blok 1 - ThiemeMeulenhoff

handleiding leerjaar 3 blok 1
Auteurs:
Els van den Bosch-Ploegh
Brugt Krol
Jeannette Nijs-van Noort
Ad Pomp
Wim Sweers
Anne Coos Vuurmans
Redactie:
Fundamentaal, Culemborg
Ontwerp:
Criterium, Arnhem
Opmaak:
Grafi Data, Deventer
Reken-wiskundemethode
voor het basisonderwijs
Voor de illustratieverantwoording van alle beelden in de Handleiding verwijzen wij naar de bijbehorende leerlingenboeken van de groep.
De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks menen zekere rechten te kunnen doen
gelden, kunnen zich alsnog tot de uitgever wenden.
ThiemeMeulenhoff ontwikkelt leermiddelen voor: Primair Onderwijs, Algemeen Voortgezet Onderwijs, Beroepsonderwijs en Volwasseneneducatie en Hoger
Beroepsonderwijs. Meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van onze leermiddelen: www.thiememeulenhoff .nl
ISBN 978 11 11 25267 0
Tweede druk, eerste oplage
De 2e editie van Alles Telt is een volledige herziening van de 1e editie © ThiemeMeulenhoff , Utrecht/Zutphen, 2009
De 1e editie van Alles Telt is gebaseerd op Das Zahlenbuch © Ernst Klett Verlag GmbH, Stuttgart, Federal Republic of Germany
Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in
enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming
van de uitgever.
Voorzover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd
bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting
Publicatie- en Reprorechten Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.cedar.nl/pro). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in
bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden.

2 blok 1
overzicht van de leerdoelen
Leerlijn Leerdoelen
Getalrelaties en getalbegrip De leerlingen moeten akoestisch, synchroon en
resultatief kunnen tellen t/m 10.
Zij kunnen aantallen t/m 10 symboliseren door
fi ches, dobbelsteenpatroon, vingerbeelden en door
een getal.
Zij kunnen tellen m.b.v. de 5-structuur.
De leerlingen kunnen getallen t/m 10 splitsen.
Zij kunnen ook verschillende betekenissen van
getallen herkennen.
Zij kunnen buurgetallen vinden van getallen t/m 10.
Zij kennen de begrippen genoeg, te weinig, te veel,
meer en minder.
Maatschrift
De leerlingen moeten akoestisch, synchroon en
resultatief kunnen tellen t/m 10.
Zij kunnen dobbelsteenpatronen herkennen.
Ook moeten zij groepjes t/m 10 kunnen herkennen
en markeren.
Zij kunnen aantallen t/m 7 symboliseren door
fi ches, vingerbeelden en door een getal.
Zij kunnen hoeveelheden bepalen m.b.v. de
5-structuur.
De leerlingen kunnen getallen t/m 10 splitsen.
Zij kunnen ook verschillende betekenissen van
getallen herkennen.
Basisvaardigheden optellen en aftrekken De leerlingen hebben kennis gemaakt met een
eerste aanzet tot optellen (dobbelstenen).
Maatschrift
De leerlingen hebben kennis gemaakt met een
eerste aanzet tot optellen (dobbelstenen).
Lengte en omtrek De leerlingen hebben kennis gemaakt met
een eerste aanzet tot lengtemeting (met de
kralenliniaal).
Maatschrift
De leerlingen hebben kennis gemaakt met
een eerste aanzet tot lengtemeting (met de
kralenliniaal).
Volume De leerlingen hebben kennis gemaakt met een
eerste aanzet tot volumemeting (met maatbekers).

Alles telt Handleiding 3
Leerlijn Leerdoelen
Meetkunde De leerlingen hebben het klaslokaal verkend.
De leerlingen hebben geleerd ruimtelijk begrippen
als voor, achter, links, rechts te gebruiken.
Zij kunnen blokkenbouwsels nabouwen en
beschrijven.
Maatschrift
De leerlingen hebben het klaslokaal verkend.
De leerlingen hebben kennis gemaakt met
ruimtelijke begrippen als links, rechts, voor en
achter.
Zij kunnen blokkenbouwsels nabouwen.
Geld De leerlingen hebben kennis gemaakt met 1 en 2
euromunten en kunnen die inwisselen en ermee
betalen t/m 10 euro.
Maatschrift
De leerlingen hebben kennis gemaakt met 1 en 2
euromunten en kunnen ermee betalen t/m 10 euro.
Tijd De leerlingen hebben kennisgemaakt met de klok.
3

4 blok 1
Leerlijn
– Getalrelaties en getalbegrip
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Akoestisch tellen met aanwijzen
– Synchroon tellen
Oefenen
N.v.t.
▪ Nieuwe stof
– Getalrij tot 6 beheersen
▪ Oefenen
N.v.t.
Materiaal
– Leerlingenboek 3a blz. 2 en 3
– Werkschrift 3a1 blz. 2 en 3
– Maatschrift 3 blok 1+2 blz. 2 en 3
– Plusschrift 3 blok 1
– Kopieerbladen 3.1 en 3.2
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
– Fiches (10 per kind)
▪ Enveloppen, zak, bakjes
les 1 en 2
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Tellen tot 5
Laat enkele kinderen om de beurt (akoestisch) tot 5 tellen. Laat ze
vervolgens diverse voorwerpen in de klas (resultatief) tellen.
2 Tellen tot 10
Laat enkele kinderen om de beurt (akoestisch) tot 10 tellen. Laat ze
daarna verschillende voorwerpen in de klas (resultatief) tellen.
Wie kan nog verder dan 10 tellen? Schrijf de getallen 1 tot en met 10 op
het bord. Enkele kinderen lezen de getallen op. Wijs daarna de getallen
in willekeurige volgorde aan en laat ze door de kinderen benoemen. Stel
vragen als: Welk getal komt er voor 4? Welk getal komt er na 6? Geef alle
kinderen tien fi ches. Laat ze door de kinderen natellen. Geef hen daarna
deze opdrachten:
Leg 3 fi ches (rondjes) apart.
Tel 8 fi ches (rondjes) af.
Geef 4 fi ches (rondjes) aan een ander.
Steek daarna een willekeurig aantal vingers op. Vraag de kinderen om
de vingers op hun handen te tellen. Stimuleer dat er bij getallen van 5
of lager slechts één hand wordt gebruikt en dat bij hogere getallen eerst
de ene hand wordt ‘volgemaakt’. Noem vervolgens willekeurig enkele
getallen (onder de 10) en laat de kinderen het juiste aantal vingers
opsteken.
Maatschrift
▪ 1 Tellen tot 5
Laat enkele kinderen om de beurt (akoestisch) tot 5 tellen. Laat ze
vervolgens diverse voorwerpen in de klas (resultatief) tellen.
▪ 2 Help de postbode
Schrijf op 10 enveloppen met viltstift de nummers 1 t/m 5. Doe ze in
een zak en laat de kinderen de enveloppen sorteren van 1 t/m 5 om dan
daarna de brieven te bezorgen. Als u 5 bakjes neerzet, genummerd 1 t/m
5, kunnen ze daarin gelegd worden.
▪ 3 Zing een liedje
Zing met de kinderen het liedje:
Eén, twee, drie, vier, hoedje van, hoedje van,
Eén, twee, drie, vier, hoedje van papier.
Vijf, zes, zeven, acht, boter, boter,
vijf, zes, zeven, acht, boterzacht.

Alles telt Handleiding 3
Waar gaat deze les over?
In deze eerste les staat het tellen centraal. In het lokaal is veel te zien dus er kan veel geteld
worden. Ook wordt globaal gekeken naar vormen (deuren, ramen, tafeltjes, hinkelbaan),
afstanden (van school naar huis), leeftijden (kinderen, ouders, opa’s en oma’s), de klok en
eventueel de kalender.
Taal en rekenen
Taaltip
Vanaf het begin is het belangrijk te weten of de kinderen bepaalde woorden en zinnen goed
begrijpen. De opdrachten moeten helder zijn. Daarom wordt in deze rubriek veel aandacht
besteed aan hulp bij de uitleg van ‘rekenwoorden’ en de manier waarop men kinderen kan
helpen de moeilijke woorden beter te begrijpen. Houd een gesprekje over wat tellen is. Wat
doe je eigenlijk als je telt? En wat kun je allemaal tellen? (Bijvoorbeeld dingen, bewegingen,
geluiden, nachtjes slapen, hoe oud je bent)
Kun je altijd zien wat je telt? Wat kun je niet tellen? (Bijvoorbeeld water, zand, lucht, warmte)
En als je schepjes water of zand in een emmer doet, kun je dat wel tellen? Besteed ook aandacht
aan de begrippen evenveel, net zo veel, meer, minder, 1 meer, 1 minder.
Rekenwoorden
Breed, smal, aantal, hoeveel, kortste, langste, dichtbij, veraf, links, rechts, naast, vooraan,
achteraan, telrij, getallen, genoeg, teveel, overhouden, tekort, evenveel, net zo veel, meer,
minder, 1 meer, 1 minder.
Lastige woorden
Omweg, hinkelpad, hinkelbaan, vakken, buggy, wanneer ben je af?
5

6
Lesverloop van les 1
C 1 weer naar school.
Blok 1 Les 1 en 2
Kennismaking met het boek
Laat de kinderen het boek doorbladeren en stel de volgende vraag: Wat gaan we hieruit
leren? Naar aanleiding van het gesprekje dat ontstaat, maakt u duidelijk dat er niet in het
leerlingenboek mag worden geschreven. In het werkschrift mogen de kinderen wel schrijven.
Sta ook stil bij de verschillend gekleurde opgavenblokjes in het leerlingenboek: een groen
blokje betekent dat de kinderen deze opgave zelfstandig maken. U richt daarna de aandacht
op de illustratie op blz. 2 in het leerlingenboek. Wie staan er naast de fi etsen, wat zit er in de
bomen, wie staan er vooraan, achteraan? Ziet ons schoolplein er ook zo uit?
Laat de kinderen de mensen en voorwerpen op de tekening tellen. Laat ze elkaar helpen als
ze er niet uitkomen. Let op synchroon één op één tellen: aanwijzen en nummer noemen,
het eindnummer is het aantal. Gebruiken de kinderen de juiste volgorde in de telrij? Hoeveel
baby’s zie je? Hoeveel kinderen dragen een pet? Hoeveel fi etsen zie je? Hoeveel tassen zie je?
Hoeveel groene kledingstukken? Hoeveel meisjes hebben staartjes in hun haar? Hoeveel ballen
zie je? Hoeveel volwassen mensen zie je? Zijn dit vaders en moeders of opa’s en oma’s of juff en en
meesters? Hoe weet je dat? Hoe oud zou het kind in de buggy zijn? Hoe weet je dat? Hoe oud zijn
je ouders? Hoe oud is je oma, hoe oud is je opa, hoe oud zijn je broertjes en zusjes?
Misschien kan een van de kinderen al klokkijken. Hoe laat is het hier?
Vraag de kinderen vervolgens wat ze al weten over getallen en cijfers (voorkennis). Wie kan
met zijn vingers andere getallen maken? Wat betekent 7? Welke getallen ken je nog meer? Welk
spel is er op het schoolplein getekend? (Een hinkelspel.) Welke getallen staan er op de hinkelbaan?
Hoeveel vakken heeft de baan? Hoe speel je dit spel? Wanneer ben je af? Waarom brengt het
meisje op de foto cakejes mee?
C 2 kijk en vertel.
Tellen
Laat de kinderen aantallen tellen; sorteer dingen op diverse kenmerken (Wie hebben er dezelfde
schoenen aan?) en laat ze kennis maken met plaatsaanduiding door rangtelwoorden of
meetkundige termen te gebruiken (voorste, achterste). Vergelijk basisfi guren als kubus, blok
en bol met elkaar en andere voorwerpen. Vraag: Wat zou er in dat pakje kunnen zitten? Bespreek
bijvoorbeeld of er in het bolvormige pak een bal of een ballon zit. Denkt u bij het tellen aan de
1 - 1 relatie. Bij elk geteld voorwerp hoort één rangtelwoord en omgekeerd.

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 2 (zelfstandig werken)
Vertel de kinderen dat ze nu zelfstandig gaan werken in het werkschrift.
Hierin mogen ze wel schrijven. Bij de eerste keer in het werkschrift werken
begeleidt u de kinderen. Neemt u telkens de tijd om zo nodig per opgave
uit te leggen wat de bedoeling is. Na verloop van tijd leren de kinderen
steeds meer werkvormen (her-)kennen en begrijpen ze steeds sneller wat
de bedoeling is. Wijs de kinderen ook op de verwijzing naar Even snel,
Verder en Plus onderaan op blz. 3. Leg uit hoe ze deze opgaven kunnen
vinden en maak afspraken over wie ermee aan het werk gaat.
Werkschrift blz. 2 en 3
1 Kleur cijfersymbolen in zodat ze nog beter worden onthouden.
2-3 Kleur een aantal pakjes. Maken de kinderen er al een groepje van?
4 Dit is eigenlijk al het begin van een getallenlijn.
5 Hier zijn meerdere oplossingen: Of 1 erbij tekenen of een nieuwe groep
die 1 meer bevat.
6 Hier zullen de kinderen niet zo snel een voorwerp doorstrepen.
7 Dit is een verdubbeling, die komt later nog heel vaak voor.
8 Een nieuwe groep tekenen die 2 meer bevat of 2 erbij tekenen.
Maatschrift blz. 2 en 3
▪ 1 Accent voor de zwakkere rekenaars op: Telrij tot 6, tellen met
aanwijzen, synchroon tellen én resultatief tellen. Leerlingen kunnen
tellen hoeveel kinderen, hoeveel grote mensen/volwassenen, hoeveel
mensen, er op de plaat te zien zijn. Zijn er ook dingen moeilijk te
tellen? Onder de plaat staan de cijfers 1 t/m 6. Zet deze groot op het
bord of op een vel papier en wijs de juiste cijfers aan terwijl er geteld
wordt. Verwerkingsopdrachten bij de plaat: geef kleuropdrachten.
Bekijk steeds hoeveel voorwerpen ieder kind heeft gekleurd. Kleur alle
vogeltjes blauw. Kleur alle voetballen oranje, enzovoort.
Nu gaan de kinderen omcirkelen hoeveel van ieder ze hebben gezien
en wordt er opnieuw resultatief geteld. Bij vergissingen kunnen
kinderen eventueel doorstrepen in plaats van gummen. Daarnaast is
het een goede motorische oefening.
▪ 2 Groepjes van 5 herkennen.
▪ 3 Bespreek begrippen evenveel, net zo veel, meer, minder, 1 meer, 1
minder.
▪ 4 Zet een rondje om het juiste getal.
Afronding
Laat de kinderen vertellen hoe ze met het leerlingenboek, het werkschrift,
het maatschrift en het plusschrift werken. Ga nog een keer in op de
begrippen: evenveel, net zo veel, meer, minder, 1 meer, 1 minder.
7
Observatie en extra hulp
Observeer de kinderen tijdens de
rekenles nauwkeurig. Noteer waarmee ze
problemen ondervinden. Controleer of ze
de kleuren kennen en of ze akoestisch en
resultatief tot 10 kunnen tellen.
Stap even uit de les
Deel kopieerblad 3.1 en 3.2 (de werkbladen
met de vingerpoppetjes) uit. De kinderen
die klaar zijn met hun andere werk kunnen
een begin maken met het kleuren van de
poppetjes, die u later in les 11 nodig hebt.

8 blok 1
Leerlijn
– Getalrelaties en getalbegrip
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Aantallen tellen tot 10
Oefenen
N.v.t.
▪ Nieuwe stof
– Aantallen tellen tot 5
▪ Oefenen
N.v.t
Materiaal
– Leerlingenboek 3a blz. 4 en 5
– Werkschrift 3a1 blz. 4 en 5
– Maatschrift 3 blok 1+2 blz. 4 en 5
– Plusschrift 3 blok 1
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
– Fiches (12 per kind)
▪ Fiches (10 per kind)
– Kralenliniaal
– Getalkaartjes (per kind)
les 3 en 4
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Groepjes maken
Geef alle kinderen 12 fi ches. Geef ze daarna de volgende opdrachten:
Maak 2 groepjes van 6.
Maak groepjes van 3. Hoeveel groepjes kun je maken?
Maak groepjes van 4. Hoeveel groepjes kun je maken?
Verander de opgave. Vertel de kinderen dat de fi ches snoepjes zijn die ze
gaan verdelen. Hoeveel kinderen kun je 2 snoepjes geven? Hoeveel kinderen
kun je 4 snoepjes geven?
2 Tellen vanaf een willekeurig punt
Laat kinderen akoestisch tellen vanaf 3, vanaf 6, enzovoort.
Maatschrift
▪ 1 Groepjes maken
Geef elk kind 10 fi ches. Geef de kinderen daarna de volgende opdrachten:
Maak 2 groepjes van 3.
Maak groepjes van 2. Hoeveel groepjes kun je maken?
Maak groepjes van 3. Hoeveel groepjes kun je maken? Hoeveel fi ches hou je
over?
Verander de opgave. Vertel de kinderen dat de fi ches snoepjes zijn die ze
gaan verdelen. Hoeveel kinderen kun je 2 snoepjes geven? Hoeveel kinderen
kun je 4 snoepjes geven?
▪ 2 Teloefeningen
Maak voor elk kind een groepje van 5 fi ches en leg die op een hoopje voor
de kinderen neer.
Hoeveel fi ches hebben jullie gekregen? Laat een aantal kinderen voordoen
hoe ze hebben geteld. Als er foute antwoorden bij waren probeer er dan
achter te komen wat er fout ging (niet synchroon geteld bijvoorbeeld).
Was er bijvoorbeeld al een kind die eerst de fi ches ordende in een rij?
Herhaal dit met een groepje van 6 fi ches.
Haal 2 fi ches weg bij elk kind en vraag nu of ze de fi ches op een rij willen
leggen. Hoeveel fi ches heb je nu? Observeer of het tellen nu makkelijker
gaat.
Leg nu overal één fi che achter de rij van 4. Hoeveel heb je nu? Observeer
of de kinderen opnieuw beginnen te tellen of vanaf 4 verder tellen.
▪ 3 Telliedje
Zing met de kinderen het liedje:
Eén, twee, drie, vier, vijf, zes, zeven,
Waar is Berend Botje gebleven?
Hij is niet hier, hij is niet daar.
Hij is naar Amerika!

