Vluchtelingen uit Irak - Vluchtelingenwerk Vlaanderen

VLUCHTELINGEN
UIT IRAK
IN IRAK, SYRIË EN JORDANIË
Een rapport van Vluchtelingenwerk Vlaanderen
December 2008

“If they want us to die a slow death here, we
can just as well die a fast death in Iraq.”
Abdulrazaq, Iraakse vluchteling in Amman
INLEIDING
In 2003 vielen de Verenigde Staten Irak binnen. Sindsdien zijn bijna vijf miljoen Irakezen op de vlucht.
Meer dan de helft van deze vluchtelingen zocht een veiliger onderkomen in het land zelf. Twee miljoen
anderen zijn naar buurlanden als Syrië en Jordanië gevlucht. Zes jaar later kunnen zij nog altijd niet naar
huis. Terugkeer naar Irak is nog niet mogelijk en het leven van de vluchtelingen is hard. Irak kent één van
de grootste vluchtelingencrisissen ter wereld. 1
Vluchtelingenwerk Vlaanderen bezocht in november 2008 Syrië, Jordanië en het grensgebied van Irak.
Doel was de situatie van de vluchtelingen in die landen beter te leren kennen en na te gaan hoe België
mee deze vluchtelingencrisis zou kunnen verlichten.
De missie bestond uit drie delen. Samen met andere ngo’s van over de hele wereld bezocht Vluchtelingenwerk
Vlaanderen drie kampen met Palestijnse vluchtelingen uit Irak. Deze kampen bevinden zich in
het grensgebied van Syrië en Irak. Daarnaast onderzocht Vluchtelingenwerk Vlaanderen wat de situatie
is van Iraakse vluchtelingen in Damascus (Syrië) en Amman (Jordanië).
1 De term vluchtelingen omvat hier alle personen die uit Irak zijn weggevlucht zonder uitspraak te doen over hun uiteindelijke wettelijke
status in de zin van het Vluchtelingenverdrag van 1951, tenzij anders vermeld.
Antalya
Mediterranean Sea
Cairo
EGYPT
CYPRUs
Suez
Canal
2 - Vluchtelingen Vluchtelingen uit uit Irak Irak
Gulf of
TURKEY
Beirut
LEBANON
IsRAEL
Jerusalem
Dead Sea
JORDAN
sYRIA
Damascus
Al Tanf
Amman
Al Hol
Euphrates
Al Waleed
Mosul
Lake
Tigris
Arbil
Kirkuk
Baghdad
I R A Q
Lake
Urmia
An Nasiriyah
Al Basrah
KUWAIT
Tehran
I R A N
Persian Gulf
Kuwait

I. VLUCHTELINGEN UIT IRAK
Bijna 30 jaar leefden de Irakezen onder het dictatoriale
regime van Saddam Hoessein. Van 1980 tot 1988
voerde Irak oorlog met buurland Iran. Twee jaar later
viel het Koeweit binnen. Slachtoffers zijn vooral de
burgerbevolking. Sinds de inval van de Verenigde
Staten in Irak in 2003 zouden er tussen de 600.000
en 1 miljoen burgerslachtoffers zijn gevallen. Nog
altijd komen bij aanslagen dagelijks 25 mensen om
het leven. Naar schatting één op de zes Irakezen
hebben, na de inval van de Verenigde Staten, hun
huis verlaten. De grootste groep sloeg op de vlucht
voor het sektarische geweld na het bombardement
in 2006 op het sjiitische heiligdom in Samarra.
Volgens de vluchtelingenorganisatie van de Verenigde
Naties (UNHCR) zijn 2,77 miljoen Irakezen ontheemd
binnen Irak en twee miljoen Irakezen zijn gevlucht
naar de buurlanden waarvan 1 à 1,5 miljoen in
Syrië en 450.000 à 500.000 in Jordanië. Gigantische
vluchtelingenstromen zijn dat, in vergelijking met het
aantal Iraakse vluchtelingen dat Europa bereikte. In
2007 vroegen 38.500 Irakezen asiel aan binnen de
Europese Unie, waarvan 825 in België.
