Het grote medicijnspel - Momentum Media

|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
aGe/anP Het
Grote
Medicijn spel
De een zijn ziekte is De anDer zijn brooD
Farmaceuten maken pillen om jou beter te maken, én om heel veel geld te
verdienen. Maar waar blijf jij als patiënt, als winstbejag zo’n grote rol speelt?
Gelukkig bepaalt de arts nog altijd wat je slikt. Of niet? KIJK ontrafelt het
gevaarlijke machtsspel in medicijnland.
Tekst Maarten van der Schaaf
14 KIJK | MEI 2009
KIJK | MEI 2009 15

|||||||||||||||| Het grote medicijnspel |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
1
2
3
reuters j. emilio Flores/the new York times/redux/Hollandse Hoogte
Stel je hebt migraine. Of diabetes, of een lichte
depressie. Heel vervelend, maar gelukkig zijn
daar tegenwoordig steeds betere medicijnen
voor. Je huisarts vertelt je vast welk middel jij het
beste kunt gebruiken. Tenminste, zo zou het moeten
gaan… Jouw vertrouwde, deskundige, onafhankelijke
arts is namelijk niet alleen. Hij wordt continu belaagd
door partijen die druk op hem uitoefenen: vakgenoten,
patiëntenorganisaties, onderzoekers, farmaceuten en
verzekeraars.
Ach, denk je nu misschien: daar zitten toch allemaal
goeie mensen bij. Dat houdt elkaar wel in balans.
Op papier lijkt dat inderdaad zo, maar er is iets geks
aan de hand. Soms zijn vier van de bovenstaande vijf
partijen namelijk stiekem één en dezelfde ‘wolf’ – al
dan niet in schaapskleren. Hoe dat kan? Dat heeft te
maken met commercieel gewin. Alle spelers hebben
namelijk hun eigen belangen, maar met de farmaceutische
industrie is verreweg het meeste geld gemoeid
(zie kader op pagina 21). Alleen al in Nederland verdienen
farmaceuten een slordige 5 miljard euro per
jaar. Het onderzoek naar een nieuw medicijn kost de
industrie al gauw 800 miljoen euro. Dat geld moet
worden terugverdiend.
outdoorjas cadeau
En dus doen ze er werkelijk alles aan om zoveel mogelijk
van hun pillen voor te laten schrijven, allereerst
door de huisarts rechtstreeks te beïnvloeden. Voor het
promoten van nieuwe medicijnen, heeft de farmaceutische
industrie een heel leger artsenbezoekers in
dienst. Dagelijks gaan zij op pad om hun medicijnen
‘in de pen’ van de huisarts te krijgen – al dan niet met
behulp van verleidelijke cadeaus (schrijf tien keer
medicijn X voor en je krijgt een mooie outdoorjas!).
Het is nog altijd een succesvolle methode. Ruud
Coolen van Brakel, directeur van het Instituut voor
Verantwoord Medicijngebruik DGV, wijst op de
statistieken: “De helft van de Nederlandse artsen
ontvangt bezoek van de farmaceutische industrie. Die
huisartsen schrijven meer nieuwe én duurdere middelen
voor.” En het vervelende is: zelf hebben artsen dat
nauwelijks in de gaten. “Uit onderzoek blijkt dat
huisartsen denken dat 60 procent van hun collega’s
wordt beïnvloed door die bezoeken, terwijl slechts 6
procent denkt daar zelf vatbaar voor te zijn.” Coolen
van Brakel wil het liefst dat artsenbezoekers worden
verboden. “Het zou iets anders zijn als er nauwelijks
informatie voorhanden was over geneesmiddelen,
maar dat is absoluut niet het geval.”
Hetzelfde onderzoek wees ook uit dat huisartsen
die bezoek van de industrie ontvangen, minder aan
nascholing doen. Dat lijkt eenvoudig op te lossen,
maar dat valt tegen: ook veel nascholingscursussen en
congressen worden gesponsord door de farmaceuten.