Alles telt Handleiding 3
Waar gaat deze les over?
In deze les wordt veel geteld. Eerst nog van 1 t/m 5, daarna ook t/m 10. Van begin af aan
wordt erop gelet dat er op de juiste manier geteld wordt: synchroon en met de 1-1 relatie.
Groepjes worden gevormd en geteld, waarbij al een zekere abstrahering plaatsvindt door met
fi ches en getekende rondjes te werken. Ook worden getalkaartjes ingezet.
Taal en rekenen
Taaltip
Bij het zelfstandig werken is het van groot belang dat de leerlingen de opdracht goed
begrepen hebben. Controleer dat door korte vragen te stellen als: Wat ga je nu doen? of Wat zie
je hier? Ook bij de afronding kunt u er met gerichte vragen achter komen wat er misging.
Doe met de kinderen het zoekspelletje: Zoek de klok, de kralenketting, de dobbelsteen, de
fi ches, de getallen, de cijfers, de getalkaartjes, de puntenslijper, enzovoort.
Een ander leuk spel is het ‘Robotspel'. De leerkracht speelt de robot die van de kinderen
opdrachten krijgt om iets te doen (maar geen straf geven), ergens heen te gaan (maar niet
met vakantie). Soms doet de robot iets fout en dan moeten de kinderen dat corrigeren.
Daarna speelt een kind de robot en geeft u ‘bevelen’ waarin begrippen voorkomen als links,
rechts, naar voren, naar achteren, erbij doen, eraf halen enz. Zo worden die begrippen gelijk
uitgebeeld.
Rekenwoorden
Getallen, hoeveel, cijfer, de kralenketting, de getalkaartjes, verdelen.
Lastige woorden
Klok, de kalender, de dobbelsteen, de puntenslijper, de fi ches, de groep, groepjes, maak vast.
9

10
Lesverloop van les 3
C 1 onze groep.
Blok 1 Les 3 en 4
Het tellen van aantallen tot en met 10 en het koppelen van aantallen aan getallen
Bespreek de illustratie samen met de kinderen. In de illustratie zijn kinderen op verschillende
manieren met getallen bezig. Ze leggen getallen, ze tonen en tellen getallen, enzovoort.
Ook zijn er allerlei leermiddelen getekend die in de loop van dit leerjaar aan de orde zullen
komen (fl itskaarten, fi ches, het rekenrek, getalkaarten, het optelbord, de kalender en de klok).
De illustratie toont als het ware de ‘rekentoekomst’ van de kinderen in groep 3. Stel bij de
illustratie bijvoorbeeld de volgende vragen: Welke getallen zie je? Welke cijfers zie je? Vergelijk
het lokaal in de illustratie met het eigen lokaal. Tel samen allerlei zaken in de illustratie.
Hoeveel meisjes zie je op de plaat? Hoeveel jongens? Is er voor elke tafel een stoel? Heeft ieder
kind een stoel? Hangt er van ieder kind een tekening op het bord? Hoeveel kinderen hebben een
tekening gemaakt? Hoeveel kinderen hebben geen tekening op het bord gehangen? Dit is gelijk
al een cruciale leerervaring: getalvolgorde en aantallen koppelen aan getallen. Aantallen
tellen tot 5 en deze koppelen aan getallen. Aan de hand van de voorbeelden in de illustratie
worden er relaties tussen de aantallen voorwerpen en getallen gelegd. Het is een inleiding
op de getallen tot en met 5 en tot en met 10. Voor het snel herkennen van de aantallen
kunnen kinderen gebruikmaken van de vijfstructuur. Op de tekening staat ook een klok en een
kalender. Ga daar eventueel ook op in. Laat de kralenliniaal zien en laat de kinderen erover
vertellen. Hoeveel kralen zie je? Hoeveel rode, hoeveel witte? Laat het hierbij, dit is namelijk
in dit stadium genoeg over de tel- en meetfunctie! Bespreek de hand, de fi ches en het cijfer
5 op het bord. Wie kan met vingers andere getallen maken? Leg evenveel fi ches neer. Gebruik
natuurlijke telsituaties in de klas om te tellen.
C 2 leg rondjes.
Het tellen van aantallen tot en met 10 en het koppelen van aantallen aan getallen
De kinderen tellen het aantal dingen per groepje en leggen er evenveel fi ches op. Er kunnen
ook getalkaartjes op gelegd worden. Hoe tellen de kinderen? Met 1 tegelijk, met meer dan 1
tegelijk? Kunnen ze de getallen in de goede volgorde zeggen?
C 3 zoek er getallen bij.
Het tellen van aantallen tot en met 10 en het koppelen van aantallen aan getallen
Deze opdracht maken de kinderen zelfstandig. Ze leggen fi ches of getalkaartjes op de
afbeeldingen. Een extra uitbreiding is: Bij elk getalkaartje tot 5 of tot 10 het juiste aantal
dropjes (=fi ches) leggen.
Deze opgave bereidt de kinderen ook voor op het zelfstandig werken in het werkschrift. Leg de
werkvormen uit en vertel dat deze werkvormen in de volgende les terugkomen. Herinner hen
er nog eens aan dat ze niet in het leerlingenboek mogen schrijven.
C 4 tel op je vingers.
Het tellen van aantallen tot en met 10 en het koppelen van aantallen aan getallen
Leerkrachtgebonden opdracht: U steekt een aantal vingers op en vraagt welk getal hierbij
hoort. U noemt het getal en de kinderen steken het juiste aantal vingers op. Kinderen leggen
getalkaartjes bij de vingerbeelden. Discussie over het plaatje met 5 + 1 en 3 + 3. Maak
een eerste opmerking over het feit dat een aantal op meer dan één manier kan worden
voorgesteld. Dit is voor nu voldoende.

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 4 (zelfstandig werken)
Werkschrift blz. 4 en 5
Vertel de kinderen eventueel dat ze in het werkschrift mogen schrijven.
1 De kinderen combineren aantallen voorwerpen met de juiste
hoeveelheden getallen en fi ches door groepjes voorwerpen die bij elkaar
horen te omcirkelen en te verbinden met het vakje dat erbij hoort.
2 De kinderen maken groepjes door steeds het goede aantal voorwerpen te
omcirkelen.
3 Laat de kinderen groepjes van 3 potloden eerst met hun vinger
omcirkelen. Daarna met hun potlood. Hoeveel groepjes van 3 kun je
maken?
4 Laat de kinderen groepjes van 4 paperclips eerst met hun vinger
omcirkelen. Daarna met hun potlood. Hoeveel groepjes van 4 kun je
maken?
5 De kinderen combineren aantallen voorwerpen met de juiste
hoeveelheden getallen en fi ches, door groepjes voorwerpen die bij elkaar
horen te omcirkelen en te verbinden met het vakje dat erbij hoort.
6 Als opgave 2 t/m 4.
7 Laat groepjes van 4 appelpartjes eerst met de vinger omcirkelen. Daarna
met het potlood.
8 De kinderen maken groepjes van het juiste aantal potloden.
9 De kinderen tekenen het juiste aantal stippen in de vakjes.
Maatschrift blz. 4 en 5
▪ 1 Teloefeningen met accent op het getal 5. Waar zie je er 5 van/ waar
zie je het getal 5? Laat er blokjes/pionnen/markeringen bij leggen
(liever geen fi ches omdat fi ches over elkaar heen kunnen vallen). Laat
de kinderen eventueel aantallen van 5 (kaartjes, rondjes, boeken,
enzovoort) kleuren. Introduceer in deze les ook de vingerbeelden tot
6 – hierbij kan gewezen worden op de hand op het schoolbord en
terwijl kinderen tellen telt u mee met de vingers – laat dan de kinderen
meedoen met de vingers. Zet het hele groepje aan het werk door te
vragen op de vingers te laten zien hoeveel van iets er is. Besteed ook
aandacht aan het akoestisch tellen tot en met 10.
▪ 2 Oefenen met de vingerbeelden.
▪ 3 Groepjes van 3 markeren.
▪ 4 Groepjes van 5 markeren.
Afronding
Leerlingenboek: Laat de kinderen verwoorden wat ze hebben geleerd. Doe
daarna de volgende oefeningen:
– Schrijf een getal tot en met 10 op. Wie kan het lezen? Ga hiermee door
totdat alle getallen op het bord staan.
– Noem een getal. Wie kan dat getal aanwijzen op het bord?
– Teken groepjes rondjes op het bord en schrijf een aantal getallen op.
Welk getal hoort bij welke groep? Omcirkel de groepen en de bijbehorende
getallen en verbind ze met elkaar. Een aantal kinderen mogen een getal
via een vingerbeeld laten zien. Dit kan op meerdere manieren.
11
Observatie en extra hulp
Observeer de kinderen tijdens de lessen
nauwkeurig. Noteer de zaken waarmee ze
moeite hebben. Controleer of de kinderen
de getallenrij tot en met 10 kennen
(kunnen ze tellen?) en of ze weten dat (bij
resultatief tellen) het laatste getal ook de
hoeveelheid weergeeft. Ga ook na of de
kinderen goede 1-1 relaties leggen tussen
de (groepjes) voorwerpen en de getallen.
De kinderen werken waarschijnlijk op
verschillende abstractieniveaus. Houd
hier rekening mee. Werk hierbij met kleine
hoeveelheden fi ches. Laat de kinderen
deze hoeveelheden tellen. Laat ze anders
neerleggen en opnieuw tellen. Neem een
fi che weg. Hoeveel liggen er nu? Leg er een
bij. Hoeveel liggen er nu?
Stap even uit de les
Laat de kinderen verdergaan met hun
werkbladen voor de vingerpoppetjes. Welke
kinderen kunnen al wat laten zien? Kunnen
ze hun poppetjes beschrijven?

12
Leerlijn
blok 1
– Getalrelaties en getalbegrip
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Akoestisch tellen met aanwijzen
– Synchroon tellen
– Cijferherkenning
– Het begrip ‘1 meer en 1 minder’ aanleren
– Het begrip ‘2 meer en 2 minder’ aanleren
– Getalrij tot 6 beheersen
– Aantallen tellen tot 10
Oefenen
N.v.t.
▪ Nieuwe stof
– Cijferherkenning
– Synchroon tellen
– Gelijke aantallen herkennen en markeren
▪ Oefenen
N.v.t.
Materiaal
– Werkschrift 3a1 blz. 6 en 7
– Maatschrift 3 blok 1+2 blz. 6 en 7
– Plusschrift 3 blok 1
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
▪ Fiches, gesloten doosje
les 5 herhalen en oefenen
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Terugtellen
Laat de kinderen terugtellen vanaf 10, vanaf 5, vanaf 8, enzovoort.
2 Resultatief tellen
Laat de kinderen aantallen tellen tot 5. Vraag ze ook om aantallen
voorwerpen te benoemen. Herhaal dit met de cijfers tot 10. Tel met de
kinderen allerlei voorwerpen in de klas, zoals ramen, tafels, stoelen en
posters. Welke kinderen zien de aantallen in één keer? Laat die kinderen
vertellen hoe ze dat doen. Als je aantallen in één keer ziet, weet je sneller
hoeveel voorwerpen er zijn.
Maatschrift
▪ 1 Liedjes
Herhaal nog eens de liedjes Eén twee drie vier, hoedje van papier (les 1)
en Berend Botje ging uit varen (les 3).
Extra liedje:
Heb je wel gehoord van de zeven, de zeven,
Heb je wel gehoord van de zevensprong?
Ze zeggen dat ik niet dansen kan
Ik kan dansen als een edelman
Dat is één
Dat is twee
Dat is drie
Dat is vier
Dat is vijf
Dat is zes
Dat is zeven
▪ 2 Resultatief tellen
Doe 5 fi ches in een gesloten doos. Laat een paar kinderen de fi ches tellen
(doen ze dat handig?). Nu haalt u er 1 fi che uit en doet u het deksel weer
dicht. Hoeveel zijn het er nu? Weten de kinderen het niet, dan gaat de doos
weer open en telt u samen de fi ches. Haal nog een fi che uit de doos en
doe de doos weer dicht. Hoeveel zijn het er nu? Ga zo door tot de doos
leeg is.
▪ 3 Vergelijken
Laat de kinderen in de klas groepjes zoeken van 1, 2, 3, 4, 5. Is zo’n
groepje niet te vinden dan mogen ze zelf zo’n groepje maken van fi ches,
blokjes, knikkers e.d. Laat steeds ‘bewijzen’ dat het een groepje van... is.

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 5 (herhalen en oefenen)
Werkschrift blz. 6 en 7
1 Tekenen de kinderen in groepjes of los?
2 Zeg als de opdracht niet begrepen wordt: teken één
kaasblokje meer.
3 Zeg als de opdracht niet begrepen wordt: teken één
appel minder.
4 Zeg als de opdracht niet begrepen wordt: teken net
zoveel hoedjes.
5 Met potlood een cirkeltje zetten om 3 boterhammen.
Overzien de kinderen de hoeveelheden?
6 Nu 4 partjes appels omcirkelen. Overzien de kinderen
de hoeveelheden?
7 Groepjes van 5. Overzien de kinderen de
hoeveelheden?
8 Twee drinkglazen erbij, dat moet niet moeilijk zijn.
9 De kinderen mogen uiteraard zelf de volgorde van
tekenen bepalen.
10 De kinderen verbinden de aantallen voorwerpen met
de bijbehorende getallen.
Normering
Aantal Onvoldoende Voldoende
Opgave 1 2 < 2 2
Opgave 2 1 0 1
Opgave 3 1 0 1
Opgave 4 1 0 1
Opgave 5 5 < 3 3 - 5
Opgave 6 3 < 2 2 - 3
Opgave 7 3 < 2 2 - 3
Opgave 8 1 < 1 1
Opgave 9 4 < 2 2 - 4
Opgave 10 4 < 2 2 - 4
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
Maatschrift blz. 6 en 7
13
1 Groepjes van 3 herkennen. Hoe tellen de
kinderen?
2 Groepjes van 6 herkennen. Hoe tellen de
kinderen?
3 Vingerbeelden verbinden met gelijke
hoeveelheden.
4 Hoeveelheden stippen verbinden met het juiste
getal.
5 Evenveel tekenen. Hoe tellen de kinderen?
6 Groepjes van 4 markeren.
Normering
Aantal Onvoldoende Voldoende
Opgave 1 2 < 2 2
Opgave 2 1 < 1 1
Opgave 3 6 < 4 4 - 6
Opgave 4 5 < 3 3 - 5
Opgave 5 5 < 3 3 - 5
Opgave 6 4 < 3 3 - 4

14
blok 1
Leerlijn
– Getalrelaties en getalbegrip
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Vingerbeelden t/m 10
– Aantallen combineren met getalsymbolen
– Aantallen in vaste groepjes verdelen
– Aantallen symboliseren door fi ches en
getallen
– Aantallen t/m 10 weergeven en tellen
Oefenen
N.v.t.
▪ Nieuwe stof
– Vingerbeelden t/m 10
– Groepjes t/m 10 herkennen
– Cijferherkenning
▪ Oefenen
N.v.t.
Materiaal
– Leerlingenboek 3a blz. 6 en 7
– Werkschrift 3a1 blz. 8 en 9
– Maatschrift 3 blok 1+2 blz. 8 en 9
– Plusschrift 3 blok 1
– Kopieerbladen 3.4 t/m 3.7 en 3.11 t/m 3.22
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
– Telbare voorwerpen (bekers, fruit, blokjes,
potloden, enz.)
– Fiches (10 per kind)
▪ Doek, kleine voorwerpen
▪ Plastic beker, 6 knikkers
▪ Getalkaarten
les 6 en 7
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Resultatief tellen
Leg in de kring diverse aantallen voorwerpen (maximaal 6 per soort).
Vraag de kinderen ze te tellen per soort. Hoe zouden we de aantallen
op het bord kunnen schrijven? Laat de kinderen met voorstellen komen.
Bijvoorbeeld: een dobbelsteenpatroon, een turfstructuur of 5 fi ches op
een rijtje. Maak op het bord een inventarisatie van het aantal voorwerpen
in de kring. Zet hiervoor eventueel een tabel op het bord waarin u de
verschillende manieren van noteren naast elkaar zet.
2 Aantallen weergeven
Geef de kinderen per tweetal 10 fi ches. De kinderen gaan elkaars
getalbegrip toetsen. Het ene kind steekt een aantal vingers op. Let erop
dat ze steeds eerst de eerste hand volmaken. Het andere kind legt dit
aantal in fi ches neer. Dan wisselen ze van beurt. Dit kan zich een aantal
malen herhalen. Vervolgens doen ze het nog eens, maar nu legt het
kind eerst het aantal fi ches neer. Het andere kind steekt het juiste aantal
vingers op.
Maatschrift
▪ 1 Tellen tot 5
Leg 5 voorwerpen onder een doek. Laat een paar tellen zien wat eronder
ligt en vraag dan: Hoeveel ... liggen er onder de doek? Haal er dan duidelijk
zichtbaar 2 onder de doek vandaan en vraag dan: En hoeveel nu? Haal
dan 4 voorwerpen onder de doek vandaan. Vraag steeds hoe de kinderen
hebben geteld. Begin dan met 1 voorwerp en doe er steeds een aantal bij
(tot 5). Vraag steeds hoe de kinderen hebben geteld.
▪ 2 Getallen horen
Laat in een hardplastic beker achter elkaar duidelijk hoorbaar 6 knikkers
vallen. Dan vraagt u: Hoeveel knikkers zitten er in de beker? Daarna kijkt u
samen of het klopt. Doe dit nog eens met wisselende aantallen tot 6. Hoe
tellen de kinderen? Zien ze bij 2 of 3 knikkers zonder tellen al hoeveel het
er zijn?
▪ 3 Herkennen van cijfers
Houd kaartjes omhoog met duidelijk met viltstift geschreven cijfers
tot 6 en laat de kinderen het cijfer noemen. Daarna mag een kind de
kaartjes van 1 naar 6 omhooghouden waarbij de andere kinderen het
cijfer noemen. Herhaal dit met nog 2 kinderen. Is er al een kind die het
aandurft om van 6 naar 1 omhoog te houden?

