Historiebijbels (14e en 15e eeuw) - Protestantse Gemeente ...

2
Nederlanden grote opgang: momenteel zijn nog twintig gehele of gedeeltelijke exemplaren bekend,
voor het merendeel ontstaan in Utrecht en te dateren tussen 1430 en 1478.
De gebruikers van de Schrift(gedeelten) 3 waren met name parochiegeestelijken, eenvoudige,
ongeletterde kloosterlingen, lekenbroeders, nonnen, begijnen en begarden 4 . Soms gaven rijken hun
dochter, als ze het klooster inging, als bruidsschat een bijbel mee om die met haar medezusters te
gebruiken voor gemeenschappelijke lectuur en overdenking. Edelen en rijke poorters gaven meer
dan eens een vrouwenklooster een mooi geschreven Bijbelhandschrift. De aanzienlijksten lieten
kloosterlingen kostbare manuscripten vervaardigen, waarbij gouden letters of schitterende
geschilderde voorstellingen (miniaturen) op de fijnste soort perkament de tekst sierden en de band
verfraaid was met juwelen, ivoor of geciseleerd metaal, niet zelden goud of zilver. De eenvoudige
burgers kopieerden zelf de Bijbel.
Door de historiebijbels werd de Bijbel dicht bij de mensen gebracht. Zo hebben bijgedragen aan het
vorm krijgen van Nederlandse taal en met die taal ook van een Nederlands historisch besef.
© L. den Besten
Literatuur
Berg, M.K.A. van den, De Noordnederlandse historiebijbel, Een kritische editie met inleiding en aantekeningen
van Hs. Ltk. 231 uit de Leidse Universiteitsbibliotheek, Reeks Middeleeuwse Studies en Bronnen(56), Hilversum:
Uitgeverij Verloren, 1998. (Deze studie bevat een kritische editie van de Noordnederlandse historiebijbel
gebaseerd op de tekst van het oudste handschrift. In zijn inleiding besteedt Marinus van den Berg aandacht aan
het genre historiebijbel, buitenlands onderzoek van historiebijbels, de bewerkingstechniek van de compilator,
de overgeleverde handschriften (waarvan er zes door één kopiist zijn geschreven), de herkomst van het
basishandschrift en doel en functie van de tekst).
Besten, Leen den, Het uitgelezen boek. De bijbel in Nederland, Zoetermeer, Meinema 2005.
Biemans, J.A.A.M., Middelnederlandse bijbelhandschriften, Leiden 1984.
Hollander, August, e.a., red., Middelnederlandse bijbelvertalingen, Hilversum: Uitgeverij Verloren 2009.
Kors, Mikel M. ‘De Historiebijbel van 1361. Een poging tot reconstructie’, in: Ons geestelijk erf, 76 (2002), 3-
14.
Kors, Mikel M. ‘De genese van de Historiebijbel van 1361. De bewerkingstechniek in Genesis 1-3’, in:
Nederlandse letterkunde, 8 (2003), 217-255.
Kors, Mikel M. ‘Job en Psalmen binnen het oeuvre van de Bijbelvertaler van 1360. Naar aanleiding van de
veertiende-eeuwse handschriften met de Zuid-Nederlandse bijbelvertaling’, in: Tijdschrift voor Nederlandse
taal- en letterkunde, 119 (2003), 20-39, 1 ill.
Kors, Mikel M., ‘Religieuze en maatschappelijke factoren bij middeleeuwse tekstproductie. De Franse en
Nederlandse Historiebijbel in de veertiende eeuw’, in: Nederlandse letterkunde, 8 (2003), 281-295, 3 ill.
Kors, Mikel M., ‘Guyart Desmoulins' Bible historiale, voorbeeld van de Historiebijbel van 1361?’, in: Millennium.
Tijdschrift voor middeleeuwse studies, 18 (2004), 41-53, 1 ill.
Kors, M.M., De Historiebijbel van 1361: leken en bijbellectuur in de veertiende eeuw. Nijmegen:
Radbouduniversiteit 2007.
Kwakkel, Erik, "Die Dietsche boeke die ons toebehoeren". De kartuizers van Herne en de productie van
Middelnederlandse handschriften in de regio Brussel (1350-1400). With an English summary. Leuven, Peeters
Publishers, 2002.
3 De Bijbel wordt wel de Schrift of de Heilige Schrift genoemd.
4 Begijnen en begarden waren respectievelijk vrouwen en mannen die leefden als alleenstaanden en deel uitmaakten van een
soort vrije lekengemeenschap binnen de Rooms-katholieke Kerk. Anders dan een lid van een kloosterorde legden begijnen en
begarden geen eeuwige geloften af; hoewel ze kuisheid beloofden, mochten ze wel geldelijk en onroerend eigendom
behouden.