Paul Wouters van Nefarma, de vereniging voor innovatieve
geneesmiddelen, verdedigt de artsenbezoeken
en de door de branche gesponsorde congressen. “De
fabrikanten weten nu eenmaal het meeste van een
medicijn af. Menselijk contact vinden wij belangrijk,
en bovendien kun je niet verwachten dat een huisarts
alle medische vakbladen en websites bijhoudt. Artsen
zijn lang niet altijd op de hoogte van de laatste richtlijnen.
Daarom bieden wij die informatie compact
aan, als service.”
onbewuste fraude
Maar de tentakels van de farmaceuten reiken verder.
Ook op de wetenschap, die toch bij uitstek objectief
zou moeten zijn, heeft de industrie verontrustend veel
invloed. Trudy Dehue, hoogleraar Theorie en geschiedenis
van de psychologie aan de Rijksuniversiteit
Groningen en schrijfster van ‘De depressie-epidemie’,
stelt dat er “overweldigend veel bewijs” is dat de
farmaceuten de uitkomsten van wetenschappelijk
medisch onderzoek naar hun hand zetten. Neem de
Seroxat-affaire (zie ook pagina 23). Het lukte fabrikant
GlaxoSmithKline maar niet om de effectiviteit
van dat antidepressivum bij jongeren aan te tonen.
Sterker nog, sommige gebruikers van Seroxat werden
plotseling agressief, tegen anderen en tegen zichzelf.
“In plaats van die onderzoeksresultaten publiek te
maken, besloot de verantwoordelijk manager ze deels
in de doofpot te stoppen en deels als positieve resultaten
te publi ceren”, schrijft Dehue.
En volgens haar is de situatie sindsdien alleen maar
erger geworden. Ze wijst op overzichtsstudies in
medische tijdschriften, waaruit telkens blijkt dat onderzoekers
die voor farmaceutische bedrijven werken,
met gunstigere resultaten komen dan onafhankelijk
gefinancierde onderzoekers. “Dat is overigens lang
niet altijd het gevolg van fraude – tenminste, als je
het achterhouden van studies die voor de fabrikant
negatief uitpakken niet als fraude telt.” De gunstige
resultaten zijn volgens de hoogleraar het gevolg van
een opeenstapeling van kleine beslissingen ten gunste
van het medicijn. “Die wetenschappelijke onderzoekers
zien het vaak als hun taak om hun opdrachtgever
te helpen om een middel op de markt te krijgen
– niet om hun werk te frustreren door het medicijn
zo streng mogelijk te testen.”
Het lijkt er dus op dat je als argeloze patiënt medicijnen
op je bord krijgt die helemaal niet zo goed uit
de onderzoeken komen. Maar Wouters van Nefarma
ontkent dat met klem: “Het onder het tapijt schoffelen
van onwelgevallige testresultaten, is een praktijk
Vorige pagina’s:
medicijnproductie in
beeld: pillen worden
gesorteerd met behulp
van een ronddraaiende
schijf.
1 jeffrey F. Caren,
cardioloog in La,
plakte alle pennen
die hij van artsenbezoekers
kreeg op
een pilaar in zijn
kantoor. sinds 1
januari hebben
amerikaanse farma -
ceuten alle cadeautjes
met logo’s erop
vrijwillig in de ban
gedaan, om de
schijn van beïnvloeding
weg te nemen.
2 Met de film
‘sicko’ protesteert
regisseur Michael
Moore tegen de
amerikaanse verzekeraars,
die “winst
belangrijker vinden
dan de gezondheid
van hun klanten”.
3 4 net als
andere farmaceuten,
sponsort
Glaxosmithkline
nascholing voor
artsen. Critici
beweren dat dat is
om hun medicijnen
‘in de pen’ van de
arts te krijgen; de
farmaceuten zeggen
dat zij slechts
een onafhankelijke
informatieservice
willen bieden.