Alles telt Handleiding 3
Waar gaat deze les over?
In deze les leren de kinderen hoe je aantallen (handig) kunt tellen en welk getal dan bij een
bepaalde hoeveelheid hoort. Hiervoor worden getalkaarten en fl itskaarten ingezet.
Bij het ‘handig tellen’ kunnen de kinderen ook gebruik maken van structuren van 5 die
gemakkelijk in een keer te zien zijn. In dit geval gaat het om de turfstructuur (IIII, met een
rondje er omheen in afwijking van IIII met een schuine streep) en om fi ches die in een rijtje
van 5 worden neergelegd als voorloper op de vijfstructuur op kralenketting en rekenrek.
Voorbereiding: Maak voor ieder kind een setje fl itskaarten 1 tot en met 10 met behulp van
kopieerbladen 3.4 t/m 3.7. Knip de kaarten uit, vouw ze dubbel en plak de helften tegen
elkaar.
Maak ook telboekjes met behulp van de kopieerbladen 3.11 t/m 3.22. Kopieer deze bladen
dubbelzijdig. Na het kopiëren knipt u de bladzijden los en niet u ze, met een voorblad, aan
elkaar. Ieder kind krijgt zo zijn eigen telboekje.
Taal en rekenen
Taaltip
Kijk naar de illustratie bij leerlingenboek blz. 6 opgave 1 en stel de volgende vragen:
Wat zie je allemaal?
Welke dingen hebben wij wel of niet op de speelplaats?
Welke dingen kun je tellen? (laat de kinderen deze dingen tellen, doen ze het handig?)
Welke dingen kun je niet tellen?
Noem eens een heel groot ding? En een heel klein ding?
Noem eens een rond ding?
Rekenwoorden
Turven, aantal, cijfer, hoeveel, evenveel.
Lastige woorden
Flitskaart, pauze, springtouw, herkennen, knoopsgat, erbij zoeken, bij elkaar zoeken,
verjaardagskaart, vastmaken.
15

16
Lesverloop van les 6
C 1 in de pauze.
Blok 1 Les 6 en 7
Aantallen tellen en koppelen aan aantallen rondjes, (turf-)streepjes en getallen
Leg als voorbereiding op deze opgave allerlei voorwerpen in de kring (maximaal 5 per soort).
Tel ze samen in de kring. Laat de aantallen weergeven met behulp van fi ches en vraag welke
fl itskaart (getalkant) erbij hoort. Maak op het bord een lijst van voorwerpen met daarachter
de aantallen op verschillende manieren: als cijfer, met turfstreepjes en met fi ches (in de
vijfstructuur). U richt de aandacht daarna op het leerlingenboek. Bekijk samen met de
kinderen de illustratie en stel enkele vragen: Wat doen jullie in de pauze? Wat doen de kinderen
in het boek? Hoeveel kinderen zitten te eten? Hoeveel kinderen eten een appel? Hoeveel kinderen
zijn er aan het spelen? Hoeveel jongens en meisjes zitten er op de bank? Zie je groepjes? Van
hoeveel kinderen zie je groepjes? Wie weet hoeveel meisjes er totaal zijn? Hoeveel jongens zijn er in
totaal? Hoeveel kinderen zijn er? Het tellen kan gebeuren met aanwijzen. Leg voor ieder kind
dat geteld wordt een fi che neer. Doe een groepje van 5 voor en teken dit na op het bord. Vraag
ze groepjes van 5 aan te geven met vingerbeelden (een hand). Laat de kinderen daarna voor
elkaar zulke vragen bedenken.
C 2 tel op je vingers.
Aantallen tellen en koppelen aan vingerbeelden
Doe de vingerbeelden voor en zeg het getal erbij. Denk eraan: als leerkracht bent u bij het
voordoen spiegelbeeldig bezig ten opzichte van de kinderen! Zeg dan bij elk vingerbeeld in
het boek het juiste getal of laat de kinderen er een getalkaartje op leggen.
C 3 hoeveel? denk aan 5.
Aantallen tellen
Deze opgave lijkt op opgave 1. In dit geval gaat het om de getallen 6 tot en met 10.
C 4 hoeveel?
Aantallen tellen
Aanleiding tot telsituaties uit de omgeving van het kind. Tel tot 5 en dan verder tot 10. Vraag:
Hoeveel knopen zie je? Hoeveel ballen tel je? U bespreekt de verschillende manieren waarop de
aantallen kunnen worden weergegeven. De kinderen leggen steeds het aantal fi ches op hun
tafel. Laat een kind het aantal op het bord tekenen als een aantal rondjes in de vijfstructuur.
Laat een ander kind het aantal turven op het bord. Bespreek het turven als manier om
aantallen weer te geven. Wat doe je dan precies? Waarom kan het handig zijn?
Wie ziet dat er 5 fi etsen staan die je meteen als 5 herkent? Wie weet dat als je 5 knoopsgaten hebt,
er ook 5 knopen bij horen?
C 5 zoek bij elkaar.
Aantallen tellen en koppelen aan aantallen fi ches en getallen
De kinderen zelf laten bedenken welke combinaties van voorwerpen, hoeveelheidgetal en fi ches er
mogelijk zijn: bijvoorbeeld 9 peren, het getal 9 en 9 fi ches.

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 7 (zelfstandig werken)
Werkschrift blz. 8 en 9
1 De kinderen omcirkelen de voorwerpen die bij elkaar horen, zodat er
duidelijk groepjes ontstaan. Daarna tellen ze het aantal voorwerpen in
een groepje en verbinden het met het juiste cijfer in de getallenrij.
2 Herinner de kinderen bij deze opgave nog eens aan opgave 3 en 5 in het
leerlingenboek. Hier doen ze hetzelfde. Nu mogen ze in het werkschrift
werken.
3 De kinderen maken hier groepjes door steeds het desbetreff ende aantal
fi ches te omcirkelen.
4 De kinderen geven de getallen weer als een hoeveelheid fi ches. Ze
tekenen de fi ches in de vakken. Let op de manier waarop ze dat doen.
Tekenen ze de rondjes als vijfstructuur, of gewoon willekeurig?
5 Vergelijkbaar met opgave 1.
6 Vergelijkbaar met opgave 2.
▪
▪
▪
▪
▪
Maatschrift blz. 8 en 9
1 Besteed aandacht aan de relatie tussen vingers en cijfersymbolen.
Laat kinderen op hun vingers tellen tot een bepaald getal. Hoe doen
ze dit? Laat ze het aan elkaar tonen. Resultaat is belangrijker dan
welke vingers ze gebruiken en in welke volgorde. Motorisch gezien is 4
met daarin de duim erg moeilijk.
2 Hoeveelheden kleuren die het getal en het vingerbeeld aangeven.
3 Groepjes van 7 herkennen. Hoe tellen de kinderen?
4 Groepjes van 9 herkennen. Gebruiken ze de 5 als steunpunt?
5 Spelenderwijs kan al wat aandacht besteed worden aan hoeveel de
hele groep is, hoeveel streep je door, hoeveel zijn er over?
Afronding
Vraag welke opgaven de kinderen nog moeilijk vonden. Besteed daar dan
extra aandacht aan. Let vooral op hoe de kinderen tellen. Beginnen ze
bijvoorbeeld opnieuw terwijl ze best verder hadden kunnen tellen? Tellen
ze synchroon? Begrijpen ze dat het laatste getal ook de hoeveelheid
aangeeft? Naar aanleiding van opgave 5 in het maatschrift kunt u wat
objecten op het bord tekenen en spelenderwijs al wat aandacht besteden
aan hoeveel de hele groep is, hoeveel je doorstreept en hoeveel er over
zijn. Benoem dit als leerkracht.
17
Observatie en extra hulp
Teken voor de zwakkere rekenaars een
aantal rondjes op een groot vel papier of
op het bord. Laat de kinderen groepen van
5, 6, 7, 8 en 9 rondjes omcirkelen. Met de
kinderen die nog niet zo’n soepele (schrijf-)
motoriek hebben, kunt u de volgende
oefening doen:
Teken op een vel papier een grote cirkel.
Laat het kind met de vlakke hand een bal,
bijvoorbeeld een tennisbal, langs de cirkel
rollen. Herhaal dit met steeds kleinere
cirkels.
Stap even uit de les
De kinderen beginnen met het werken
aan hun telboek. U hebt dit telboek vooraf
in elkaar gezet. Deel het uit en licht de
bedoeling even toe.

18
Leerlijn
blok 1
– Getalrelaties en getalbegrip
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Buurgetallen
– Aantallen symboliseren door fi ches en
door een getal
– Tellen t/m 10
Oefenen
– N.v.t.
▪ Nieuwe stof
– De hoeveelheid van 7
– Meer, minder, evenveel
– Tellen t/m 10
▪ Oefenen
– N.v.t.
Materiaal
– Leerlingenboek 3a blz. 8 en 9
– Werkschrift 3a1 blz. 10 en 11
– Maatschrift 3 blok 1+2 blz. 10 en 11
– Plusschrift 3 blok 1
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
– Flitskaarten (set per kind)
– Telbare voorwerpen
– Fiches
▪ Pionnen
les 8 en 9
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Resultatief tellen met flitskaarten
Deel de setjes fl itskaarten uit. Leg in de kring verschillende voorwerpen
in diverse aantallen bij elkaar (maximaal 6 per soort). Vraag de kinderen
om de voorwerpen per soort te tellen. Laat hen het aantal noemen en er
vervolgens de goede kaart (getalkant) bij zoeken.
2 Getalherkenning
Verdeel diverse setjes fl itskaarten van 1 tot en met 6 onder de kinderen.
Elk kind krijgt een kaart. U stelt vragen. De kinderen die de juiste kaart
hebben gaan staan of steken hun kaart in de lucht. Het gaat hier om
de getalkant. Stel bijvoorbeeld vragen als: Wie heeft 6? Herhaal dit met
andere getallen.
Wie heeft het getal dat komt voor de 3? Bij deze vraag kunnen kinderen
met het getal 1 ook opstaan. Bespreek samen even of dat terecht is (ja)
en of we dit bij vervolgvragen ook bedoelen. Herhaal dit met andere
getallen. Wie komt na 4? Herhaal dit met andere getallen. Wie zit tussen
4 en 6? Herhaal dit met andere getallen. Wanneer de kinderen dit goed
beheersen, kunt u deze opgave uitbreiden. Deel daarvoor de kaarten 1 tot
en met 10 uit.
Maatschrift
▪ 1 Resultatief tellen met flitskaarten
Voor kinderen die in het maatschrift werken kunt u een vergelijkbare
activiteit doen als hierboven maar met niet meer dan 5 kaartjes. Deel
de setjes met maar 5 fl itskaarten uit. Leg in de kring verschillende
voorwerpen in diverse aantallen bij elkaar (maximaal 5 per soort).Vraag
de kinderen om de voorwerpen per soort te tellen. Laat hen het aantal
noemen en er vervolgens de goede kaart (getalkant) bij zoeken.
▪ 2 Getalherkenning
Ook hier een vergelijkbare opdracht maar met 5 kaarten. Verdeel diverse
setjes fl itskaarten van 1 tot en met 6 onder de kinderen. Elk kind krijgt
een kaart. U stelt vragen. De kinderen die de juiste kaart hebben, staan
op of steken hun kaart in de lucht. Het gaat hier om de getalkant. Stel
bijvoorbeeld vragen als:
Wie heeft 5? Herhaal dit met andere getallen.
Wie heeft het getal dat komt voor de 3? Bij deze vraag kunnen kinderen met
1 ook opstaan. Bespreek of dit terecht is. Herhaal dit met andere getallen.
Wie komt na 4? Wie zit tussen 2 en 4? Herhaal dit met andere getallen.

Alles telt Handleiding 3
Waar gaat deze les over?
In deze les wordt gebuik gemaakt van een plaat waarop een aantal kinderen in een huiskamer
staan of zitten. Er wordt verder geoefend met tellen tot 10 en het bepalen van aantallen. Die
kunnen met fi ches of met getallen worden weergegeven. Hierbij komen begrippen als genoeg,
te veel, te weinig, wat moet er nog bij, wat moet er nog af aan de orde.
Taal en rekenen
Taaltip
In opgave 1, 2 en 3 van het leerlingenboek komen begrippen voor als: genoeg, teveel, te
weinig, wat moet er nog bij, wat moet er nog af. Een leuk spel om deze begrippen te laten
beleven is de stoelendans. Zet 8 stoelen in een kring en laat 7 kinderen een rondje lopen op
muziek. Als de muziek stopt zoekt ieder kind een stoel. Lukt dat? (Ja, want er is een stoel
teveel of, ja, want er zijn genoeg stoelen.) Doe hetzelfde nog een keer, maar nu met een stoel
minder (of dit keer doet de juf ook mee.) Lukt dat nu ook nog? (Ja, want er zijn genoeg stoelen
of, ja, want er zijn evenveel stoelen als mensen.)
Doe de stoelendans nu met een stoel minder. Nu wordt het spannend! Als de muziek stopt
is er één kind het haasje. Wat is er nu aan de hand? (Er zijn teveel mensen of er zijn te weinig
stoelen of er zijn niet genoeg stoelen.) Het spelletje kan verder worden gespeeld met steeds
minder stoelen waarbij u telkens laat verwoorden wat er aan de hand is.
Rekenwoorden
– Genoeg
– Te veel
– Te weinig
– Evenveel
– Meer dan
– Minder
Lastige woorden
– Wat moet er nog bij
– Wat moet er nog af
19

20
Lesverloop van les 8
C 4 zijn er genoeg?
Blok 1 Les 8 en 9
C 1 hoeveel kinderen?
Aantallen tellen en koppelen aan getallen
In deze les komen begrippen voor als genoeg, te veel of te weinig. Zie ook de taaltip waar
een spel wordt aangegeven waarin deze begrippen spelenderwijs worden aangeleerd en
geoefend. Denk ook aan het verband met de begrippen meer/minder en evenveel: Ik heb
genoeg (gegeten), ik hoef niet meer. Zo is het wel genoeg, het kan heus wel wat minder. Nu
is het evenveel, genoeg geteld. Vraag de kinderen een situatie te bedenken waarbij iemand
(vader, moeder, juf of meester) dat zegt. Bekijk de illustratie samen met de kinderen. Laat hen
vertellen wat ze zien. Stel daarbij eventueel een aantal vragen: Hoeveel kinderen zie je? Hoeveel
stoelen zie je?
Tel ook andere dingen in de huiskamer. Lok het vergelijken van aantallen uit door vragen als:
Zijn er genoeg stoelen voor alle kinderen? En genoeg voor 7 kinderen? Zijn er ook genoeg haakjes
voor 7 jassen? Zijn er evenveel vorken als messen? Heb ik te weinig borden voor 7 mensen? Laat de
kinderen daarna in de klas rondkijken. Zien ze dingen die met 7 te maken hebben? Attendeer
ze erop dat een week 7 dagen telt. Wie van de kinderen kan de dagen van de week in de
goede volgorde noemen?
C 2 genoeg, te veel of te weinig?
Aantallen tellen en koppelen aan getallen
Voor een beter begrip van deze termen zie taaltip. Deze opgave slaat terug op het aantal
7 in de illustratie van opgave 1. Het is de bedoeling dat de kinderen de voorwerpen tellen
en het aantal benoemen. Werken ze vanuit de vijfstructuur? Richt de aandacht daarna
op de voorwerpen die zijn afgebeeld. De kinderen noemen nu zelf de juiste getallen bij de
voorwerpen.
C 3 juf eet mee.
Aantallen tellen en koppelen aan getallen
Bekijk de tekening samen met de kinderen. Vertel hun dat de kinderen bezoek hebben
gekregen. Weten de kinderen wie zij is? Stel daarna gericht enkele vragen:
Mag zij blijven? Waarom denk je dat? Zijn er nog steeds genoeg stoelen? Staan er genoeg, te weinig
of te veel bordjes, lepels, messen en vorken op tafel? De nieuwe jongen brengt zelf van alles één
mee: is dat nodig? Attendeer de kinderen op het begrip één meer. Vraag wat er gebeurt als er
nog iemand komt. Laat ze de getallen 7, 8 en 9 opzoeken op de getallenlijn. Vergelijk dit ook
met 4, 5 en 6 en met 6, 7 en 8. Eén meer is het belangrijkste kenmerk van de getallenrij. Wijs
de kinderen daarop. Gebruik fi ches om de aantallen weer te geven. Leg ze in de vijfstructuur.
Aantallen tellen en hoeveelheden koppelen aan getallen
Bij deze opgave gaan de kinderen na of er voldoende voorwerpen zijn voor alle personen.
Bevraag alle voorwerpen die zijn afgebeeld. Zijn er genoeg? Hoeveel moeten er nog bij? Hoeveel
over? Deze opgave is een voorbereiding op opgave 3 in het werkschrift.