Na Afghanistan is dit de grootste vluchtelingencrisis
ter wereld, groter dan die van Soedan.
De Irakezen zijn gevlucht voor het algemene klimaat
van geweld maar vaak ook omdat ze persoonlijk
geviseerd werden. De meeste Irakezen hebben wel
iemand in hun nabije familie die vermoord werd of
omkwam bij een aanslag.
De doden in Irak zijn de prijs die we voor de
vrijheid moeten betalen.
“Op Oudejaarsavond 2007 kreeg ik een berichtje
van mijn neef Riadh. Hij wenste me een gelukkig
nieuwjaar. De volgende dag werd hij vermoord
door een zelfmoordaanslag, terwijl hij de begrafenis
van een vriend bijwoonde. Het was dezelfde
Riadh die me steeds verzekerd had dat vrijheid
niet gemakkelijk was, dat de doden in Irak de prijs
zijn die we voor de vrijheid moeten betalen. Riadh
zal deze vrijheid nooit kunnen meemaken. Hij
betaalde er zelf de prijs voor. Maar wat is de prijs
van vrijheid? Wie verkoopt het? Zijn we verplicht
die te kopen?”
Firas, Damascus
Veel gevluchte Irakezen zijn soennieten of behoren
tot een religieuze minderheid (Christenen, Sabi’a,
Yezidi’s). Anderen zijn moeten vluchten omdat ze
banden hadden met buitenlanders (tolken van het
Amerikaanse of Britse leger, werknemers van internationale
bedrijven,…) of aanhanger waren van Saddam
Hoessein. Een bijzondere groep vormen de Palestijnen
die in Irak verbleven.
“Mijn vader werd in 1991 vermoord omdat hij
ervan verdacht werd tegen Saddam te zijn. Maar
eigenlijk had hij gewoon een fotowinkel. In 2003
bedreigden milities mijn familie omdat ze wilden
dat wij hen zouden steunen. Onze winkel werd
gebombardeerd en we kregen nog meer bedreigingen.
Op mijn veertiende vluchtte ik met mijn
moeder en mijn twee zussen naar het huis van een
oom. Mijn broer vluchtte naar Noord-Irak, maar we
hebben geen nieuws meer van hem. Ikzelf moest
een jaar later ook wegvluchten uit Irak, alleen.”
Muhammad, Amman (19 jaar)
It is bad everywhere
“Ik ben de moeder van drie zonen en drie dochters.
Mijn oudste zoon, Riadh, werd ontvoerd in
januari 2007. Hij werkte voor een Amerikaans oliebedrijf.
Mijn tweede zoon, Hamad, ging op zoek
naar zijn moordenaars. De politie vond uiteindelijk
Hamads lichaam terug. Vooraleer ze hem doodschoten,
hebben zijn moordenaars gaten in zijn
lichaam gemaakt en hem geslagen. Nadat ik naar
de politie was gegaan, kreeg ik wel 50 dreigtelefoons.
Ze dreigden ook mijn jongste zoon van 14,
Barath, te vermoorden. Samen met Barath vluchtte
ik naar Damascus. Mijn man en dochters bleven
achter in Irak. It is bad everywhere.”
Iman, Damascus
Ondanks een lichte verbetering in 2007, is de veiligheidssituatie
in Irak de jongste maanden opnieuw
verslechterd. Daarom keren heel weinig Irakezen terug
naar hun land. De VN-vluchtelingenorganisaties
is geen voorstander van vrijwillige terugkeer omdat
de situatie in Irak geen veilige, duurzame en waardige
terugkeer kan garanderen. Ook Syrië vindt terugkeer
naar Irak voorlopig niet aangewezen. 2
2 Volgens de Dienst Vreemdelingenzaken in België is de situatie
in Centraal- en Zuid-Irak nog te onveilig om mensen gedwongen
te kunnen terugsturen. Noord-Irak wordt wel als voldoende veilig
beschouwd. In 2006 en 2007 hadden er geen gedwongen repatriëringen
plaats, in 2008 één. Wel zet België Irakezen het land uit
in het kader van grensleidingen, bijvoorbeeld naar Griekenland.
