Kinderrechten - ecpat

17e jaargang | nummer 1 | maart 2007
TIJDSCHRIFT VOOR DE
RECHTEN
van
KIND
het
IN DIT NUMMER
•Versterking van het recht op gezinsleven
• Kinderen in Tel: de basis voor het lokaal jeugdbeleid
• Thema: Kinderrechteneducatie in het basisonderwijs

REDACTIONEEL
Een minister
voor kinderrechten
Tijdschrift voor de Rechten van het Kind | maart 2007
Stan Meuwese In het regeerakkoord van het eerste kabinet met een minister voor Jeugd en Gezin in de gelederen komt
het woord kinderrechten niet voor. Is dit een misverstand, onbegrip of onwil? Het valt niet mee om politici
duidelijk te maken dat kinderrechten en jeugdbeleid nagenoeg samenvallende begrippen zijn. Wie de
tekst van het kinderrechtenverdrag leest, merkt dat bijna ieder artikel begint met de frase: ‘de staten die
partij zijn’. De staten moeten de rechten van kinderen respecteren, garanderen en erkennen. De staten
moeten passende maatregelen nemen over alles wat kinderen moet beschermen. En staten dienen te zorgen
voor jeugdparticipatie. Er is maar weinig taalkundige en staatsrechtelijke fantasie voor nodig om het
woord ‘staat’ te vervangen door ‘overheid’. Het kinderrechtenverdrag gaat dus niet alleen over kinderrechten,
maar ook over jeugdbeleid.
Vlak na de Eerste Wereldoorlog werd het jeugdbeleid ondergebracht bij het Ministerie van Onderwijs,
Kunsten en Wetenschappen. Het jeugdbeleid was gericht op jeugdvorming. In 1966 werd het ondergebracht
bij het toen opgerichte Ministerie van Cultuur, Recreatie en Maatschappelijk Werk, onder leiding
van Marga Klompé. De nadruk van het jeugdbeleid lag op jeugdrecreatie. Dit onwikkelde zich geleidelijk
aan naar alleen jeugdzorg.
Jeugdbeleid was achtereenvolgens de zorg van staatssecretaris Meijer (kabinet Den Uyl), staatssecretaris
Kraaijeveld-Wouters (kabinet Van Agt), minister van der Louw (kabinet Van Agt-Den Uyl), minister
Brinkman (kabinet Lubbers), minister D’Ancona (kabinet Lubbers-Kok), staatssecretaris Terpstra (kabinet
Kok), staatssecretaris Vliegenthart (kabinet Kok) en staatssecretaris Ross-van Dorp (kabinet Balkenende).
Al deze bewindspersonen, of ze nu minister of staatssecretaris waren, hadden ook andere portefeuilles,
die leuker (sport) of belangrijker (welzijn, volkgezondheid) waren. Het jeugdbeleid hing er altijd maar een
beetje bij.
Een rondreis langs onze buurlanden levert in ieder geval een koppeling tussen gezin en jeugd op. In
Duitsland is er het Bundesministerium für Familie, Senioren, Frauen und Jugend (BMFSFJ). In Frankrijk
functioneert het Ministère de la Jeunesse, des Sports et la Vie associative. In Engeland (samen met Wales)
is er binnen het Department for Education and Skills een Minister of State for Children and Families. In
België is er een Vlaamse Minister van Cultuur, Jeugd, Sport en Brussel. Nederland heeft nu een programmaminister
voor Jeugd en Gezin die valt onder het Ministerie van Volkgezondheid, Welzijn en Sport
(VWS). Een programmaminister heeft een ruimer beleidsveld, voert een samenhangend beleidsprogramma
uit, en krijgt een coördinerende rol.
Dertien beleidsterreinen (en budgetten en dienstonderdelen) van de Ministeries van VWS, Justitie,
Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW) en Sociale zaken en Werkgelegenheid (SZW) worden ondergebracht
in de portefeuille van de minister voor Jeugd en Gezin. De programmaminister heeft ‘medebetrokkenheid’
bij het beleid ten aanzien van de Wet maatschappelijke ondersteuning, Algemene Wet Bijzondere
Ziektekosten, Kinderopvang, voorschoolse opvang, jeugddetentie en jeugdreclassering, leerlinggebonden
financiering, Tegemoetkoming Onderhoudskosten thuiswonende Gehandicapte kinderen (TOG) en preventie
SZW. Wat stelt de term ‘medebetrokkenheid’ voor? Is dat iets anders dan medeverantwoordelijkheid?
De winst is duidelijk. De minister van Jeugd en Gezin krijgt diverse beleidsvelden in zijn portefeuille,
waaronder jeugdbescherming, preventie en integraal jeugdtoezicht. De justitiële jeugdinrichtingen vallen
niet binnen het mandaat van de programmaminister. Waar de grenzen precies liggen is nog niet uitgebalanceerd.
Er is nu een minister voor Jeugd en Gezin. Maar pas op: de minister voor bestuurlijke vernieuwing, de
minister voor vreemdelingenzaken en integratie, de staatssecretaris voor emancipatie, de staatssecretaris
voor de publiekrechtelijke organisatie en de minister voor koloniën zijn allemaal verdwenen. Opgelost. Is
hun taak opgelost in een brede portefeuille of is het probleem in de samenleving opgelost? Is André
Rouvoet de eerste en enige minister voor kinderrechten?
1

2
Het recht op respect voor gezinsleven wordt beschouwd als een fundamenteel recht. Toch doet
de Nederlandse overheid er veel aan om het recht op gezinsleven, voor buitenlandse kinderen
zonder verblijfsvergunning die bij hun ouders (met een verblijfsvergunning) in Nederland willen
blijven, te beperken. Zelfs voor Nederlandse ouders met een kind zonder verblijfsvergunning is
het allesbehalve vanzelfsprekend om in Nederland hun gezinsleven uit te oefenen. Het recht op
gezinsleven behoeft versterking.
Gezinsleven: fundamenteel recht én verre droom
Versterking van het recht op
gezinsleven
Carla van Os
Vereisten voor gezinshereniging
Eric komt in 2001 vanuit de Democratische
Republiek Congo naar Nederland. Hij is dan dertien
jaar oud. Zijn moeder kreeg enkele jaren eerder
in Nederland een verblijfsvergunning. Eric was
vijf jaar toen hij zijn moeder voor het laatst zag.
Eric en zijn moeder zagen elkaar dus acht jaar
niet door de oorlog in hun land. Eric vraagt in
Nederland gezinshereniging bij zijn moeder aan.
Zijn moeder heeft inmiddels de Nederlandse nationaliteit.
Eric heeft niet eerst een machtiging tot
voorlopig verblijf (mvv) gehaald bij de
Een ouder die een verblijfsvergunning of een Nederlands paspoort heeft
en die zijn zoon of dochter naar Nederland wil laten overkomen, heeft te
maken met een aantal vereisten die gesteld worden aan gezinshereniging.
De ouder moet 120% van het minimuminkomen verdienen en een
arbeidscontract hebben voor de minimale duur van een jaar en het kind
moet een machtiging tot voorlopig verblijf (mvv) hebben. Een mvv moet
worden aangevraagd in het land van herkomst bij de Nederlandse
ambassade. Voor kinderen die binnen drie maanden nadat hun ouder
asiel heeft verkregen, naar Nederland zijn gekomen geldt dit mvv-vereiste
niet.
Voor buitenlandse ouders die zich bij hun Nederlandse kind in Nederland
willen vestigen, is niets geregeld. Zij kunnen alleen een beroep doen op
het recht op gezinsleven zoals dat beschermd wordt door artikel 8 van
het Europees Verdrag tot bescherming van de Rechten van de Mens en
de Fundamentele Vrijheden (EVRM) en door de artikelen 9 en 10 van het
Internationale Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK).
Behalve een mvv, moeten mensen vanaf zestien jaar ook een inburgeringsexamen
behalen in het land van herkomst. Dit test de basiskennis
van de Nederlandse taal en samenleving. Dit vereiste geldt ook voor
minderjarigen en ouders die jaren in Nederland hebben gewoond, maar
teruggaan naar het land van herkomst om een mvv op te halen. De mvvaanvraag
kan enkele maanden tot een jaar duren.
Nederlandse ambassade in Congo. Toch probeert
Eric hier te blijven, bij zijn moeder. Tevergeefs.
Eind 2006 raakt Eric uitgeprocedeerd en moet hij
in zijn eentje terug naar Congo. Hij is dan zeventien.
Zijn moeder kan hem niet begeleiden omdat
zij dan haar baan verliest en niet meer voldoet
aan het inkomensvereiste voor gezinshereniging.
Eric durft niet alleen terug te gaan naar Congo,
het land waar hij zijn ouders verloor en waar hij
niemand kent die hij nog vertrouwt. Het wachten
op een mvv kan lang duren en de uitkomst van de
procedure is onzeker.
Mira komt in 2002 als Tsjetsjeense alleenstaande
minderjarige vreemdeling naar Nederland. Ze is dan
zeventien jaar. Haar familie is omgekomen tijdens
de oorlog in Tsjetsjenië en ze is verkracht door een
Russische soldaat. In 2003 leert ze in Nederland haar
huidige echtgenoot kennen. Hij komt ook uit
Tsjetsjenië en heeft om ‘klemmende redenen van
humanitaire aard die verband houden met de redenen
voor zijn vertrek uit zijn land van herkomst’,
een verblijfsvergunning asiel gekregen. Ze krijgen
een zoon, Oscar. Haar man heeft inmiddels de
Nederlandse nationaliteit verkregen, Oscar wordt dus
als Nederlander geboren. In 2005 is Mira is uitgeprocedeerd.
In 2007 dreigt ze uitgezet te worden.
Eric en Oscar zijn twee kinderen bij wie het recht
om samen met hun ouders te leven geschonden
dreigt te worden. Eric kwam zonder machtiging
tot voorlopig verblijf (mvv) naar Nederland. Mira
kreeg haar zoon Oscar in Nederland. Zij willen in
Nederland bij hun gezinsleden blijven. De
Nederlandse regering maakt het, met het strenge
toelatingsbeleid, erg moeilijk voor kinderen, zoals
Eric, en ouders, zoals Mira, om in Nederland hun
gezinsleven uit te oefenen.

Foto: Hollandse Hoogte/Peter Hilz
Belangenafweging bij gezinshereniging
Indien een kind bij zijn ouder in Nederland wil
verblijven moet de Nederlandse overheid rekening
houden met verschillende, vaak botsende belangen.
Die van de overheid, van de ouder en van het
kind. Als een kind in Nederland zijn of haar
gezinsleven wil uitoefenen, moeten de belangen
van het kind afgewogen worden tegen de belangen
van de Nederlandse overheid, te weten het
‘economische welzijn’ en ‘het voeren van een restrictief
toelatingsbeleid’. Bij beslissingen van de
overheid die het recht op gezinsleven van een
kind bedreigen of inperken, horen de belangen
van het kind de eerste overweging te vormen. Dit
staat in artikel 3 IVRK en geldt voor alle beslissingen
die kinderen aangaan.
De Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van
State heeft bij herhaling uitgesproken dat artikel 3
IVRK ‘geen norm bevat die zonder nadere uitwerking
in nationale wet- en regelgeving door de
rechter direct toepasbaar is’. 1 Ook in procedures
over gezinshereniging wordt met dit argument
artikel 3 IVRK terzijde geschoven. Kalverboer en
Zijlstra, beide gedragswetenschappers bij de vakgroep
orthopedagogiek aan de Universiteit van
Groningen, hebben een model ontwikkeld waar
het criterium ‘het belang van het kind’ wel nader
wordt uitgewerkt. 2 Aan de hand van de criteria uit
dit model, wordt het belang van het kind uit artikel
3 IVRK geconcretiseerd.
Tijdschrift voor de Rechten van het Kind | maart 2007
Ter illustratie worden in de tabel op pagina 4
beknopt de belangen van Eric en Oscar uitgewerkt
voor de situatie in Nederland en die in Congo, respectievelijk
Tsjetsjenië, aan de hand van het ontwikkelingsmodel
van Kalverboer en Zijlstra.
Deze analyse van de belangen van Eric en Oscar
laat zien in welke situatie de ontwikkelingsvoorwaarden
het beste worden vervuld. Uit het schema
komt naar voren dat het voor beiden in hun
belang is om hun gezinsleven in Nederland te
kunnen uitoefenen. Deze vaststelling zou een
primaire overweging moeten zijn, zowel bij de
beslissing Eric wel of niet uit te zetten, als bij de
beslissing over de verblijfsvergunning van Mira,
de moeder van Oscar.
Gezinsleven als fundamenteel recht
Naast het basisbeginsel uit artikel 3 IVRK (het
belang van het kind) zijn voor gezinshereniging
de artikelen 8 EVRM (gezinsleven), 9 IVRK (scheiding
van ouder en kind) en artikel 10 IVRK
(gezinshereniging) van toepassing. Daarnaast kan
er een beroep gedaan worden op twee richtlijnen
van de Europese Unie.
Europees Verdrag inzake de Rechten van de Mens
Op grond van artikel 8 lid 1 EVRM heeft een ieder
recht op respect voor zijn familie-, gezins- en
privéleven. Tussen kinderen en ouders bestaat er
altijd een familieband in de zin van artikel 8
3

4
Belang van het kind en
voorwaarden voor ontwikkeling
1. Adequate verzorging
Zorg voor gezondheid, fysiek welbevinden,
bijvoorbeeld kleding, voeding, onderdak
2. Een veilige fysieke directe omgeving
Lichamelijke bescherming van het kind in het
gezin, geen mishandeling, geen toxische
invloeden, geen gevaarlijke woning
3. Affectief klimaat
Geborgenheid, steun en begrip van de ouders,
passend bij het kind
4. Ondersteunende opvoedingsstructuur
Regelmaat, stimulering, controle, grenzen stellen,
ruimte voor eigen initiatief, niet te veel of te
weinig verantwoordheid bij het kind
5. Adequaat voorbeeldgedrag ouder
Het kind kan gedrag, optreden, normen en waarden
van ouders overnemen
6. Interesse
De ouder toont belangstelling voor het kind en
zijn leefwereld
7. Continuïteit in opvoeding en verzorging,
toekomstperspectief
De ouders bouwen veilige hechtingsrelatie op
met het kind, basisvertrouwen in stand gehouden
door de beschikbaarheid van ouder
8. Veilige fysieke, wijdere omgeving
Veilige buurt en samenleving, geen oorlog
9. Respect
Omgeving van het kind neemt behoeftes,
gevoelens van het kind serieus
10. Sociaal netwerk
Het kind en gezin hebben verschillende,
beschikbare, steunbronnen
11. Educatie
Het kind krijgt scholing en opleiding en kan zijn
talenten ontplooien
12. Omgang met leeftijdsgenoten
Het kind heeft omgang met andere kinderen
in verschillende situaties, passend bij
ontwikkelingsniveau van het kind
13. Adequaat voorbeeldgedrag samenleving
Het kind heeft contact met anderen van wie hij
gedrag, waarden en normen kan overnemen
14. Stabiliteit in levensomstandigheden,
toekomstperspectief
Veranderingen in het leven zijn aangekondigd en
inzichtelijk, identificatiefiguren en steunbronnen
blijven bestaan, de samenleving biedt het kind
een toekomstperspectief
Eric
blijft bij moeder
in Nederland
Eric
gaat terug naar
Congo
Geen problemen Vervulling basale
levensbehoeften
onzeker
Geen problemen Geen ouder die
bescherming kan
bieden
Moeder heeft goede
relatie met Eric
Oscar
blijft bij zijn ouders in
Nederland
Oscar
gaat met moeder naar
Tsjetsjenië
Geen problemen Vervulling basale
levensbehoeften onzeker
Geen problemen Niet zeker of moeder
veiligheid kan bieden
Niet aanwezig Oscar heeft goede banden
met zijn ouders
Kan geboden worden Niet aanwezig Kan geboden worden,
ondanks dat de ouders kwetsbaar
en beschadigd zijn, kunnen
zij met steun van hun
sociale netwerk het kind
opvoeden
Geen contact met vader
mogelijk
Moeder is zelf jong en
beschadigd door haar
verleden, ze staat er helemaal
alleen voor en zal door de
eigen problemen minder
toekomen aan de zorgen van
het kind
Aanwezig Niet aanwezig Aanwezig Idem als boven
Aanwezig Niet aanwezig Aanwezig Idem als boven
Mogelijk Abrupt einde Mogelijk Breuk door afscheid van
vader
Geen probleem Veel geweld in
Congo
Geen probleem Oorlogsgeweld
Goed Onbekend Goed Onbekend
Breed, op school en bij
voetbal, betrokken
buurt
Niet Nog beperkt Niet
Volgt onderwijs Geen aansluiting Gaat nog niet naar school Slechte voorzieningen door de
oorlog
Veel Onbekend Nog beperkt Onbekend
Ja Onbekend Ja Ontwrichte samenleving
Goed Onzeker Goed Onzeker