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 9 (zelfstandig werken)
Werkschrift blz. 10 en 11
1 Opgaven als deze hebben de kinderen al vaker gemaakt. Laat een van de
kinderen eventueel kort uitleggen wat er bij deze opgave moet gebeuren.
Wijs de kinderen op de vijfstructuur bij het kleuren van de fi ches.
2 Bij deze opgave omcirkelen de kinderen groepjes van 7 puzzelstukken. Let
op de manier waarop ze de groepjes maken. Tellen ze door, of werken ze
vanuit de vijfstructuur?
3 De kinderen tellen de voorwerpen en gaan na of er genoeg zijn voor
de 8 kinderen. Laat hen elk aantal eventueel met fi ches leggen in de
vijfstructuur. Leg uit hoe de kinderen hun antwoord geven. Ze kleuren het
vakje ‘ja’ of het vakje ‘nee’. Begrijpen de kinderen de betekenis van de
term ‘genoeg’? Bespreek eventueel hoeveel van elk voorwerp er nog bij
moeten of hoeveel er over zijn.
4 De kinderen zoeken bij elkaar wat bij elkaar hoort. Overzien ze de
hoeveelheden? Hoe tellen ze?
5 Groepjes van 6 die op verschillende manieren gevormd kunnen worden.
6 Twee erbij tekenen kan niet moeilijk zijn.
7 Wat doen de kinderen? Eerst 2 paddestoelen doorstrepen en de rest
overtekenen? Of bepalen ze eerst dat ze er 7 moeten tekenen?
▪
▪
▪
▪
▪
Maatschrift blz.10 en 11
1 Eerst veel tellen. Geef de kinderen de kans te ontdekken dat er veel
dingen 7 keer afgebeeld zijn. Houd een gesprekje over wat er hier
aan de hand is. Is er een feestje? Is het een kindertehuis? Blijven er
stoelen over? Hoeveel stoelen blijven er leeg? Zijn er genoeg haakjes
voor de jassen? Kan iedereen een kaars bij z’n bord krijgen? Er komen
zes kinderen eten. Is er dan genoeg plaats? Is er voor teveel mensen
of te weinig mensen gedekt? Laat leerlingen pionnen bij iedere stoel
plaatsen. Varieer met 5, 6 en 7 en onderzoek met de leerlingen de
begrippen genoeg (Let op: genoeg is evenveel óf meer dan wat nodig
is!), te veel en te weinig.
2 De kinderen mogen een voor een omcirkelen. Wanneer kinderen
echter groepjes kunnen omcirkelen mag dit ook.
3 Het juiste getal bij de aangegeven hoeveelheid zoeken.
4 Hoeveelheden vergelijken.
5 Gelijke hoeveelheden met elkaar verbinden.
Afronding
Laat enkele kinderen vertellen wat ze hebben gedaan en hoe ze het
hebben gedaan. Probeer met name de wijze van tellen inzichtelijk
te maken. Dit kan anderen helpen effi ciënt te leren tellen. Bespreek
naar aanleiding van opgave 3 (werkschrift) en opgave 4 (maatschrift)
nogmaals wat genoeg, te weinig en te veel is. Zien de kinderen dat dit
relatieve begrippen zijn?
21
Observatie en extra hulp
Let op de zwakkere rekenaars. Laat hen
eventueel de situaties en aantallen leggen
met fi ches en ze daarna tellen. Observeer
hoe goed ze groepjes kunnen omcirkelen
en hoe ze tot groepsvorming komen.
Tellen ze steeds weer van voren af aan of
tellen ze gestructureerd met groepjes van
3, 4 of 5? Kinderen die hier moeite mee
hebben, kunnen fi ches leggen of fi ches
tellen die al gestructureerd zijn neergelegd
(bijvoorbeeld in groepjes van 3).
Stap even uit de les
In deze les staat het getal 7 centraal zoals
ook in het sprookje van Sneeuwwitje en
de zeven dwergen. Het sprookje is voor
het eerst gepubliceerd rond 1820 door de
gebroeders Grimm, maar het verhaal is
veel ouder. Hoewel dat verhaal voor ons
ouderen een klassieker is, is dat niet meer
het geval voor ieder kind. In ieder geval is
dit een mooie gelegenheid dit verhaal te
vertellen of voor te lezen.

22
Leerlijn
blok 1
– Getalrelaties en getalbegrip
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Buurgetallen
– Hoeveelheden koppelen aan
(hoeveelheids-)getallen
– Hoeveelheden symboliseren door rondjes,
fi ches
– Begrippen genoeg, te weinig, te veel, meer,
minder oefenen
Oefenen
– N.v.t.
▪ Nieuwe stof
– Hoeveelheden koppelen aan
(hoeveelheids-)getallen
– Groepjes van 5, 6, 7, 8 en 9 markeren
– Vingerbeelden koppelen aan getallen en
hoeveelheden
▪ Oefenen
– N.v.t.
Materiaal
– Werkschrift 3a1 blz. 12 en 13
– Maatschrift 3 blok 1+2 blz. 12 en 13
– Plusschrift 3 blok 1
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
– Fiches
▪ Getalkaarten
▪ Flitskaarten
▪ Telbare voorwerpen
les 10 herhalen en oefenen
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Hoe oud?
Stel vragen over de leeftijden van de kinderen. Laat de kinderen een
vinger opsteken. Wie is er 6? Wie is er 7? Vervolgens stelt u de volgende
vragen:
Hoeveel kinderen zijn er 6? Hoeveel kinderen zijn er 7? Zijn er meer kinderen
van 6, of meer van 7? Wie kan mij vertellen hoe oud z’n broertje of zusje is?
2 Aantallen weergeven (herhaling)
Geef de kinderen per tweetal 10 fi ches. De kinderen gaan elkaars
getalbegrip toetsen. Het ene kind steekt een aantal vingers op. Let erop
dat ze steeds de eerste hand volmaken. Het andere kind legt dit aantal
in fi ches. Dan wisselen ze van beurt. Dit kan zich een aantal malen
herhalen. Vervolgens doen ze het nog eens, maar nu leggen ze eerst een
aantal fi ches neer. Het andere kind steekt het juiste aantal vingers op.
Maatschrift
▪ 1 Herkennen van cijfers (herhaling)
Houd kaartjes omhoog met duidelijk met viltstift geschreven cijfers
tot 6 en laat het cijfer noemen. Daarna mag een kind de kaartjes
omhooghouden (maar dan van 1 naar 6), waarbij de kinderen het
cijfer noemen. Herhaal dit met nog 2 kinderen. Is er al een kind die het
aandurft om van 6 naar 1 omhoog te houden?
▪ 2 Resultatief tellen met flitskaarten (herhaling)
Deel de setjes met 5 fl itskaarten uit. Leg in de kring verschillende
voorwerpen in diverse aantallen bij elkaar (maximaal 5 per soort). Vraag
de kinderen om de voorwerpen per soort te tellen. Laat hen het aantal
noemen en er vervolgens de goede kaart (getalkant) bij zoeken.
▪ 3 Zingen
Zing nog eens het liedje:
Heb je wel gehoord van de zeven, de zeven,
Heb je wel gehoord van de zevensprong....

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 10 (herhalen en oefenen)
Werkschrift blz. 12 en 13
1 De kinderen tellen de aantallen voorwerpen en
maken de verzameling vast aan het juiste getal.
2 Vraag de kinderen wie van hen de bedoeling van
deze opgave kan uitleggen. Ze hebben een dergelijke
opgave al eerder gemaakt.
3 Bij deze opgave maken de kinderen groepjes door de
fi ches te omcirkelen.
4 Bij deze opgave maken de kinderen groepjes door de
fi ches te omcirkelen.
5 Is het alleen maar tellen of maken de kinderen
gebruik van te overziene groepjes (2, 4, 6, 8 of 4, 8 of
zelfs 5, 3)?
6 Ook hier kan gestructureerd geteld worden.
7 Een opgave als deze hebben de kinderen al eerder
gemaakt. Laat één van hen eventueel uitleggen wat
de bedoeling is en vul het aan.
8 Een dergelijke opgave hebben de kinderen al eerder
gemaakt.
Normering
Aantal Onvoldoende Voldoende
Opgave 1 4

24 blok 1
Leerlijn
– Getalrelaties en getalbegrip
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Structurerend resultatief tellen tot 10 (met
behulp van de vijfstructuur)
– Vingerbeelden als getalsymbolen
herkennen
– Eierdoosmodel
Oefenen
– Groepjes van 5 samenvoegen tot 10
– Groepjes van 10 herkennen
▪ Nieuwe stof
– De eerste optellingen
▪ Oefenen
– Vingerbeelden koppelen aan hoeveelheden
– Vingerbeelden koppelen aan getallen
– Groepjes van 5 herkennen
Materiaal
– Leerlingenboek 3a blz. 10 en 11
– Werkschrift 3a1 blz. 14 en 15
– Maatschrift 3 blok 1 + 2 blz. 14 en 15
– Plusschrift 3 blok 1
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
▪ Fiches (10 per kind), A4tjes
– Vingerpoppetjes
– Getalkaartjes t/m 10 (setje per kind)
– Prentenboek Rupsje Nooitgenoeg
– Telboekje (les 6-7)
– Plaatjes van fruit
les 11 en 12
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Akoestisch tellen
Herhaal het akoestisch tellen tot 12. Wie kan nog verder tellen?
Herhaal het akoestisch terugtellen van 12 naar 0. Laat de kinderen
vervolgens ook eens op een willekeurig punt beginnen met door- of
terugtellen.
2 Versje
Naar bed, naar bed, zei Duimelot
Eerst nog wat eten, zei Likkepot
Waar zal ik het halen? vroeg Lange Jan
Uit grootmoeders kastje, zei Ringeling
Dat zal ik verklappen, zei ’t Kleine Ding
Stel vragen als: Hoeveel namen heb ik genoemd? Hoeveel Duimelotten heb
je? En hoeveel Likkepotten? Ook is het leuk om even naar de namen te
kijken. Waarom heet die vinger ringeling? (ringvinger).
Maatschrift
▪ 1 Akoestisch tellen
Herhaal het akoestisch tellen tot 10. Laat een kind rondlopen en bij elke
stap een telwoord zeggen. Bij 10 wordt een nieuw kind aangetikt die
verder loopt en terug telt.
▪ 2 Bloemen plukken (naar een idee van Fenna van Nes)
Geef nu ieder kind 10 fi ches en een A4tje. De kinderen leggen de fi ches
verspreid over het A4tje neer. Dit A4tje is een weiland waarin 10 bloemen
bloeien. Vraag eerst aan de kinderen hoeveel bloemen er bloeien. Nu mag
het eerste kind zeggen hoeveel bloemen er geplukt gaan worden. Om de
beurt net zo lang tot het tuintje leeg is. Tellen de kinderen een groepje van
2 of 3 nog één voor één of pakken ze er 2 of 3 tegelijk? Stel er staan nog
2 bloemen en er moeten er 3 worden geplukt. Zeggen de kinderen dan:
Dat kan niet? Of zelfs: één te kort? Herhaal dit nog een keer.

Alles telt Handleiding 3
Waar gaat deze les over?
In deze les worden de vingerpoppetjes die gedurende les 1 t/m 10 gemaakt zijn, gebruikt om
getalbeelden te vormen. Een cruciale leerervaring is dat je veel sneller telt als je met gelijke
groepjes telt. In dit geval met 5 tegelijk. De vijfstructuur van onze handen is daarbij een
geweldige hulp.
Taal en rekenen
Taaltip
In het werkschrift wordt in opgave 3 de opdracht gegeven: kleur het aantal. In dit geval
betekent het hetzelfde als groepje. Maar als u aan de kinderen opdraagt: Kleur een aantal van
deze ballonnen, dan is het aantal niet bekend. Let u dus bij het geven van de opdracht op of
de opdracht goed is begrepen door ieder kind, bijvoorbeeld door te vragen: Hoeveel moet je er
nu kleuren?
Rekenwoorden
– Aantal
– Tellen
Lastige woorden
– Gebeuren
– Vastmaken
– Steeds
25

26
Lesverloop van les 11
Blok 1 Les 11 en 12
C 1 twee handen om te tellen.
Twee groepen van 5 zijn samen 10; 10 als dubbele van 5
Laat de kinderen even vrij spelen met de vingerpoppen. Lees daarna het versje op blz.10
in het leerlingenboek voor. Bekijk met de kinderen de eigen vingerpoppetjes. Hebben we
allemaal tien vingerpoppetjes? Vergelijk de eigen poppetjes met die in het boek. Zie je verschillen
met de poppetjes in het boek? Welke verschillen? Is er ook een verschil in aantal? Waar zijn meer
poppetjes? Op je eigen vingers of in het boek? Laat de kinderen naar de poppetjes van anderen
kijken. Hoeveel poppetjes heeft je buurman of buurvrouw? Stel ook vragen als: Hoeveel poppetjes
heb je aan iedere hand? Hoeveel poppetjes heb je aan twee handen samen? Hoeveel groepjes van
5 vingers heeft ieder mens?
C 2 wat gebeurt er?
Twee groepen van 5 zijn samen 10; 10 als dubbel 5
Bespreek de praatplaat met de kinderen. Wat zie je op de plaat? Hoe vinden de kinderen het
op de wip? Hoeveel kinderen zitten er op de eerste wip? Hoe weet je dat zo snel? Waarom hebben
de kinderen zoveel plezier denk je? Hoe is dat op de tweede wip? Hoeveel kinderen zitten er op de
tweede wip? Hoe heb je die geteld? Als de kinderen het aantal kinderen op de eerste wip tellen,
let er dan op of er wordt doorgeteld naar 10 of dat het aantal wordt geteld als 10 is 5 plus 5.
Benadruk de laatste oplossing: 2 groepen van 5. Zo kom je dus ook op 10 uit. Stel dan nog de
volgende vragen: Waarom kijken de kinderen op de tweede wip zo sip? Wat moet er gebeuren om
ze weer vrolijk te laten kijken? Oefen de verdubbeling nog eens met fi ches:
Leg 1 fi che neer en nog 1 ernaast. Hoeveel fi ches?
Leg 2 fi ches neer en nog 2 ernaast. Hoeveel fi ches?
Leg 3 fi ches neer en nog 3 ernaast. Hoeveel fi ches?
Leg 5 fi ches neer en nog 5 ernaast. Hoeveel fi ches?
Vergelijk dit steeds met kinderen op de wip, zoals in het eerste plaatje.
C 3 welk getal hoort erbij?
Getalkaartjes koppelen aan verschillende fi chespatronen en vingerbeelden
Zelfstandig leggen de kinderen getalkaartjes bij de bijbehorende vingerbeelden en
fi chespatronen. Bij de nabespreking gaat u na of de kinderen bij het tellen de vijfstructuur
hebben gebruikt.
C 4 hoeveel eieren?
Getalkaartjes koppelen aan eierdoosmodellen
De 5 wordt nu erg benadrukt door het eierdoosmodel. Let u erop dat de kinderen niet meer
eerst één voor één tot 5 tellen maar direct bij 5 beginnen en dan doortellen.
C 5 welk getal is het?
Getalkaartjes koppelen aan fi chespatronen, eierdoosmodellen en vingerbeelden
Zelfstandig leggen de kinderen getalkaartjes bij de bijbehorende vingerbeelden,
eierdoosmodellen en fi chespatronen. Bij de nabespreking gaat u na of de kinderen bij het
tellen de vijfstructuur hebben gebruikt.

