Historiebijbels (14e en 15e eeuw) - Protestantse Gemeente ...

4
De Historiebijbel, Utrecht, 1443. Perkament, 248 folia, 395 x 295 mm, 69 B 10, fol. 8r. Herkomst: antiquariaat H.
Wolff te 's-Gravenhage, 1939.
Dit manuscript bevat het Nieuwe Testament met Die Wrake van Jherusalem, voorafgegaan door het boek der
Psalmen. De tekst werd afgeschreven door Gerard Wesselszoon, een beroepsschrijver uit Deventer, die in die tijd
in Utrecht moet hebben gewoond. De Utrechtse herkomst wordt eveneens bevestigd door de vormen van de
geschilderde bladranken in de marge alsook door de typisch Utrechtse penwerkversiering bij de kleinere initialen.
De verluchting bestaat uit een kolombrede miniatuur en een gehistorieerde initiaal aan het begin van elk van de
hoofdonderdelen; daarnaast zijn er 23 gehistorieerde initialen in de tekst aangebracht.
De eerste verluchte bladzijde van het boek valt vooral op door de wat buitenissige mise-en-page. De tekst begint in
de linkerkolom met de proloog op de Psalmen, waardoor de inleidende miniatuur, David in gevecht met Goliath,
enigszins vreemd onder aan de bladzijde terecht is gekomen. De eigenlijke psalmtekst begint bovenaan de
rechterkolom met een gehistorieerde initiaal waarin David, de schepper der psalmen, harpspelend is weergegeven.
Tussen de ranken rond de tekst staan zes wonderlijke figuren, die bovenmatig groot zijn in verhouding tot de rest
van de verluchting. In de benedenrand bevinden zich links een muzikant met fluit en trommel, in het midden een
aapje, dat aan een blok is vastgebonden en rechts een nar met een zotskolf. In de rechterrand staan drie dansers,
twee mannen met bellen aan hun benen, en een vrouw die een soort ring in haar hand houdt. Recentelijk is deze
randversiering geïdentificeerd als een moriskendans, een volksdans waarin verschillende mannen om de gunst van
een vrouw werven. Deze sterk pantomimische dans, waarin gewoonlijk ook een trommelende fluitspeler en een nar
optreden, was in de vijftiende en zestiende eeuw in West-Europa populair. Het antwoord op de vraag of de figuren
verband houden met het begin van de Psalmen of dat zij toch alleen als ‘drôlerieën’ moeten worden beschouwd,
staat echter nog open.