />
- persartikels<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 103
9.2. Statuten projectvereniging, Raad van Bestuur en gemeenteraadsbesluiten<br />
Zie bijlage:<br />
- samenstelling Raad van Bestuur<br />
- verslag goedkeuring intentienota Raad van Bestuur<br />
- statuten ‘<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>’<br />
- oprichtingsovereenkomst<br />
- uittreksels uit gemeenteraden (goedkeuring statuten)<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 104
9.3. Uittreksels uit cultuurbeleidsplannen en gemeenteraadsbesluiten<br />
Zie bijlage<br />
- uittreksels uit cultuurbeleidsplannen (of algemene beleidsprogramma’s)<br />
- uittreksels uit de gemeenteraden (goedkeuring plannen)<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 105
9.4. Verslagen en presentaties<br />
Zie bijlage (enkel de belangrijkste verslagen)<br />
** Werkgroep volkgebruiken (volkstradities)<br />
- Verslag werkgroep volksgebruiken (1ste plenaire bijeenkomst)<br />
- Verslag werkgroep volksgebruiken (2de plenaire bijeenkomst)<br />
- Verslag werkgroep volksgebruiken (3ste plenaire bijeenkomst)<br />
- Verslag werkgroep volksgebruiken (visietekst)<br />
** Werkgroep nijverheden en ambachten (lokaal vakmanschap)<br />
- Verslag werkgroep vakmanschap (1ste plenaire bijeenkomst)<br />
- Verslag werkgroep vakmanschap (2de plenaire bijeenkomst)<br />
- Verslag werkgroep vakmanschap (visietekst)<br />
** Werkgroep landschappelijk erfgoed<br />
- Verslag werkgroep landschappelijk erfgoed (1ste plenaire bijeenkomst)<br />
- Verslag werkgroep landschappelijk erfgoed (2de plenaire bijeenkomst)<br />
** Presentaties<br />
- Powerpoint-presentaties infovergaderingen en plenaire vergaderingen: zie bijlage<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 106
9.5. Overzicht geschiedenis werkingsgebied<br />
Zie omstandige inventaris als bijlage<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 107
9.6. Overzicht roerend erfgoed werkingsgebied<br />
Zie omstandige inventaris als bijlage<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 108
9.7. Overzicht immaterieel erfgoed werkingsgebied<br />
Zie omstandige inventaris als bijlage<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 109
9.8. Overzicht onroerend bouwkundig erfgoed werkingsgebied<br />
Zie omstandige inventaris als bijlage<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 110
9.9. Overzicht onroerend landschappelijk erfgoed werkingsgebied<br />
Zie omstandige inventaris als bijlage<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 111
9.10. Bronnen en publicaties uit het werkingsgebied<br />
Zie omstandige inventaris als bijlage<br />
<strong>Intentienota</strong> erfgoedconvenant “<strong>Kempens</strong> <strong>Karakter</strong>” p. 112