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 12 (zelfstandig werken)
Werkschrift blz. 14 en 15—
1 Vingerbeelden worden verbonden met rondjes die geordend zijn volgens
de vijfstructuur van het eierdoosmodel.
2 Idem als opgave 1.
3 Eieren kleuren waarbij we verwachten dat de kinderen de vijfstructuur
gebruiken. Ook kunnen de kinderen met ‘dubbelen’ werken. Kennen de
kinderen het begrip ‘aantal’?
4 Bespreek met de kinderen hoe ze dit gaan aanpakken. Ze kleuren
2 groepen van 5 ballonnen (met twee verschillende kleuren). Begrijpen de
kinderen wat ‘maak dan groepjes van 10’ betekent? Er worden 10 lijntjes
van een ballon naar een hand getrokken.
5 Idem als opgave 4. Maar nu moet een groep van 10 (met 2 verschillend
gekleurde groepjes van 5) omcirkeld worden. De vijfstructuur ontbreekt en
daardoor is deze opgave iets moeilijker dan opgave 5.
6 Idem als opgave 5. Nu is de vijfstructuur heel duidelijk, doordat er
verschillende soorten ballen te zien zijn in aantallen van 5.
7 Alleen de vingers en de tenen voldoen aan het criterium.
▪
▪
▪
▪
▪
▪
Maatschrift blz. 14 en 15—
1 Laat kinderen eventueel zelf met een balans werken. Hoe kun je 10
kinderen over de wip verdelen?
2 Vingerbeelden van 1 t/m 10 koppelen aan hoeveelheden.
3 Vingerbeelden van 1 t/m 10 koppelen aan getallen.
4 Vingerbeelden (door elkaar) vertalen in hoeveelheden.
5 Vingerbeelden, hoeveelheden en getallen koppelen.
6 Groepjes van 5 markeren.
Afronding
Laat 3 kinderen met hun vingerpoppen voor de klas komen. Hoeveel
poppen zijn er nu? Hoe kun je die tellen? Hoeveel groepjes van 5 poppen
zijn er? Kijk vervolgens nog eens naar opgave 2 op blz. 10 in het
leerlingenboek. Wijs de kinderen nog eens op de bovenste wip en stel de
volgende vraag: Wat gebeurt er als er aan de ene kant van de wip 5 kinderen
uit groep 8 zitten en aan de andere kant 5 kinderen uit groep 3? Waardoor
komt dat? Er zitten toch aan beide kanten evenveel kinderen?
Bij maatschrift opgave 1 kunt u met de kinderen nagaan hoe 10 kinderen
over de wip verdeeld kunnen worden. Eerst willekeurig, daarna
systematisch. Bij opgave 5 en 6 in het werkschrift en opgave 6 in het
maatschrift gaat u in op de vijfstructuur. Bij welke opgave (onderdeel) is dat
gemakkelijk te zien? Hoe komt dat?
Observatie en extra hulp
27
Observeer de kinderen tijdens hun werk.
Bekijk of ze de opgaven gestructureerd
aanpakken.
Stimuleer bij het tellen het gebruik van
de vijfstructuur. Laat de kinderen die
moeite hebben met de gestructureerde
aanpak nog eens enkele verschillende
hoeveelheden leggen met tussen de 5 en
de 10 voorwerpen. Bijvoorbeeld: 5 plus 1,
5 plus 2, enzovoort.
Stap even uit de les
Lees het boek ‘Rupsje Nooitgenoeg’
van Eric Carle voor. Hoewel het rupsje
maar tot 5 telt is het gemakkelijk uit
te breiden tot 10. Uiteraard kunnen de
kinderen hun telboek gebruiken en hardop
meetellen. Omdat het rupsje elke dag
een volgend aantal dingen eet, komen
ook de dagen van de week aan de orde
waarbij doorgegaan wordt na 7 (zondag)
met 8 (maandag), 9 (dinsdag) en 10
(woensdag). Ook met het fruit dat het
rupsje eet kan gewerkt worden. Hang
aan een waslijn in de klas de getallen
met eronder hetzelfde aantal plaatjes van
het fruit van die dag. Bijvoorbeeld: 7 met
daaronder 7 plaatjes van een appel (onder
elkaar). Zo ontstaat een echte grafi ek.

28 blok 1
Leerlijn
– Getalrelaties en getalbegrip
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Dobbelsteenpatronen leren herkennen
– Tussen twee opvolgende even of oneven
getallen het tussenliggende getal invullen
– Eierdoosmodel
Oefenen
– Van rondjes naar getalsymbolen
– Groepjes van 10 maken
– Aanvullen tot 10
▪ Nieuwe stof
– Ogen bepalen op een dobbelsteen
– Optellen van dobbelsteenworpen
– Hoeveelheden bepalen met behulp van het
eierdoosmodel
▪ Oefenen
– De telrij tot 10
Materiaal
– Leerlingenboek 3a blz. 12 en 13
– Werkschrift 3a1 blz. 16 en 17
– Maatschrift 3 blok 1 + 2 blz. 16 en 17
– Plusschrift 3 blok 1
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
– Blokken (rechthoekig)
▪ 10 plastic bekertjes
▪ Fiches
▪ Permanent viltstift (of etiketten)
– Dobbelsteen (per tweetal)
– Pionnen (2 per tweetal)
les 13 en 14
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Groeperen
Zet 27 rondjes kriskras op het bord. Laat een van de kinderen voor de
klas komen en geef het de volgende opgave. Zet een kring om een groepje
van 5. Kan dat nog een keer? Hoeveel groepjes kun je maken? Laat daarna
een ander kind voor de klas komen. Zet een kring om een groepje van 10.
Kun je nog een groepje van 10 maken? En nog een? Waarom niet?
2 Trappen
Pak 21 rechthoekige blokken. Leg er een op tafel. Leg daar tegenaan
2 blokken op elkaar. U bouwt zo als het ware een trapje. Vertel de
kinderen wat u doet: Kijk, hier heb ik het begin van een trap. Wat moet ik
doen om de trap verder af te maken? Bouw de trap op aanwijzingen van de
kinderen op tot 6 hoog. Leg de blokken vervolgens weer door elkaar neer.
Leg er 3 op elkaar. Vraag de kinderen welke 2 ‘treden’ ernaast komen.
Laat de treden vervolgens door een van de kinderen bouwen. Vraag nu
een ander kind om de treden daar weer naast te bouwen. Doe dit ook
eens met verschillende hoogtes. Laat de kinderen vertellen wat ze aan het
doen zijn. Trappen kunnen op- en afgelopen worden. Loop met 2 vingers
het trapje op en af. Af en toe stopt u op een van de treden. Laat de
kinderen benoemen op welke treden de vingers komen.
Maatschrift
▪ 1 Groeperen
Zet 10 rondjes kriskras op het bord. Laat een van de kinderen voor de
klas komen en geef het de volgende opgave. Zet een kring om een groepje
van 2. Kan dat nog een keer? Hoeveel groepjes kun je maken? Laat daarna
een ander kind voor de klas komen. Zet een kring om een groepje van 3.
Kun je nog een groepje van 3 maken? En nog een? En nog een? Waarom niet?
▪ 2 Bekertjes
Zet 10 plastic bekertjes op een rij en vul de bekertjes hoorbaar met fi ches.
Doe in het eerste bekertje 1 fi che, in het tweede bekertje 2 fi ches, enz.
De kinderen tellen steeds hardop mee. Daarna haalt u er een bekertje
tussenuit en vraagt wie weet hoeveel fi ches erin zitten. Als het helemaal
niet geraden wordt laat u de fi ches tellen. Heeft een kind het goed
geraden dan mag die een volgend bekertje pakken met de vraag: Wie
weet...?
Na een aantal keer vraagt u aan de kinderen welk getal er op de bekertjes
geschreven moet worden. U schrijft op terwijl de kinderen na afl oop
controleren of het aantal fi ches klopt met het getal dat er op staat.

Alles telt Handleiding 3
Waar gaat deze les over?
Deze les gaat over het tellen van het aantal ogen (stippen) op dobbelstenen. Omdat de ogen
(stippen) van 1 t/m 6 op een bepaalde manier zijn gegroepeerd zijn de aantallen in één
oogopslag te herkennen. En dat bevordert weer het sneller tellen van aantallen.
Taal en rekenen
Taaltip
Op de dobbelsteen staan ogen (stippen). Beide termen hebben een brede betekenis:
– ogen in je hoofd
– ogen op een tak of boom
– oog van een naald
– oog van een schaar
– ogen op een dobbelsteen
Tekent u ze op het bord en bespreek waarom ze zo genoemd worden (ronde vorm).
Bij stippen gaat u na welke stippen er in de klas nog meer te ontdekken zijn: stipjes zonlicht,
stippen op een trui, stofjes als stippen op een jas, als puntjes op de letter i. Een puntje is
eigenlijk een kleine stip en een grote stip wordt weer vlek(je) genoemd.
Rekenwoorden
– Hoeveel
– Net zoveel
– Evenveel
– Groepjes van 2, 3, 4, 5 en 10
Lastige woorden
– Ogen
– Winnen
– Gooien
– Vastmaken
– Stippen
– Pion
29

30
Lesverloop van les 13
C 1 hoeveel stippen gooi je?
C 2 wie wint?
C 3 twee keer gooien.
C 4 hoeveel eieren?
Blok 1 Les 13 en 14
Dobbelsteenpatronen herkennen
Wat is de vorm van het patroon? Welk getal hoort erbij? Wat staat er op de zijkanten en onderkant?
Zet een getallenstrook tot 10 op het bord. Laat de kinderen met 1 dobbelsteen gooien. Stel
dat er 1 gegooid wordt. Keer dan de steen om. Wat staat daar? Laat de kinderen nog een keer
gooien. Als je eerst 1 gooit en dan 6 (op het bord voordoen en aanwijzen op de strook), welk
getal krijg je dan? Doe dit ook met andere tegenover elkaar liggende zijden. Wie ontdekt iets
bijzonders?
Dobbelsteenpatronen herkennen
Laat de kinderen dit spel in tweetallen spelen met 1 dobbelsteen en 2 pionnen.
De kinderen gooien met de dobbelsteen. De kikkers (voorgesteld door een pion) springen
het gegooide aantal ogen. Vraag: Welke kikker is het eerst aan de overkant? (d.w.z. op 10 of
over de 10 gegooid). Observeer: Wie telt met sprongen, wie telt een voor een? Wie herkent
de dobbelsteenpatronen niet meteen? Wijs op de vaste structuur in de patronen. In hoeveel
sprongen ben je aan de overkant? Hoeveel moet je nog gooien om precies op het steigertje te
komen? Wat is het kleinste aantal sprongen, wat het grootste aantal sprongen?
Dobbelsteenpatronen herkennen
De kinderen werken in tweetallen. Wie is het eerst over of op de 10? Wat moet je gooien om de
allersnelste te zijn? (meerdere oplossingen). Wat moet je gooien om de langzaamste te zijn?
Vijfstructuur gebruiken
Na bespreking van de opdracht werken de kinderen zelfstandig aan deze opgave. De
bedoeling is dat ze de eerste 5 eieren niet meer afzonderlijk tellen maar die gebruiken om
verder te tellen.

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 14 (zelfstandig werken)
Werkschrift blz. 16 en 17—
1 De kinderen tellen het aantal stippen op elke dobbelsteen en maken de
dobbelstenen vast aan het cijfer dat erbij hoort.
2 Observeer de manier waarop de kinderen het aantal stippen op de
dobbelsteen tekenen. Tekenen ze vanuit een (bekend) beeld of tellen ze de
stippen een voor een?
3 De kinderen hebben dergelijke opgaven al eerder gemaakt. Laat een van
de kinderen eventueel uitleggen wat de bedoeling is van deze opgave.
4 Een mooie test om te zien of de kinderen de telrij tot 10 beheersen.
5 Vergelijkbaar met opgave 3.
6 Tellen de kinderen nog elke kers afzonderlijk of nemen ze al groepjes van
2, 3 of 5 bij elkaar?
7 Doortellen tot en met 10 vanaf een bepaald getal.
Maatschrift blz. 16 en 17—
▪ 1 Wat zijn stippen op een dobbelsteen? Relatie leggen tussen de
verschillende verschijningsvormen van structuren. Weten de kinderen
ook hoe ze 7, 8, 9, 10 kunnen gooien?
▪ 2 Begrijpen de kinderen de opdracht?
▪ 3 Kinderen kunnen in het ‘tussenvak’ een stip of streepje zetten maar
als ze zonder kunnen geniet dit de voorkeur. Wat doen kinderen;
nemen ze eerst samen en zetten ze dan een kruisje? Tellen ze worp
voor worp? Indien in een groepje gewerkt wordt laat de kinderen dan
aan elkaar tonen/vertellen hoe ze het aanpakken. Gebruik eventueel
echte pionnen en dobbelstenen.
▪ 4 Zo’n eierdoos heeft een mooie vijfstructuur. Wordt die ook gebruikt?
▪ 5 Bespreken hoe de eieren in de doos zitten en wat hieraan opvalt. Het
zijn allemaal dubbelen.
▪ 6 Begrijpen de kinderen de opdracht? Wat betekent verkeerd staan?
Afronding
Bespreek de problemen die zich hebben voorgedaan. Teken op het bord
enkele lege dobbelsteenvlakken en verbind er steeds twee met een boogje.
Zet er een getal (2 t/m 12) onder. Bespreek samen met de kinderen
de wijze waarop de stippen op de dobbelstenen verdeeld kunnen zijn.
Hoeveel stippen staan er op elke dobbelsteen in een groepje? Kan het ook
anders? Hoe? Teken de andere mogelijkheden eronder. Attendeer de
kinderen op de vaste getalbeelden op de dobbelstenen. Waarom is het
zo makkelijk dat ze er steeds hetzelfde uitzien? Welke getallen kunnen we
niet aan een dobbelsteen vastmaken? (o,1 en voor de slimmerikken: 13 en
verder)
Bij maatschrift opgave 2 een aantal worpen herhalen met een echte
dobbelsteen. Laat de kinderen aan elkaar vertellen hoe ze het doen.
Bij opgave 5 bespreken hoe de eieren in de doos zitten en wat hieraan
opvalt (denk aan vijfstructuur en dubbelen).
Observatie en extra hulp
31
Observeer de motorisch onrustige
kinderen. Let op hoe ze opgave 3 t/m 6 van
het werkschrift uitvoeren. Let aan het eind
van de les op de mate van concentratie
van deze kinderen.
Als er problemen zijn met de concentratie,
laat ze dan na elke opgave even bij u
komen. Dit werkt vaak stimulerend.
Stap even uit de les
Kies samen met de kinderen een getal
onder de 10. Dat is het getal van de week.
Hang een kaartje met het getal erop aan
het prikbord. De hele week mogen de
kinderen voorwerpen, foto’s, tekeningen,
liedjes en verhaaltjes bij het getal van de
week bedenken. Uiteraard kan ook het
eigen telboek hierbij gebruikt en aangevuld
worden.

32
Leerlijn
blok 1
– Getalrelaties en getalbegrip
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Structurerend resultatief tellen tot 10
(met behulp van de vijfstructuur)
– Vingerbeelden en kralenpatronen als
getalsymbolen herkennen
– Dobbelsteenpatronen en eierdoosmodel
leren herkennen
– Tussen twee opvolgende even of oneven
getallen het tussenliggende getal invullen
Oefenen
– Groepjes van 5 herkennen
– De telrij t/m 10 kennen
▪ Nieuwe stof
– Structurerend resultatief tellen tot 10 (met
behulp van de vijfstructuur)
– Vingerbeelden als getalsymbolen
herkennen
– Vingerbeelden t/m 10 koppelen aan
hoeveelheden en getallen
– Ogen van dobbelsteen gebruiken op
getallenlijn
▪ Oefenen
– Hoeveelheden onder de 10 bepalen
– Dobbelsteenworpen vertalen in pionzetten
– Ordenen van getallen
Materiaal
– Werkschrift 3a1 blz. 18 en 19
– Maatschrift 3 blok 1 + 2 blz. 18 en 19
– Plusschrift 3 blok 1
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
– Getallenlijn (driekantig)
les 15 herhalen en oefenen
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Tellen tot 20
Maak een getallenlijn tot 20. Hang er één in het lokaal of schrijf er één
op het bord. Maak bijvoorbeeld een getallenlijn met in drieën gevouwen
blaadjes stevig papier, die u als een tentje om de lijn vouwt. Op de eerste
zijde staat het getal, de tweede zijde is blanco en op de derde zijde staat
het bijbehorende aantal stippen in de vijfstructuur. Zie het voorbeeld.
Wijs de getallen in de juiste volgorde aan en laat de kinderen hardop
meetellen. Laat daarna een van de kinderen de getallen aanwijzen, terwijl
de rest van de groep hardop meetelt. Vervolgens wijst u losse getallen
aan en laat ze benoemen. Tot slot laat u de kinderen achtereenvolgens
terugtellen vanaf 10, 15 en 20.
2 Tellen met sprongetjes
Zorg dat er een getallenlijn tot twintig zichtbaar is in de klas (zie vorige
opdracht). Laat de kinderen met sprongetjes tellen. De oneven getallen
tellen ze hardop en de even getallen fl uisterend. Doe het ook andersom.
Stel daarna deze vraag: Wie kan er nu met sprongetjes tellen zonder de
fl uistergetallen te noemen? Laat enkele kinderen het proberen.
Maatschrift
▪ 1 Tellen tot 10
Gebruik de driekantige getallenlijn uit opdracht 1 Tellen tot 20. Draai
de getallen 11 t/m 20 met de blanco kant naar voren zodat u met deze
kinderen alleen tellen tot 10 kunt oefenen. Doe dit op dezelfde manier als
bij opdracht 1.
▪ 2 Tellen met sprongetjes
Zorg dat er een getallenlijn tot tien zichtbaar is in de klas (zie vorige
opdracht).
Laat de kinderen met sprongetjes tellen. De oneven getallen tellen ze
hardop en de even getallen fl uisterend. Doe het ook andersom.