EVRM: (..) from the moment of the child’s birth
and by the very fact of it, there exists between him
and his parents a bound amounting to ‘family life’
(…). 3 De verplichting van de overheid om het recht
op gezinsleven te respecteren (artikel 8 lid 1 EVRM)
wordt beperkt door een aantal rechtvaardigingsgronden
(lid 2), zoals de openbare veiligheid en
het economisch welzijn van een land. Meestal
beschouwt het Europese Hof voor de Rechten van
de Mens (EHRM) ‘economisch welzijn’ als voldoende
grond voor de overheid om het recht op gezinsleven
in te perken.
Een opzienbarende en voor de waardering van het
belang van het kind belangrijke zaak bij het EHRM
was die van Rodrigues da Silva. Daarin werd
Nederland veroordeeld voor een schending van
artikel 8 EVRM. 4 Het ging in deze zaak om het
verblijfsrecht van een Braziliaanse moeder bij haar
dochter Rachel. De Nederlandse vader kreeg na de
scheiding het gezag over Rachel. De moeder dreigde
te worden uitgezet. Dat Rachel haar moeder of
haar vader zou moeten missen was, volgens de
Nederlandse rechters, het resultaat van de keuze
die de ouders hebben gemaakt door een kind ter
wereld te brengen terwijl er geen rechtmatig verblijf
is. Het EHRM zag dit anders en noemt deze
zienswijze ‘excessief formalistisch’, kortom: buitensporig
bureaucratisch. Het Hof hanteert het
criterium ‘belang van het kind’ uit artikel 3 IVRK
en past dit toe op artikel 8 EVRM: “In the view of
the far-reaching consequences which an expulsion
would have on the responsibilities which the first
applicant has as a mother, as well as on her family
life with her young daughter, and taking into
account that it is clearly in Rachel’s best interest
for the first applicant to stay in the Netherlands,
the Court considers that in the particular circumstances
of the case the economic well-being of the
country does not outweigh the applicants’ rights
under Article 8, despite the fact that the first
applicant was residing illegally in the Netherlands
at the time of Rachel’s birth.”
In een noot bij deze uitspraak schrijft de hoogleraar
immigratierecht aan de Universiteit van
Leiden, Pieter Boeles, dat het EHRM in deze uitspraak
aangeeft dat the best interests of the child
in het kader van artikel 8 EVRM moet doorwerken
in de Nederlandse rechtspraak. Dit relativeert, volgens
Boeles, de zuinige jurisprudentie van de
Afdeling Bestuursrechtspraak van de Raad van
State die rechtstreekse werking aan artikel 3 lid 1
IVRK ontzegt.
Op de vraag van Kamerleden naar een reactie op
dit arrest en de typering van ‘excessief formalistisch’,
antwoordt minister Verdonk eenvoudigweg
dat ze de mening van het EHRM niet deelt. 5
Volgens Boeles zou een Nederlands kind of een
Nederlandse ouder in Nederland moeten kunnen
wonen met zijn buitenlandse ouder, respectievelijk
Tijdschrift voor de Rechten van het Kind | maart 2007
buitenlands kind. Boelens pleit er daarom ook voor
om de nationaliteit als leidend beginsel te hanteren.
6 Dit houdt in dat Nederlandse kinderen het
recht hebben om in Nederland te verblijven, opgevoed
te worden en een opleiding te krijgen. Maar
als hun ouders dat niet mogen, is het in feite een
onbruikbaar recht. Het criterium ‘nationaliteit’ is
wel van betekenis in de belangenafweging onder
artikel 8 EVRM maar krijgt vooralsnog geen doorslaggevende
betekenis. 7
Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind
Het beginsel dat ouder(s) en kind bij elkaar kunnen
leven is een recht dat voortvloeit uit de artikelen
9 en 10 IVRK. Alleen als het belang van het kind
erom vraagt, mag een kind na een zorgvuldige
toetsing door de rechter gescheiden worden van de
ouder(s). Als de ouder(s) en het kind niet in hetzelfde
land verblijven, verlenen de autoriteiten alle
medewerking om met spoed, welwillendheid en
menselijkheid een hereniging mogelijk te maken.
Artikel 9 IVRK ziet toe op binnenlandse situaties,
als ouders en kind zich in hetzelfde land bevinden,
artikel 10 IVRK is bedoeld voor ouders en kinderen
die in verschillende landen verblijven. 8 Artikel 10
IVRK is nauw verbonden met artikel 9 IVRK. Beide
artikelen bevatten het principe van de eenheid van
de familie en beschermen kinderen tegen de scheiding
van hun ouders.
Artikel 9 IVRK wordt in Nederlandse rechtzaken voor
gezinshereniging nauwelijks toegepast. Rechters stellen
dat het artikel niet bedoeld is voor scheidingen
die het gevolg zijn van vreemdelingenrechtelijke
beslissingen en dat ouders zich er niet op kunnen
beroepen. Deze verregaande beperking van het recht
op gezinsleven is verbazingwekkend, omdat artikel
9 IVRK geen andere rechtvaardigingsgrond kent dan
het belang van het kind. Dit in tegenstelling tot artikel
8 EVRM, dat wél rechtvaardigingsgronden voor
inperkingen opsomt. Jaap Doek, oud-voorzitter van
het Comité inzake de Rechten van het Kind, vindt dat
de Nederlandse rechters een verkeerde interpretatie
hanteren: “Als ouders het land moeten verlaten
(omdat een verblijfsvergunning wordt geweigerd) terwijl
hun kind in Nederland geboren en getogen is en
derhalve hier is geworteld en in beginsel kan blijven,
betekent dit een scheiding tegen hun wil. Zij kunnen
een beroep doen op artikel 9 lid 1 IVRK waarvan de
rechtstreekse werking in de rechtspraak – in elk geval
impliciet – is aanvaard. Deze scheiding zal niet in het
belang van het kind noodzakelijk zijn. Bovendien zal
de verwijdering van een hier in Nederland geboren
en ingeburgerd kind niet in zijn of haar belang zijn
(artikel 3 IVRK).” 9
Aangenomen moet worden dat artikel 9 IVRK meer
bescherming biedt dan artikel 8 EVRM. 10 In veel
Nederlandse uitspraken zie je alleen het omgekeerde:
de rechter acht het niet nodig de toepassing
van artikel 9 IVRK te onderzoeken omdat dit artikel
geen verregaande gevolgen zou hebben dan artikel
5

6
8 EVRM. 11 Het EHRM heeft er al vaak op gewezen
dat artikel 8 EVRM geen algemene plicht voor
landen met zich meebrengt om het gezinsleven op
hun grondgebied mogelijk te maken, vanwege de
rechtvaardigingsgronden die het recht op gezinsleven
inperken. Of er een specifieke verplichting
voor de overheid is, hangt af van de feitelijke
omstandigheden. 12 Feitelijke omstandigheden zijn
bijvoorbeeld de nationaliteit van de gezinsleden,
de samenstelling van het gezin in de verschillende
landen, de leefomstandigheden in de verschillenden
landen en de mate van worteling in het land
waar verblijf wordt beoogd en waarnaar iemand
dreigt te worden uitgezet. Steeds moet er een belangenafweging
gemaakt worden op grond van artikel
8 EVRM, maar ook op grond van de artikelen 9
en 10 IVRK. Bij elke beslissing die invloed heeft op
het recht op gezinsleven van kinderen moeten, naast
artikel 3 IVRK, de artikelen 9 en 10 IVRK en 8
EVRM getoetst worden.
Europees recht
In het Europees recht is - met twee richtlijnen -
het recht op gezinsleven stevig verankerd. Voor
EU-onderdanen zelf is er de richtlijn 2004/38 EG
‘betreffende het recht van vrij verkeer op het grondgebied
van de lidstaten voor de burgers van de
Unie en hun familieleden’. De richtlijn 2003/86 EG
(hierna: gezinsherenigingsrichtlijn) is er voor
derdelanders, mensen van buiten de Europese Unie
(EU). In de gezinsherenigingsrichtlijn staat dat
maatregelen op het gebied van gezinshereniging in
overeenstemming moeten zijn met de verplichting
om het gezin te beschermen en het gezinsleven te
respecteren en dat de leden van het kerngezin, dat
wil zeggen de echtgenoot en de minderjarige kinderen,
steeds het recht op gezinshereniging hebben.
13 In artikel 5 lid 5 van de gezinsherenigingsrichtlijn
staat dat de autoriteiten terdege rekening
moeten houden met de belangen van minderjarige
kinderen. In artikel 17 is zelfs een ‘wortelingsgrond’
opgenomen: als een verzoek tot gezinshereniging
wordt afgewezen of leden van een gezin
dreigen uitgezet te worden, moet de staat rekening
houden met de hechtheid van de gezinsband, met
de duur van het verblijf in de lidstaat en met het
bestaan van familiebanden of culturele of sociale
banden met zijn land van herkomst. Deze richtlijn
is dus van groot belang voor niet EU-kinderen en
hun niet EU-ouders die zich in Nederland bij hun
gezin willen vestigen.
Nederlanders kunnen (net als andere EU-onderdanen)
pas een beroep doen op de richtlijn voor
EU-onderdanen als ze gebruik maken van het
recht op vrij verkeer van personen in de EU. Dus
pas in België, Duitsland of een andere EU-lidstaat
valt de Nederlander onder de reikwijdte van de
Europese richtlijnen. Boeles werpt de vraag op of
Nederlanders niet met een beroep op artikel 12
van het EG verdrag (het verbod op discriminatie
naar nationaliteit) toch onder de gezinsherenigings-
richtlijn zouden moeten vallen omdat zij nu niet
alleen ten opzichte van ‘mobiele EU-burgers’ maar
ook ten opzichte van derdelanders achtergesteld
worden in hun mogelijkheden voor gezinshereniging.
14 Dit zou betekenen dat ook voor de
Nederlandse kinderen de gunstige bepalingen uit
de gezinsherenigingsrichtlijn van toepassing zijn.
Conclusie
In Nederland is het niet vanzelfsprekend dat de
leden van een gezin samen in Nederland kunnen
wonen als een ouder wel en een kind geen verblijfsvergunning
heeft, of andersom. Zelfs van
kinderen met de Nederlandse nationaliteit, of kinderen
met ouders die de Nederlandse nationaliteit
hebben, kan gevraagd worden om elders hun recht
op gezinsleven uit te oefenen. De Nederlandse
Gezinsraad zegt dat ‘de Nederlandse overheid het
universele recht van gezinnen op een gezinsleven,
als het gaat om transnationale gezinnen, niet serieus
genoeg neemt’. 15 Het Nederlandse gezinsherenigingsbeleid
is niet in overeenstemming met de
artikelen 3, 9 en 10 IVRK en artikel 8 EVRM. Het
recht op gezinsleven moet versterkt worden.
Carla van Os is juridisch medewerker bij Defence for Children
International Nederland.
Noten
1. ABRvS 23 september 2004, Vluchtweb 200404485/1.
2. Kalverboer, M. & Zijlstra, E. (2006). Het belang van het kind in
het Nederlands Recht. Voorwaarden voor ontwikkeling vanuit
een pedagogisch perspectief. Amsterdam: SWP.
3. EHRM 21 juni 1988 (Berrehab v. the Netherlands) en EHRM 20
juni 2002 (Al-Nashif v. Bulgaria).
4. EHRM 31 januari 2006 (Rodrigues da Silva and Hoogkamer v. the
Netherlands), JV 2006/90 met noot van Boeles, NAV 2006/7 met
noot van Bombeke.
5. Kamerstukken II 2005-06, Aanhangsel van de Handelingen, nr.
1486, p. 3169.
6. Boelens, P. (2007). Het gezin als hoeksteen van de samenleving.
In: Migrantenrecht, nr. 1+2, 2007, p. 5.
7. EHRM 21 december 2001 (Sen v. the Netherlands); EHRM, 1
december 2005 (Tuquabo-Tekle v. the Netherlands) en in
Nederlandse rechtspraak: Rb. Den Haag, zp. Groningen 7 augustus
2002, AWB 01/31446; Rb. Den Haag, zp. Amsterdam 30
november 1999, AWB 99/473 VRWET; Rb. Den Haag, zp.
Amsterdam 24 december 1999, AWB 98/8960 VRWET; Rb. Den
Haag, zp. Amsterdam 5 december 2000, AWB 99/10208 VRWET.
8. Detrick, S. (1999). A Commentary on the United Nations
Convention on the Rights of the Child. Den Haag: Kluwer Law
International, p. 170.
9. Ruitenberg, G. (2003), Het Internationaal Kinderrechtenverdrag in
de Nederlandse rechtspraak. Amsterdam: SWP, p. 221.
10. Wijers, M. & Hooghiemstra, E. (red.) (2005). Allochtone gezinnen.
Juridische positie. Den Haag: Nederlandse Gezinsraad, p.
19; Forder, C. (2005), Over de kern en de grensgevallen van het
familierecht. In: Van Den Eeckhout, V. e.a. (2005)Transnationale
gezinnen in Nederland. Den Haag: Boom Juridische uitgevers,
p. 31.
11. Zo ook in de uitspraak van de rechter in de zaak van Eric: Rb.
Den Haag, zp. Breda 27 november 2006, AWB 05/47455, bekrachtigd
door de Raad van State 2 februari 2007, 200608536/1.
12. EHRM, 29 februari 1996 (Gül v. Switserland).
13. Richtlijn 2003/86/EG, preambule onder 2 en 9, Pb. 2003L251/12.
14. Noot van Pieter Boeles bij Rb. Den Haag, zp. Middelburg18
oktober 2006, AWB 95/22812 VR WET, LJN AZ0506, JV 2006/461.
15. Wijers, M. & Hooghiemstra, E. (red) (2005). Allochtone gezinnen.
Juridische positie. Den Haag: Nederlandse Gezinsraad, p. 75.

Tijdschrift voor de Rechten van het Kind | maart 2007
Aanbevelingen voor de versterking
van het recht op gezinsleven
Verblijf van het kind bij de ouder én van de ouder bij het kind
• Belang van het kind voorop
Bij alle beslissingen over het recht op gezinsleven waarbij kinderen betrokken zijn moet het belang
van het kind een primaire overweging vormen (artikel 3 IVRK). De beslissingsautoriteiten moeten
een analyse maken van de situatie van het kind nu, en van de te verwachten situaties bij een positieve
of negatieve beslissing. De criteria van Kalverboer en Zijlstra kunnen daarbij een hulpmiddel
zijn.
• Ambtshalve toetsing van artikel 8 EVRM en artikel 9 IVRK
Bij elke beslissing die invloed heeft op het recht op gezinsleven van kinderen moeten artikel 9 IVRK en
artikel 8 EVRM ambtshalve getoetst worden.
• Geen discriminatie van Nederlanders
Nederlanders zouden onder de reikwijdte van gezinsherenigingsrichtlijn 2003/86 EG moeten vallen om
een einde te maken aan de discriminatie op grond van nationaliteit (artikel 12 EG).
• Respecteer worteling
Van kinderen die in Nederland zijn geboren, de taal spreken en sociale contacten hebben (hier zijn
geworteld), mag doorgaans niet meer verlangd worden dat ze hun recht op gezinsleven in een voor
hen onbekend land van een ouder uitoefenen. Dit geldt ook voor kinderen die niet in Nederland
zijn geboren maar die langer dan vijf jaar in Nederland zijn.
Verblijf van het kind bij ouder
• Kinderen vrijstellen van mvv-vereiste
Als ouders hier asiel of regulier verblijf hebben gekregen, moeten de minderjarige kinderen zonder
vertraging naar Nederland kunnen komen, zonder eerst nog langs ambassades te moeten voor een
mvv. Ouders en kinderen moeten dan wel hun gezinsband kunnen aantonen.
• Ouders vrijstellen van inkomensvereiste
Het mag niet zo zijn dat een kind van een ouder die een permanente verblijfsvergunning in
Nederland heeft, niet naar die ouder kan komen omdat die een te laag inkomen heeft. Als kinderen
zich bij hun ouders in Nederland willen voegen, heeft de Nederlandse staat een positieve verplichting
om het recht op gezinsleven voor het kind in Nederland te realiseren, dus zonodig de ouder
financieel te ondersteunen.
• Kinderen vrijstellen van het inburgeringsexamen
Minderjarigen die zich willen voegen bij hun ouder in Nederland moeten niet eerst een examen
in het kader van de Wet Inburgering Buitenland hoeven te doen. Nu wordt die eis gesteld aan
minderjarigen van zestien tot achttien jaar.
Verblijf van de ouder bij het kind
• Ouders van Nederlandse kinderen vrijstellen van mvv-vereiste
Aan de ouder van een kind met de Nederlandse nationaliteit mag geen mvv-vereiste worden
opgelegd. De Nederlandse autoriteiten hebben een positieve verplichting om het gezinsleven in
Nederland mogelijk te maken.
• Ouders vrijstellen van inburgeringsexamen
Ouders van Nederlandse kinderen vrijstellen van het examen in het kader van de Wet Inburgering
Nederland. Deze ouders zijn al onderdeel van een Nederlands gezin waardoor integratie overbodig is.
7

8
Kinderrechten
wereldwijd
Verenigde Naties
193 lidstaten
Montenegro is partij geworden bij het
Internationale Verdrag inzake de Rechten van het
Kind (IVRK). Het IVRK is nu door 193 landen
geratificeerd. Alleen Somalië en de Verenigde
Staten hebben het Verdrag nog niet geratificeerd.
Nieuwe leden Kinderrechtencomité
Op 21 februari 2007 vond de verkiezing en herverkiezing
van de leden van het Comité inzake de
Rechten van het Kind plaats. Het Comité bestaat
uit achttien onafhankelijke deskundigen. Zij worden
voor een termijn van vier jaar gekozen.
De nieuwe Comitéleden zijn:
Dainius Puras (Litouwen), Luigi Citarella (Italië),
Agnes Akosua Aidoo (Ghana), Maria Herczog
(Hongarije).
De herkozen Comitéleden zijn:
Lothar Friedrich Krappmann (Duitsland), Hatem
Kotrane (Tunesië), Moushira Khattab (Egypte),
Kamel Filali (Algerije), Rosa Maria Ortiz
(Paraguay).
Jaap Doek (Nederland), Mary Alison Anderson
(Jamaica) en Awa N’Deye Ouedraogo (Burkina
Faso) hebben zich niet opnieuw kandidaat gesteld
en de nominatie van Norberto Liwski (Argentinïe)
is ingetrokken.
Landenrapporten
Het Comité inzake de Rechten van het Kind kwam
van 15 januari tot 2 februari 2007 bijeen voor zijn
44e zitting. Het Comité behandelde de landenrapportages
van Chili, Honduras, Kenia, Maleisië,
Mali, de Marshall-eilanden en Suriname en zij
bespraken de rapportages over de implementatie
van het facultatieve protocol over de verkoop van
kinderen, kinderprostitutie en kinderpornografie
van Costa Rica en Kirgizië. De landenrapportages
zijn te vinden op de website van het
Kinderrechtencomité: www.ohchr.org
Op de website van het Children’s Rights Information
Network (CRIN) staan de schaduwrapporten
van de besproken landen, die zijn ingediend door
non-gouvernementele organisaties (NGOs). Voor
meer informatie: www.crin.org, onder ‘NGO
Alternative reports’.
General Comment over jeugdstrafrecht
Het Comité inzake de Rechten van het Kind heeft
op 2 februari 2007 een General Comment (GC) uitgebracht
over jeugdstrafrecht: General Comment
10 'Children's Rights in Juvenile Justice'. In het
General Comment doet het Comité aanbevelingen
aan de lidstaten over het opzetten van jeugdstrafrecht
volgens de beginselen van het IVRK. Het
jeugdstrafrecht moet volgens de internationale
normen gebruik maken van alternatieve sancties,
die zich richten op het voorkómen van recidive.
De tekst van de General Comment is te vinden op:
www.ohchr.org
Raad van Europa
Nieuwe aanbevelingen
De Parlementaire Vergadering bracht begin 2007
aanbevelingen uit over het geweld tegen kinderen,
de verspreiding van HIV/aids bij meisjes en de
plaats van de moedertaal in het onderwijs:
- Child victims: stamping out all forms of violence,
exploitation and abuse (COE Document REC
1778 (2007)1);
- The spread of the HIV/AIDS epidemic to women
and girls in Europe (COE Document REC 1785
(2007)1);
- The place of the mother tongue in school education
(COE Document REC 1740 (2006)1).
Voor meer informatie: www.coe.int
Europese Unie
Europees Mensenrechtenbureau
Per 1 maart 2007 is het nieuwe Europese Mensenrechtenbureau
(Bureau van de Europese Unie voor
de grondrechten) van start gegaan. Het Bureau heeft
als doel de naleving van mensenrechten in de Europese
Unie te bevorderen. Het Bureau moet objectieve,
betrouwbare en vergelijkbare informatie verzamelen
over de situatie van grondrechten in Europa.
Het Bureau onderzoekt daarmee de oorzaken en gevolgen
van het niet-naleven van deze rechten. Eén
keer per jaar doet het Bureau verslag van de naleving
van de grondrechten in de Unie. Het Bureau
gaat ook maatregelen nemen om het grote publiek
bewust te maken van de grondrechten en van de
mogelijkheden om deze grondrechten af te dwingen.