De artsen die bezoek krijgen
van farmaceuten, schrijven
duurdere middelen voor
16 KIJK | MEI 2009
KIJK | MEI 2009 17
4

|||||||||||||||| Het grote medicijnspel |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
uit een ver verleden. Al ons onderzoek wordt gecontroleerd
door deskundigen. Om een medicijn goedgekeurd
te krijgen, heb je een karrenvracht aan bewijs
nodig. Informatie achterhouden kan echt niet meer.”
Cashen met je eigen medicijn
Het is ook zo verleidelijk. De commercie is voor veel
wetenschappers financieel domweg te interessant
om links te laten liggen. Uit onderzoek van radioprogramma
‘Argos’ in 2008, bleek dat Nederlandse
universitaire medische centra in totaal ruim tachtig
bv’s runnen, waarbij ruim 54 hoogleraren betrokken
zijn. De universiteiten proberen hiermee hun onderzoek
te gelde te maken en kapitaal te genereren voor
nieuw onderzoek. Niks mis mee, zou je zeggen. Maar
hoe kritisch toetsen wetenschappers een medicijn
waarvan ze zelf de vruchten plukken bij de verkoop?
Belangenverstrengeling ligt op de loer, en dat weten
de universiteiten ook. “Transparantie is cruciaal”,
Soms zijn de bijwerkingen in
eerder onderzoek wel ontdekt,
maar vervolgens verzwegen
een nieuw
medicijn wordt door
het engelse bedrijf
Pharmagene getest
op menselijk weefsel.
Het ontwikkelen
en testen van een
geneesmiddel duurt
zo’n twaalf jaar en
kost een fabrikant
gemiddeld 800
miljoen euro. Dat
geld moet uiteraard
worden terugverdiend.
zegt Coolen van Brakel van DGV. “Er zijn legio voorbeelden
dat artsen niet helder zijn over hun banden
met de industrie.” Dat kan beter. Zo heeft een ziekenhuis
in het Amerikaanse Cleveland als eerste ter
wereld een openbaar register op zijn website gezet
waarop je kunt zien welke arts verbonden is met
welk bedrijf, bij welk onderzoek de arts betrokken
is en hoeveel hij met zijn commerciële activiteiten
verdient. “Nederlandse ziekenhuizen zouden hier
een voorbeeld aan moeten nemen”, zegt Coolen van
Brakel. Een andere manier om belangenverstrengeling
tegen te gaan, is het invoeren van een publicatieplicht
voor onderzoek. Zo kunnen voor de industrie ongunstige
wetenschappelijke resultaten niet meer worden
achtergehouden. In Amerika is zo’n meldingsplicht al
ingevoerd, maar in Nederland wil het kabinet er niet
aan. De verantwoordelijke bewindslieden vinden dat
het melden van onderzoeksresultaten op vrijwillige
basis zou moeten gebeuren.
De FarMa & De MeDia
De farmaceutische industrie ligt al jaren onder vuur in de
media. op 24 februari organiseerde brancheorganisatie
nefarma daarover een debat in Den Haag. een klein verslag.
Genodigde Luc Debruyne, directeur van Glaxosmithkline in
de benelux, noemde de nederlandse media erg links.
“journalisten vinden dat gezondheid en commercie niet
samengaan. Dan heet het al snel dat we geld verdienen over
de ruggen van de arme patiënten.” ook verweet hij journalisten
ongenuanceerd over de sector te berichten. “Misstanden
worden uitvergroot, terwijl er nauwelijks oog is voor ons innoverende
werk in de gezondheidszorg. journalisten kijken
altijd naar ellende uit het verleden. Waarom kijken ze niet
met ons mee naar de toekomst?”, vroeg de topman van de
farmagigant zich vertwijfeld af. “Hoe kan ik u op uw blauwe
ogen geloven?”, reageerde een bezoeker in de zaal. “ik
vrees dat als ik over vijf jaar terugkijk naar dit moment,
ik moet constateren dat er toen ook van alles mis was.”