Deze praktijk is laakbaar omdat Irakezen in Griekenland niet voldoende
bescherming krijgen en dreigen te moeten terugkeren
naar Irak.
Vluchtelingen uit Irak - 3

Riadh, vol hoop bij de verkiezingen in 2005. Vermoord bij een zelfmoordaanslag in 2007.
De Iraakse Eerste Minister Al Maliki daarentegen liet
in juli 2008 aan zijn Duitse homoloog verstaan dat de
veiligheidssituatie in Irak verbeterd was en dat hij zijn
landgenoten probeert te overtuigen om terug te keren.
Al Maliki reageerde ook negatief op de oproep
van de Europese Unie aan de lidstaten om 10.000
Irakezen uit te nodigen.
Naast de onveiligheid is het voor Irakezen ook moeilijk
om terug te keren omdat veel huizen zijn vernield
of ingenomen door anderen. Vele wijken hebben
bovendien een soort van sektarische zuivering ondergaan,
waardoor de samenstelling van de bewoners
veranderd is.
4 - Vluchtelingen uit Irak
Omdat het gros van de vluchtelingen bescherming
zoekt in de regio worden de financiële en humanitaire
lasten voornamelijk gedragen door de landen in
het Midden-Oosten, in het bijzonder Irak en Syrië en
in mindere mate Jordanië. Syrië en Jordanië klagen
over een gebrek aan steun van de internationale gemeenschapen
van Irak zelf. UNHCR is erg actief in de
regio maar ook de vluchtelingenorganisatie kampt
met een gebrek aan solidariteit. In mei 2008 maakte
de vluchtelingorganisatie bekend dat ze, zonder extra
middelen, niet langer kan instaan voor de basisgezondheidszorg
van de Irakezen.

II. IRAAKsE VLUCHTELINGEN IN
sYRIË EN JORDANIË
BEsCHERmINGsBELEID
In vergelijking met de andere landen in de regio
hebben Syrië en Jordanië zich gedurende lange tijd
gastvrij opgesteld en hun grenzen niet gesloten voor
de Iraakse vluchtelingen. Zij herbergen samen dan
ook bijna de helft van alle vluchtelingen. Hun beleid
is echter dubbel. Enerzijds voelen zij zich politiek
en moreel verplicht om hun “Arabische broeders”
een soort van vrijhaven te bieden maar anderzijds
beschouwen ze hen louter als “gasten”, waarvoor ze
geen verantwoordelijkheid moeten opnemen.
Toen het aantal Iraakse vluchtelingen groeide ontstond
zowel bij de overheid als bij de bevolking de
indruk dat de aanwezigheid van de Irakezen een
zware last legt op de financiële mogelijkheden van
beide landen. Voedselprijzen, huur- en grondprijzen
stijgen inderdaad. Scholen hebben te kampen met
overvolle klassen en de hogere vraag naar gesubsidieerde
goederen zoals petroleum, gas, elektriciteit
en water wegen op het staatsbudget. 3
Habeeb, Azhar en hun dochtertje (Amman)
De vluchtelingen wordt het onmogelijk gemaakt zich
te integreren en er is vaak geen uitzicht op een wettelijk
verblijf, laat staan een permanent verblijf.
3 De aanwezigheid van Iraakse vluchtelingen heeft echter ook
ontegensprekelijk een positieve impact op de economie, vooral
omdat rijke Irakezen investeren in hun gastlanden.
Irakezen leiden aan een ziekte erger dan
kanker
“In Irak was ik een nucleaire ingenieur. Dat was
niet iets waar ik zelf voor gekozen heb. Goede
leerlingen werden gedwongen om deze studierichting
te volgen. Ik wil nooit meer werken als
nucleair wetenschapper, want het heeft mijn toekomst
verknoeid.
Ik vluchtte in 1996 naar Amman, Jordanië. Pas na
de oorlog in 2003 durfde ik hier op straat te komen.
Het UNHCR erkende mij na 6 jaar als vluchteling
maar dat betekent nog niet dat ik mag werken,
hier in Jordanië. Ik werk toch, in het zwart, om
te overleven. Ik ben nu schilder en geef ’s avonds
bijles aan Jordaanse kinderen.