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 15 (herhalen en oefenen)
Werkschrift blz. 18 en 19—
1 Controleer of het begrip ‘vastmaken’ voor ieder kind
bekend is.
2 De manier van tellen is belangrijk.
3-4 Laat kinderen eventueel hardop tellen.
5 Hier is de vijfstructuur nadrukkelijk aanwezig.
6 Hoe tellen de kinderen?
7 Hoe tellen de kinderen?
8 Tellen de kinderen of werken ze handig?
9 Tellen de kinderen of werken ze handig?
Normering
Aantal Onvoldoende Voldoende
Opgave 1 3 < 2 2 - 3
Opgave 2 n.v.t.
Opgave 3 6 < 3 3 - 6
Opgave 4 5 < 3 3 - 5
Opgave 5 2 < 1 1 - 2
Opgave 6 9 < 6 6 - 9
Opgave 7 5 < 3 3 - 5
Opgave 8 2 < 1 1 - 2
Opgave 9 2 < 1 1 - 2
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
Maatschrift blz. 18 en 19—
33
1 De vingerbeelden geven aan hoeveel rondjes er
gekleurd moeten worden.
2 Welk getal geven de vingerbeelden aan?
3 Is het 5, ja of nee? Hebben ze het in een keer
gezien of geteld?
4 Is het 10, ja of nee? Tellen de kinderen of maken
ze groepjes van 5?
5 Wie telt nog, wie maakt sprongen?
6 Hier kan de vijfstructuur helpen.
7 Waarom staat een getal verkeerd?
Normering
Aantal Onvoldoende Voldoende
Opgave 1 6 < 4 4 - 6
Opgave 2 5 < 3 3 - 5
Opgave 3 6 < 4 4 - 6
Opgave 4 6 < 4 4 - 6
Opgave 5 4 < 3 3 - 4
Opgave 6 9 < 6 6 - 9
Opgave 7 6 < 4 4 - 6

34 blok 1
Leerlijn
– Getalrelaties en getalbegrip
– Geld
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Munten van 1 en 2 euro herkennen en
inwisselen
– Bedragen tot 10 euro tellen met munten
van 1 of 2 euro
– Betalen met munten van 1 en 2 euro
Oefenen
– Groepjes van 10 samenstellen uit groepjes
van 5
– De begrippen 2 meer en 2 minder
– De getallenrij tot 10
– Vingerbeelden koppelen
▪ Nieuwe stof
– Munten van 1 en 2 euro herkennen
– Bedragen tot 10 euro tellen met munten
van 1 of 2 euro
▪ Oefenen
– Het begrip 1 meer
Materiaal
– Leerlingenboek 3a blz. 14 en 15
– Werkschrift 3a1 blz. 20 en 21
– Maatschrift 3 blok 1 + 2 blz. 20 en 21
– Plusschrift 3 blok 1
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
– Grote dobbelstenen
▪ Blokjes
▪ Fiches
– Echte munten van € 1 en € 2
– Namaakgeld
les 16 en 17
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Dobbelstenen
Gooi in de kring met een grote dobbelsteen. Vraag de kinderen om de
worp telkens te benoemen. Laat de kinderen daarna om beurten zelf
met de dobbelsteen gooien en het aantal benoemen. Herhaal dit met
2 dobbelstenen. Stel daarna een aantal vragen:
Wat is het hoogste getal dat je met een dobbelsteen kunt gooien? En met
2 dobbelstenen? Hoe weet je dat? Wat is het laagste getal dat je met een
dobbelsteen kunt gooien? En met 2 dobbelstenen? Hoe weet je dat?
2 Tellen
Herhaal het tellen tot 20 en het terugtellen vanaf 20. Laat de kinderen ook
(terug)tellen vanaf willekeurige getallen. Vraag een van de kinderen om
te beginnen met tellen. Leg uit dat de andere kinderen moeten meetellen,
want het kan zijn dat zij vanaf een bepaald punt verder moeten tellen.
Klap op een bepaald moment in de handen, het kind stopt met tellen. Het
volgende kind telt verder. Herhaal dit een aantal keren. Doe hetzelfde met
terugtellen vanaf 20. Bespreek steeds vooraf welk kind verder telt vanaf
uw handklap.
Maatschrift
▪ 1 Gestructureerd tellen
Gebruik blokjes en fi ches.
Laat de kinderen 6 blokjes achter elkaar leggen en precies daaronder
6 fi ches. Vraag nu hoeveel blokjes er liggen. Gaan de kinderen opnieuw
tellen? Vraag nu hoeveel fi ches er liggen. Gaan de kinderen opnieuw
tellen? Herhaal dit (serieuze) grapje met 7, 8, 9 en 10 blokjes en fi ches.
Verbetert het tellen en het overzien van de hoeveelheid?
▪ 2 Tellen
Herhaal het tellen tot 10 en het terugtellen vanaf 10. Laat de kinderen ook
(terug)tellen vanaf willekeurige getallen. Vraag een van de kinderen om
te beginnen met tellen. Leg uit dat de andere kinderen moeten meetellen,
want het kan zijn dat zij vanaf een bepaald punt verder moeten tellen.
Klap op een bepaald moment in de handen, het kind stopt met tellen. Het
volgende kind telt verder. Herhaal dit een aantal keren. Doe hetzelfde met
terugtellen vanaf 10. Bespreek steeds vooraf welk kind verder telt vanaf
uw handklap.

Alles telt Handleiding 3
Waar gaat deze les over?
In deze les maken de kinderen kennis met de euromunten van € 1 en € 2. Dit in verband
met de onderwerpen kopen en verkopen en geld pinnen. Ook wordt geoefend met het
samenstellen van groepjes van 10 met groepjes van 5. Ook komen de begrippen 2 meer en
2 minder aan de orde en tellen de kinderen met de getallenrij tot 10.
Voorbereiding: Verzamel een aantal munten van € 1 en € 2, liefst afkomstig uit verschillende
landen, om die tijdens de les aan de kinderen te laten zien.
Taal en rekenen
Taaltip
Stel bij de plaat in het leerlingenboek blz. 14 bij opgave 1 de volgende vragen:
Wat zien jullie op de plaat?
Wat is een supermarkt?
Wat is een buurtwinkel?
Wie koopt en wie verkoopt?
Waar moet je mee betalen?
Waarom heet ons geld euro?
Hoe kom je aan geld?
Waarom is een pinautomaat zo handig?
Wat heb je nodig om te pinnen?
Wat heb je liever: 2 munten van € 1 of 1 munt van € 2?
Wat heb je liever: 4 munten van € 1 of 2 munten van € 2?
Ga ook na of alle woorden van de lijst lastige woorden door de kinderen zijn begrepen.
Rekenwoorden
Geld, munt, aantal.
Lastige woorden
Euro, hoeveel, evenveel, kopen, verkopen, betalen, pinnen, vastmaken, steeds.
35

36
Lesverloop van les 16
C 1 hoeveel kost het?
C 2 hoeveel is het?
C 5 hoe betaal je?
Blok 1 Les 16 en 17
Geldrekenen
De plaat is een herkenbare situatie voor de kinderen. Een aantal vragen die u kunt stellen:
Wat stelt de plaat voor? Wat is een supermarkt? Houd een gesprek over kopen en betalen.
Waarmee kunnen wij betalen in de winkel? Is dat in de hele wereld zo? Schrijf een aantal
genoemde andere muntsoorten op het bord. Vermijd voorlopig het gebruik van het euroteken.
Hoe zien onze munten eruit? Laat echte munten van 1 en 2 euro zien en beschrijven. Zien de
kinderen dat het geel en wit precies omgekeerd is verdeeld op de beide munten? Herkennen
ze ook een paar landen van herkomst? Wat kun je kopen voor 1 euro? Wat is kopen? Hoe kun
je nog meer betalen (wellicht vallen de woorden pinautomaat, pinpas, pinnen)? Hoeveel 1
euromunten krijg je voor een 2 euromunt? Laat tenslotte een aantal 1 euromunten inwisselen
tegen 2 euromunten door een paar kinderen die kassajuf of banklokettist(e) spelen.
Geldrekenen
Bedragen tot 10 euro worden geteld en tegelijkertijd leren de kinderen tellen met 1 en 2
euromunten.
C 3 hoeveel?
Geldrekenen
Munten van 1 euro worden ingewisseld tegen munten van 2 euro.
C 4 wat kun je kopen?
Geldrekenen
Prijzen van artikelen worden vergeleken met de inhoud van de portemonnees. Een mooi
observatiemoment: Tellen de kinderen of overzien ze al hele bedragen?
Geldrekenen
De afgebeelde artikelen worden betaald met munten van 1 en/of 2 euro. Geef de kinderen
hiervoor namaakgeld. Uiteraard kan het betalen op verschillende manieren. Bespreek die
achteraf met de kinderen.

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 17 (zelfstandig werken)
Werkschrift blz. 20 en 21—
1 De waarde van bedragen tot 5 euro wordt gekoppeld aan het getal.
2 Idem maar nu gaan de bedragen tot 10 euro.
3 Nu het omgekeerde: Een bedrag t/m 7 euro betalen met € 1 en € 2.
4 De bedoeling is dat 10 wordt samengesteld uit 2 van 5 en niet meer apart
wordt geteld.
5 2 minder en 2 meer, dit is bekende stof.
6 Hardop tellen kan helpen bij het invullen.
7 Combinaties van vingerbeelden die hetzelfde getal voorstellen.
▪
▪
▪
▪
Maatschrift blz. 20 en 21—
1 Laat de kinderen nogmaals echte 1 en 2 euromunten bekijken en
vergelijken, zowel de voorkant als de achterkant. Opdracht: zet een
rondje om het goede bedrag of streep het verkeerde bedrag door. Uit
de antwoorden van de kinderen kan men afl eiden of ze de muntjes
alleen maar geteld hebben of dat ze ook naar de waarde hebben
gekeken. Bespreek met welk portemonneetje iets wel of niet gekocht
kan worden. Eventueel kunt u ze de beursjes met een artikel laten
verbinden. Bespreek ook het wisselen van een 2 euromunt voor
2 munten van 1 euro.
2-3 Het goede bedrag samenstellen met euromunten (een verkapte vorm
van optellen). Geef kinderen de instructie om bij deze opgave altijd de
eerste munt te gebruiken.
4 Hier worden de aantallen boterhammen met de aantallen bordjes
vergeleken, de aantallen appels met de aantallen peren, enzovoort.
5 Tellen de kinderen de losse munten of nemen ze al grotere groepjes
samen?
Afronding
Bespreek opgave 1, 2 en 3 uit het werkschrift. Zien de kinderen het belang
in van met zo weinig mogelijk munten werken? Waarom zijn er geen
munten van € 3 en € 4? Herhaal het betalen van bedragen van € 1 t/m
€ 10 met zo weinig mogelijk munten.
Laat bij maatschrift opgave 2 en 3 een aantal situaties uitvoeren en
verwoorden. Hoe hebben de kinderen opgave 4 aangepakt? Hebben
de kinderen geteld of vergeleken? Bijvoorbeeld door van beide kanten
voorwerpen weg te strepen.
Observatie en extra hulp
37
Observeer de motorisch onrustige
kinderen. Let op hoe ze opgave 4 en 5 van
het werkschrift uitvoeren. Let aan het eind
van de les op de mate van concentratie
van deze kinderen. Als er problemen zijn
met de concentratie, laat ze dan na elke
opgave even bij u komen. Dit werkt vaak
stimulerend.
Laat de kinderen die problemen hebben
met het optellen van de aantallen ogen
van de dobbelstenen samen even een
bordspel doen (mens-erger-je-niet,
ganzenbord) en laat hen werpen met
2 dobbelstenen.
Stap even uit de les
Laat de kinderen verder werken in
hun telboek. Bij elk getal kan nu een
vingerbeeld getekend worden en het aantal
rondjes dat bij het getal hoort.

38
Leerlijn
blok 1
– Getalrelaties en getalbegrip
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Getallen splitsen
Oefenen
– Groepjes van 9 omcirkelen
▪ Nieuwe stof
– Tellen van onzichtbare dingen
– Aantallen splitsen
▪ Oefenen
– Ogen van dobbelsteen gebruiken op
getallenlijn.
Materiaal
– Leerlingenboek 3a blz. 16 en 17
– Werkschrift 3a1 blz. 22 en 23
– Maatschrift 3 blok 1 + 2 blz. 22 en 23
– Plusschrift 3 blok 1
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
– Flitskaarten
– Getallenlijn (driekantig)
▪ Grote dobbelsteen, getalkaartjes
– Knikkers
– Doosje met deksel
– Fiches (tweekleurig)
– Beker (per tweetal)
les 18 en 19
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Volgorde van de getallenlijn
Deel fl itskaartjes t/m 10 uit aan 10 verschillende kinderen. De kinderen
bekijken hun fl itskaartje. Noem vervolgens de namen van deze kinderen
op in willekeurige volgorde. Zodra een kind bij de naam wordt genoemd,
komt het naar voren en stelt zich op voor de groep. De kinderen stellen
zich op in een rij, zodanig dat de getallen op volgorde komen te staan.
2 Plaats van de getallen op de getallenlijn
Gebruik de driekantige getallenlijn waarop aan een kant de getallen 1 t/m
10 staan, op de tweede kant stippen 1 t/m 10 in de vijfstructuur en op de
derde kant niets. Draai de getallen op de lijn weg; alleen de 3 en de 8 zijn
zichtbaar. Wijs een blanco kaartje aan en vraag: Welk getal is dit? Vraag
vervolgens aan de rest van de groep of ze het er mee eens zijn. Controleer
het getal door het kaartje om te draaien. Werk zo de hele getallenlijn af.
Maatschrift
▪ 1 Plaats van de getallen op de getallenlijn
Gebruik de driekantige getallenlijn. Draai de getallen en de stippen weg,
behalve de 1, de 3, de 5 en de 7. Vraag welk getal er aan de andere kant
van de blanco kaartjes zal staan. Controleer dat eerst met de stippen en
daarna met het getal. Doe het nog eens maar nu met de even getallen
zichtbaar.
▪ 2 Dobbelsteen/getalkaartjes
Gebruik een grote dobbelsteen van zacht plastic en laat om de beurt een
kind gooien. Het volgende kind moet zeggen hoeveel het is en een derde
kind houdt het bijbehorende getalkaartje omhoog. U kunt dit in groepjes
van 3 laten spelen waarbij de kinderen elkaar afwisselen.

Alles telt Handleiding 3
Waar gaat deze les over?
In deze les worden getallen t/m 10 gesplitst. Dat gebeurt in de context van het knikkerspel,
wat veel wisselende situaties oplevert. Ook de eekhoorn kan er wat van. Zijn twijfelen levert
weer veel splitsingen op. Verder wordt geoefend in het vormen van groepjes van 9.
Taal en rekenen
Taaltip
In het werkschrift opgave 1 staat de opdracht: Hoeveel van elk? Dit is niet zo’n gemakkelijk
begrip voor kinderen. Elk betekent ook ieder (elke zaterdag, iedere zaterdag). Hoeveel is een
vraag naar het aantal en dat kunnen er dus ook weinig zijn (hoeveel zwarte, hoeveel witte,
hoeveel van elk). Hoeveel meisjes, hoeveel jongens. Kun je dat ook korter zeggen? (Hoeveel
van elk). Of andersom: Leg 3 gummetjes en 4 krijtjes op tafel. U vraagt: Hoeveel van elk? Wat
bedoel ik nou? (Hoeveel gummen, hoeveel krijtjes).
Het woord splitsen komt ook voor in verschillende betekenissen:
– De weg splitst hier in drieën.
– Dit getal wordt gesplitst in twee (on-)gelijke delen.
– Dit touw moet gesplitst worden (strengen losmaken).
Rekenwoorden
– Getallen
– Tellen
Lastige woorden
– Hoeveel van elk
– Splitsing
– Eekhoorn
– Eikel
– Groepjes
– Pion
39

40
Lesverloop van les 18
C 4 splits.
Blok 1 Les 18 en 19
C 1 knikkeren.
Getallen splitsen
De situatie op de plaat zal wel duidelijk zijn, maar laat u de kinderen nog even vertellen wat
ze zien. Daarna vraagt u: Hoeveel knikkers heeft het ene meisje? Hoeveel knikkers zie je in de
doos? Hoeveel op de grond? Hoeveel totaal? Praat u met ze over andere mogelijke verdelingen
na het spel. Zet die op het bord. Werken de kinderen systematisch of staan de verschillende
splitsingen door elkaar? Neemt u daarna een ander totaal, bijvoorbeeld 6 of 8 of 10 knikkers.
Gebruik daarvoor echte knikkers en 2 kinderen. Gebruik het woord splitsen zodat dat woord
inhoud krijgt in verband met volgende opdrachten.
C 2 splits.
Getallen splitsen
Getallen splitsen tot en met 5. Belangrijk is dat je een deel van de totale hoeveelheid niet
kunt zien! Een deel is dus niet telbaar, maar moet mentaal worden voorgesteld. Demonstreer
dit met 5 echte knikkers en een doosje of een blikje. Laat de kinderen eerst het totaal van
5 knikkers zien en doe er vervolgens, terwijl ze even de ogen dicht doen, een aantal in het
doosje. Doe daar een deksel op of dek het af met een doek. Het overgebleven aantal knikkers
legt u op tafel of goed zichtbaar in uw hand. Als de kinderen de mentale voorstelling van de
splitsing nog moeilijk vinden haalt u het deksel weer van het doosje. Probeer te voorkomen
dat het alleen tellen wordt.
C 3 hoeveel noten eet de eekhoorn?
Getallen splitsen
De kinderen helpen de eekhoorn bij zijn administratie. Laat ze evenveel fi ches neerleggen als
de noten die de eekhoorn heeft opgegeten.
C 5 splits.
Getallen splitsen
De eekhoorn verstopt eerst 2 eikels (Hoeveel zijn er nog over?) Daarna verstopt hij er 3, 4, 5
enzovoort. Steeds wordt aangegeven hoeveel eikels er nog over zijn. Zien de kinderen dat de
eekhoorn toch nog niet zo dom is? Hij werkt namelijk systematisch.
Getallen splitsen
Nu moeten de kinderen zelfstandig aanvullen tot 8.