Panellid Cees Driehuis, eindredacteur van onderzoeksprogramma
‘zembla’, viel haar bij: “keer op keer ontdekken
we dat de farma iets te verbergen heeft.”
Houvast voor de arts
Gehaaide artsenbezoekers, interessante maar gesponsorde
congressen en gekleurde onderzoeksresultaten.
Ga er als huisarts maar aan staan om de juiste medicijnkeuze
te maken voor de patiënt op je spreekuur.
Gelukkig bieden de nationale richtlijnen van het
Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG) houvast.
Daarin is precies vastgelegd welke behandeling per
ziekte of aandoening het beste kan worden toegepast,
inclusief welke groep medicijnen je daarbij het beste
kunt gebruiken (de zogenoemde voorkeursmedicijnen).
Lex Goudswaard, hoofd richtlijnen van het NHG,
legt uit hoe dit hulpmiddel tot stand komt. “De
deskundigen in de richtlijnencommissie beoordelen
medicijnen op effectiviteit, veiligheid, bijwerkingen
en prijs. Om de objectiviteit te waarborgen, is het
handboek van de procedure openbaar, en wordt
zo’n commissie van deskundigen evenwichtig samengesteld,
met experts, maar ook mensen uit het veld,
zoals geïnteresseerde huisartsen en vertegenwoordigers
van patiëntenorganisaties.”
Tot verdriet van de farmaceuten, is het NHG daarbij
nogal conservatief: het streeft naar het gebruik van
bekende, effectieve medicijnen, met zo weinig mogelijk
bijwerkingen. Wetenschappelijk onderzoek vormt
hiervoor de basis. “Die richtlijnen zijn voor ons een
vervelende, vertragende factor”, zegt Wouters van
Nefarma. “Waarom moet een medicijn, na gemiddeld
twaalf jaar onderzoek en nadat het allerlei veiligheidstests
heeft doorstaan van officiële instanties, zich
óók nog bewijzen op de markt, voordat het eindelijk
in de NHG-richtlijn wordt opgenomen?”
“Heel simpel”, verklaart Goudswaard: “Hoewel
nieuwe medicijnen uitvoerig worden getest, blijken
er soms tóch ernstige bijwerkingen op te treden. Die
bijeffecten zijn in eerder onderzoek vaak wel naar
voren gekomen, maar vervolgens verzwegen.”
oerwoud aan richtlijnen
Klinkt goed, die richtlijn. Geen centje pijn meer, zou
je denken, de huisarts komt er zo wel uit en jij krijgt
de juiste strip met pillen op je nachtkastje. Maar nee,
ook de richtlijnontwikkeling is niet vrij van de beïnvloeding
door de vermaledijde farmaceuten. Omdat
er in heel Nederland nauwelijks nog deskundigen te
vinden zijn die níet op de een of andere manier eco-
De farmaceuten lijken de argwaan niet te begrijpen en
sluiten zich als reactie af voor journalisten. zo vertelde
onderzoeksjournalist joop bouma van ‘trouw’ dat hij bij
Glaxosmithkline geen telefonische wederhoor meer kan
plegen. “ik moet mijn vragen tegenwoordig schriftelijk
in dienen. Dat schiet niet erg op.” “Dat komt ervan als we
niet met respect worden bejegend”, bitste Debruyne terug.
Cor Groeneweg, voormalig journalist en tegenwoordig hoofd
Voorlichting bij het Verbond van Verzekeraars, vind het
onverstandig van de farmaceut om de deur voor journalisten
gesloten te houden: “Het gebrek aan openheid is niet slim.
als je niets te verbergen hebt, laat dat dan zien. nodig journalisten
uit en neem de tijd. transparantie is het medicijn.”