Ik ben 42 jaar maar ik kan niet trouwen. Welke toekomst
kan ik een vrouw bieden?
’s Avonds schrijf ik gedichten. Ik rook de ene sigaret
na de andere hoewel ik weet dat het slecht
voor me is. Maar wat de Irakezen hier te lijden
hebben is erger dan kanker. Alle Irakezen zijn hopeloos.
Ze luisteren enkel nog naar trieste muziek
en huilen.”
Kazim Mohammed Raheed, Amman
Geen van beide landen heeft het Vluchtelingenverdrag
van de Verenigde Naties ondertekend en ze
voelen zich dus niet verplicht om volwaardige bescherming
te bieden aan de Irakezen. Wel heeft het
UNHCR de toestemming er actief te zijn. UNHCR
erkent Irakezen afkomstig uit Centraal- of Zuid-Irak
automatisch als vluchtelingen, tenzij er redenen zijn
om hen uit te sluiten van deze status. Dit kan bijvoorbeeld
het geval zijn voor hooggeplaatste medewerkers
van de Baathpartij van Saddam Hoessein. De
vluchtelingen moeten enkel kunnen aantonen dat zij
uit één van deze regio’s afkomstig zijn. Vluchtelingen
die bij het UNHCR geregistreerd zijn, krijgen in Syrië
een soort van “vluchtelingen” kaart en in Jordanië
een “asielzoekers” document 4 . Geregistreerde
vluchtelingen kunnen in sommige gevallen van het
UNHCR of ngo’s beperkte humanitaire steun krijgen.
Syrië en Jordanië engageren zich hoogstens om
4 Afhankelijk van de overeenkomst die het UNHCR heeft met het
betrokken land. Volgens de overeenkomst die het UNHCR met
Jordanië heeft, moet er steeds een individueel interview plaats
hebben.
Vluchtelingen uit Irak - 5

Een appartement in Amman
deze vluchtelingen niet terug uit te zetten naar Irak,
maar in de praktijk lijken ze zich niet altijd te houden
aan dit engagement.
Het merendeel van de vluchtelingen zijn bovendien
niet geregistreerd bij de vluchtelingenorganisatie.
UNHCR verzekert dat dit beperkte aantal enkel te
maken heeft met haar eigen beperkte capaciteit en
niet met de nood aan bescherming van de Irakezen.
Uit onderzoek blijkt dat de belangrijkste reden om
zich te laten registreren de mogelijkheid tot humanitaire
steun is.
Het UNHCR registreerde in Syrië 219.690 Irakezen
en in Jordanië 54.258.
Tot 2007 was de houding van de Syrische overheid
ten opzichte van de vluchtelingen uit Irak eerder berustend.
Traditiegetrouw mochten Arabische bezoekers
het land gemakkelijk binnen. 5
In oktober 2007, hierin gesteund door de Iraakse
Eerste Minister Al Maliki, voerde de Syrische overheid
een visumbeleid in voor Irakezen. 6 Bepaalde
Irakezen kunnen een visum aan de grens krijgen,
maar dit zijn niet noodzakelijk de Irakezen die nood
hebben aan bescherming.
5 Zo’n 400.000 Palestijnse en 100.000 Libanese vluchtelingen werden
reeds toegelaten.
6 Een aantal categorieën kunnen een tijdelijk visum krijgen, geldig
van 1 tot 3 maanden, onder andere zakenmensen, families met
studerende kinderen en mensen die een medische behandeling
moeten ondergaan in Syrië.
6 - Vluchtelingen uit Irak
Het gevolg van dit visumbeleid is dat meer en meer
Irakezen illegaal op het grondgebied verblijven, of
het land niet binnen kunnen. De Syrische overheid
heeft bovendien aangekondigd om het visumbeleid
voor Irakezen nog te verstrengen.
De Syrische overheid beweert wel dat Irakezen niet
gedwongen worden het land te verlaten en dat ze
tijdelijk worden toegelaten tot de situatie in Irak verbeterd
is.