thema
Kinderrechteneducatie in het basisonderwijs, maart 2007
Kinderrechteneducatie in het basis onderwijs
Kinderrechteneducatie
in de kinderschoenen
Kinderrechteneducatie staat in het basisonderwijs nog in de kinderschoenen. Kinderrechteneducatie
leert kinderen over hun rechten. In dit katern richten we ons op kinderrechteneducatie in het
basisonderwijs. Het Kinderrechtencollectief, een samenwerkingsverband van kinderrechtenorganisaties,
is al een aantal jaren bezig met kinderrechteneducatie. Het Kinderrechtencollectief zou
namelijk graag zien dat lessen over kinderrechten duidelijk opgenomen worden in het onderwijsplan
van het basisonderwijs. Tot nu toe wordt er in het basisonderwijs sporadisch aandacht besteed
aan kinderrechten; dit is sterk afhankelijk van de persoonlijke keuze van een leerkracht voor het
onderwerp. In veel gevallen blijft een les over kinderrechten beperkt tot aandacht voor de situatie van
kinderen in andere, armere, landen. Er wordt geen relatie gelegd tussen kinderrechten en kinderen hier
in Nederland.
Gerichte aandacht voor kinderrechteneducatie in het basisonderwijs moet beginnen bij aandacht voor
kinderrechten in de opleiding van leerkrachten. Dit is direct het eerste struikelblok: Pabo’s die hun studenten
laten kennismaken met alle aspecten van kinderrechten zijn op minder dan één hand te tellen.
In 2005 heeft het Kinderrechtencollectief een inventarisatie gedaan onder Pabo’s over de wijze
waarop zij in hun lesprogramma aandacht besteden aan kinderrechten. Het bleek geen gemakkelijke
opgave omdat niet veel Pabo’s daadwerkelijk iets aan kinderrechteneducatie doen. Bovendien
is er binnen de sector geen aanspreekpunt over dit onderwerp.
Op 24 november 2006 organiseerden Pabo Groenewoud, onderdeel van de Hogeschool van Arnhem en
Nijmegen, en Defence for Children International een conferentie over mensen- en kinderrechten en de
taak van het onderwijs daarin. De conferentie richtte zich op de rol en de verantwoordelijkheid van
het Nederlandse onderwijs, en in het bijzonder het opleidingsonderwijs van leraren.
In dit katern komen onder andere onderwijzers, een Pabo-docent, Pabo-studenten en een vertegenwoordiger
van het Ministerie van Onderwijs aan het woord over kinderrechteneducatie. Waar
denken zij aan bij kinderrechteneducatie? In hoeverre sluiten de kerndoelen voor het basisonderwijs
en de nieuwe canon aan op kinderrechten? Verder licht Stan Meuwese de verschillende
dimensies in de relatie onderwijs en kinderrechten toe en geven we een korte en niet uitputtende
inventarisatie van wat Pabo’s nu doen aan kinderrechteneducatie.
Sinds een flink aantal jaar bestaat het Platform Mensenrechteneducatie. Deelneemster Loes
Mulders van Amnesty International licht de relatie tussen mensenrechteneducatie en kinderrechteneducatie
en het werk van het Platform toe.
Met dit katern hopen we een aanzet te geven voor meer aandacht voor kinderrechten binnen het
basisonderwijs. We pleiten ten eerste voor een duidelijke plaats voor kinderrechten in de opleiding
van toekomstige leerkrachten, op de Pabo’s dus. Op deze manier is men gegarandeerd van leerkrachten
die oog hebben voor de rechten van hun leerlingen en weten hoe ze een abstract thema
als kinderrechten op een leuke en speelse manier kunnen overbrengen op hun leerlingen.
Kinderrechten, als onderdeel van de rechten van de mens, vormen de basis voor een vreedzame en
democratische samenleving.
Majorie Kaandorp en Mijntje van Kemenade

Kinderrechten en onderwijs:
een paar apart
Stan Meuwese
Het kinderrechtenverdrag heeft een drieledige boodschap voor
het onderwijs. Ten eerste hebben kinderen recht op onderwijs.
‘Alle kinderen naar school’ of Education for all luidt de slogan
van de internationale campagne onder leiding van UNESCO.
Ten tweede hebben kinderen rechten in het onderwijs: kinderen
hebben recht op een kinderrechtenvriendelijke school. Een school
gebaseerd op kinderrechten. Ten derde hebben kinderen recht op
onderwijs over hun rechten: kinderrechteneducatie. Bij een
beschouwing over deze drievoudige relatie vanuit het perspectief
van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind
(IVRK) moeten de vier basisbeginselen worden betrokken:
- non-discriminatie (artikel 2 IVRK)
- het belang van het kind voorop (artikel 3 IVRK)
- recht op ontwikkeling (artikel 6 IVRK)
- inspraak van kinderen (artikel 12 IVRK)
Recht op onderwijs
Net als het recht op gezondheidszorg is het recht op onderwijs
een kernrecht voor kinderen. Het recht op onderwijs is van toepassing
op alle kinderen zonder uitzondering: arm of rijk, uit
het westen of uit het oosten, in het noorden of in het zuiden,
jongen of meisje, uit hoge klasse of uit lage kaste, met een
handicap of zonder een handicap. Voor het onderwijs geldt in
die zin op een bijzonder sterke manier het verbod op discriminatie,
zoals verwoord in artikel 2 IVRK en in tal van andere
mensenrechtendocumenten. Onderwijs is essentieel voor de
persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling van ieder kind.
Recht op onderwijs sluit dan ook heel direct aan bij het recht op
ontwikkeling, zoals dat is vastgelegd in artikel 6 IVRK. De realisatie
van het recht op onderwijs gaat volgens de lijnen van de 4 A’s:
- Availability voldoende beschikbaarheid van onderwijs in de
vorm van docenten, gebouwen en leermiddelen;
- Accessiblity geen discriminatie, geen financiële drempels,
fysieke toegankelijkheid;
- Acceptibility relevante lesstof, cultureel aangepast, goede
kwaliteit;
- Adaptability onderwijs sluit aan bij behoefte van leerling en
maatschappij.
K2 Tijdschrift voor de Rechten van het Kind
Wie het woord ‘kinderrechten’ intypt op de zoekmachine van de website van het Ministerie
van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen krijgt nul op het rekest. Kinderrechten leven
nog nauwelijks in het Nederlandse onderwijs. Dit is merkwaardig omdat het kinderrechtenverdrag
voor het onderwijs een duidelijke drieledige boodschap heeft.
Kinderrechtenvriendelijk onderwijs met kinderrechteneducatie
Rond het recht op onderwijs zijn er drie vragen te stellen:
1. Wie is de drager van het recht op onderwijs?
Van wie is het recht op onderwijs? Van het kind of van de
ouder? Het kinderrechtenverdrag is hierover duidelijk: het
kind is de directe rechthebbende, maar de ouders hebben een
belangrijke rol bij het opvoeden van de kinderen. Daarom is er
in het kinderrechtenverdrag heel veel aandacht voor de
positie van ouders. Zij hebben het recht én de plicht hun
kinderen op te voeden. Volgens het Verdrag hebben zij ook
recht op steun (zoals kinderbijslag en kinderopvang) om die
verantwoordelijkheid waar te maken (artikelen 18, 26 en 27
IVRK). Gelijktijdig moeten zij gevrijwaard zijn van onnodige
overheidsbemoeienis (artikel 5 IVRK), maar als de opvoeding
niet goed verloopt, moet de overheid in het belang van het
kind in kunnen grijpen (artikelen 9 en 20 IVRK).
2. Wat is de relatie tussen het recht op onderwijs en de vrijheid
van onderwijs?
Recht op onderwijs staat naast de vrijheid van onderwijs. In
het Nederlandse systeem is deze tegenstelling opgelost door
openbaar onderwijs en bijzonder onderwijs financieel gelijk te
stellen en de kwaliteit van het onderwijs te garanderen. Dit is
vastgelegd in artikel 23 van de Grondwet. Waar het gaat om
onderwijs op basis van geloofsovertuiging is ook artikel 14
IVRK van belang. Kinderen hebben recht op een godsdienst of
levensovertuiging, maar ouders hebben de bevoegdheid om
kinderen daarbij te begeleiden, dat wil zeggen richting te
geven aan de religieuze opvoeding van hun kinderen.
3. Hoe verhoudt het recht op onderwijs zich met leerplicht?
Kinderen mogen naar school én kinderen moeten naar
school. Er is leerrecht én leerplicht. Dat is tot op zekere
hoogte tegenstrijdig. Leerplicht (compulsary education)
wordt gezien als een middel om het leerrecht te verwezenlijken,
als het nodig is tegen de opvatting of houding van
ouders of andere volwassenen in. In de situaties waarin kinderen
in overgrote getale als vanzelfsprekend naar school

gaan is het een dwangmiddel om de kinderen die om wat
voor reden dan ook niet naar school mogen of willen te
dwingen naar school te gaan.
Ouders zijn verplicht de kinderen op een school in te schrijven.
Vanaf twaalf jaar zijn kinderen die de leerplicht ontduiken
(vooral bij systematisch spijbelen) ook via het jeugdstrafrecht
aan te spreken (artikel 26 lid 2 Leerplichtwet 1969).
Het recht op onderwijs is in Nederland over het algemeen zeer
goed verankerd in de wet, maar er zijn drie groepen kinderen
voor wie dit recht niet volledig verwezenlijkt wordt:
- kinderen zonder geldige verblijfsstatus
Er is formeel geen twijfel: ook kinderen die geen verblijfstatus
hebben mogen en moeten naar school. Er is soms onbegrip
bij schoolmanagers. Zij denken ten onrechte dat het
illegaal is om kinderen zonder geldige verblijfstatus op hun
scholen in te schrijven. Ook bestaat er vaak angst bij de
ouders. Zij zijn bang dat door inschrijving op een school de
vreemdelingenpolitie in actie komt. Beide redeneringen zijn
formeel onjuist.
- kinderen met gedragsproblemen
Voor enkele duizenden kinderen die vanwege gedragsproblemen
niet te handhaven zijn in het reguliere (primair en
voortgezet) onderwijs, blijken er geen adequate voorzieningen
beschikbaar te zijn. Het speciaal primair onderwijs of
praktijkscholen schieten daarin tekort. Het is niet gelukt om
het beleidsbeginsel ‘weer samen naar school’ voor deze kinderen
in de praktijk toe te passen.
- hoogbegaafde kinderen
Ongeveer twee procent van alle leerlingen kan tot de categorie
van de hoogbegaafden (met een IQ van 130 en meer)
Foto: Hollandsche Hoogte/Peter Hilz
Kinderrechteneducatie in het basisonderwijs, maart 2007
gerekend worden. De scholen spelen hier op in door ‘verrijkingsmateriaal’
beschikbaar te stellen om deze leerlingen te
prikkelen en intellectueel uit te dagen. In het voortgezet
onderwijs zijn speciale begaafdheid-profielscholen aangewezen,
die kwalitatief hoogwaardig onderwijs en begeleiding
bieden aan (hoog)begaafde leerlingen. Toch blijkt dit nog
niet voldoende. Enkele honderden hoogbegaafde kinderen
lopen op een of andere manier vast op school. Ze krijgen te
maken met onbegrip en onkunde bij onderwijsgevenden of
worden gepest door medeleerlingen. De problemen van deze
groep kinderen worden vaak onderschat. Het gaat niet om
kansarme kinderen, maar om kansrijke kinderen. Talenten
kunnen verloren gaan.
Recht in het onderwijs
Een van de meest bijzondere regels uit het IVRK is de regel uit
artikel 28 lid 2 IVRK. Hierin staat dat de discipline op school
wordt gehandhaafd met inachtneming van de waardigheid van het
kind en de inhoud van het Verdrag. Dit artikel is een uitnodiging
aan het onderwijs om expliciet te maken hoe men ‘de waardigheid
van het kind’ kan respecteren en bevorderen. Artikel 28 lid 2 IVRK
zegt twee dingen tegelijkertijd: er hoort orde in de klas te zijn en
een docent moet op een kinderrechtenvriendelijke manier met de
leerlingen omgaan. Op deze wijze rekent het IVRK op een positieve
manier af met het slaan van kinderen op school: een verbod op de
tik met de aanwijsstok van de meester wordt geformuleerd als een
gebod om kinderen op basis van mensenrechten te bejegenen. In
Nederland komt het, afgezien van enkele incidenten, niet voor dat
onderwijsgevenden leerlingen slaan. Een expliciet verbod op slaan
is overigens niet te vinden in de verder zeer uitvoerige onderwijswetgeving.
K3

Artikel 29 IVRK
1. De Staten die partij zijn, komen overeen dat het onderwijs aan het kind dient te zijn gericht op:
a. de zo volledig mogelijke ontplooiing van de persoonlijkheid, talenten en geestelijke en lichamelijke vermogens
van het kind;
b. het bijbrengen van eerbied voor de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden, en voor de in het
Handvest van de Verenigde Naties vastgelegde beginselen;
c. het bijbrengen van eerbied voor de ouders van het kind, voor zijn of haar eigen culturele identiteit, taal en waarden,
voor de nationale waarden van het land waar het kind woont, het land waar het is geboren, en voor andere
beschavingen dan de zijne of de hare;
d. de voorbereiding van het kind op een verantwoord leven in een vrije samenleving, in de geest van begrip, vrede,
verdraagzaamheid, gelijkheid van geslachten, en vriendschap tussen alle volken, etnische, nationale en godsdienstige
groepen en personen behorend tot de oorspronkelijke bevolking;
e. het bijbrengen van eerbied voor de natuurlijke omgeving.
2. Geen enkel gedeelte van dit artikel of van artikel 28 mag zo worden uitgelegd dat het de vrijheid aantast van individuele
personen en rechtspersonen, onderwijsinstellingen op te richten en daaraan leiding te geven, evenwel altijd
met inachtneming van de in het eerste lid van dit artikel vervatte beginselen, en van het vereiste dat het aan die
instellingen gegeven onderwijs voldoet aan de door de Staat vastgestelde minimumnormen.
De wettelijke regeling van het leerlingenstatuut (zie artikel 24g
Wet Voortgezet Onderwijs) is een manier waarop bijgedragen
kan worden aan de verwezenlijking van ‘de democratische
school’. Dit geldt ook voor een leerlingenraad (zie artikel 9 sub d
Wet Medezeggenschap Onderwijs, 1992). De leerlingenraad past
ook binnen het referentiekader van een van de basisbeginselen
uit het kinderrechtenverdrag, artikel 12 IVRK, dat de kinderen
het recht geeft zich uit te spreken over alles wat hun aangaat.
Kinderrechteneducatie
Kinderen hebben er recht op de rechten van kinderen te kennen.
Zo staat in artikel 42 IVRK dat het kinderrechtenverdrag bekend
moet zijn bij kinderen. Het artikel vormt hiermee de basis van kinderrechteneducatie.
Kinderrechten moeten onderdeel vormen van
het schoolcurriculum, zo bevestigt ook iedere keer het Comité
inzake de Rechten van het Kind, dat vanuit Genève toezicht houdt
op de implementatie van het kinderrechtenverdrag. Dit past ook in
het kader van artikel 29 IVRK dat uitvoerig de doelstellingen van
het onderwijs formuleert (zie kader). De doelstellingen zijn ambitieus
geformuleerd en komen onmiskenbaar uit de koker van de
Verenigde Naties. Van het onderwijs wordt gevraagd een bijdrage
te leveren aan respect voor onder andere mensenrechten, wereldvrede,
internationale solidariteit, milieu en minderheidsgroepen.
In het kader van kinderrechteneducatie moet ook rekening ge-
K4 Tijdschrift voor de Rechten van het Kind
houden worden met artikel 17 IVRK. Dat geeft kinderen, kort
gezegd, recht op begrijpelijke, niet schadelijke en adequate informatie;
de informatie die zij nodig hebben om tot bewuste
burgers op te groeien. Het onderwijs moet dus uitgaan van ‘kinderen
als medeburgers’, zoals de pedagoog Micha de Winter het
formuleert. Kinderrechteneducatie is daarbij van cruciaal belang,
omdat goed geïnformeerd zijn een voorwaarde is voor volwaardige
participatie.
Kinderrechten in de kinderschoenen
In een aantal maatschappelijke sectoren zoals jeugdzorg, vreemdelingenbeleid
en jeugdstrafrecht, leeft het kinderrechtenverdrag
inmiddels. Het kinderrechtenverdrag heeft het Nederlandse
basisonderwijs daarentegen nog niet echt bereikt. Er is weinig
discussie en reflectie over onderwijsbeleid, onderwijsdoelstellingen,
onderwijsorganisatie en onderwijswetgeving vanuit het
perspectief van het kinderrechtenverdrag. Wel zijn er gelukkig
een aantal tekenen dat kinderrechteneducatie tot leven aan het
komen is. Op een aantal scholen worden kinderrechtenlessen
gegeven en enkele Pabo-docenten zijn actief aan de slag gegaan
met het kinderrechtenverdrag. Voor kinderrechtenorganisaties
ligt er een opdracht en een uitdaging om in dialoog met het
onderwijs kinderrechten waar ze impliciet zijn expliciet te
maken en waar ze ontbreken te introduceren.

Het is belangrijk dat kinderen zich op jonge leeftijd bewust worden van hun rechten en
leren deze rechten te respecteren, ook als het om anderen gaat. Kinderen op de basisschool
hebben de leeftijd waarop kennis en houding worden gevormd. De basisschool is daarom
de beste plek om met mensen- en kinderrechteneducatie te beginnen.
Elk individu moet weten wat zijn of haar rechten zijn en wat de
rechten zijn van andere individuen. Daarom is onderwijs in mensen-
en kinderrechten van groot belang voor ieder mens én voor
de versterking van respect voor mensen- en kinderrechten.
Investeren in een duurzaam traject van educatie over mensen- en
kinderrechten is investeren in het voorkómen van schendingen
ervan.
Wat zijn ieders rechten en plichten? Wat heb je er aan? Wat betekenen
rechten voor jezelf en voor andere mensen in de wereld? De
Kinderrechteneducatie in het basisonderwijs, maart 2007
Mensen- en kinderrechten op de basisschool
Kinderen leren mensenrechten
te respecteren
Loes Mulders
Foto: Hollandsche Hoogte/Peter Hilz
Hoge Commissaris voor de Mensenrechten geeft de volgende definitie:
“Mensenrechteneducatie is erop gericht om door onderwijs
over en onderwijs in mensenrechten kennis over en inzicht in de
rechten van de mens te vergroten; vaardigheden om de essentie
van mensenrechten in praktijk te brengen aan te leren of te vergroten
en bovenal waarden en attitudes die als voorwaarden aangemerkt
kunnen worden voor het respecteren van mensenrechten
te bestuderen en te beïnvloeden”.
De Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) en
K5

Mensenrechteneducatie internationaal
De VN-mensenrechtencommissie houdt wereldwijd in de
gaten wat er op het gebied van mensenrechteneducatie
gedaan wordt. Met een actieplan stimuleert de
Commissie sinds een aantal jaren de ministeries van
onderwijs van nationale regeringen om mensenrechteneducatie
procesmatig te implementeren in het basis- en
voortgezet onderwijs. De Commissie ontwikkelde hiertoe
een stappenplan, waarvan de eerste stap een analyse van
de huidige situatie van mensenrechteneducatie in het
schoolsysteem is. Verder biedt de Commissie steun aan
overheden en adviseert hen nauwer samen te werken
met niet-gouvernementele organisaties.
Meer informatie over dit wereldwijde programma is te
vinden op de website van de Hoge Commissaris voor de
Mensenrechten: www.ohchr.org
het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind (IVRK)
vormen de rode draad van mensen- en kinderrechteneducatie. De
UVRM beschermt alle mensen, dus ook kinderen. Het IVRK richt
zich op kinderen en jongeren tot achttien jaar, jonge mensen die
vanwege de ontwikkelingsfase waarin zij zich bevinden bijzondere
bescherming nodig hebben. De centrale doelstelling van mensen-
K6 Tijdschrift voor de Rechten van het Kind
en kinderrechteneducatie is het bereiken van een omgeving waarin
mensen veilig kunnen opgroeien en leven, waarin men essentiële
levenservaring kan opdoen, waarin mensen de kans krijgen hun
persoonlijkheid, talenten en mogelijkheden te ontwikkelen.
Mensen- en kinderrechteneducatie hebben beide te maken met
normen en waarden. Het gaat in het klein om de eigen leefomgeving:
de omgang met anderen, de familie- en vriendenkring,
vrijetijdsactiviteiten, studie of werk. In een groter verband gaat het
over de manier waarop de regering van een land met zijn burgers
omgaat. Hoe het staat met het recht op vrijheid van meningsuiting,
het recht op een eerlijk proces of het recht op rechtsbijstand?
Rechten in de les
Kinderen op de basisschool hebben de leeftijd waarop kennis en
attitude worden gevormd. Het is daarom belangrijk om op de
basisschool te beginnen met mensen- en kinderrechteneducatie.
Een docent kan er voor kiezen om in een aparte les mensen- en
kinderrechten te behandelen. Onderwerpen in de aardrijkskundeof
geschiedenisles, bij maatschappijleer of onderwerpen uit de
actualiteit kunnen tevens een aanleiding zijn om het over mensenrechten
te hebben. Ook met zijn eigen attitude ten opzichte van de
leerlingen draagt een leraar algemene en specifieke waarden over.
Zijn lessen bepalen mede hoe toekomstige generaties zullen omgaan
met onrecht in de wereld.
Loes Mulders is coördinator jongeren en studenten bij Amnesty International Nederland en
als zodanig lid van het Platform Mensenrechteneducatie.
Platform mensenrechteneducatie
In 1997 richtten een aantal niet-gouvernementele organisaties in Nederland het Platform Mensenrechteneducatie op.
Dit platform zet zich in om mensenrechteneducatie op de agenda van het Nederlandse onderwijs te krijgen en te houden.
Volgens het platform kan mensenrechteneducatie op verschillende manieren in het onderwijs aan bod komen: als
een zelfstandig vak, als onderdeel van een of meerdere vakken, of als een losstaand project. Het platform streeft naar
het bereiken van een ideale situatie waarin mensenrechten de basis vormen voor het gehele onderwijs. Daarom wil het
platform dat mensenrechteneducatie wordt opgenomen in de algemene eindtermen of einddoelen van het onderwijscurriculum.
Het Platform Mensenrechteneducatie helpt scholen om het mensenrechtenonderwijs vorm te geven en heeft een basisdocument
voor beleidsmakers en ontwikkelaars van lesmethodes en lesmateriaal ontwikkeld. Dit basisdocument:
‘Mensenrechteneducatie door het curriculum’ is te vinden op de website van het platform:
www.mensenrechteneducatie.nl
Op deze website kunnen docenten ook ander materiaal vinden over mensenrechteneducatie.