Lex Goudswaard van de nHG reageerde telefonisch: “in de
industrie werken natuurlijk niet alleen maar boeven. De
farmaceuten doen regelmatig ontdekkingen waar de wereld
echt mee is geholpen, maar ze hebben ook genoeg rotte
appels geproduceerd. ik vind de publiciteit daarvoor meer
dan terecht. ze hebben de kritiek van de media aan zichzelf
te danken.”
18 KIJK | MEI 2009
KIJK | MEI 2009 19
sPL/anP

|||||||||||||||| Het grote medicijnspel |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
robin UtreCHt/anP
1 2
1 kinderen met
aDHD demonstreren
in 2006 in Den Haag
voor een betere
medicijnvergoeding,
zodat zij duurdere
(merk-)medicijnen
kunnen krijgen.
Verzekeraars vergoeden
vaak alleen
de goedkope (merkloze)
variant.
2 thaise aidsactivisten
protesteren
op 7 augustus
2006 tegen een
patentaanvraag van
Glaxosmithkline
voor aidsremmer
Combid, waardoor
de thaise overheid
een merkloze variant
niet meer zou mogen
verstrekken. Met
succes: de volgende
dag trekt de fabrikant
de aanvraag terug.
3 Door alle beïnvloeding
staat de
autonomie van de
huisarts onder druk.
3
aDrees LatiF/reUters
anP
De tentakeLs Van De FarMaCeUtisCHe inDUstrie
op allerlei manieren proberen de medicijnfabrikanten,
direct en indicrect, het voorschrijven van hun medicijnen
te bevorderen.
1. Financiering van
‘gunstig’ wetenschappelijk
onderzoek
2. Betalen van experts
in richtlijncommissies
nomische banden hebben met de industrie,
zoals ‘Trouw’-journalist Joop Bouma zo
overtuigend laat zien in zijn boek ‘Slikken’, zitten
in de commissies van het NHG altijd ‘gekleurde’
deskundigen. Als het geen onderzoeker is die door een
medicijnfabrikant wordt betaald, dan is het wel een
vertegenwoordiger van een patiëntenorganisatie die
door de industrie worden gesponsord – een andere
veelvoorkomende praktijk. Sommige patiëntenorganisaties
zijn zelfs opgericht door de industrie.
Volgens Goudswaard is het inderdaad onvermijdelijk
dat zulke experts plaatsnemen in richtlijncommissies.
Dat is niet zonder gevaren voor de patiënt, stelt
Coolen van Brakel van DGV. “Bij een richtlijn voor
antidepressiva is laatst het omstreden middel Efexor
toegevoegd aan de eerstekeusmedicijnen, terwijl dat
medicijn niet aantoonbaar beter is, en bovendien vele
malen duurder dan andere middelen. Pikant detail:
één van de commissieleden had economische banden
met de fabrikant van Efexor.” Het was een uitzonderingsgeval,
denkt hij: “Normaal gesproken houden de
leden van de commissie elkaar wel goed in evenwicht.”
Toch vindt hij dat de richtlijnontwikkeling
nog transparanter kan. “Wij stimuleren artsen om
zich beter aan de nationale richtlijnen te houden.
Maar dan moeten ze er natuurlijk wel vanuit kunnen
gaan dat de standaarden ook écht de beste behandelwijzen
zijn.”
Overigens maken ook de artsen zelf de richtlijnpraktijk
nodeloos ingewikkeld, vervolgt Coolen
van Brakel. “Ziekenhuizen en lokale artsengroepen
passen landelijke richtlijnen vaak zelf nog aan. Daardoor
is er een oerwoud aan normpjes en richtlijntjes
ontstaan, wat het draagvlak van de landelijke richtlijn
3. Bewerking van
huisartsen via
artsenbezoekers
6. Het maken van
symptoomreclame
(een kwaal beschrijvenwaardoor
patiënten
om een middel
gaan vragen)
4. Sponsoring van
nascholingsseminars
en congressen
voor huisartsen.
vervolgens ondermijnt. Geen wonder dat je als huisarts
door de bomen het bos niet meer ziet.”