Het is in ieder geval wel zo dat Syrië illegale Palestijnen
uit Irak deporteert naar het vluchtelingenkamp
in Al Tanf, in het niemandsland tussen Irak en Syrië.
Gedurende lange tijd was ook Jordanië gastvrij voor
de Irakezen. Hoewel ze maar een tijdelijke verblijfstitel
kregen en niet mochten werken, werden ze wel in
het land toegelaten. Dit beleid veranderde in 2005.
Vanaf toen werd het bijna onmogelijk voor Irakezen
om hun verblijfspapieren te verlengen of een visum
te krijgen. Enkel rijke Irakezen die kunnen investeren
of 150.000 USD blokkeren in een lokale bank, krijgen
nog een visum. Voor de meeste Iraakse vluchtelingen
blijven de grenzen dus gesloten, zonder dat er wordt
nagegaan of ze nood hebben aan bescherming. De
meerderheid van de Irakezen verblijft illegaal in Jordanië,
zelfs als ze geregistreerd zijn bij UNHCR. 7 Dit
maakt hun situatie niet alleen erg onzeker, maar betekent
ook dat zij in principe een boete moeten be-
7 Uit onderzoek blijkt dat 22% van de arme Irakezen legaal is tegenover
80% van de rijke Irakezen.

talen. Voor een illegaal verblijf gedurende een jaar
komt dit neer op ongeveer 760 USD.
Aanleiding voor de verstrenging van het visumbeleid
is waarschijnlijk de aanslag op 3 hotels in Amman
op 9 november 2005, waarbij 60 doden vielen.
De aanslag werd opgeëist door het Al Qaeda van Al
Zarqawi.
Bovendien ligt de demografische samenstelling van
Jordanië al moeilijk. Er leven al zo’n 1,8 miljoen Palestijnse
vluchtelingen in het land, die zo al de meerderheid
(60%) van de bevolking uitmaken. De “autochtone”
Jordaniërs houden echter het regime in
handen.
De officiële versie van de Jordaanse overheid is dat
zij geen Irakezen uitzetten naar Irak, ook niet als ze
illegaal op het grondgebied verblijven. In de praktijk
blijkt dit wel te gebeuren, bijvoorbeeld wanneer
Irakezen worden betrapt bij zwartwerk of illegale
emigratie.
LEEfsITUATIE VAN DE IRAAKsE
VLUCHTELINGEN
Werk en andere bronnen van inkomsten
Veel van de gevluchte Irakezen behoren tot de rijkere
of de middenklasse, vaak afkomstig uit Bagdad.
Zij leven in de steden, voornamelijk in de hoofdsteden
Damascus en Amman. Gedurende een bepaalde
tijd kunnen zij overleven op hun spaargeld, maar
hoe langer de oorlog duurt, hoe meer hun spaargeld
slinkt. Omdat de voedsel- en brandstofprijzen blijven
stijgen, kan de situatie alleen maar erger worden
Noch in Syrië noch in Jordanië hebben Irakezen het
recht om te werken. Zij die toch werken, veelal in de
bouwsector,worden regelmatig uitgebuit en niet uitbetaald.
Velen hebben schrik om opgepakt te worden.
Irakezen die worden opgepakt zijn rechteloos
en gemakkelijke slachtoffers voor afpersers.
“In 2003 vluchtte ik alleen vanuit Irak naar Jordanië.
Hoewel ik geregistreerd sta bij UNHCR werd
ik al vier maal gearresteerd. UNHCR zorgde er telkens
voor dat ik vrij kwam maar de Jordaanse man
die voor me garant stond chanteert me. Ik woon
samen met vijf andere Irakezen maar we hebben
nauwelijks meubels. We eten één maal per dag.”
Bashar Ayeed Anaad, Amman
Het is voor Irakezen dan ook bijna onmogelijk om
hun families te onderhouden en zich te integreren in
de Syrische maatschappij.
Uit een beperkte enquête van oktober 2007 blijkt
dat in Syrië 37% van de huishoudens voornamelijk
overleven op spaargeld en dat 24% afhankelijk is
van geld dat ze van familie of vrienden ontvangen.