Wat zijn regels, rechten en plichten? Wat heeft dat met mij als
kind te maken? Welke rechten heb ik thuis en op school? Zijn er
organisaties waar ik naartoe kan als ik problemen heb? Wat
gebeurt er als ik door de politie wordt gearresteerd? Waarom
leven in sommige landen kinderen op straat? Waarom moeten
die kinderen wel werken, en wij in Nederland niet? Deze onderwerpen,
en nog veel meer, kunnen op basisscholen aan bod
komen in een lesprogramma over kinderrechten.
Artikel 42 van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten
van het Kind (IVRK) verplicht de overheid kinderen en volwassenen
kennis te laten maken met de rechten die in het Verdrag
genoemd worden. Deze voorlichting kan op verschillende
manieren gebeuren. Er zijn overheden die de tekst van het
kinderrechtenverdrag vertalen naar de lokale taal, de tekst in
een boekje afdrukken en deze distribueren of op een website
plaatsen. Er zijn ook overheden die zoeken naar een meer uitgebreide
en structurele manier van voorlichting. Een structurele
manier van voorlichting kan lopen via het onderwijs. Helaas is
het onbekend of er overheden zijn die kinderrechteneducatie op
scholen verplicht stellen. Het Comité inzake de Rechten van het
Kind, dat naleving van het IVRK controleert, vraagt dit wel
nadrukkelijk aan Staten.
De Nederlandse overheid geeft zeer globale richtlijnen voor de
inhoud van het onderwijs voor de leerplichtige leeftijd en laat
scholen zeer veel ruimte bij de vertaling daarvan in de lesprogramma’s.
Kinderrechten zijn in die richtlijnen niet specifiek
genoemd en een verplichting voor scholen om kinderrechten op
te nemen past niet in het beleid van autonomie voor de scholen.
Toch is meer aandacht voor kinderrechten binnen het onderwijs
nodig: tijdens hun schoolperiode worden kinderen gevormd.
Kennis over de verschillende rechten, zoals beschreven in het
kinderrechtenverdrag, en kennis over de consequenties die deze
rechten voor een kind hebben, kan daarbij niet ontbreken.
Wat is kinderrechteneducatie?
Kinderrechteneducatie draait om onderwijs over de rechten van
kinderen in binnen- en buitenland. Kinderrechten maken onderdeel
uit van het totale pakket aan mensenrechten die verwoord
zijn in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens.
Kinderrechteneducatie in het basisonderwijs, maart 2007
De overheid legt geen kant-en-klare onderwijsprogramma’s of onderwijsmethodes aan
basisscholen op, maar geeft wel globale richtlijnen voor de invulling van het onderwijs.
Hoe zou aandacht voor kinderrechten in het basisonderwijs vorm gegeven kunnen
worden? Sluit kinderrechteneducatie aan bij de recent ontwikkelde kerndoelen voor
het primaire onderwijs, de Canon van Nederland en het thema Burgerschap en Sociale
Cohesie waaraan scholen sinds 2006 verplicht moeten bijdragen?
Kinderrechten in de lesprogramma’s
Kinderrechten en kerndoelen
Mijntje van Kemenade en Majorie Kaandorp
Het IVRK, dat alle rechten van het kind bevat, geeft aan kinderen
extra rechten. Die extra rechten betreffen beschermingsrechten,
rechten op voorzieningen die ervoor moeten zorgen
dat kinderen zich op een gezonde wijze kunnen ontwikkelen,
recht op scholing en participatierechten.
Naast les over de rechten van kinderen, wordt er van de leerkrachten
ook verwacht dat ze in de geest van het IVRK hun
leerlingen benaderen. Deze benadering is er een van respect,
met alle ruimte voor kinderen om zich te ontwikkelen en te
participeren in een veilige omgeving.
Onderwijs in Nederland
Een van de kenmerken van het Nederlandse onderwijsstelsel is
de vrijheid van onderwijs. Openbare en bijzondere scholen zijn
in de Grondwet financieel gelijkgesteld. Scholen die geld ontvangen
van de rijksoverheid moeten wel aan bepaalde voorwaarden
voldoen.
De eisen die de overheid aan het onderwijs stelt zijn:
- Voorschriften voor de te volgen vakken.
- De kerndoelen/examenprogramma's en de landelijke examens.
- Het minimum aantal lesuren per jaar.
- De opleidings- en bevoegdheidsvereisten voor leraren.
- De medezeggenschap.
- De plan- en verslagleggingsverplichtingen.
De overheid garandeert en bewaakt de kwaliteit van het onderwijs
via de onderwijsinspectie, maar legt dus geen kant-en-klare
onderwijsprogramma’s of onderwijsmethodes aan scholen op.
De overheid wil wel graag dat alle kinderen aan het eind van de
basisschool bepaalde dingen kennen en kunnen. Om dit te
bereiken zijn er kerndoelen opgesteld. Kerndoelen geven aan
wat de school kinderen moet leren. Zij kunnen deze in verschillende
lesprogramma’s uitwerken. Daarnaast hebben scholen
ruimte voor een eigen, specifiek onderwijsaanbod.
Kerndoelen Basisonderwijs
Tot 1993 waren er geen landelijke afspraken over wat een basisschool
precies aan onderwijs zou moeten geven in de verschillende
vakken. Bij onder meer taal, rekenen en geschiedenis
K7

maakten de scholen zelf keuzes. Het gevolg was dat de verschillen
tussen de scholen erg groot konden worden. Daarom heeft
het Ministerie van Onderwijs in 1993 de kerndoelen ingevoerd.
Om het onderwijs goed aan te laten sluiten bij de veranderende
maatschappij worden de kerndoelen van tijd tot tijd geëvalueerd
en aangepast. Daardoor is het rijtje kerndoelen in de loop van
de tijd al danig geslonken van 115 naar 58 doelen. In de nieuwe
kerndoelen van 2006, die in 2009 in zijn geheel binnen het basisonderwijs
moeten zijn ingevoerd, zijn de leerdoelen voor de
vakken Nederlands en rekenen/wiskunde vrij nauwkeurig geformuleerd
en voor de overige vakken en leergebieden globaler.
Naast de inhoudelijke kerndoelen dient een school ook aandacht
te besteden aan doelen die voor alle leergebieden van belang
zijn: goede werkhouding, gebruik van leerstrategieën, reflectie
op eigen handelen en leren, uitdrukken van eigen gedachten en
gevoelens, respectvol luisteren en bekritiseren van anderen, verwerven
en verwerken van informatie, ontwikkelen van zelfvertrouwen,
respectvol en verantwoordelijk omgaan met elkaar,
zorg voor en waardering van de leefomgeving.
Kerndoelen zijn geformuleerd voor de volgende leergebieden:
- Nederlands
- Engels
- Friese taal
- Rekenen/wiskunde
- Oriëntatie op jezelf en op de wereld
- Kunstzinnige oriëntatie
- Bewegingsonderwijs
Het onderwerp ‘kinderrechten’ zou onder verschillende leergebieden
behandeld kunnen worden.
Bij Nederlands > mondeling onderwijs sluiten de kerndoelen 1
tot en met 3 goed aan bij de participatierechten uit het IVRK:
1. De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken
taal. Ze leren tevens die informatie, mondeling of schriftelijk,
gestructureerd weer te geven.
2. De leerlingen leren zich naar vorm en inhoud uit te drukken
bij het geven en vragen van informatie, het uitbrengen van
K8 Tijdschrift voor de Rechten van het Kind
Foto: Hollandse Hoogte/Bert Spiertz
verslag, het geven van uitleg, het instrueren en bij het discussiëren.
3. De leerlingen leren informatie te beoordelen in discussies en
in een gesprek dat informatief of opiniërend van karakter is
en leren met argumenten te reageren.
Kinderrechten zouden ook kunnen vallen onder Oriëntatie op
jezelf en de wereld > Mens en samenleving. Voor dit leergebied
zijn de volgende kerndoelen ontwikkeld:
34. De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en
psychische gezondheid van henzelf en anderen.
35. De leerlingen leren zich redzaam te gedragen in sociaal
opzicht, als verkeersdeelnemer en als consument.
36. De leerlingen leren de hoofdzaken van de Nederlandse en
Europese staatsinrichting en de rol van de burger.
37. De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor
algemeen aanvaarde waarden en normen.
38. De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen
die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke
rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met
verschillen in opvattingen van mensen.
39. De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu.
En onder het leergebied Kunstzinnige oriëntatie kunnen kinderrechten
gekoppeld worden aan kerndoel 54. De leerlingen leren
beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken, om er
gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te
communiceren.
Ook het leergebied Friese taal is voor kinderrechten interessant.
Het IVRK stelt namelijk dat landen zorg moeten dragen voor het
recht van kinderen om onderwijs in hun eigen (minderheids)taal
te krijgen.
Om scholen te helpen de kerndoelen te vertalen naar de dagelijkse
onderwijspraktijk heeft het Ministerie van Onderwijs leerlijnen
en tussendoelen laten ontwikkelen. Een leerlijn geeft voor
een bepaald leergebied aan hoe kinderen van een bepaald
beginniveau tot de kerndoelen komen. Belangrijke momenten in
de leerlijn zijn tussendoelen. Aan de hand van leerlijnen en tussendoelen
kunnen leraren de ontwikkeling van hun leerlingen

veel beter volgen. Verder hebben zij zo een leidraad om de
kerndoelen te behalen. Lessen over kinderrechten zouden in
deze leerlijnen opgenomen kunnen worden.
De canon van Nederland
In oktober 2006 presenteerde de canoncommissie, onder leiding
van Frits van Oostrom, de canon van Nederland aan de Minister
van Onderwijs. De canon bestaat uit vijftig onderwerpen uit de
Nederlandse cultuur en geschiedenis. Het is de bedoeling dat de
canon fungeert als inspiratiebron voor het verdiepen van de
kennis over het Nederlandse verleden. De canon is een vertaling
van de kerndoelen door de commissie van Oostrom. Het is uiteindelijk
aan de leerkrachten wat zij van die vertaling overnemen
en hoe ze die verder uitwerken in hun onderwijs.
In de canon staan een paar onderwerpen die duidelijk aansluiten
bij onderwijs over kinderrechten: verzet tegen kinderarbeid,
Anne Frank en de Grondwet.
Actief burgerschap en sociale integratie
Eind 2005 is een wet 1 aangenomen die scholen vanaf februari
2006 verplicht een bijdrage te leveren aan actief burgerschap en
sociale integratie. Onder ‘actief burgerschap en sociale integratie’
verstaat de overheid ‘de bereidheid en het vermogen om
deel uit te maken van de gemeenschap en daar een actieve bijdrage
aan te leveren’. 2 Het gaat om thema’s als democratie,
grondrechten, participatie en vrijheidsrechten. Er wordt door de
overheid niet voorgeschreven hoe de scholen aandacht zouden
moeten geven aan burgerschap en sociale integratie.
Ook met het oog op burgerschapsvorming zou aandacht besteed
moeten worden aan verschillende aspecten van kinderrechten.
De Stichting Leerplanontwikkeling (SLO) heeft in haar publicatie
‘Een basis voor burgerschap’ een aanzet gegeven voor leerplannen
op het terrein van burgerschap. 3 In deze publicatie zijn drie
domeinen uitgewerkt als leerlijnen voor burgerschapsvorming in
het primaire onderwijs: democratie, participatie en identiteit.
Binnen het domein ‘participatie’ omschrijft de SLO de rechten
van kinderen als een van de belangrijke bronnen voor burgerschapsvorming.
Kinderrechtenverdrag als uitgangspunt
De kerndoelen, de canon van Nederland en de wet inzake actief
burgerschap en sociale integratie bieden een wettelijke basis
voor het opnemen van kinderrechten in het basisonderwijs.
Kinderrechteneducatie kan goed aansluiten bij bestaande lesmethodes
en vakken. Kinderrechteneducatie is een leerproces
Kinderrechteneducatie in het basisonderwijs, maart 2007
dat niet als apart vak, maar horizontaal binnen de basisschool
aan de orde moet komen. Behalve daadwerkelijke kennis over
hun rechten, dienen kinderen deze rechten ook in de praktijk te
kunnen brengen. Tenslotte moeten scholen in hun onderwijsplan
en de manier waarop zij les geven, rekening houden met
de rechten van kinderen, met het IVRK als uitgangspunt.
Zie voor meer informatie:
www.minocw.nl
www.kerndoelen.kennisnet.nl
www.burgerschap.kennisnet.nl (voor nieuws, good practices en lesmaterialen op het
terrein van burgerschap en sociale integratie)
Noten
1. Wet van 9 december 2005, houdende opneming in de Wet op het primair onderwijs,
de Wet op Expertisecentra en de Wet op het voortgezet onderwijs van de
verplichting voor scholen om bij te dragen aan de integratie van leerlingen in de
Nederlandse samenleving. (Stb. 2005, nr. 678).
2. Voorlichtingspublicatie CFI, 23 maart 2006.
3. Bron, J. (2006). Een basis voor burgerschap; een inhoudelijke verkenning voor
het funderend onderwijs. Enschede: Stichting Leerplanontwikkeling.
Lesmateriaal
Veel maatschappelijk betrokken organisaties die hun onderwerp
graag terug willen zien in het onderwijs maken zelf
lesmateriaal. Lesmateriaal over kinderrechten kan specifiek
gericht zijn op het promoten van de werkzaamheden van de
(kinderrechten)organisatie, maar kan ook gericht zijn op een
thema dat een relatie heeft met kinderrechten, bijvoorbeeld
kindsoldaten.
Dit lesmateriaal wordt aangeboden aan scholen die zelf
kunnen bepalen of ze met het materiaal aan de slag willen.
Over het algemeen worden leerkrachten overspoeld met
materiaal en zitten ze niet te wachten op nog een lesbrief of
nog een leuk informatieboekje.
Toch is het informatieboekje over kinderrechten Yeah Right,
dat gemaakt en (gratis) verspreid wordt door het Kinderrechtencollectief
een groot succes. Binnen een week nadat
iedere school (basis, speciaal en voortgezet onderwijs) een
aantal exemplaren ontvangen had, werden tientallen pakketten
met gemiddeld honderd boekjes per school besteld.
Suggesties voor het werken met kinderrechten binnen bestaande vakken
Geschiedenis: De positie van kinderen door de eeuwen heen, emancipatie van het kind.
Aardrijkskunde: De situatie van kinderen in andere delen van de wereld.
Oriëntatie op jezelf en de wereld: Wat zijn regels en wetten/normen en waarden? Regels maken voor in de klas,
multiculturele samenleving, kindermishandeling, hulporganisaties
(Kindertelefoon, Kinder- en Jongerenrechtswinkel, Bureau Jeugdzorg), politie,
rechtbank, discriminatie, tolerantie.
Nederlands: Ervaringen, mening, waardering of afkeuring weergeven.
Friese taal: Mondelinge taalvaardigheid, leesvaardigheid en schrijfvaardigheid.
Kunstzinnige oriëntatie: Uitdrukkingsvaardigheid.
K9