Goudswaard vindt het finetunen van richtlijnen op
lokaal niveau ronduit gevaarlijk: “Uit een onderzoek
van het tijdschrift Medisch Contact blijkt dat artsen
in Limburg meestal duurdere cholesterolverlagers
voorschrijven, terwijl in Groningen voornamelijk het
goedkope generieke middel wordt voorgeschreven,
zoals ook in de landelijke richtlijn staat. Naar de
reden hiervoor blijft het gissen.” Zelf heeft hij overigens
wel een vermoeden: “Ik sluit niet uit dat de
farmaceutische industrie de hand heeft in dit alternatieve
voorschrijfbeleid.” Een inmiddels weinig verrassende
suggestie: de medicijnfabrikanten die weer een
nieuwe weg hebben gevonden naar het receptenboekje
van de huisarts.
en de verzekeraars dan?
Wouters van Nefarma ergert zich enorm aan de –
zoals hij het noemt – eenzijdige kritiek op de machtspositie
van de farmaceutische industrie. “Ja, wij zijn
belanghebbenden, maar wij zijn níet de enigen. Ook
wetenschappers hebben zo hun eigen belangen. Zij
geven bijvoorbeeld niet graag toe dat hun onderzoek
De FarMaCeUtisCHe MiLjarDeninDUstrie
5. Sponsoring van
patiëntenorganisaties
nefarma, de nederlandse Vereniging voor innovatieve geneesmiddelen, is
een koepelorganisatie voor farmaceutische bedrijven. De totale omzet van
medicijnfabrikanten in nederland bedraagt 4,9 miljard euro. Geneesmiddelen
nemen daarmee 10 procent van de totale zorguitgaven voor hun rekening. De
41 nefarma-leden zijn goed voor 90 procent van de totale omzet van de farmaceutische
industrie. ruim 1 miljard euro wordt besteed aan marketingdoeleinden,
terwijl slechts de helft van dat bedrag wordt uitgegeven aan onderzoek en ontwikkeling.
om lid te kunnen worden van nefarma, moet je als farmaceutisch bedrijf
8 procent van de nationale omzet besteden aan onderzoek en ontwikkeling.
20 KIJK | MEI 2009
KIJK | MEI 2009 21

|||||||||||||||| Het grote medicijnspel |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
ePa/anP
arnD WieGMan/reUters
aandeelhoudersvergadering
van de
zwitserse farmaceut
novartis, begin
2008. Voor het elfde
jaar op rij is de
winst per aandeel
flink gestegen. Critici
zeggen dat het
gezondheidsbelang
van de patiënt ondergesneeuwd
raakt
door het winstbejag
van de medijcijnindustrie.
Dankzij een
succesvolle lobby
van fabrikant Merck,
wordt de reumapijnstiller
Vioxx al
voorgeschreven
voor hij ook maar in
een richtlijn wordt
genoemd. in 2004
wordt het middel van
de markt gehaald,
omdat gebruikers
hartinfarcten kregen.
in de nasleep
van de affaire blijkt
dat er in het
voortraject met
statistische
informatie is
gesjoemeld.
mislukt is En de overheid en de verzekeringsmaatschappijen
hebben er belang bij dat de kosten van
medicijnen zo laag mogelijk blijven. Zij proberen juist
goedkopere medicijnen ‘in de pen’ van de artsen te
krijgen. Verzekeraars maken zelfs afspraken met huisartsen,
waardoor zij financieel voordeel hebben als
ze goedkope, generieke middelen voorschrijven aan
patiënten.” Wouters heeft een punt. Een enquête onder
zorgverzekeraars op www.mijnmedicijnvergoeding.nl
leert inderdaad dat bijna de helft van de ondervraagde
verzekeraars huisartsen beloont als zij (de goedkope)
medicijnen voorschrijven die in de landelijke
richtlijnen staan.