33% verwacht dat hun inkomen niet langer dan drie
maanden zal meegaan.
Abdalahad en Moheed, Sabi’ans (Amman)
Ook in Jordanië leeft de meerderheid van Irakezen
van spaargeld of geld dat wordt overgemaakt door
familie of vrienden. In dat geval is het geld voor 42%
afkomstig uit Irak. Hoe langer de oorlog in Irak zal
voortduren, hoe minder zij op deze steun zullen kunnen
rekenen.
De verarming leidt tot kinderarbeid en prostitutie.
Sommige Irakezen keren terug naar Irak, terwijl het
land nog lang niet veilig is.
Een beperkt aantal van de geregistreerde Irakezen
krijgt hulp van het UNHCR in de vorm van voedsel,
materiële en/of financiële steun.
Syrië: Directe steun door het UNHCR van januari tot
oktober 2008
Steun Individuen
Voedsel 175.000
Financiële bijdrage 33.121
Jordanië: Directe steun door het UNHCR van januari
tot augustus 2008
Steun Families
Voedsel 3.550
Financiële bijdrage 2.846
UNHCR gaat er van uit dat jonge mannen kunnen
werken, ook al hebben ze hier de mogelijkheid niet
toe. Zij krijgen dus weinig of geen steun.
Vluchtelingen uit Irak - 7

Zako en haar zoon, Iraakse christenen in Amman
“Een Amerikaanse bom doodde 3 van mijn kinderen
en mijn kleinzoon. In 2004 vluchtte ik naar
Damascus omdat ik vreesde voor het leven van
mijn andere zonen. Ik woon nu met mijn moeder,
mijn vrouw, 2 volwassen zonen, mijn tweeling van
3 en mijn kleinzoon in een klein appartement.
Onze woonkamer heeft enkel een kast, een tv, een
plastiek stoel en een klok. UNHCR wil mijn familie
geen geld geven omdat mijn twee zonen kunnen
werken. Maar ze mogen hier niet werken in Syrië!
Elke vier maanden krijgen we wel voedselhulp,
maar daarvan moeten we een deel verkopen om
te overleven. Mijn familie kan ook niet terug naar
Irak. Anderen hebben ons huis ingenomen en mijn
handelszaak is vernield.”
Ibrahim, Damascus
De situatie waarin deze mannen moeten overleven
is dan ook vaak mensonterend. Ze leven voortdurend
met de angst gearresteerd te worden, kunnen
niet werken of studeren en hebben geen hoop meer
voor de toekomst. Overleven is alles wat ze kunnen.
Uit een beperkte studie blijkt dat zij in Amman vaak
met 3 à 6 moeten samenleven in onderkomen appartementen
of kamers, waar niet voldoende matrassen
en dekens aanwezig zijn. Sommigen kunnen
zich maar één dagelijkse maaltijd veroorloven.
Gezondheidszorg
Bijna 20% van de geregistreerde Irakezen in Syrië
heeft te kampen met ernstige gezondheidsproblemen,
in Jordanië is dat 11%.
In principe hebben Irakezen in Syrië vrije toegang
tot de gezondheidszorg, maar de bestaande infra-
8 - Vluchtelingen uit Irak
structuur kan de toeloop niet aan. Omwille van hun
oorlogsverleden hebben Irakezen bovendien vaak
nood aan gespecialiseerde hulp, zoals bijvoorbeeld
traumabegeleiding. Irakezen die geregistreerd zijn
bij het UNHCR of een aanvraag tot registratie hebben
gedaan, kunnen terecht bij de ziekenhuizen van
de Rode Halve Maan. UNHCR draagt dan 80% van
de kosten.
“In 2004 vluchtte ik van Irak naar Jordanië. Het
UNHCR erkende mij in juli 2006. Ik vroeg hen om
financiële steun, maar ik heb nooit iets gekregen.
Ik werk als steenkapper elf uur per dag en heb
enkel 3 dagen per maand vrijaf. Volgens mijn contract
verdien ik 160 Jordaanse dollar per maand,
maar mijn baas geeft me enkel 50 tot 100 per
maand, ongeveer 1,5 per dag. Omdat ik Irakees
ben, kan ik geen klacht neerleggen bij de politie.