De Nederlandse overheid is met het kinderrechtenverdrag de internationale verplichting aangegaan
om kinderen bekend te maken met kinderrechten. Het Ministerie van Onderwijs kan kinderrechteneducatie
echter niet verplicht stellen. Op welke wijze probeert het Ministerie van Onderwijs het
onderwijs over rechten van kinderen op de Nederlandse basisscholen wel te stimuleren?
Ron Minnee, directeur Primair Onderwijs
Aandacht voor kinderrechten bij
burgerschapsvorming
Interview door Majorie Kaandorp
Wat betekent kinderrechteneducatie voor het Ministerie?
“Kinderrechteneducatie is een belangrijk onderwerp voor het
Ministerie van Onderwijs. Het Ministerie schrijft de scholen niet
voor hoe ze moeten onderwijzen. Scholen nemen zelf verantwoordelijkheid
voor de wijze waarop ze het onderwijs inrichten;
langs verschillende lijnen komt kinderrechteneducatie aan de
orde, maar niet als voorgeschreven vak”.
Langs welke lijnen komt het dan voor?
“De allerbelangrijkste lijn is dat in de kerndoelen van het basisonderwijs
ook kerndoelen zijn geformuleerd ten aanzien van burgerschapsvorming.
Dat biedt allerlei handvatten om in het onderwijs
ook aandacht te besteden aan het Nederlandse en Europese
staatsrecht en ook aan de rechten van kinderen. Maar de scholen
moeten dat wel zelf vertalen naar het onderwijs. Het Ministerie
houdt in de gaten of scholen zich houden aan die kerndoelen van
burgerschap. Als een school zich houdt aan de kerndoelen maar
niet specifiek iets doet met kinderrechteneducatie dan is er geen
reden voor het Ministerie om de scholen daarop aan te spreken.
Het Ministerie heeft het niet alleen maar gelaten bij het definiëren
van de kerndoelen in de wet. In het verlengde van die
kerndoelen burgerschap is veel aandacht gegeven aan hoe de
scholen dat vorm kunnen geven. Wellicht dat dit ook een impuls
kan zijn om in het verlengde van die aandacht voor burgerschapsvorming
de mensenrechten in het onderwijsprogramma een
plek te geven.
Het afgelopen jaar heeft het Ministerie activiteiten gestimuleerd
die bij de scholen het belang van democratisch burgerschap in de
basisschool goed op het netvlies plaatsen. Zo zijn er leerplannen
ontwikkeld. Er loopt een project in de regio Utrecht
(Democratisch burgerschap in de basisschool) waar een leerplan
wordt ontwikkeld waarvan het de bedoeling is dat het vrij breed
in het basisonderwijs verder kan worden toegepast”.
Op Pabo’s wordt nauwelijks iets gedaan aan kinderrechteneducatie.
“Voor de Pabo’s geldt dat zij zelf in belangrijke mate verantwoordelijk
zijn voor de inrichting van hun programma’s. Daarbij geldt als
eis dat die programma’s wel moeten voldoen aan de bekwaamheidseisen
voor leerkrachten. Voor leerkrachten in het primair onderwijs
geldt dat zij wel over voldoende kennis en vaardigheden moeten
beschikken om kinderen in een veilige leeromgeving les te kunnen
geven en nadrukkelijk de opdracht hebben kinderen zich te laten
ontwikkelen. Zaken die in het kader van burgerschapsvorming van
groot belang zijn moeten aan bod komen. Daarin zijn, wat het
Ministerie betreft, ook voldoende aangrijpingspunten om ook
aspecten van kinderrechteneducatie aan de orde te stellen”.
K10 Tijdschrift voor de Rechten van het Kind
Sommige leerkrachten die wij spreken geven aan dat ze nooit iets
gehoord hebben over kinderrechten in hun opleiding op de Pabo,
zelfs niets over kindermishandeling en jeugdzorg. Dit zijn toch
belangrijke onderwerpen voor een leerkracht die vast wel eens een
kind in de klas zal hebben die met jeugdzorg te maken heeft. Is
het Ministerie niet verantwoordelijkheid voor de opleiding van
leerkrachten?
“Als het duidelijk is dat bepaalde leerkrachten op dat punt
onvoldoende kennis van zaken hebben dan bestaat natuurlijk
altijd de mogelijkheid van nascholing op een specifiek terrein.
Maar mijn beeld is dat in de curricula van de Pabo over het
geheel genomen wel voldoende eisen gesteld worden. Het kan
wel zo zijn dat het bij individuele leerkrachten op afzonderlijke
Pabo’s anders ligt en dan zouden we echt nog eens moeten
kijken naar nascholing”.
De Verenigde Naties hebben een actieplan Mensenrechteneducatie
gemaakt. Met dit Plan van Aanpak stimuleren de Verenigde
Naties ministeries van Onderwijs van verschillende nationale
overheden om mensenrechteneducatie op te nemen in het onderwijsplan
van lagere en middelbare scholen. Wat doet de
Nederlandse overheid met dit actieplan?
“Het Ministerie van Binnenlandse Zaken (Directie Constitutionele
Zaken en Wetgeving) is bezig een werkconferentie over mensenrechteneducatie
te organiseren in 2007, op korte termijn dus. Ik
neem aan dat zij dat doen indachtig het actieplan. Op de werkconferentie
zal een heel breed gezelschap aanwezig zijn, zowel
belanghebbenden uit het mensenrechtencircuit als belanghebbenden
uit het onderwijs en van verschillende departementen. Doel is
om in één keer met al die betrokken organisaties zoveel mogelijk
invulling te geven aan het plan van aanpak mensenrechteneducatie”.
Wat is de verantwoordelijkheid van het Ministerie van Onderwijs
in dat Plan van Aanpak?
“Voor het Ministerie van Onderwijs is het meest belangrijke om te
kijken hoe dat Plan van Aanpak kan aansluiten bij de burgerschapsvorming
in het onderwijs. Wat betreft de burgerschapsvorming:
in 2004 is het belang van burgerschapsvorming in het
onderwijs van Europa door het Nederlandse voorzitterschap heel
nadrukkelijk op de Europese agenda gezet. Er is heel veel in geïnvesteerd.
Je ziet er ook internationaal meer aandacht voor komen.
Er komt bijvoorbeeld een internationaal vergelijkend onderzoek
van de International Association for the Evaluation of Educational
Achievement ten aanzien van aspecten van burgerschapsvorming
in het onderwijs”.

Kinderrechteneducatie in het basisonderwijs, maart 2007
Wat is kinderrechteneducatie en wat doet u er aan? Dit vroegen wij aan enkele leerkrachten,
een directeur van een basisschool, een stagiaire, een Pabo-docent en -studentes en aan
een vertegenwoordiger van het Mensenrechtenbureau van de Verenigde Naties.
Stemmen uit het onderwijs over kinderrechteneducatie
Kinderrechten zijn een spiegel
voor de onderwijzer
Interviews door Majorie Kaandorp en Mijntje van Kemenade
Veel onderwijzers in het basisonderwijs doen sporadisch en op
hun eigen manier iets met kinderrechten. Soms gaat dat in de
vorm van een discussie met de leerlingen over de regels in de
klas. Soms wordt er een les gegeven over een thema als kinderarbeid.
Uit de interviews blijkt dat de meeste leerkrachten
tijdens hun opleiding geen informatie gekregen hebben over
kinderrechten.
Wat is kinderrechteneducatie?
“Kinderrechteneducatie bestaat uit een aantal facetten. Het is
belangrijk dat kinderen kennis hebben van het feit dat ze rechten
hebben. Die kennis hebben ze niet en in de meeste gevallen
hun leerkrachten ook niet. Verder moeten ze vaardigheden ontwikkelen
om kinderrechten ook operationeel te kunnen maken.
Ten slotte dienen scholen in hun beleid en in de manier waarop
zij les geven, rekening te houden met de rechten van kinderen.
Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind is
daarbij het uitgangspunt”.
Jan Pouwels, onderwijsfilosoof en coördinator internationalisering aan de Pabo
Groenewoud te Nijmegen
“Het doel is dat de kinderen een houding en mening vormen
over diverse kinderrechtenkwesties. Ze zullen daardoor meer
respect hebben en tonen voor deze rechten maar ook voor
mensen met verschillende culturele achtergronden”.
Miranda van de Ven, leerkracht basisschool ’t Heibosch in Veghel
“Kinderrechteneducatie is de kinderen in je klas leren over
kinderrechten. Dit doe je dan vooral door de overeenkomsten te
benadrukken tussen de kinderen over de hele wereld: in principe
is ieder kind gelijk. Voor mij is het vooral belangrijk dat je de
kinderen in laat zien dat alle kinderen gelijke rechten hebben en
dat nog niet alle kinderen deze rechten daadwerkelijk hebben.
Zo zijn er nog steeds kinderen in je eigen stad die bijvoorbeeld
te maken hebben met kindermishandeling. Ik vind het erg
belangrijk de kinderen daar bewust van te maken”.
Cathelijne van de Rijt, derdejaars studente aan de Pabo Groenewoud in Nijmegen
“Onder kinderrechteneducatie versta ik dus een meer kindgerichte
benadering van curricula, waardoor expliciete aandacht
voor het kind en zijn of haar rechten naar voren komt. De professionele
aandacht voor omstandigheden waaronder een kind
leeft en opgroeit draagt bij aan de realisering van aandacht
voor de rechten van kinderen”.
Frank Rokebrand, voorzitter van het Landelijk Overleg Lerarenopleidingen
Basisonderwijs, op persoonlijke titel
“De rechten van een kind zijn mensenrechten en in die zin is er
dus geen verschil tussen kinderrechteneducatie en mensenrechteneducatie.
Kinderrechteneducatie richt zich echter specifieker
op de rechten van het kind. Mensenrechteneducatie kan gedefinieerd
worden als een combinatie van onderwijs, training en
informatie. Allesomvattend onderwijs in de rechten van de
mens voorziet niet alleen in kennis over mensenrechten en de
mechanismen die de rechten beschermen. Het leert ons ook de
vaardigheden om mensenrechten in het dagelijkse leven onder
de aandacht te brengen, te verdedigen en toe te passen.
Het actieplan voor de eerste fase 2005-2007 van het Wereld
Programma van de Verenigde Naties (VN) voor Mensenrechteneducatie
onderstreept dat mensenrechteneducatie over het algemeen
beschouwd wordt als een integraal onderdeel van het
recht op onderwijs. Zoals het Comité inzake de Rechten van het
Kind in zijn General Comment over onderwijs stelt: “Het onderwijs
waarop ieder kind recht heeft is onderwijs dat een kind uitrust
met vaardigheden voor het leven. Dat is onderwijs dat de
capaciteit van kinderen om gebruik te maken van hun rechten
versterkt en dat een cultuur waar de rechten van de mens in
thuis horen promoot”. 1 “Het actieplan benadrukt net als het
Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind dat hetgeen
geleerd wordt - de inhoud - en de manier waarop iets
geleerd wordt - het onderwijsproces, de pedagogische methodes
en de omgeving waarin onderwijs plaatsvindt - de waarden van
mensenrechten moet weerspiegelen, participatie moet bemoedigen
en een veilige leeromgeving moet bieden”.
Thérèse Björk, medewerker mensenrechten bij het kantoor van de Hoge
Commissaris van de Verenigde Naties voor de Rechten van de Mens in Genève
K11

Wat doet uw school aan kinderrechten? Wat doet u als
leerkracht of docent zelf met/aan kinderrechten?
“Ik heb nog nooit echt lesmateriaal over kinderrechten gebruikt.
Kinderrechten zijn wel zijdelings aan bod gekomen in verband
met kinderarbeid. Als ik het Kinderwetje van Van Houten behandel,
borduur ik daar meestal wel op voort. Verder zal ik
kinderen altijd met respect behandelen. Opvoeding bestaat
voor het grootste deel uit het geven van het goede voorbeeld.
Je hoopt dat ze dat als de norm (gaan) beschouwen”.
Harriët Tax, leerkracht basisschool Jan Drijver, Texel
“Het thema kinderrechten zit verweven in onze wereldorientatiemethodes.
Het komt regelmatig aan bod bij school tv-programma's.
Lesmateriaal dat regelmatig wordt aangeboden wordt
gebruikt. Kinderrechten, VN en Unicef komen altijd aan bod in
groep 8. Omgaan met elkaar zit ook verweven in de methode
‘de vreedzame school’. In deze methode leren kinderen in de
breedste zin respect voor elkaar te hebben en conflicten op te
lossen. Daar horen regels, rechten en plichten bij. Ik probeer me
als leerkracht zelf te gedragen als rolmodel, spreek kinderen aan
op gedrag en uitspraken die een verband hebben met of in strijd
zijn met kinderrechten”.
Peter van Leeuwen, leerkracht Openbare basisschool De Zonnebloem, Den Haag
“In het verleden heb ik er zelf nog niet veel mee gewerkt. Deels
doordat ik weinig had gehoord over de rechten van het kind. Nu
ik er kennis mee heb gemaakt en zelf met mijn groep een aantal
ideeën heb bedacht om het de kinderen bij te brengen, ben ik
zeker van plan om er meer mee te gaan werken. De onwetendheid
over de rechten van het kind is weg, waardoor het ook
makkelijker wordt om er lessen over te geven”.
Fransje Engbers, derdejaarsstudente Pabo Groenewoud Nijmegen
“Wat veel leerkrachten op school doen is een contract maken
met de kinderen aan het begin van het schooljaar over wat wel
en wat niet mag in de klas en op school. Alle kinderen ondertekenen
dit. Bijvoorbeeld: ‘je laat iedereen uitspreken’, ‘er wordt
niet gepest’, ‘je mag zoveel minuten op dat tijdstip op het
schoolplein spelen’. In dit contract staat wat de kinderen belangrijk
vinden. Aan de gesprekken over dit contract zou goed een
les over kinderrechten gekoppeld kunnen worden. Het moet
ervoor zorgen dat iedereen het leuk heeft in de klas. Het gaat
eigenlijk over regels. Die regels staan natuurlijk ook in het kinderrechtenverdrag.
Maar over het algemeen is het toch dat het
langs moet komen waaien; het staat niet expliciet genoemd in
de leerplannen”.
Wendy Commandeur, leerkracht basisschool Bosschool, Nijmegen
“Vorig schooljaar zijn kinderrechten een speerpunt geweest binnen
de school, vanwege de deelname aan het uitwisselingsproject
rondom kinderrechten, geïnitieerd door de Europese Unie.
Nu wordt er nog regelmatig aandacht aan besteed in de catecheseprojecten,
wereldoriëntatie en geschiedenis. Het onderwerp
leeft meer dan voorheen.
Door mijn werk in het onderwijs besteed ik hier met de groep
aandacht aan en als leidinggevende stuur ik hierin ook collega’s
aan”.
Mieke Lemmens, adjunt-directeur en Intern Begeleider Basisschool De Bunders in
Veghel
K12 Tijdschrift voor de Rechten van het Kind
Vindt u dat kinderrechteneducatie een verplicht onderdeel
zou moeten zijn in de opleiding tot onderwijzer?
“Kun je dit verplichten? Maatschappelijke onderwerpen moeten
wel aan de orde komen; goede doelen, andere landen; men moet
zich ervan bewust zijn. We hebben op de opleiding nooit iets
over kinderen in de jeugdzorg gehad, of hoe men gebruik kan
maken van de jeugdzorg. Maar of dat een gemis is? Bij kinderrechten
zoek je het als leerkracht toch al snel in de wat extremere
onderwerpen, zoals kinderen in oorlogslanden. Je denkt niet
gelijk aan kinderen in Nederland. Het onderwerp kinderrechten
zou wel in de opleiding passen, maar er is al zoveel. Het beste
zou zijn het te koppelen aan de maatschappelijke onderwerpen”.
Wendy Commandeur, leerkracht, Nijmegen
“Ja, dat vind ik wel. Ik heb mijn programma in de loop van de
jaren de titel ‘Kinderrechten als basis voor onderwijs’ gegeven.
Ik ben van mening dat de ideeën over de omgang met kinderen
duidelijk gemaakt moeten worden aan professionals die met
kinderen werken. Het is belangrijk dat zij kennis van het
Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind hebben.
En vervolgens leren wat kinderrechteneducatie is: hoe zet je die
kennis om in activiteiten? Het Internationaal Verdrag inzake de
Rechten van het Kind biedt niet een religieuze of nationale
maar een universele basis voor het omgaan met kinderen”.
Jan Pouwels, Pabo Groenewoud, Nijmegen
“Ja, dat lijkt me wel belangrijk. Ook omdat in het ‘nieuwe leren’
als algemene norm geldt dat participatie een voorwaarde is om
tot leren te komen: kinderen moeten een eigen mening kunnen
vormen. Ik denk dat het goed is om kinderrechteneducatie
wereldwijd te trekken. De grootste winst van kinderrechteneducatie
is volgens mij te halen uit het feit dat kinderen, zeker hier
op Texel, niet zoveel weten over andere culturen”.
Harriët Tax, leerkracht, Texel
Tekening: Wim Stevenhagen

“Zeker, ieder studiejaar zou het een keer aan bod moeten
komen. Zeker omdat het een vak is waarbij je eigen houding als
leerkracht flink onder de loep genomen kan worden; de bekende
spiegel”.
Miranda van de Ven, leerkracht, Veghel
“Als leerkracht heb je te maken met kinderen die net als volwassenen
rechten en plichten hebben. Hierin moeten de kinderen
les krijgen. Hoe kan je de kinderen les geven als je zelf niet
op de hoogte bent van de rechten en plichten? Toch wordt er
tegenwoordig van jou als leerkracht verwacht dat je de kinderen
wijst op hun rechten en plichten. Daarom ben ik van mening
dat er binnen de opleiding tot leerkracht, zowel binnen het
basisonderwijs als binnen het voortgezet onderwijs aandacht
moet komen voor dit onderwerp.”
Fransje Engbers, derdejaarsstudente, Nijmegen
Vindt u dat het een verplicht onderdeel zou moeten zijn
op de basisschool?
“Ik vind zeker dat er moreel gezien, door pedagogen, aandacht
voor dat onderwerp moet zijn. Ik houd niet zo van verplichte
onderdelen. Er moet een natuurlijke en vanzelfsprekende ingang
zijn”.
Mieke Lemmens, adjunt-directeur en Intern Begeleider, Veghel
“Dat zie ik niet direct voor me. Er zijn diverse momenten in de
jaarcyclus waarbij een goede aansluiting gevonden kan worden.
Een actueel voorbeeld is een proefproject over het herdenken
van de Tweede Wereldoorlog dat enkele Pabo’s uitvoeren.
Hierbij speelt de ‘vertaling’ naar eigentijdse beleving van rechten
en schending ook een rol”.
Frank Rokebrand
“Het actieplan van het Wereldprogramma voor Mensenrechteneducatie
van de Verenigde Naties identificeert vijf belangrijke
onderdelen van mensenrechteneducatie op scholen. Het onderwijsbeleid,
het implementatiebeleid, de onderwijsomgeving,
onderwijzen en leren en het onderwijs en de professionele ontwikkeling
van het onderwijzend personeel. Het actieplan laat
ook zien dat een van de belangrijkste onderdelen van beleid ten
aanzien van mensenrechteneducatie in het schoolsysteem het
opnemen van mensenrechtenonderwijs in het curriculum is.
Als algemene richtlijn voor beleidsmakers op nationaal en
schoolniveau, voor docenten en ander onderwijzend personeel
suggereert het actieplan dat mensenrechteneducatie zo vroeg
mogelijk onderdeel zou moeten worden van het curriculum en
dus al op de basisschool”.
Thérèse Björk, Verenigde Naties, Genève
Kinderrechteneducatie in het basisonderwijs, maart 2007
“Ik weet niet of het een onderdeel van het curriculum moet zijn
als vak, maar ik vind wel dat de school er veel aandacht aan
moet besteden. Je krijgt altijd problemen als iets niet op het
rooster staat. Ik vind zo’n onderwerp dus meer geschikt voor
thematische behandeling dan als een vak dat elke week terugkomt”.
Jan Pouwels, Pabo Groenewoud, Nijmegen
Welke kerndoelen sluiten aan bij kinderrechten?
“Eigenlijk kunnen kinderrechten in verschillende vakken aan de
orde komen: taal (gerichte teksten over kinderrechten), bij
kringgesprekken, drama, beeldende vorming, geschiedenis, aardrijkskunde,
muziek…”.
Eva Kuper, studente verkorte opleiding Pabo, Groningen
“Ik denk niet dat er één kerndoel expliciet te noemen is. Kinderrechteneducatie
moet een integraal onderdeel vormen van aandacht
voor de ontwikkeling van een kind. Die aandacht moet als
een rode draad door het onderwijsprogramma heen lopen”.
Frank Rokebrand
“Ik heb de kerndoelen nog eens doorgelezen, maar ik ben niet
echt van mening dat bepaalde kerndoelen relaties hebben met
kinderrechten. Onder het kopje ‘oriëntatie op jezelf en de
wereld’ komen wel de verschillen in de wereld ter sprake, maar
niet echt de rechten die er in de wereld zijn. Wel wordt er aangegeven
dat de kinderen leren respectvol om te gaan met de
verschillen tussen groeperingen in een multiculturele samenleving.
Ik vind niet echt dat hierbij de kinderrechten naar voren
komen”.
Fransje Engbers, studente Pabo, Nijmegen
“Het maatschappelijk bewust maken”.
Mieke Lemmens, adjunct-directeur en intern begeleider, Veghel
“Deels vind je kinderrechten terug in de sociale wereldoriëntatievakken,
maar dan gaat het meer over Europa en staatsinrichting,
terwijl ik kinderrechten toch veel sterker pedagogisch en
emancipatorisch wil benaderen. Als je bijvoorbeeld kijkt naar de
beschermingsrechten van kinderen dan heeft dat consequenties
voor de pedagogiek in de klas: hoe kinderen met elkaar omgaan,
hoe de meester of juf daarin intervenieert, de rol die de
kinderen daar zelf bij hebben. Dat geldt nog meer voor de zogenaamde
participatierechten”.
Jan Pouwels, Pabo Groenewoud, Nijmegen
Noot
1. General Comment nr. 1 van het Comité inzake de Rechten van het Kind over onderwijs
(UN Document CRC/GC/2001/1), zie: www.ohchr.org
K13