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 19 (zelfstandig werken)
Werkschrift blz. 22 en 23—
1 De kinderen benoemen de splitsing van 4 of 5 fi ches in witte en zwarte.
Onder elke afbeelding schrijven ze het aantal witte en zwarte fi ches op.
2 Geef de kinderen per tweetal een beker met fi ches. Om de beurt gooien
ze de beker met respectievelijk 4 en 5 tweekleurige fi ches. Welke splitsing
vinden ze? (Hoe liggen de fi ches?) De kinderen vullen de aantallen bij
getekende splitsing in de tabel in.
3 De kinderen tellen het aantal sterren waaruit elk sterrenbeeld bestaat.
4 Zorg dat het lieveheersbeestje z’n leeftijd goed aangeeft. Dit hoeft niet op
iedere vleugel evenveel te zijn.
5 Zie opgave 1. In dit geval splitsen de kinderen 7 fi ches.
6 Zie opgave 2. In dit geval splitsen de kinderen respectievelijk 7 en
6 fi ches. Deze opgave wordt in tweetallen gemaakt. Observeer hoe de
kinderen te werk gaan. Bij de tweede opgave kleuren de kinderen de
fi ches volgens de aangegeven splitsing.
7 De kinderen maken groepjes van 9 door de pionnen te omcirkelen.
Maatschrift blz. 22 en 23—
▪ 1 Kijk naar het eerste plaatje. Hoeveel zitten er in de doos? Hoeveel liggen
er naast? (3 in de doos en 2 naast de doos is samen 5 knikkers). Laat
de kinderen ook hun hand gebruiken: ik zie 5 vingers – ik dek 1 vinger
af (met andere hand/blaadje/doek). Nu zie ik nog 4 vingers. Doe dit
met alle variaties. Doe dit eventueel ook met fi ches en een bekertje.
Opdracht: Welke combinatie hoort bij welke knikker?
▪ 2-3 De splitsing is horizontaal!
▪ 4 De goede splitsing kleuren.
▪ 5 Springen de kinderen naar het goede vakje of tellen ze nog?
▪ 6 Nu wordt het omgekeerde gevraagd als in opgave 5.
Afronding
Bespreek de splitsingen van 7 in opgave 5 en 6. Wijs de kinderen op
de aantallen witte en zwarte fi ches. Wat valt je op? (Het eerste getal
wordt steeds 1 minder en het tweede getal steeds 1 meer). Bespreek
ook de splitsingen van 6 in opgave 6. Zijn ze allemaal geweest? Hoe
weet je dat? Naar aanleiding van maatschrift opgave 1 kunt u met een
beker en 5 fi ches de splitsingen herhalen die hier voorkwamen. Doe dit
eerst willekeurig en daarna systematisch, terwijl u de getallen op het
bord schrijft: 1 en 4, 2 en 3, enzovoort. Ga bij opgave 2 en 3 na of alle
mogelijke splitsingen zijn uitgevoerd.
Observatie en extra hulp
41
Neem de kinderen die het moeilijk vinden
om een mentale voorstelling van een
splitsing te maken even apart. Neem
duidelijk zichtbaar 5 fi ches in uw hand.
Verdeel ze achter uw rug over 2 handen
en laat een hand zien. Vraag hoeveel
fi ches u in de andere hand heeft. Begin
dan met de splitsingen van 3 en 4 en
bespreek later de splitsingen van 5 en 6.
Teken de splitsingen in een tabel zoals
bij Werkschrift opgave 2. Probeer daarbij
situaties te bedenken waarin splitsingen
een functie hebben. Voorbeelden: Er zijn
6 kinderen. Hoeveel jongens en hoeveel
meisjes kunnen dat zijn? Er zijn 5 kinderen
in het zwembad, 3 zwemmen boven water.
Hoeveel zwemmen er onder water? Er zijn
6 kinderen, waarvan 4 hun pyjama al
aan hebben. Hoeveel kinderen hebben hun
pyjama nog niet aan?
Stap even uit de les
Speel een spel in de kring waarbij door
middel van lichte kneepjes in de hand een
getal wordt doorgegeven. Welk getal komt
er aan het eind tevoorschijn? Oefen dit
spel eerst in een klein groepje, zodat de
kinderen begrijpen wat de bedoeling is.
Maak de groep daarna steeds groter.

42
Leerlijn
blok 1
– Getalrelaties en getalbegrip
– Geld
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Munten van 1 en 2 euro herkennen en
inwisselen
– Bedragen tot 10 euro tellen met munten
van 1 of 2 euro
– Betalen met munten van 1 en 2 euro
– Bedragen tot 10 euro betalen met 1 en
2 euromunten
– Getallen splitsen
Oefenen
– Groepjes van 8 omcirkelen
– 2 minder en 3 meer tekenen
– De getallenrij tot 10
▪ Nieuwe stof
– Munten van 1 en 2 euro herkennen
– Bedragen tot 10 euro tellen met munten
van 1 of 2 euro
– Aantallen splitsen
▪ Oefenen
– Aantallen vergelijken (evenveel)
– 2 meer tekenen
Materiaal
– Werkschrift 3a1 blz. 24 en 25
– Maatschrift 3a blok 1 + 2 blz. 24 en 25
– Plusschrift 3 blok 1
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
▪ Fiches, 2 bekers
– Namaakgeld
les 20 herhalen en oefenen
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Splitsen
Zet 7 kinderen voor de klas. In eerste instantie staan zij groepsgewijs
bij elkaar. Op aanwijzingen van de andere kinderen maken ze alle
splitsingen van 7 (bijvoorbeeld een groepje van 5 en een groepje van 2; of
een groepje van 3 en een groepje van 4). Vertel de kinderen dat we samen
splitsingen van 6 gaan maken. Een van de kinderen noemt een getal
(onder de 6). Het buurkind zegt het getal dat erbij hoort. Bijvoorbeeld:
een kind zegt 2. Het buurkind zegt 4. Een kind zegt 5, het buurkind zegt 1.
Beide getallen zijn steeds samen 6.
2 Resultatief tellen
Laat de kinderen bepaalde voorwerpen in de klas tellen.
Maatschrift
▪ 1 Zingen
Zing samen met de kinderen liedjes als: ‘Hoedje van papier’, ‘De
zevensprong’, Berend Botje ging uit varen’. (zie ook de audio-cd bij Alles
telt 1-2).
▪ 2 Goochelen
Neem 5 fi ches en 2 bekers. Laat de 5 fi ches tellen. Schrijf 5 op het bord.
Laat nu duidelijk hoorbaar 4 fi ches in de ene beker vallen en doe heel
zachtjes de rest in de andere beker. Wie weet hoeveel fi ches hierin zitten?
Weten de kinderen het niet, dan mogen ze al tellend de fi ches er weer in
halen. Schrijf op bord: 4 en 1. Doe nu telkens hoorbaar 1 of 2 fi ches van
de ene in de andere beker en vraag steeds: Wie weet hoeveel er nu in de
bekers zitten? Laat de kinderen bij twijfel tellen. Schrijf de nieuwe getallen
op het bord.

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 20 (herhalen en oefenen)
Werkschrift. blz. 24 en 25—
1 Bij problemen namaakgeld laten gebruiken.
2 Bespreek nog eens met de kinderen wat ze hier gaan
doen. Laat het eventueel door een van de kinderen
uitleggen. Ze kleuren de splitsing.
3 Splitsingen waarbij je kunt aanvullen.
4 De kinderen tellen de sterren. Doen ze dat handig?
5 Beginnen de kinderen al grotere groepjes te overzien?
Hier bijvoorbeeld per vier?
6 2 meer tekenen is bekende stof.
7 De kinderen kunnen eerst 3 wegstrepen en dan de
rest natekenen.
8 Als de kinderen de telrij hardop zeggen, komen ze er
wel uit.
Normering
Aantal Onvoldoende Voldoende
Opgave 1 8 < 5 5 - 8
Opgave 2 7 < 5 5 - 8
Opgave 3 3 < 2 2 - 3
Opgave 4 3 < 2 2 - 3
Opgave 5 3 < 2 2 - 3
Opgave 6 2 < 1 1 - 2
Opgave 7 2 < 1 1 - 2
Opgave 8 6 < 4 4 - 6
▪
▪
▪
▪
▪
▪
▪
Maatschrift blz. 24 en 25—
43
1 Tellen met een tegelijk, dat kan niet moeilijk zijn.
2 Begin steeds met de eerste 2 euromunt. Geef
eventueel namaakgeld.
3 Maak vast aan het juiste bedrag.
4 Zoek de goede splitsing bij elkaar, zo nodig met
fi ches erbij.
5 Hoe tellen de kinderen?
6 Teken in het tweede vak.
Normering
Aantal Onvoldoende Voldoende
Opgave 1 3 < 2 2 - 3
Opgave 2 4 < 3 3- 4
Opgave 3 5 < 3 3 - 5
Opgave 4 7 < 5 5 - 7
Opgave 5 4 < 3 3 - 4
Opgave 6 4 < 3 3 - 4

44 blok 1
Leerlijn
– Getalrelaties en getalbegrip
– Lengte en omtrek
– Volume
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Verschillende betekenissen van getallen
herkennen
– Eerste aanzet tot lengtemeting
– Eerste aanzet tot volumemeting
Oefenen
– Aantallen onder de 10 splitsen in
2 groepjes
▪ Nieuwe stof
– Verschillende betekenis van getallen
kleuren
– Eerste aanzet tot lengtemeting
▪ Oefenen
– De getallenrij tot 10
Materiaal
– Leerlingenboek 3a blz. 18 en 19
– Werkschrift 3a1 blz. 26 en 27
– Maatschrift 3 blok 1 + 2 blz. 26 en 27
– Plusschrift 3 blok 1
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
– Getallenlijn
▪ Getalkaartjes
– Kralenlinialen
les 21 en 22
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Plaats van de getallen
Bespreek de getallenlijn tot 20. Stel vragen als: Wat komt voor…? Wat
komt na…?
2 Tellen met sprongetjes
Bespreek de getallenlijn tot 20. Stel vragen als: Wie kan met sprongetjes
tellen: 1, 3 …? Wie kan met sprongetjes tellen: 2, 4 …? Laat de
tussenliggende getallen eventueel fl uisteren.
Maatschrift
▪ 1 Tellen met getalkaartjes
Geef de kinderen getalkaartjes van 1 t/m 10 (ieder kind een)
Geef de volgende opdrachten:
Ga op een rij staan van 1 t/m 10.
Ga op een rij staan van 10 t/m 1.
Wie is even oud als het getal dat hij vasthoudt?
Hoe oud word je als je jarig bent?
Wie heeft zijn eigen huisnummer in de hand?
Welk nummer hebben de buren dan?
Hoeveel oren heb je aan je hoofd? Wie heeft dat getal in de hand?
Hoeveel vingers heb je aan een hand? Wie heeft dat getal?
Hoeveel vingers heb je totaal? Wie heeft dat getal in de hand?
▪ 2 Plaats van de getallen
Bespreek de getallenlijn tot 10. Stel vragen als: Wat komt voor…?
Wat komt na…?

Alles telt Handleiding 3
Waar gaat deze les over?
In deze les maken de kinderen kennis met de verschillende betekenissen die getallen kunnen
hebben en wat afhangt van het gebruik. Het naamgetal, telgetal, hoeveelheidgetal, meetgetal
en rekengetal worden ontdekt.
Het is niet de bedoeling dat u deze termen expliciet gebruikt om ze de kinderen aan te leren.
Het gaat er om dat de kinderen ontdekken dat getallen verschillende functies of betekenissen
hebben, niet welke naam deze functies hebben! Wel kunt u bij de uitleg van het verschil
tussen de getallen af en toe een deel van de term gebruiken, bijvoorbeeld: door dit getal weet
je hoeveel er zijn (hoeveelheidgetal) en met deze getallen kan je tellen (telgetal) of rekenen
(rekengetal).
Taal en rekenen
Taaltip
Bij het meten van lengte zijn de woorden die we gebruiken niet eenduidig. Zo hebben we het
over: Hoe lang is die man? Hoe hoog is die poort?, terwijl we eigenlijk hetzelfde meten. Een
ander probleem is dat we nooit nauwkeurig kunnen meten (ook al werken met nog zulke
verfi jnde maten). Nu we deze eerste keer meten en we ons moeten beperken tot heel grof
meten met een kralenlineaal moeten we dat vaak aangeven met ongeveer 3 (kralen nu en
later centimeter) bijna 3, iets meer/minder dan 3, grofweg 3, om en nabij 3. Het meetgetal is
een van de 5 soorten getallen die in deze les worden aangeboden. U kunt als afsluiting van de
les al deze nieuwe woorden op het bord zetten en er een tekening bij laten maken.
Rekenwoorden
Getal, cijfer, nummer, aantal.
Lastige woorden
Podium, winnaar, rug- en borstnummer, vergrootglas, kralenliniaal, lang, hoog, groot, meten,
vullen.
45

46
Lesverloop van les 21
C 1 wat zijn dit voor getallen?
C 2 hoe lang?
Blok 1 Les 21 en 22
Getalbetekenissen
Het gaat hier om de verschillende betekenissen van getallen.
Praat daarover met de kinderen zonder expliciet de namen van de getallen te noemen.
Besteed juist aandacht aan waarvoor ze gebruikt worden.
– Naamgetal. Je bent nummer 1 geworden bij het hardlopen. (podium, huisnummer,
shirtnummers)
– Telgetal. Een getal uit de rij 1 t/m ... waarmee (af)geteld kan worden. (paginanummers)
– Hoeveelheidgetal. Hiermee wordt het totale aantal weergegeven. (4 knikkers)
– Meetgetal. Hiermee geven we een aantal (meet)eenheden aan. Zie het verschil met
hoeveelheidgetal: Dit zijn 3 euro’s (hoeveelheidgetal) Dit is € 3 (meetgetal). (de 9 uur op de
klok is een telgetal, maar als je 9 uur slaapt is het een meetgetal)
– Rekengetal: Hiermee wordt gerekend dus 5 + 3 = 8, 5 – 3 = 2, 5 x 3 = 15. Dit zijn dus ‘kale’
sommen. Laat de kinderen zelf ook getallen zoeken (in de krant bijvoorbeeld) en laat ze
zeggen wat die getallen betekenen.
Getalbetekenissen
Hoe lang zijn de voorwerpen op het plaatje? Hoe kun je dat vlug zien? (vijfstructuur van de
kralenliniaal). Daarna zelf stroken meten die de lengte van 1 t/m 10 hebben. Past u op als er
echte dingen als bijvoorbeeld potloden gemeten gaan worden. Dit levert heel waarschijnlijk
afrondingsproblemen op. U kunt dat ondervangen door te zeggen: bijna 7, ongeveer 7, of iets
meer dan 7.
C 3 hoe groot?
Getalbetekenissen
De kinderen meten met de kralenliniaal en zetten een getalkaartje bij de overeenkomstige
lengte. Ga bij de bespreking in op de manier van oplossen. Hoe zie je afstanden boven de
5 snel? (door gebruik te maken van de vijfstructuur).
C 4 wat kun je meten?
Getalbetekenissen
Omdat hier alles schots en scheef ligt, leren de kinderen dat je in alle richtingen kunt meten.
C 5 vul het glas.
Getalbetekenissen
Hier komt nog een extra probleem: inhoud wordt gemeten met de hoogte van het
vloeistofoppervlak. Hoewel maatbekers thuis gemeengoed zijn geworden, kunt u toch voor de
zekerheid nagaan of ieder kind dat begrijpt.
Wat gebeurt er als je de maatbeker/het glas tot 0 vult? Hoeveel zit er dan in? Hoeveel kan er nog
bij, als het al tot 10 gevuld is?