En dat brengt ons weer op een dwaalspoor. Zijn de
verzekeraars dus eigenlijk net zo berekenend als de
farmaceutische industrie? Zij verdienen er immers
aan als een voorgeschreven medicijn zo min mogelijk
kost. “Onzin!”, roept Coolen van Brakel. “De farmaceuten
willen graag doen geloven dat de verzekeringsmaatschappijen
een even groot, tegengesteld belang
hebben als hen, maar dat is niet zo. In tegenstelling
tot medicijnfabrikanten, hebben verzekeraars namelijk
geen enkel belang bij een zieke patiënt. Zij willen
dat artsen zo veel mogelijk
volgens de richtlijnen voorschrijven.
Dat stimuleren ze
door artsen te belonen, want
ze willen niet dat artsen
onnodig duur voorschrijven.
Maar verzekeraars
gaan niet op de stoel van
de arts zitten.”
De huisarts heeft het er
maar zwaar mee. Nationale
richtlijnen, lokale
richtlijnen, farmaceuten,
verzekeraars… “De druk
is inderdaad enorm”,
concludeert Coolen van
Brakel. “Huisartsen zijn
de poortwachters van de
zorg. Iedereen zit hen op
de nek, waardoor hun
autonomie in het geding
dreigt te komen.” Wouters
erkent dat: “Iedereen probeert de huisarts te beïnvloeden.
Het is één groot machtsspel.” “En wij spelen dat
spel vrolijk mee”, beaamt Goudswaard. “Omdat het
heel belangrijk is. Niet alleen vanwege de financiële
kant; maar vooral omdat de veiligheid van medicijnen
ermee gemoeid is.”
Gevaarlijk machtsspel
En dat is precies wat je als patiënt wilt weten: gaat
dit machtsspel in de medische wereld ten koste van je
gezondheid? Het ironische is dat iedereen daar inderdaad
bang voor is, maar om verschillende redenen.
Wouters: “Wanneer de druk op huisartsen om goedkope,
generieke geneesmiddelen voor te schrijven
toeneemt, zoals bij cholesterolverlagende middelen,
kan dat het welzijn van patiënten schaden. Voor de
meeste gebruikers werken die middelen prima, maar
voor een klein deel voldoen ze niet. Dat deel heeft
Verzekeraars hebben
geen belang bij een
zieke patiënt
namelijk wél de duurdere geneesmiddelen nodig.”
Coolen van Brakel vindt het winstbejag van de farmaceuten
een veel gevaarlijkere factor: “Hun beïnvloeding
vindt plaats vanuit een commerciële setting.
Hoe wrang het ook klinkt, het gezondheidsbelang is
daarbij secundair. Kijk naar hun torenhoge marketinguitgaven:
die bedragen ruim een miljard euro per
jaar. Dat moeten wij met zijn allen betalen: het maakt
medicijnen onnodig duur, en er kunnen weer minder
middelen in het basispakket worden opgenomen.”
Goudswaard valt hem bij. “De patiënt is soms de
dupe, absoluut. In het verleden zijn er tal van voorbeelden
geweest waarbij de veiligheid daadwerkelijk
in het geding is geweest. In uitzonderingsgevallen
worden patiënten massaal tot proefkonijn gebombardeerd.”
Hij vindt dat de overheid meer tegengas moet
bieden aan de industrie. “Het speelveld is nu wel erg
aantrekkelijk voor de medicijnfabrikanten. Zij mogen
artsen bezoeken en nascholing geven, en hebben enorme
vrijheid. Fabrikanten hoeven niet eens te bewijzen
dat een middel beter is dan een vergelijkbaar middel
dat al op de markt is. Overal waar ze kan, oefent de
industrie invloed uit. Wij roeien tegen de stroom in.”
Maarten van der schaaf sprak met Lex Goudswaard (nHG), ruud Coolen
van brakel (DGV), Paul Wouters (nefarma) en trudy Dehue (rijksuniversiteit
Groningen). ook woonde hij het nefarma-debat bij over de relatie
tussen de media en de industrie. Daarnaast raadpleegde hij de volgende
literatuur:
> trudy Dehue: De Depressie-epidemie
augustus (2008)
> joop bouma: slikken. Hoe ziek is de farmaceutische industrie?