K14
Kinderrechteneducatie op de Pabo’s
Wat doen Pabo’s aan kinderrechteneducatie?
Het is geen gemakkelijke opgave om een inventarisatie te maken van de activiteiten van de Pabo’s op het gebied van
kinderrechteneducatie. In 2005 onderzocht Defence for Children International namens het Kinderrechtencollectief aan
de hand van een vragenlijst en een telefonische belronde wat de Pabo’s doen aan kinderrechteneducatie. Het doel was
te inventariseren of er bij de Pabo’s behoefte is aan een cursus kinderrechteneducatie. Van de meer dan veertig
enquêtes die verstuurd zijn, kwamen er vier terug. Te weinig om enige analyse op los te kunnen laten. Of zegt dit juist
wel iets over het belang dat de Pabo’s aan kinderrechteneducatie hechten?
Actief aan de slag
Van een aantal Pabo’s is bekend dat zij kinderrechten actief onder de aandacht van hun studenten brengen. Zo organiseerde
Pabo Assen jarenlang een dag met workshops en lezingen over kinderrechten voor de vierdejaarsstudenten. Ook Pabo
Domstad (Utrecht) hield zich bezig met kinderrechteneducatie, met een koppeling naar de stage in het derde jaar. Pabo
Groenewoud (Nijmegen) organiseert jaarlijks een hele week over kinderrechten voor alle derdejaarsstudenten. Uit een
recente inventarisatie blijkt dat met het vertrek van een docente die kinderrechten vanuit haar persoonlijke interesse
op het rooster voor de vierdejaars in Assen zette, het onderdeel kinderrechten ook verdwenen is. Pabo Domstad zit
momenteel in een curriculumomwenteling waardoor nog niet helder is hoe kinderrechteneducatie er precies uit zal
zien. Pabo Groenewoud organiseerde afgelopen november voor de tiende keer een week over kinderrechten.
Kinderrechtenweek Pabo Groenewoud
Binnen Pabo Groenewoud vormt kinderrechteneducatie een structureel en vast programma voor alle derdejaars. Er is
gekozen voor aandacht aan kinderrechten door middel van thematisch onderwijs, waarbij de studenten een week lang
bezig zijn met kinderrechten. Ongeveer een maand voor de jaarlijkse Internationale dag voor de Rechten van het Kind
op 20 november, geeft Jan Pouwels, coördinator internationalisering op Pabo Groenewoud twee inleidende colleges.
Eén over het Internationaal Verdrag voor de Rechten van het Kind en één over kinderrechteneducatie.
In de week van 20 november krijgen de studenten de opdracht om gedurende vier dagen in een groepje te werken aan
de ontwikkeling van lesmateriaal over kinderrechten. Om hen te inspireren organiseert Pabo Groenewoud gedurende
diezelfde dagen diverse prikkelende activiteiten. Zo is er een inleidend college, wordt er een casus behandeld, bijvoorbeeld
over kindermishandeling, zijn er workshops en is er een debat.
De opdracht heeft een hoog competitief gehalte: aan het einde van de week wordt door een jury die bestaat uit professionals,
het beste materiaal geselecteerd. De groep die de eerste prijs wint, gaat naar een zitting van het Comité inzake
de Rechten van het Kind in Genève.
Uit de evaluaties van Pabo Groenewoud blijkt dat studenten de kinderrechtenweek zeer positief waarderen. Zoals een
student het formuleerde: “Dit is de interessantste week die we ooit gehad hebben!”
Ook iets voor uw Pabo?
Defence for Children International is elk jaar actief betrokken bij de kinderrechtenweek van Pabo Groenewoud. Soms
door plaats te nemen in de jury of bijvoorbeeld door het geven van een workshop. Defence for Children International
biedt de Pabo’s die op de een of andere manier met kinderrechteneducatie aan de gang willen graag haar steun. Mocht
u als docent bij een Pabo behoefte hebben aan overleg, informatie of kinderrechtenmateriaal, dan nodigen wij u graag
uit contact met ons op te nemen via: info@defenceforchildren.nl.
Yeah Right
In de folder Yeah Right staat alles over de rechten van het kind. De folder is gericht op kinderen van tien tot achttien
jaar. Er staat een interview in met een jongere, een lerares en een kinderrechter. Achterin de folder staan nuttige adressen
van organisaties die meer weten over kinderrechten. Yeah Right is een uitgave van het Kinderrechtencollectief.
Voor informatie: www.kinderrechten.nl
Kinderrechten: tien workshops
Try-out versie van een verzameling actieve werkvormen (workshops) om met jongeren te werken rond het kinderrechtenverdrag.
Gratis te downloaden van: www.vormen.org/educatie
Tijdschrift voor de Rechten van het Kind

Een Euregionaal project:
Integratie door kinderrechteneducatie
Start januari 2005
Duur Drie jaar
Met RECHT spelen
Kinderrechteneducatie in het basisonderwijs, maart 2007
Doel Het ontwikkelen van implementatietrajecten voor kinderrechteneducatie in het basisonderwijs.
Wie Pabo Groenewoud (Nijmegen), Innovo (onderwijsorganisatie in Heerlen), Kinderrechtenhuis België
(Alken) zes basisscholen in Nederland (Brabant en Limburg) en zes basisscholen in België (Limburg,
Brabant, Antwerpen), gefinancierd door EFRO (Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling).
Wat Twaalf basisscholen geven concreet vorm aan onderwijs dat rekening houdt met de rechten van kinderen
en kinderen over hun rechten informeert. De Nederlandse scholen worden via het project met de
Belgische scholen in contact gebracht. Aan het begin van het schooljaar vindt een startbijeenkomst
plaats waar de leraren informatie krijgen over het project. Ze ontvangen een koffertje met divers reeds
bestaand materiaal over kinderrechten en de gegevens van alle participerende scholen. Er zit geen
programma in dat zij kunnen volgen, het is de bedoeling dat leerkrachten zelf bepalen hoe zij met
kinderrechten aan de slag gaan. De docenten komen regelmatig bij elkaar en worden ondersteund door
Jan Pouwels (Pabo Groenewoud), Frans Swartelé (Kinderrechtenhuis België) en Innovo. De directies, de
leerkrachten, de kinderen, maar ook Pabo’s in de buurt die studenten voor stages naar de deelnemende
basisscholen sturen worden betrokken bij het project.
Evaluatie Uit een tussentijdse evaluatie komt onder andere het volgende naar voren:
Successen - Alle dingen die op een basisschool moeten gebeuren kunnen in het kinderrechtenonderwijs
ook volledig tot uiting komen.
- Hoewel vaak wordt gedacht dat kinderrechteneducatie vanwege de communicatie het
beste te behandelen is bij leerlingen uit de groepen 7 en 8, worden juist heel goede
resultaten geboekt bij groepen 5 en 6.
- De kinderen zijn ongelooflijk enthousiast: ze vinden hun eigen rechten een belangrijk
thema en kunnen gemakkelijk gemotiveerd worden om ermee aan de slag te gaan.
Ook de uitwisseling met andere scholen bevalt hen goed.
- Meer dan de helft van de deelnemende klassen lukt het kinderrechteneducatie te
ontwikkelen en ook de schoolgemeenschap bij het project te betrekken.
- De Pabo Hasselt heeft aangegeven dat zij een onderdeel in het curriculum in willen
bouwen om studenten kennis te laten maken met het Internationaal Verdrag inzake de
Rechten van het Kind en kinderrechteneducatie. Daar wordt binnen dit project in 2007
vorm aan gegeven.
Uitdagingen - De enorme diversiteit in de aanpak van de scholen vereist meer ondersteuning door de
organisatoren.
- De motivatie, creativiteit en inzet van de individuele leerkracht is van het grootste
belang. Hij of zij brengt het project tot leven in de klas.
- Er is behoefte aan meer communicatie: scholen wensen op de hoogte te worden gehouden
van elkaars activiteiten. De koppeling tussen de scholen dient verbeterd te worden.
Toekomst- - Meer voorbeelden laten opbloeien van wat kinderrechteneducatie zou kunnen zijn in de
plannen concrete onderwijspraktijk.
- Ontwikkelen van een aangepaste kinderrechteneducatie-didactiek.
- Ontwikkelen van kinderrechteneducatiescholen die zich zowel in beleid, organisatie,
lesinhoud en didactiek baseren op de rechten van het kind.
In deze brochure zijn een groot aantal suggesties opgenomen voor activiteiten rond het thema kinderrechten. Zo wordt
uitgewerkt hoe je met kinderen zelf regels kunt opstellen. En passant krijgen ze zo in de gaten wat regels (en dus ook
wetten en rechten) in wezen zijn: afspraken tussen mensen. De activiteiten zijn geschikt voor het onderwijs, buurthuizen
en de buitenschoolse opvang.
Een uitgave van het Kinderrechtencollectief, 2005.
Te bestellen bij: Defence for Children International: info@defenceforchildren.nl
K15

K16
Rechten van kinderen
Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind, opgesteld door de Verenigde Naties, is
in 1995 voor Nederland van kracht geworden. Bijna alle landen van de wereld hebben het Verdrag
aanvaard. De regering moet iedere vijf jaar aan een speciaal Comité van de Verenigde Naties rapporteren
over de toepassing van het kinderrechtenverdrag in het land. Dit Comité is zeer geïnteresseerd
in de wijze waarop het Verdrag op decentraal niveau doorwerkt. Het kinderrechtenverdrag
legt de kinderrechten vooral vast in de vorm van zorgplichten van de overheid.
Het kinderrechtenverdrag kent vier basisbeginselen:
- discriminatieverbod (artikel 2);
- het belang van het kind voorop (artikel 3);
- recht op ontwikkeling (artikel 6);
- inspraak van kinderen en jongeren in alles wat hun aangaat (artikel 12).
Het Verdrag heeft betrekking op nagenoeg alle aspecten van het leven van kinderen. De inhoud
van het Verdrag laat zich verdelen in drie categorieën, de drie P´s:
• Protection Bescherming van kinderen tegen mishandeling, uitbuiting, geweld en verwaarlozing;
• Provisions Voorzieningen voor kinderen op het terrein van onderwijs, huisvesting,
gezondheidszorg en speelruimte;
• Participation Meedoen van kinderen aan de samenleving in de vorm van inspraak, hoorrecht,
vrijheid van meningsuiting, informatierecht.
Het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind kan op drie manieren een rol spelen:
1. als juridisch instrument
Het kinderrechtenverdrag speelt een steeds grotere rol in de rechtszaal.
2. als pedagogische opgave
Het kinderrechtenverdrag houdt een uitdaging in voor iedereen die met en voor kinderen en
jongeren werkt. Het Verdrag stelt het belang van het kind voorop. Kinderrechten behoren de
leidraad te zijn voor het handelen van alle onderwijsgevenden, alle jeugdzorgers en alle andere
beroepskrachten die met en voor kinderen werken.
3. als basis voor jeugdbeleid
Het kinderrechtenverdrag staat vol met uitdrukkingen als: ‘de staat garandeert’, ‘de staat respecteert’,
‘de staat neemt alle passende maatregelen om …..’ Deze formuleringen bevestigen de
verantwoordelijkheid van de overheid om de rechten van kinderen waar te maken.
Het kinderrechtenverdrag is de basis voor de wijze waarop de samenleving met haar kinderen en
jongeren om hoort te gaan. Het Verdrag ziet jeugdigen als burgers-in-de-groei. Kinderen hebben
rechten. Ouders, opvoeders en overheden hebben de plicht deze rechten waar te maken.
Tijdschrift voor de Rechten van het Kind
Colofon
Themakatern
Kinderrechteneducatie
in het basisonderwijs
Samenstelling:
Majorie Kaandorp
Mijntje van Kemenade
Met medewerking van:
Henk Ankoné (SLO)
Thèrése Björk
Wendy Commandeur
Fransje Engbers
Eva Kuper
Peter van Leeuwen
Mieke Lemmens
Stan Meuwese
Ron Minnee
Loes Mulders
Jan Pouwels
Cathelijne van de Rijt
Frank Rokebrand
Harriët Tax
Miranda van de Ven
.
Eindredactie:
Manon Eijgenraam
Opmaak en vormgeving:
Charlotte Boersma
Ernst van Leeuwen
Maart 2007
Dit is een uitgave van
Defence for Children
International
Bezoekadres:
Cruquiusweg 68-70
1019 AH Amsterdam
Postadres:
Postbus 75297
1070 AG Amsterdam
Telefoon: 020-4203771
Fax: 020-4203832
www.defenceforchildren.nl
© Defence for Children
International Nederland

kenjerecht
Jeugd en bijbaantjes
Jim is een snelle jongen van vijftien jaar. Als hij op een donderdagavond
door de stad loopt met zijn vrienden, ziet hij in de
etalage van een winkel een onwijs mooie scooter staan. “Wat
zou het cool zijn om daarop te kunnen rijden als ik zestien
ben!”, denkt Jim. Thuisgekomen vraagt hij aan zijn ouders of hij
de scooter voor zijn verjaardag mag hebben. Hij is over een
paar maanden jarig. De ouders van Jim vinden dat hij de helft
van de scooter zelf moet betalen. Zo kan hij leren met geld om
te gaan, vinden ze. Jim krijgt wel zakgeld, maar dat zal niet
genoeg zijn om de helft van de scooter te betalen.
De volgende dag fietst Jim van school naar huis. Bij de plaatselijke
supermarkt ziet hij een bordje hangen waarop staat dat ze
op zoek zijn naar een vakkenvuller. Hij denkt dat hij wel één
keer in de week na schooltijd en op de zaterdagen kan werken.
Jim is helemaal gelukkig als hij aangenomen wordt. Hij ziet
zichzelf met zijn scooter al over de weg scheuren.
Vol enthousiasme werkt Jim een aantal weken. Aan het einde
van de maand ontvangt hij zijn loonstrookje. Hier schrikt Jim
van. Hij blijkt veel minder te verdienen dan hij had gedacht. Op
het loonbriefje staat dat zijn netto-uurloon maar € 1,90 is. Dat
valt hem wel even tegen.
Op school praat Jim met zijn vrienden over zijn tegenvallende
loon. Eén van zijn vrienden, Shaddy, zegt dat het uurloon van
Jim misschien niet klopt. “Hoe moet ik hier achter komen dan?”,
vraagt Jim. Shaddy antwoordt: “Mijn zusje vertelde gisteren dat
Kinder- en jongerenrechtswinkels
Amsterdam 020 6260067 www.kinderrechtswinkelamsterdam.nl
Den Haag 070 3466325 www.kinderrechtswinkeldenhaag.nl
Rotterdam 010 4120208
Noord-Nederland 050 3125040 www.kjrw-noord.nl
Leiden 071 5130530 www.kinderrechtswinkelleiden.nl
Maastricht 043 3259757 www.kjrw-maastricht.nl
Nijmegen 024 3601733 www.kinderrechtswinkelnijmegen.nl
www.kinderrechtswinkel.nl
Tijdschrift voor de Rechten van het Kind | maart 2007
er in haar klas een voorlichting was geweest door twee mensen
van de Kinder- en Jongerenrechtswinkel. Die vertelden dat je
hen alles kan vragen over je rechten en plichten. Je moet ze
anders even mailen of zo”.
Thuis mailt Jim de Kinder- en Jongerenrechtswinkel en vraagt
of zijn uurloon wel klopt en hoeveel hij eigenlijk mag werken.
Jim wil namelijk wel zo snel mogelijk de scooter kunnen kopen.
Jim krijgt een e-mail terug, waarin staat dat het minimumloon
wettelijk bepaald is. Het uurloon wordt afgeleid van het
maand/weekloon en is afhankelijk van het aantal uren dat er
normaal in het bedrijf gewerkt wordt. Het netto-minimumloon
(dit is wat je uiteindelijk ontvangt, nadat de belastingen betaald
zijn) mag in ieder geval voor een vijftienjarige niet onder de
€ 2,25 liggen. Wat de werkuren betreft mag je als vijftienjarige
in schoolweken maximaal twaalf uur werken per week.
Op schooldagen mag je maximaal twee uur per dag werken en
op zaterdag of zondag maximaal acht uur per dag. In vakantieweken
is het per dag maximaal acht uur en per week maximaal
veertig uur.
Jim krijgt het advies om met zijn baas te gaan praten. Als dat
niets oplevert moet Jim maar weer een e-mail sturen of bellen,
dan wordt hij verder geholpen. Jim gaat met zijn baas praten.
Zijn baas ziet de fout in en bij zijn volgende loon krijgt Jim het
verschil erbij. Verder heeft Jim afgesproken om op zaterdag van
9.00 tot 17.00 uur en op maandagmiddag van 16.00 tot 18.00
uur te gaan werken. Op school bedankt Jim Shaddy voor de tip.
Dit scheelt Jim toch wat geld.
9

10
Herstelrecht in een islamitische context
Jeugdstrafrecht in de Malediven
Ingrid van Welzenis
De Sharia
In de Malediven is het Ministerie van Justitie in 2001 begonnen met het hervormen van de aanpak
van jeugddelinquentie. Een eerste stap in die hervormingen is de introductie van Family
Conferencing. Het Ministerie van Justitie wil dat delinquente jongeren in de toekomst zoveel
mogelijk reïntegreren in de samenleving en bij hun ouders en familie en in hun gemeenschap
blijven wonen. De Malediven is hiermee het eerste islamitische land dat probeert een herstelgerichte
aanpak van jeugddelinquentie te combineren met een wetgeving gebaseerd op de Sharia.
De Malediven is een langwerpige eilandengroep
midden in de Indische Oceaan ten zuidwesten van
India. De Malediven worden gevormd door 1.190
kleine ver van elkaar gelegen koraaleilandjes,
gegroepeerd in zesentwintig natuurlijke atollen 1 ,
waar minder dan 300.000 mensen wonen. Van de
1.190 eilanden die de Malediven vormen zijn er
maar tweehonderd bewoond. De hoofdstad Male
herbergt een kwart van de totale bevolking en
behoort hiermee tot één van de meest overbevolkte
hoofdsteden van de wereld.
Sinds 1968 is de Malediven een republiek. De huidige
president, Abdul Gayoom, is al vijfentwintig
jaar het staatshoofd. Tot 2004 waren andere
partijen dan die van de president verboden. De
bevolking kwam in 2004 in opstand tegen het
ondemocratische bestuur. Ondanks de legalisering
van een meerpartijenstelsel, blijven internationale
mensenrechtenorganisaties bezorgd over het
gebrek aan democratie en de mensenrechtenschendingen
in de Malediven. Er is geen vrijheid
van godsdienst; de grondwet laat geen ruimte
over voor andersgelovigen dan Sunni-Moslims.
Het praktiseren van een andere godsdienst dan de
islam is dan ook verboden.
In de jaren zeventig was de Malediven het armste
land van Zuid-Azië. Nu, drie decennia later,
behoort het tot één van de rijkste landen van de
regio, dankzij het toerisme. Ondanks de enorme
economische vooruitgang leeft nog altijd een
De term Sharia, die vaak vertaald wordt met ‘islamitisch recht’, is geen eenduidig begrip. De Sharia is een goddelijk plan, de
goddelijke blauwdruk voor een rechtvaardige maatschappij. Dit plan is door God geopenbaard in de Koran en in de handelingen
van Zijn Profeet Mohammed (Sunna). De Sharia is geen alomvattend wetboek, omdat zij zich tot enkele rechtsgebieden beperkt,
met name tot het familie- en erfrecht. Daarnaast bevat de Sharia ook religieuze en politieke onderwerpen. En geeft de Sharia aan
de overheid de bevoegdheid om alles te regelen wat er nodig is om Gods plan ten uitvoer te leggen. Naast de rechtsregels die
zijn uitgewerkt in de Sharia, zijn er in de eerste eeuwen van de islam rechtsregels ontwikkeld door de rechtsgeleerden en theologen.
Deze rechtsregels worden de fiqh genoemd. De rechtsgebieden die ook de fiqh niet bestrijkt, behoren tot de regelgevende
bevoegdheid van de overheid en wordt de siyasa genoemd (Arabisch voor politiek).
Hieronder volgt een korte beschrijving van de klassieke Sharia-regels van het personen- en familierecht en het strafrecht.
In het islamitisch personen- en familierecht wordt het huwelijk gesloten door middel van een overeenkomst. Alleen de man
heeft het recht van verstoting (talaq); dit houdt in dat hij eenzijdig en zonder opgaaf van redenen het huwelijk kan ontbinden.
Na de echtscheiding heeft een vrouw geen recht op alimentatie. Het gezag over de kinderen blijft na de echtscheiding bij de
vader, en de dagelijkse verzorging van de kinderen is het recht én de plicht van de moeder.
Het klassieke islamitisch strafrecht bestaat uit drie onderdelen: de hadd; dit zijn de delicten die in de Koran vermeld staan (te
weten: diefstal, struikroverij, drinken van alcoholische dranken, (ongegrond beschuldiging van) seksueel verkeer buiten het
huwelijk en afvalligheid van de islam). De jinayat; het vergeldingsrecht na moord, doodslag en mishandeling. En de tazir; de
resterende misdrijven. De straffen voor hadd-delicten volgens de klassieke Sharia zijn de doodstraf, zweepslagen, steniging,
kruisiging, amputatie van hand en voet en verbanning.
Uit: Berger, M.S. (2006). Klassieke sharia en vernieuwing. Amsterdam: Amsterdam University Press.