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 22 (zelfstandig werken)
Werkschrift blz. 26 en 27
1 Bij het meten is het van groot belang dat het begin van de kralenliniaal
gelijk ligt met het begin van het te meten voorwerp.
2 Hoogte meten van kaarsen met een kralenliniaal met kralen. Elke kraal
heeft een doorsnee van 1 centimeter.
3 Stroken worden nu gesplitst.
4 Hier worden aantallen gesplitst waarvan een deel onzichtbaar is.
▪
▪
▪
▪
▪
▪
Maatschrift blz. 26 en 27
1 Bespreek met de kinderen de plaat, waarbij de verschillende
betekenissen van de getallen aan de orde komen. Hou dit zo simpel
mogelijk. Het is een voorverkenning t.o.v. de groep. Vergelijk dezelfde
getallen met de verschillende betekenissen, bijvoorbeeld 3 op de
klok en 3 op het podium. Het potlood met een 6 erboven komt als
meetprobleem in opgave 2 aan de orde.
2 Meten met een kralenliniaal. Een potlood is hier dus 4 kralen lang
(inclusief het puntje).
3 Gebruiken de kinderen de vijfstructuur?
4 Eigenlijk het splitsen van 10 in 2 stukken. Wijs de leerlingen erop dat
ze eerst op de kralenliniaal een streep zetten voor het eerste stuk.
Daarna pas omcirkelen ze het juiste getal voor het tweede stuk.
5 Omcirkel het goede antwoord.
6 Vul het goede getal uit de telrij in.
Afronding
Zet met de kinderen alle soorten getallen nog eens op een rij. Teken op
het bord een naamgetal, telgetal, hoeveelheidgetal, rekengetal en een
meetgetal, zonder daarbij in te gaan op de namen die bij de getallen
horen. Teken bijvoorbeeld huisnummer 4, hand met de vierde vinger, 4
knikkers, 4 splitsen in 1 en 3 en een kralenliniaal met 4 kralen.
Bij maatschrift opgave 4 wordt 10 gesplitst. Zijn alle mogelijke
splitsingen gedaan? Nee, dus zoek dan (op systematische wijze) de
andere splitsingen.
Observatie en extra hulp
47
Kijk goed waar de kinderen de liniaal
aanleggen. Veel kinderen beginnen
bij het streepje met de 1. Bespreek het
kralenpatroon: de eerste kraal zit voor
de een. Voor de 10 zitten 10 kralen. Als je
meet begin je aan het begin van de liniaal.
Stap even uit de les
Laat elk kind een poster maken met
centraal een foto en daaromheen getallen
die bij het kind horen.
Geboren op:...
Huisnummer:...
Aantal ogen en oren:...
Aantal vingers en tenen:...
Telefoonnummer:...
Leeftijd:...
Postcode:...
Kledingmaat:...
Schoenmaat:...
Lievelingsgetal:...
Mooiste getal:...
(naar een idee van Marja Meeder en Kees
Hoogland)

48 blok 1
Leerlijn
– Meetkunde
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Ruimtelijke begrippen gebruiken naar
aanleiding van blokkenbouwsels
Oefenen
– Aantallen tot 10 splitsen in 2 groepjes
– De getallenrij tot 10
▪ Nieuwe stof
– Blokkenbouwsels
▪ Oefenen
– De getallen 5 en 6 splitsen
Materiaal
– Leerlingenboek 3a blz. 20 en 21
– Werkschrift 3a1 blz. 28 en 29
– Maatschrift 3 blok 1 + 2 blz. 28 en 29
– Plusschrift 3 blok 1
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
– Flitskaarten t/m 10
– Fiches
▪ Blikje
– Blokken van ca. 2,5 x 2,5 x 2,5 cm
(10 per kind)
– Kartonnen afscheiding (per tweetal)
les 23 en 24
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Getalbeelden herkennen
Neem de fl itskaarten t/m 10. Laat heel kort een getal zien en laat een
kind het getal benoemen. Doe dit vervolgens ook met de getallen tot 20.
2 Samenvoegen
Tel zichtbaar 7 fi ches af in de hand. Verdeel ze daarna achter uw rug over
2 handen.
Open vervolgens (zichtbaar) één hand. Vraag hoeveel fi ches er nog in
de andere hand zitten. Herhaal dit een aantal malen (ook met andere
aantallen fi ches).
3 Tellen
Tel met de kinderen tot 20 en weer terug, maar zeg dan bij elk drievoud
‘ja’ in plaats van het getal. Dus 1, 2, ja, 4, 5, ja, enzovoort.
Maatschrift
▪ 1 Getalbeelden herkennen
Neem de fl itskaarten tot en met 10. Laat heel kort een getal zien en laat
een kind het getal benoemen.
▪ 2 Onzichtbaar tellen
Doe duidelijk zichtbaar en hoorbaar 5 fi ches in een blikje. Haal er een
fi che uit en vraag: Hoeveel fi ches zitten er nu in het blikje? Doe er daarna
2 fi ches bij: Hoeveel fi ches zitten er nu in het blikje? Herhaal dit een paar
keer.
▪ 3 Zingen
Zing met de kinderen nog eens een aantal telliedjes (zie de audio-cd bij
Alles telt groep 1 - 2). Maak er bewegingen bij of doe een dansje.

Alles telt Handleiding 3
Waar gaat deze les over?
Met verschillende blokkenbouwsels leren de kinderen tellen, vergelijken, redeneren,
aanzichten beschrijven, spiegelen en draaien.
Taal en rekenen
Taaltip
Bij het bouwen van blokkenbouwsels komen veel ruimtelijke begrippen aan de orde die voor
kinderen vaak niet eenduidig zijn zoals bijvoorbeeld ervoor, voor, erachter, achter, boven,
naast, links, rechts, tweehoog, 1 e verdieping.
Neem bijvoorbeeld het begrip ‘voor’. Als we de opdracht geven: Zet het poppetje voor
het gebouw, dan wil dat zeggen tussen het gebouw en jou in (als je tenminste niet hebt
afgesproken wat de voorkant van het gebouw is). Bij de opdracht: zet de locomotief
voor de trein dan is die afspraak wel duidelijk. Hetzelfde geldt voor achter. Vraag steeds
naar de beredenering van de kinderen. Om deze begrippen te oefenen en te bespreken is
het nabouwen van een bouwsel met een scherm ertussen heel geschikt. Dan komen de
misverstanden vanzelf aan het licht. Zie hiervoor opgave 1 van het leerlingenboek.
Bij werkschrift opgave 4 en maatschrift opgave 2 kan het begrip ‘hetzelfde’ problemen geven.
In deze opdracht betekent hetzelfde een gebouw wat identiek is qua vorm. Het mag dus wel
anders staan. Zet 2 van die gespiegelde gebouwen tegenover elkaar en vraag de kinderen te
vertellen wat ze zien.
Rekenwoorden
– (Er)voor
– (Er)achter
– Links
– Rechts
– Boven
– Naast
– Eerste
Lastige woorden
– Tweehoog
– 1 e verdieping
49

50
Lesverloop van les 23
Blok 1 Les 23 en 24
C 1 wat doen roos en bas?
Tellen, beschrijven, bouwen en nabouwen van bouwsels
Bespreek de plaat met de kinderen. Wat zijn de kinderen op de plaat aan het doen? Hoeveel
blokken heeft het bouwsel van Bas? Wat probeert Roos te raden? De kinderen op de plaat spelen
een spel. Bas heeft een bouwsel gemaakt met 5 blokken. Roos heeft ook 5 blokken. Bas
beschrijft zijn bouwwerk. Door middel van deze beschrijving probeert Roos hetzelfde bouwsel
te maken. Per tweetal krijgen de kinderen nu een stuk karton dat dient als afscheiding tussen
hen. Deel ook de blokken uit. Ieder kind krijgt 5 blokken. Een van de kinderen maakt een
bouwsel achter het scherm. Vervolgens beschrijft dat kind zijn bouwsel aan zijn partner. Hij
vertelt per blokje wat hij heeft gedaan, bijvoorbeeld: ‘Ik heb één blokje neergelegd, daar een
naast, toen een op de eerste en een op de tweede. Daarna heb ik er nog een voor het tweede
blokje gelegd’. Het andere kind probeert het bouwwerkje na te maken op basis van die
beschrijving. Als het bouwsel af is, wordt het schermpje verwijderd en worden de bouwsels
vergeleken. Ook hier kunnen de begrippen ‘voor’ en ‘achter’ hun gevolgen hebben, zodat
de bouwsels spiegelbeeldig zijn. Laat de kinderen zelf proberen te ontdekken hoe dat is
ontstaan.
C 2 bouw na.
Tellen, beschrijven, bouwen en nabouwen van bouwsels
Je kunt het aantal blokken per bouwsel ook tellen en de aantallen onderling vergelijken door
de blokken als een torentje op te stapelen en 2 of meer torentjes tegen elkaar aan te schuiven.
Dan zie je hoeveel blokken het ene torentje hoger is dan het andere. Dit is een eerste stap
naar het werken met stapeldiagrammen.
C 3 bouw na.
Tellen, beschrijven, bouwen en nabouwen van bouwsels
Bij deze bouwsels zijn alleen bij het laatste bouwsel ‘onzichtbare’ blokken.
C 4 welke zijn hetzelfde?
Tellen, beschrijven, bouwen en nabouwen van bouwsels
De kinderen vergelijken de bouwsels met elkaar. Alle bouwsels zijn gemaakt uit 5 blokken.
Eventueel laat u de kinderen de bouwsels namaken en vanuit een andere hoek bekijken.
Er lijken telkens 2 bouwsels op elkaar. Het verschil is de hoek van waaruit ze zijn bekeken.
Observeer hoe de kinderen met de bouwsels omgaan.
C 5 bouw met 5 blokken.
Tellen, beschrijven, bouwen en nabouwen van bouwsels
Laat de kinderen zelf bouwsels maken met 5 blokken. Hierbij gaat het erom dat ze ervaren
dat je met 5 blokken allerlei varianten kunt bouwen.

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 24 (zelfstandig werken)
Werkschrift blz. 28 en 29
1 De kinderen bouwen de verschillende bouwsels na. Wijs hen erop dat de
bouwsels blokken kunnen bevatten in een onzichtbare positie.
2 De kinderen tellen de blokken in een bouwsel en bouwen het na. Ook hier
zijn ‘onzichtbare’ blokken aanwezig in bouwsel 2, 3 en 5.
3 Kunnen de kinderen zich mentaal voorstellen dat er blokken uit de doos
worden gehaald?
4 De kinderen bekijken de bouwsels nauwkeurig en geven de bouwsels die
hetzelfde zijn dezelfde kleur.
5 Splitsen met onzichtbare blokjes.
6 De getallenrij tot 10 invullen.
Maatschrift blz. 28 en 29
▪ 1 Hier wordt met een eenvoudiger en eenduidiger bouwsel begonnen
dan in opgave 1 van het Leerlingenboek. Eventueel ook opgave 1 van
het Leerlingenboek alvast aan de orde laten komen.
▪ 2-3 Geef de kinderen blokken om een en ander na te bouwen.
▪ 4 Instrueer de kinderen om op te schrijven hoeveel blokken er naast de
doos liggen. Laat ze ook hun resultaten verwoorden, bijvoorbeeld: 5
blokken; 4 in de doos, 1 ernaast enzovoort. Er komen verschillende
opgaven met dozen en steeds zit er een ander aantal blokken in!
▪ 5 In de doos 6 blokken. Hoeveel liggen er naast? (nul) U kunt de nul wel
noemen, maar ga er niet te lang op door.
Afronding
Bij de bespreking van opgave 4 in het werkschrift en opgave 2 in het
maatschrift valt wellicht het woord ‘spiegelen’ of het woord ‘draaien’.
Laat de kinderen dat ook uitvoeren. Gebruiken ze ook de termen draaien
en spiegelen bij de andere opgaven?
Observatie en extra hulp
51
Let erop dat de kinderen het perspectief in
de bouwsels goed interpreteren. Observeer
hoe de kinderen met de bouwsels omgaan.
Teken (of leg met touw) eventueel een
straat op de vloer van het lokaal. Laat
de bouwsels langs de straat zetten.
Eventueel bouwt u een straat met twee
rijtjes aaneengesloten tafels. De bouwsels
staan op de tafels. Op deze manier krijgen
de bouwsels een duidelijke voorkant. Laat
de kinderen de bouwsels daarna van uit
verschillende hoeken bekijken. Zijn er
bouwsels die hetzelfde zijn? Zijn ze ook echt
hetzelfde? Plaats de kinderen eens tussen
de bouwsels in. Lijken ze nu nog op elkaar?
Stap even uit de les
Laat de kinderen die nog schoenen met
veters hebben voordoen hoe ze de veters
van hun schoenen strikken. Zo kun je ook
een strik maken op een feestelijk pakje.
Welk kind kan dat al vertellen?

52
Leerlijn
blok 1
– Getalrelaties en getalbegrip
– Lengte en omtrek
Leerdoelen
Nieuwe stof
– Eerste aanzet tot lengtemeting
– Splitsen van 10, 7 en 6
Oefenen
– Aantallen tot 10 splitsen in 2 groepjes
– De getallenrij tot 10
▪ Nieuwe stof
– Eerste aanzet tot lengtemeting
– Splitsen van 7, 8 en 10
▪ Oefenen
– Aantallen tot 10 splitsen in 2 groepjes
– De getallenrij tot 10
Materiaal
– Werkschrift 3a1 blz. 30 en 31
– Maatschrift 3 blok 1 + 2 blz. 30 en 31
– Plusschrift 3 blok 1
– Kwismeester 3a blok 1
– Oefensoftware
– Dobbelstenen
– Fiches
– Flitskaarten
les 25 herhalen en oefenen
Hoofdrekenen en schattend rekenen
Maak een keuze uit deze opdrachten. Reken 5 tot 10 minuten.
1 Dobbelstenen
Geef de kinderen per tweetal 2 dobbelstenen, 12 fi ches en een set
fl itskaarten tot 12. Laat de kinderen om de beurt gooien en het aantal
ogen leggen met fi ches. Daarna zoeken ze er de goede fl itskaart
(getalkant) bij.
2 Tellen
Laat weer van 1 t/m 20 tellen met nu bij elk veelvoud van 4, ‘hoi’. Dus 1,
2, 3, hoi, 5, 6, 7, hoi, enzovoort.
Maatschrift
▪ 1 Dobbelsteen
Geef de kinderen een grote dobbelsteen, 6 fi ches en fl itskaarten tot en
met 6. Laat de kinderen om de beurt gooien en het aantal ogen leggen
met fi ches. Daarna wordt de goede fl itskaart erbij gezocht.
▪ 2 Tellen
Tel met de kinderen t/m 10 en terug. Bij elk veelvoud van 2 zeggen de
kinderen ‘piep’. Dus: 1, piep, 3, piep, etc.

Alles telt Handleiding 3
Aandachtspunten bij les 25 (herhalen en oefenen)
Werkschrift blz. 30 en 31
1 Bij lengte meten is het belangrijk dat het begin van
de staaf samenvalt met het begin van de ketting.
2 Nu worden de lengtes ook nog gesplitst.
3 De aantallen fi ches worden geteld en in groepjes
gesplitst.
4 Nu komen alle splitsingen systematisch aan bod.
5 Kunnen de kinderen zich mentaal voorstellen hoe de
splitsing is?
6 Verder tellen in de telrij tot 10. Het ene rijtje kan
helpen bij het andere rijtje.
Normering
Aantal Onvoldoende Voldoende
Opgave 1 7 < 5 5 - 7
Opgave 2 4 < 3 3 - 4
Opgave 3 3 < 2 2 - 3
Opgave 4 11 < 7 7 - 11
Opgave 5 3 < 2 2 - 3
Opgave 6 6 < 4 4 - 6
Maatschrift blz. 30 en 31
53
▪ 1 Meten met de kralenliniaal. Bij de laatste twee zou
het handig zijn een horizontale streep te trekken.
▪ 2 Splitsen van 7, 8 en 10 met behulp van de
kralenliniaal.
▪ 3 Splitsen van 8 met behulp van de blokkendoos.
▪ 4 Splitsing van 6 en 10.
▪ 5 Ontbrekende getallen vinden. Laat eventueel 1 t/m
10 opschrijven.
▪ 6 Verbind de goede getallen.
▪
Normering
Aantal Onvoldoende Voldoende
Opgave 1 6 < 4 4 - 6
Opgave 2 4 < 3 3 - 4
Opgave 3 3 < 2 2 - 3
Opgave 4 10 < 7 7 - 10
Opgave 5 16 < 11 11 - 16
Opgave 6 9 < 6 6 - 9

54
Plusopgaven werkschrift blz. 36 en 37
1 Een stippentekening maken door opeenvolgende getallen tot 10 van klein naar groot te
verbinden.
2 Tellen de kinderen al handig met 2 tegelijk?
3 Blokkenbouwsels met een getal verbinden.
4 Groepjes van 10 samenstellen uit 2 groepjes van 5.
5 Een aantal verdelen over stippenpatronen van 2 dobbelstenen.
6 Nu met 3 dobbelstenen. Het aantal stippen is t/m 12.
7 Een getal splitsen en een deel als stippenpatroon in de dobbelsteen tekenen.
8 Nu steeds 2 verder, waarbij links de oneven en rechts de even getallen staan.
Plusschrift 3 blz. 2 t/m 9
Blok 1 Les 25
1 Goed tellen, dan lukt het wel.
2 Even of oneven, dat is de vraag. Hebben de kinderen de tip achterin het boek gebruikt?
3 Samen 10 heeft te maken met de aanpak. Eerst één getal kiezen, deze van de 10 afhalen en
dan de rest nog in 2 getallen splitsen.
4 Natekenen, niet spiegelen.
5 Er zal gewisseld moeten worden.
6 Zie opgave 2.
7 Wat zijn de sprongen die worden gemaakt? In de tweede rij gaan we in 3 sprongen van 20
naar 35. Dus eigenlijk 15 in 3 gelijke sprongen delen.
8 De stapeling lijkt wel erg op elkaar. Het is de bedoeling dat de kinderen er 3 rijen onder
‘bouwen’ met telkens een voorwerp meer.
9 Zie opgave 3.
10 Bij de slingersommen is het de bedoeling dat de kinderen handig gaan optellen. Wat neem je
als eerste bij elkaar? Gebruik je ook de vijfstructuur?
11 Eerst in het klad de te maken letters in blokletters schrijven.
12 Zie opgave 3.
13 Bij het tweede bouwsel kunnen er onzichtbare blokjes zijn. Het gemakkelijkst is dus het
minimum en het maximum vast te stellen.
14 Wanneer deze opdracht aanspreekt, kunt u ook groter papier laten gebruiken en meer
tekeningen als opdracht voor de ander laten maken. Laat daarom in tweetallen werken.
15 Tellen de kinderen handig?
16 Eventueel na laten bouwen
17 Een wedstrijdje ringengooien. Wie wint?
18 Zie opgave 10.
19 De getallen op de goede plek invullen.
20 Zie opgave 17.
21 Deze opdracht kan zeker leiden tot eigen producties.
24 Dit is een eerste spel in deze reeks (te spelen door twee kinderen). Zetten sommige kinderen
de pion in een keer op de goede plek (zonder te tellen)?