L.j. Veen (2006)
Ga voor de geraadpleegde sites naar www.kijk.nl/links
Antidepressiva
in 6 vragen
Uit onderzoek blijkt dat antidepressiva in veel gevallen
niet effectief zijn. Toch neemt het gebruik toe. Volgens
Anne Speckens, hoogleraar psychiatrie aan het UMC
St. Radboud in Nijmegen, promoot de farmaceutische
industrie de verkoop. Tekst egbert Jan riethof
Wat is een depressie?
“Het is een diagnose die gesteld kan worden wanneer iemand voor tenminste twee aangesloten
weken bepaalde symptomen vertoont, in zo’n ernstige mate dat zijn leven erdoor wordt belemmerd.
Dat kan zich bijvoorbeeld uiten in een sombere stemming of lusteloosheid. Verder zijn er
bijkomende symptomen waarvan er minstens vijf geconstateerd moeten zijn, zoals concentratieverlies,
slecht slapen of suïcidale gedachten.”
Hoeveel Nederlanders slikken antidepressiva?
“In 2008 circa 800.000 mensen. En in 2007 verstrekten apotheken 6,2 miljoen keer een antidepressivum.
Dat is 7,1 procent meer dan in 2006.” (Bron: Stichting Farmaceutische
Kengetallen – red.)
Is dat (te) veel?
“Ja, want of antidepressiva wel goed genoeg helpen bij milde depressies, staat sterk ter discussie.
Uit een overzicht van verschillende onderzoeken blijkt dat die effectiviteit kleiner is dan altijd
werd aangenomen. The New England Journal of Medicine heeft onder andere gewezen op
studies die niet in wetenschappelijke tijdschriften zijn gepubliceerd. Juist die onderzoeken vielen
vaak negatief uit. Negatief wil zeggen dat er in die studies geen of weinig verschil werd gevonden
tussen een groep proefpersonen die antidepressiva gebruikte en een groep die een placebo kreeg.”
Waarom horen we dat nu pas?
“De farmaceutische industrie subsidieert veel van zulke onderzoeken of voert ze zelf uit. Die
mensen staan niet te springen om negatieve resultaten openbaar te maken. De industrie moet
immers geld verdienen met zo’n medicijn. Zij hebben baat bij een positieve uitkomst. Dat fenomeen
heet publicatie-bias: vertekening van de werkelijkheid door selectie van de onderzoekers.”
Dat doet denken aan de Seroxat-affaire (zie ook pagina 17 – red.): de werkelijkheid
wordt verdraaid door de wetenschap. Kunnen we onderzoekers nog wel
vertrouwen?
“Gelukkig worden mensen zich in de hele geneeskunde, niet alleen binnen de psychiatrie, steeds
meer bewust van deze publicatie-bias. Wetenschappelijk onderzoek gebeurt daardoor steeds
zorgvuldiger. Alle onderzoekers die een trial opzetten moeten tegenwoordig vooraf hun onderzoeksmethode
en onderzoeksdoel en achteraf hun resultaten laten registreren. Ook als er iets
anders uitkomt dan ze verwacht hadden. In het verleden was dat niet zo.”
Hoe beoordeelt u het handelen van de farmaceutische industrie?
“Die bedrijven moeten geld verdienen, dat is logisch. Zo werkt de economie, zo zit de samenleving
in elkaar. De verantwoordelijkheid ligt niet alleen daar, maar ook bij de medische stand.
Artsen moeten ervoor zorgen dat ze goed, breed en objectief geïnformeerd zijn. En iets alleen
voorschrijven als er een goede indicatie is. Dat is bij antidepressiva niet altijd het geval.”
22 KIJK | MEI 2009 KIJK | MEI 2009 23
1
2
3
4
5
6
16_Fotocredit