Islamitische wetgeving in de Malediven
groot deel van de Maledivische bevolking onder
de armoedegrens. De Maledivische economie
berust grotendeels op twee pijlers, namelijk visserij
en toerisme waarin voornamelijk mannen werkzaam
zijn. Het werk brengt met zich mee dat de
mannen veel en ook voor lange periodes van huis
zijn. Veel van de eilanden zijn daarom overwegend
bewoond door ‘vrouwengemeenschappen’.
In de Malediven is een gezin dat bestaat uit moeder,
(stief)vader, half- en kwartbroers en -zussen
en opa en oma heel gebruikelijk. Dit komt voornamelijk
door het hoge scheidingspercentage; het
is in de Malediven voor de man heel gemakkelijk
om zijn huwelijk te ontbinden.
Het Maledivische rechtssysteem is gebaseerd op de islamitische wetgeving,
de Sharia. 2 De Sharia wordt niet strikt gevolgd. De gangbare manier
om op wetsovertredingen van jongeren te reageren is het opleggen van
gevangenisstraf, huisarrest, verbanning en boetes.
In de Malediven houdt verbanning ‘de verwijdering van de jongere uit de
maatschappij’ in. De jongere wordt naar een speciaal verbanningseiland
gestuurd, waarvan er twee zijn in de Malediven. Lijfstraffen kunnen in
principe niet worden opgelegd aan jongeren onder de achttien jaar. Er is
echter één uitzondering. Een meisje onder de achttien jaar die een kind
heeft of zwanger is (ook door verkrachting), wordt volgens de islamitische
wetgeving beschouwd als volwassene en kan derhalve wel tot
‘zweepslagen in het openbaar’ veroordeeld worden.
Onderwijs
Hoewel er geen leerplicht is in de Malediven, gaan
toch bijna alle kinderen tot klas 7 (zes tot twaalf
jaar) naar de basisschool, die op elk bewoond
eiland aanwezig is. Ongeveer de helft van hen
stroomt door naar het middelbaar onderwijs (klas
8 tot 10; dertien tot vijftien jaar), dat op 64 van
de 200 bewoonde eilanden en in de hoofdstad
Male gevolgd kan worden. Veel ouders staan
echter niet toe dat hun kind naar een ander, vaak
ver weg gelegen, eiland reist om daar zijn of haar
school voort te zetten of naar de hoofdstad
verhuist en daar opgroeit zonder toezicht van een
familielid of voogd. Het aantal schoolverlaters in
het middelbaar onderwijs is bijzonder hoog, en
betreft voornamelijk meisjes. Slechts 33 op de
1000 jongeren voltooien klas 10. Het voortgezet
onderwijs (klas 11 en 12; zestien tot zeventien
jaar) wordt alleen in Male en in drie atollen aangeboden.
Beroepsonderwijs, hoger- en universitair
onderwijs worden niet gegeven in de Malediven.
De jongeren gaan hiervoor naar Sri Lanka of
Maleisië. Het grootste probleem is niet het onderwijsaanbod,
maar de kwaliteit van het onderwijs;
maar liefst veertig procent van de Maledivische
leerkrachten is niet opgeleid voor hun werk.
Het jeugdstrafrecht
Het Maledivische jeugdstrafrechtsysteem is van
toepassing op jongens en meisjes van tien tot
Tijdschrift voor de Rechten van het Kind | maart 2007
achttien jaar. Alleen in de hoofdstad Male is er
een jeugdrechtbank. Op de andere eilanden worden
jeugdzaken door de lokale rechter behandeld.
Jongeren worden, net zoals volwassenen, voor het
overtreden van de wet gestraft met gevangenisstraf,
verbanning, huisarrest of een boete.
Minderjarige wetsovertreders worden bovendien
automatisch geschorst van school door het schoolbestuur.
Van hulpverlening, behandeling en rehabilitatie
van jeugddelinquenten is in de praktijk
vrijwel geen sprake. Huisarrest van enkele maanden
of jaren is de meest gebruikelijke straf voor
jongeren. In de hoofdstad Male is huisarrest echter
een vrij inefficiënte straf. De huizen zijn er klein
en er wonen veel familieleden onder hetzelfde
dak, zodat het praktisch onmogelijk is om gedurende
een lange periode binnen de vier muren van
de woning te blijven. Indien een jongen of meisje
zich niet aan het opgelegde huisarrest houdt, volgt
er gevangenisstraf. Bij gebrek aan gesloten instellingen
voor minderjarigen, wordt de straf uitgezeten
in een gevangenis voor volwassenen.
Family Conferencing
Het huidige Maledivische rechtssysteem wordt
door diverse internationale organisaties omschreven
als onrechtvaardig. Ingrijpende gerechtelijke
hervormingen zijn hard nodig. Een eerste concrete
stap in de hervorming van de gerechtelijke aanpak
van jeugddelinquentie bestaat uit de invoering
van Family Conferencing als alternatief voor gevangenisstraf,
verbanning en huisarrest. 3 De definitie
van Family Conferencing die in de Malediven
wordt gehanteerd, luidt: ‘de jeugdige dader, zijn of
haar ouders, het slachtoffer en hun respectievelijke
achterban worden samengebracht door een
mediator om te bespreken hoe zij en anderen
schade hebben geleden ten gevolge van het delict
en hoe de jongere de schade kan herstellen en hoe
recidive kan worden voorkomen. Het Family
Conferencing-proces wordt begeleid door een
mediator; een neutrale bemiddelaar. De voorbereiding
van de betrokkenen geschiedt via huisbezoeken.
Een politiebeambte is bij de bijeenkomst
van de betrokkenen aanwezig en de jongere en
zijn of haar achterban krijgen, in een overleg, de
kans om een voorstel uit te werken hoe de schade
hersteld kan worden. 4
Voorwaarde is wel dat de jongere de feiten erkent
en wil meewerken aan de Family Conferencing en
aan het herstellen van de door hem of haar veroorzaakte
schade. Indien de jongere geen verantwoordelijkheid
neemt voor zijn of haar daden dan
wordt de zaak teruggestuurd naar de verwijzer en
beslist de (jeugd)rechter over de verdere afhandeling
van de zaak. Brengt de jongere het Family
Conferencing-proces tot een goed einde en voert
hij of zij de overeenkomst uit zoals afgesproken,
dan wordt de zaak als afgehandeld beschouwd en
heeft hij of zij geen strafblad. In de Malediven is
11

12
Sentencing- en Community Conferencing
Family Conferencing een vorm van diversie; het
buiten het strafrecht houden van jeugdige wetsovertreders.
Family Conferencing bestaat uit twee onderdelen:
Sentencing Conferencing en Community
Conferencing. Dit eerste onderdeel, Sentencing
Conferencing, is op de Malediven al ingevoerd.
Door het Ministerie van Justitie van de Malediven
wordt nu gewerkt aan de invoering van het tweede
onderdeel waarbij de strafrechter niet wordt
betrokken, de Community Conferencing.
Sentencing Conferencing bestaat alleen op het niveau van de jeugdrechtbank
en heeft tot doel de rechter te helpen om tot het meest geschikte
vonnis te komen nadat de jongere schuldig is bevonden. Van herstel van
de veroorzaakte schade, een overeenkomst tussen de betrokkenen en
vrijwillige deelname is bij Sentencing Conferencing geen sprake. De
rechter behoudt de bevoegdheid om de overeenkomst tussen de betrokkenen
te herzien en desgewenst een bijkomende straf op te leggen,
waardoor de jongere alsnog een strafblad krijgt.
Sentencing Conferencing is specifiek bedoeld voor de hadd-delicten die
in de Koran beschreven staan. Aangezien de Koran het woord van God
is, kan niemand de voorgeschreven straf veranderen, ook een rechter
niet en dus zeker niet de jeugdige dader samen met de andere betrokkenen.
Vandaar dat het islamitische Malediven genoodzaakt is om
Sentencing Conferencing in het jeugdrecht op te nemen, zodat de door
God voorziene straf voor hadd-delicten kan worden opgelegd aan jongeren
die de puberteit hebben bereikt.
Community Conferencing is mogelijk op alle gerechtelijke niveaus (politie,
openbaar ministerie en de rechtbank). Community Conferencing is
een diversiemaatregel waarbij het succesvol uitvoeren van de overeenkomst
tussen de betrokkenen het einde van het strafrechtelijke proces
betekent en de jongere geen strafblad krijgt.
Het Family Conferencing-proces, zoals het in de
Malediven wordt ingevoerd, heeft een aantal
specifieke kenmerken. Het Maledivische Family
Conferencing-model geeft de mediator de keuze
om de ouders van de jeugdige dader als aparte
partij met een eigen achterban te beschouwen en
niet als leden van de achterban van de jongere. In
de Malediven schamen veel ouders zich zo voor
hun kind als die een delict heeft gepleegd, dat ze
elke band met hun zoon of dochter verbreken en
geen verantwoordelijkheid voor hem of haar meer
opnemen. Gehoopt wordt dat het Family Conferencing-proces
de geschonden familierelaties kan herstellen
en dat de ouders (een gedeelte van) hun
ouderlijke verantwoordelijkheid weer opnemen.
Participatie van de ouders, evenals van hun achterban,
is op vrijwillige basis en (vooralsnog) geen
voorwaarde om de Family Conferencing-bijeenkomst
te laten plaatsvinden.
Een laatste kenmerk van Family Conferencing in
de Maledivische context is dat tijdens de bijeenkomst
ook een vertegenwoordiger van de school
van de jongere aanwezig moet zijn. De mediator
zal tijdens het huisbezoek aan de jeugdige dader
proberen de jongere zover te krijgen zelf iemand
van zijn of haar school mee te brengen naar de
bijeenkomst. Indien dat niet lukt, dan zal de
mediator zelf iemand zoeken en uitnodigen om
deel te nemen aan het Family Conferencing-proces.
De gedachte hierachter is te proberen de vele
schoolverlaters in het middelbaar onderwijs terug
de schoolbanken in te krijgen.
Uitdagingen voor de toekomst
Sinds het Ministerie van Justitie in de Malediven in
2001 is gestart met Family Conferencing is er al veel
verbeterd. Het wettelijk kader om jeugdzaken naar
Family Conferencing door te verwijzen, is gecreëerd
en goedgekeurd. In drie atollen zijn Family Conferencing-mediators
opgeleid.
Het Family Conferencing-model gebaseerd op
herstelgerichte principes staat in de startblokken.
Het wachten is op het fiat van de Minister van
Justitie zodat de eerste jeugdzaak doorverwezen kan
worden. Ondanks deze positieve ontwikkelingen in
de Malediven zijn er nog een aantal uitdagingen.
Hoe zullen de mediators bijvoorbeeld omgaan met de
typisch Maledivische complexe gezinsstructuren? In
de praktijk zal het vaak moeilijk zijn om te bespreken
en te bepalen wie de ‘ouders’ zijn. En de mediator
dient er voor te zorgen dat tijdens de Family
Conferencing-bijeenkomst de discussie gefocust blijft
op hoe de schade hersteld kan worden en niet
afdwaalt naar familieproblemen. Een bijkomende
moeilijkheid zal zijn dat vele (stief)vaders vanwege
hun werk voor lange periodes van huis zijn. Welke
creatieve oplossingen gaan de mediators daarvoor
bedenken? Een andere uitdaging die zal opduiken als
het om een zaak op één van de kleinere eilanden
gaat, is dat alle bewoners elkaar kennen en dus als
het ware iedereen betrokken partij is. Op welke
manier zal daarop gereageerd worden? Hopelijk zullen
er, door het instellen van Family Conferencing,
minder jongens en meisjes voor lange periodes worden
uitgesloten van het sociale- en gezinsleven
doordat ze gevangenisstraf, verbanning of huisarrest
opgelegd krijgen.
Ingrid van Welzenis is consultant voor UNICEF.
Noten:
1. Atollen zijn ringvormige koraalriffen waarin zich meerdere eilanden
bevinden.
2. Attorney General Office (2004), National Criminal Action Plan,
2004-2008, p. 27; UNDP (2003), Rapid Situation Assessment of
Drug Abuse in the Maldives, p. 74.
3. Alder, C. & Polk, K. (2004), Strategic Plan for Reform of the
Juvenile Justice System, p. 20; Van Welzenis, I. (2005), Workbook
for Family Conferencing-Facilitators. Male: UNICEF/Ministry of
Justice, p. 161.
4. Van Welzenis, I. (2004), Procedures and Guidelines regarding
Family Conferencing in the Republic of the Maldives. Male:
UNICEF/Ministry of Justice, p. 46; Van Welzenis, I. (2005),
Workbook for Family Conferencing-Facilitators. Male:
UNICEF/Ministry of Justice, p. 161.

Cijfers voor lobby, dat is de opzet van Kinderen in Tel. Kinderen in Tel in de dubbele betekenis
van het woord: kinderen geteld en kinderen mee laten tellen in beleid. Uit Kinderen in Tel 2007
blijkt dat er weinig verbeterd is in de situatie van kinderen in Nederland. ‘Kinderen in Tel’ dringt
bij provincies en gemeenten aan op een gericht jeugdbeleid, zodat de positie van kinderen en
jongeren wordt verbeterd.
Kinderen in Tel
Het onderzoek ‘Kinderen in Tel 2007’ brengt de
leefsituatie van de jeugd in alle Nederlandse
gemeenten en provincies in kaart en geeft een
rangorde aan de hand van twaalf indicatoren. De
indicatoren zijn gebaseerd op het Internationaal
Verdrag voor de Rechten van het Kind. De uitkomsten
van het onderzoek laten aan alle
gemeenten en provincies in Nederland zien hoe
het gesteld is met het welzijn van kinderen en in
welke omstandigheden zij verkeren. Het doel van
‘Kinderen in Tel’ is het stimuleren van het debat
tussen verantwoordelijken voor jeugdbeleid en
jeugdorganisaties op basis van data.
De eerste editie ‘Kinderen in Tel’ leverde een overzicht
van de prestaties van de verschillende gemeenten
over het jaar 2004. In het onderzoek ‘Kinderen
in Tel 2007’ zijn de prestaties van de gemeenten
over het jaar 2005 onderzocht. In ‘Kinderen in Tel
2007’ zijn tevens de prestaties van de provincies
gemeten en op een ranglijst weergegeven. Daarnaast
is bekeken hoe de provincies uitvoering geven
aan hun verantwoordelijkheid op het gebied van
de jeugdzorg. Aan de hand van het overzicht
kunnen gemeenten en provincies de leefsituatie
van kinderen in de ene gemeente of provincie
vergelijken met andere gemeenten of provincies.
Tijdschrift voor de Rechten van het Kind | maart 2007
Kinderrechten als basis voor
lokaal jeugdbeleid
Beata Stappers-Karpińska
Foto: Celine Verheijen
Ook kunnen zij zien of zij het zelf minder goed of
juist beter doen dan in 2004.
Op 5 maart 2007 hebben de organisaties van
Kinderen in Tel per bus een ronde gemaakt langs
drie provincies in Oost-Nederland. Er werd een
bezoek gebracht aan de provincie Gelderland
(Arnhem), Overijssel (Zwolle) en Flevoland
(Lelystad). Aan de gedeputeerden van de provincies
werd het nieuwe databoek ‘Kinderen in Tel’,
een lijst van actiepunten voor provinciaal jeugdbeleid
en de brochure ‘Kinderrechten in alle staten’
voor de beleidmakers en bestuurders aangeboden.
Dit jaar was er bijzondere aandacht voor jeugdzorg,
omdat de provincies verantwoordelijk zijn voor de
organisatie van de jeugdzorg. Hiermee wordt jeugdzorg
op de agenda voor de verkiezingen van Provinciale
Staten op 7 maart 2007 geplaatst en op de
agenda voor de onderhandelingen van het provinciale
Statenakkoord dat na de verkiezingen beginnen.
Top vijf van gemeenten die het opvallend
slechter doen dan vorig jaar
GEMEENTE VAN NAAR
1. Kessel 375 56
2. Woudenberg 452 138
3. Het Bildt 111 20
4. Veere 460 269
5. Vlieland 261 69
Top vijf van gemeenten die het opvallend
beter doen dan vorig jaar
GEMEENTE VAN NAAR
1. Gaasterlân-sleat 70 281
2. Texel 97 346
3. Eemnes 249 428
4. Schagen 54 195
5. Zeevang 294 451
13

14
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Stimuleer jeugdparticipatie! Creëer randvoorwaarden
om jongerencliëntenraden mogelijk te maken. Geef
een kinderrechtswinkel een eigen plaats bij Bureau
Jeugdzorg.
Hulp moet aansluiten bij de leefsituatie van jongeren
zelf. Bureau Jeugdzorg moet investeren aan de ‘voorkant’
van de jeugdzorgketen door deskundigheidsbevordering
van lokale voorzieningen en deelname
aan lokale netwerken.
Voorkom dat instellingen in de jeugdzorg los van
elkaar werken. Een gestructureerde samenwerking
leidt tot betere zorg aan jongeren en ouders.
Houd ontwikkelingen rond kindersterfte goed in de
gaten en houd het budget en de organisatie van de
jeugdgezondheidszorg op peil. Bevorder regionale
samenwerking.
Stimuleer gemeenten de consultatiebureaus een kernfunctie
te laten vervullen in een ouder- kindcentrum
voor iedere wijk.
Vraag het Bureau Jeugdzorg – een provinciale verantwoordelijkheid
– de effectieve betrokkenheid bij de
aanpak van jeugdcriminaliteit te expliciteren en in
afrekenbare doelstellingen te formuleren.
Stel de aanpak van jeugdwerkloosheid als een prioriteit
in het provinciaal sociaal-economisch beleid. Let op
de aansluiting school-arbeidsmarkt in de provinciale
adviestaak voor het voortgezet onderwijs.
Zorg dat de jeugdzorg in uw provincie op orde is:
organisatorisch, inhoudelijk, financieel. Organiseer
Overall rangorde van de provincies
De provincie met de meest problematische
situatie van de jeugd staat op nummer 1.
1. Zuid-Holland 7. Gelderland
2. Flevoland 8. Limburg
3. Groningen 9. Utrecht
4. Friesland 10. Drenthe
5. Noord-Holland 11. Zeeland
6. Overijssel 12. Noord-Brabant
‘Kinderen in Tel’ is bedoeld voor beleidsmakers
en bestuurders die verantwoordelijk zijn voor het
welzijn van kinderen en jongeren in de gemeente.
‘Kinderen in Tel’ wil de situatie van kinderen
inzichtelijk maken en aandacht vragen voor hun
situatie. De gegevens in ‘Kinderen in Tel’ nodigen
uit om op zoek te gaan naar oorzaken en antwoorden,
en het gesprek aan te gaan tussen alle
belanghebbenden. De bewoners van de gemeenten,
mensen die in de gemeente werken, vrijwilligers,
jongeren: zij allen kunnen de informatie uit
het Databoek halen en de tips uit de brochure
zelf toepassen. Ze kunnen ook gerichte vragen
aan de gemeente stellen over het jeugdbeleid of
gaan lobbyen voor een beter beleid.
Beata Stappers-Karpińska is juridisch medewerker bij Defence
for Children International Nederland.
Actiepunten voor
provinciaal jeugdbeleid
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
inspraak van jongeren en ouders. Stimuleer een
provinciale cliëntenraad.
Stimuleer vanuit de provincie de gemeenten tot een
actief innovatief beleid om ‘achterstandwijken’ tot
‘prachtwijken’ te maken.
Formuleer – binnen de wettelijke mogelijkheden –
een eigen regiovisie op het armoedevraagstuk in uw
provincie.
Maak van aanpak van kindermishandeling een prioriteit
van het provinciale bureau jeugdzorg. Zie toe dat
er per regio sluitende afspraken zijn met andere
ketenpartners. Betrek ook de gezondheidszorg en het
onderwijs hierbij.
Geef de provinciale adviserende taak voor het onderwijs
een kritische rol. Zorg samen met alle scholen
voor een breed onderwijsaanbod ter plaatse, ook voor
kinderen die het minder goed doen op school.
Stimuleer ‘brede scholen’ en zorg samen met alle
scholen en met de gemeenten voor een breed
onderwijsaanbod ter plaatse, ook voor kinderen die
het minder goed doen op school.
Draag in het kader van het beleid voor ruimtelijke
ordening bij aan een ruimhartig en innovatief speelruimtebeleid.
Zorg dat speelruimte aan de orde komt
in regioplannen.
Let in het bijzonder op de tienermoeders. Vraag het
provinciale Bureau Jeugdzorg wat er concreet gebeurt
om de zwangere meisjes en de jonge moeders bij te
staan.
Databoek Kinderen in Tel 2007
Aan de hand van twaalf indicatoren heeft het
Verwey-Jonker Instituut de leefsituatie van
kinderen en jongeren inzichtelijk gemaakt. De
resultaten van een vergelijkend onderzoek
worden in het ‘Databoek Kinderen in Tel
2007’ weergegeven. Daarnaast is er een brochure
met tips, suggesties en voorbeelden
voor het opzetten en uitvoeren van een goed
provinciaal jeugdbeleid. De brochure is
geschreven ten behoeven van de 564 nieuw
gekozen Statenleden. Deze brochure bevat
‘de harde schijf van provinciaal jeugdbeleid’
met de cijfers van de twaalf indicatoren van
de twaalf provincies. De brochure en draaischijf
zijn te downloaden op:
www.kinderenintel.nl
De gedrukte brochure is op te vragen bij
Defence for Children International Nederland
via: info@defenceforchildren.nl of telefonisch:
020 4203771. Het volledige databoek
‘Kinderen in Tel’ is een uitgave van het
Verwey-Jonker instituut en is te bestellen via:
www.verwey-jonker.nl (Publicaties, Programma
Jeugd, opvoeding en onderwijs, 2007).
Kids Count
‘Kinderen in Tel’ is de Nederlandse versie van
Kids Count, een al langer lopend project in
de Verenigde Staten waarbij gelijksoortige
vergelijkingen van de Amerikaanse staten
worden gepresenteerd. De rangorde van de
458 Nederlandse gemeenten en de provincies
wordt jaarlijks opnieuw uitgebracht. Op
die manier maakt ‘Kinderen in Tel’ zichtbaar
in welke gemeenten en provincies de omstandigheden
verbeterd of verslechterd zijn.
Kinderen in Tel
‘Kinderen in Tel’ wordt mogelijk gemaakt
door Stichting Kinderpostzegels Nederland,
Unicef Nederland, Jantje Beton, Defence for
Children International Nederland, Johanna
Kinderfonds, Nationaal Fonds Kinderhulp,
Nederlandse Stichting voor het Gehandicapte
Kind en het Verwey-Jonker Instituut.
De andere partners van ‘Kinderen in Tel’ zijn:
JeugdWelzijnsBeraad, Jongeren Organisatie
Beroepsonderwijs, Landelijk Aktie Komitee
Scholieren, Landelijk Cliëntenforum
Jeugdzorg, NUSO Speelruimte Nederland,
Platform Ruimte voor Jeugd/Speelraad,
Scouting Nederland en Stichting Alexander.

Ingang om de hoek. De Wet op de
Jeugdzorg vanuit het perspectief van de
(potentiële) cliënt belicht.
M.M.F. van den Berg. Nijmegen: Wolf Legal Publishers,
2006. ISBN 90 585 0215 5
In haar proefschrift vraagt Melanie van den Berg zich af of de Wet op de
Jeugdzorg de (rechts)positie van de cliënt verbeterd heeft. Zij concludeert
dat die positie wel verbeterd is, maar nog niet optimaal is. Dat komt
terug in de onduidelijkheid over de aanspraak op het recht op jeugdzorg.
In de meeste gevallen, meent zij, zijn de begrippen aanspraak en recht
van gelijke waarde, maar een recht biedt een betere rechtspositie aan
de cliënt dan een aanspraak, indien er nog geen indicatiebesluit is. De
aanspraak ontstaat namelijk pas op het moment van het verkrijgen van
een indicatiebesluit. Dit sluit aan bij haar oordeel over de dominante
positie van de Bureaus Jeugdzorg, welke alleen de indicatie mogen stellen.
En dus het ‘alleenrecht’ hebben om de jeugdzorg in gang te zetten.
Verder heeft Van den Berg kritiek op de onduidelijkheid over het begrip
cliënt en de wachtlijstproblematiek en geeft ze haar visie op de versnipperde
aansturing van het jeugdbeleid op rijksniveau met verschillende
bewindspersonen die voor de jeugdzorg verantwoordelijk zijn. Dit kan,
volgens Van den Berg, worden tegengegaan door één bewindspersoon
hiervoor verantwoordelijk te maken. Dit is op zich niet nieuw. Aan de
wachtlijsten wordt al veel gedaan en er worden al oplossingen gezocht
voor vroegtijdiger signaleren van problemen binnen gezinnen, waardoor
eerder opvoedingshulp kan worden geboden en zo nodig geïntervenieerd
kan worden. Ook komt er binnenkort in elke gemeente een Centrum
voor Jeugd en Gezin.
Ook signaleert Van den Berg sterke punten in de Wet op de Jeugdzorg,
zoals de acceptatieplicht van zorgaanbieders en de zorgplicht van de
provincie. Ook dit is op zich niet nieuw.
Marieke Simons
Military Training and Children in Armed
Conflict: law policy and practice.
J. Kuper. Brill Academic Publishers: Martinus & Nijhoff,
2005. ISBN 90 0413 673 8
Het boek van Jenny Kuper, dat in maart 2005 is verschenen, kan het
beste worden omschreven als een handboek over kindsoldaten. Over
het inzetten van kindsoldaten in gewapende conflicten en in situaties
waarin geen sprake is van oorlog, is al genoeg geschreven. In honderden
landenrapportages en case-studies is de betrokkenheid van kinderen
als spion, koerier, verkenner, kok of seksslaaf omschreven en bekritiseerd.
In dit boek wordt op een duidelijke en overzichtelijke manier uitgelegd
wat het rekruteren van kindsoldaten inhoudt. Er wordt een overzicht
gegeven van internationale regels die van toepassing zijn wanneer kinderen
worden gebruikt als soldaten. De invalshoek is vernieuwend: er
wordt naar de rol van het leger en de militairen gekeken en vanuit deze
benadering wordt naar een oplossing gezocht om deze praktijk te stoppen.
Wat kan er worden veranderd tijdens de militaire opleiding en
daaropvolgende trainingen? Wat kunnen officieren ondernemen en hoe
moeten zij met het gebruik van kindsoldaten omgaan? Verder zijn de landenrapporten,
die besproken worden in de hoofdstukken acht en negen,
een goede aanvulling op de theorie uit de vorige hoofdstukken. Hierdoor
Tijdschrift voor de Rechten van het Kind | maart 2007
ontstaat er een duidelijker beeld van deze vorm van exploitatie van kinderen
en de wetgeving die hierop van toepassing is. Het boek is bijzonder
handig en overzichtelijk, omdat de hoofdstukken kort zijn en er per hoofdstuk
wordt aangegeven voor welke lezer het hoofdstuk interessant is,
namelijk voor personen die zich bezighouden met militaire trainingen of
voor personen die werkzaam zijn bij de overheid, internationale organisaties
of non-gouvernementele organisaties.
Jana Sillen
Kinderen eerst….Kijken, zien en waarnemen
in de wereld van kindermishandeling,
jeugdzorg en kinderbescherming.
H. van ’t Hek (red.) Werkgroep KinderRechten. Van
Gorcum, 2006. ISBN 90 2324 282 3
“Als 1979 wordt uitgeroepen tot het Internationale Jaar van de Rechten
van het Kind beseft niemand dat het tot 2006 zal duren eer het Kind en
zijn rechten actueel zullen worden”, zo stelt de Werkgroep Kinder-
Rechten. In de bundel worden de rechten van kinderen bekeken vanuit
de visie van de kinderrechter, de raadsheer van het Hof en vanuit de
jeugdzorg, het AMK, de GGZ, de kinderpsychiatrie, het onderwijs en de
communicatie.
De bundel bevat elf bijdragen van de leden van de Werkgroep
KinderRechten. De Werkgroep bestaat uit Henk van Dijk, Dia
Flinterman, Ellen Siegert, Loes Kooy, Ineke Mulder, Herry Vos, Huub van
’t Hek, Froukje Jeucken, Lammie Lamberts en Janny Idsardi. Jaap de
Groot en Tonny Weterings leverden eveneens een bijdrage aan de bundel
‘Kinderen eerst’. De bundel bevat concrete aanknopingspunten om
naar de rechten van kinderen te kijken. De verschillende bijdragen
worden verduidelijkt met voorbeelden van gedragingen van volwassenen
om te laten zien hoe het niet moet en om te illustreren hoe het wel
kan.
Enkele suggesties hoe het wel kan: grijp op tijd in en laat het recht van
kinderen prevaleren boven belangen van ouders; blijf bij vermoedens
van kindermishandeling een eigen afweging maken van het belang van
het kind en reken professionals af op geleverde kwaliteit in plaats van
op geleverde productie.
Wie zich laat leiden door de overtuigende argumenten uit de bundel om
het kind te beschermen, weet hoe hij of zij die argumenten vervolgens
moet waarnemen en moet inpassen in de wetten, regels en protocollen
die betrekking hebben op kinderen. Wie zich het doel ‘Kinderen eerst’
voor ogen houdt zal zich, door deze bundel, gesteund voelen en zal
hieruit inspiratie op doen. Lezen dus!
Lennie Haarsma
Development and the Next Generation
The World Bank.
Washington DC: 2007. ISBN 9780 8213 6541 0
De Wereldbank roept in haar jaarlijkse World Bank Development
Report op om te investeren in de jeugd. De Wereldbank toont aan dat
ontwikkelingslanden die investeren in beter onderwijs, betere
gezondheidszorg en beroepsopleidingen zorgen voor economische
groei en een sterke teruggang van armoede. Het rapport Development
and the Next Generation is te vinden op: www.worldbank.org
Kinderrechten besproken...
15

16
KINDERRECHTENNIEUWS
Minister voor Jeugd en Gezin
Nederland heeft met het nieuwe kabinet van CDA, PvdA
en ChristenUnie een minister voor Jeugd en Gezin gekregen.
Op 22 februari 2007 werd minister André Rouvoet
beëdigd.
De minister van Jeugd en Gezin ressorteert onder het
Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
Het kabinet Balkenende IV schrijft in het regeringsprogramma
dat het gezin van grote waarde is. Het kabinet
wil dan ook een gezinsvriendelijk beleid voeren.
Minister Rouvoet heeft aangekondigd dat hij samen met
de staatssecretaris van Onderwijs Sharon Dijksma een
Kindertop gaat organiseren. Op deze Nederlandse Kindertop
willen de minister en de staatssecretaris gaan praten
met maatschappelijke organisaties die zich inzetten voor
kinderen en jongeren.
Het regeringsprogramma is te vinden op de website:
www.kabinetsformatie20062007.nl
Portefeuille Minister van Jeugd en Gezin
De programmaminister Jeugd en Gezin gaat volgens de
officiële portefeuilleverdeling over de volgende dertien
beleidsterreinen:
- integraal jeugdprogramma;
- integraal toezicht jeugd en Jeugdmonitor, elektronisch
kinddossier;
- zorg in gemeentelijk en preventief domein (onder andere
Centra voor Jeugd en Gezin en zorg in de school);
- zorg in het provinciale domein onder meer Bureaus
Jeugdzorg;
- Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten, Jeugd-GGZ;
- jeugdgerelateerd deel Wet maatschappelijke ondersteuning;
- gezinsvoogdij;
- integratie indicatiestellingen;
- jeugdbescherming;
- pilots onwillige jongeren;
- jeugddeel arbeidsmarkt;
- kindgerelateerde financiële regelingen waaronder het
kindgebondenbudget;
- gezinsbeleid, gezinsnota.
Pardon voor asielzoekers
Er is een regeerakkoord mét daarin een pardonregeling.
Mensen die voor 1 april 2001 asiel hebben aangevraagd
in Nederland en hier zijn gebleven, krijgen een verblijfsvergunning.
Voor duizenden kinderen is het een grote
opluchting, voor sommigen een bittere teleurstelling en
er zijn ook kinderen die in grote onzekerheid verkeren
omdat de precieze uitwerking van de pardonregeling nog
niet bekend is. Meer informatie over de pardonregeling is
te vinden op de website: www.pardonnu.nl
Het welzijn van kinderen in rijke landen
Nederland heeft de gelukkigste kinderen zo blijkt uit een
rapport van Unicef over het welzijn van kinderen in rijke
landen. Nederlandse kinderen blijken over het algemeen
gelukkig zijn, maar een deel leeft in relatieve armoede.
De gebruikte indicatoren in het onderzoek zijn: armoede,
gezondheid en veiligheid, onderwijs, familie- en vrienden,
(risicovol) gedrag en het eigen gevoel van welbevinden
van jongeren.
Het rapport Child poverty in perspective: an overview of
child well-being in rich countries is te vinden op:
www.unicef.org
STUK: Jongeren tegen kindermishandeling
Een groep scholieren en werkende jongeren hebben een
theaterstuk gemaakt over kindermishandeling: STUK. De
scènes in STUK zijn gebaseerd op hun eigen ervaring. In
2006 wonnen zij er de Jan Brouwerprijs mee; een stimuleringsprijs
voor projecten die tot doel hebben kindermishandeling
te voorkomen. STUK is nu ook lesmateriaal
geworden voor andere scholieren. Scènes uit STUK staan
op een DVD om op school te gebruiken bij gesprekken
over kindermishandeling.
Voor meer informatie: www.stuktheater.nl
Jongerenconferentie Janusz Korczak
In 2007 bestaat de Janusz Korczak Stichting Nederland 25
jaar. De stichting zet zich in voor de concretisering van de
ideeën van de kinderarts en pedagoog Janusz Korczak
over opvoeding en de rechten van het kind. Ter gelegenheid
van het jubileum organiseert de stichting in september
een vijfdaagse conferentie ‘Internationale Korczak
Jongeren Ontmoeting 2007’. De conferentie is bedoeld
voor jongeren die werkzaam zijn in de jeugdzorg, het
onderwijs, de kinderopvang, het sociaal-maatschappelijk
werk en zorginstellingen uit Oost- en West-Europa.
Voor meer informatie en aanmelding: www.korczak.nl
Seksuele uitbuiting van kinderen wereldwijd
Op 19 december 2006 presenteerde ECPAT International in
Bangkok haar tweejaarlijks rapport over de wereldwijde
aanpak van seksuele uitbuiting van kinderen. Het ECPAT
Global Monitoring Report geeft een analyse van de situatie
in landen over de hele wereld.
Een van de belangrijkste conclusies uit het rapport is dat
kinderen van alle leeftijden slachtoffer zijn van seksuele
uitbuiting: kinderprostitutie, kindersekstoerisme en kinderpornografie.
Het ECPAT Global Monitoring Report bestaat
uit losse landenrapporten. Er is ook een landenrapport over
Nederland verschenen.
Voor meer informatie: www.ecpat.nl

KINDEREN HEBBEN RECHT
OP ZACHT TOILET-PAPIER
In het kinderrechtenspel van Defence for Children International
moeten kinderen uit 28 plaatjes van kinderrechten de achttien
echte rechten zoeken. Er blijven tien plaatjes met ‘neprechten’
over, zoals het recht op zacht toiletpapier.
Per dag worden er in de wereld bijna een miljoen rollen toiletpapier
verbruikt. In elke Nederlandse supermarkt liggen de
schappen vol met toiletpapier in verschillende soorten en maten,
kleuren en lagen. Keuze in overvloed dus, een teken van welvaart.
Sinds kort is er zelfs ook speciaal toiletpapier – of eigenlijk
zijn het vochtige doekjes – voor peuters die ‘het zelf kunnen’.
Het ‘recht’ op zacht toiletpapier komt voort uit het recht op
hygiëne en sanitaire voorzieningen voor alle geledingen van de
samenleving. Dit recht op gezondheidszorg staat in het kinderrechtenverdrag.
Het niet hebben van een goede sanitaire
voorziening is een oorzaak van dodelijke ziektes, zoals cholera
en tyfus. In de achttiende eeuw werd in Engeland het eerste
watercloset uitgevonden, pas een eeuw later is de wc zoals
wij die nu kennen ontwikkeld.
In België veegde men tot aan de Eerste Wereldoorlog het achterwerk
nog met de linkervinger af. Vandaar dat men bij het
handenschudden ook de rechterhand gebruikte. In de rest van
West-Europa gebruikte men allerlei andere hulpmiddelen om
de billen af te vegen, zoals hooi, zand, hout of gescheurde
lappen. Pas in 1880 werd in Engeland het wc-papier uitgevonden,
dit was erg grof. In Amerika waren ze hier niet tevreden over. Zij
brachten twintig jaar later zachter wc-papier op de markt.
Er zijn helaas wereldwijd ook nog vele kinderen die helemaal
niet beschikken over sanitaire voorzieningen en hieraan
ernstige gevolgen ondervinden. Om dit te veranderen is in
2004 door de Verenigde Naties de Adviesgroep Water en
Sanitaire Voorzieningen opgericht. Onze kroonprins Prins
Willem-Alexander is hier nu voorzitter van. De adviesgroep
houdt zich bezig met praktische en concrete maatregelen om
de millenniumdoelstellingen voor water en sanitair te verwezenlijken.
De door de VN gestelde doelstellingen beogen
dat uiterlijk in 2015 1,6 miljard mensen sanitaire voorzieningen
en 1,1 miljard mensen minstens schoon water hebben. Dit
betekent niet dat in 2015 iedereen zacht toiletpapier heeft.