Ik werd al twee maal opgepakt en uit schrik durfde
ik niet meer buiten te komen. Een tijdje geleden
had ik een longontsteking en moest ik een week
in het ziekenhuis blijven. Ik moest terug naar mijn
appartement dat ik met twee andere Irakezen
deel, maar we hebben geen meubels en voedsel
en niet voldoende dekens. Mijn gezondheid
is nog steeds slecht. De huishuur bedraagt 130
dinar, maar we staan al twee maanden achter met
de huur. Ik heb hulp nodig!”
Asaad Mosa, Amman (26 jaar)
Als gevolg van een overeenkomst die UNHCR sloot
met de Jordaanse overheid hebben Irakezen, ook
al verblijven ze illegaal, toegang tot de openbare
basisgezondheidsdiensten. Net zoals onverzekerde
Jordaniërs moeten zij 30% van de kosten betalen.

Onderwijs
Iraakse kinderen mogen net als de Syrische en Jordaanse
kinderen gratis naar school, in Jordanië pas
sinds september 2007. Relatief weinig Iraakse kinderen
maken gebruik van dit recht, onder andere
omdat de ouders de bijkomende kosten niet kunnen
dragen, omdat de klaslokalen te vol zijn of omdat
ze niet over de nodige documenten beschikken. In
Jordanië is er bovendien vaak sprake van discriminatie,
racisme en pesterijen, zowel door de andere
leerlingen als door de leerkrachten.
Een Sabi’a-jongetje
“Mijn man zit in een rolstoel als gevolg van een
ongeval. We moesten vluchten uit Irak omdat we
doodsbedreigingen van milities kregen. Mijn man
moet hier in Amman dringend geopereerd worden,
maar dat is te duur. Hij is depressief en slaat
mij en de kinderen. Ik heb drie dochters en een
zoon. Eén van mijn dochters wil niet meer naar
school gaan omdat haar leraar het slecht voor
heeft met Iraakse kinderen.”
Odai Tawfik, Amman
Gevolgen van precair verblijf
Omdat ze niet kunnen werken en maar beperkte
steun krijgen, leven veel Irakezen in erg armoedige
omstandigheden. De verarming leidt tot kinderarbeid
en prostitutie.
“Ik ben weduwe en vluchtte in 2007 met mijn
zoon van Bagdad naar Amman. Op een dag, toen
hij in het zwart aan het werken was, werd hij opgepakt
en teruggestuurd naar Irak. Hij had toevallig
zijn papieren van UNHCR niet bij. Ik krijg zelf een
beetje steun van UNHCR maar moet daarvan ook
geld sturen naar mijn zoon in Irak, anders kan hij
daar niet overleven. Ik heb problemen aan mijn
hart en ben depressief. Ik moet heel vaak huilen.
Mijn dochter woont in Duitsland en ik hoop heel
hard dat ik naar haar kan gaan en mijn kleindochter
zien.”
Nidal Najim, Amman
De meeste van de Irakezen in Syrië en Jordanië verblijven
illegaal, wat hen erg kwetsbaar maakt.
In Jordanië zijn vluchtelingen reeds uitgezet naar Irak
nadat ze gearresteerd werden bij zwartwerk.
Deze omstandigheden doen sommigen onder hen
terugkeren naar Irak, terwijl de situatie daar nog lang
niet veilig is.
Het gevolg hiervan is dat veel Irakezen niet durven
gaan werken en dus geen eigen inkomen hebben.
De vluchtelingen hebben sowieso angst om de straat
op te gaan. Vrouwen blijven meestal binnenshuis, en
hun kinderen dus ook.
Velen zijn wanhopig en gefrustreerd.
“My idea of life is a very simple life. Not complicated.
First, I want to study. Second, I want to draw.
Third, I like to make necklaces. Fourth, I want to be
successful in my life for me and my family, exactly
like a normal family. We are without a nation. When
will we not live in a strange country? When will we
have a home? I am without safety. I am unable to
study. My wish is to be successful despite the difficult
situation now. We are refugees. If that is OK
with you, don’t even ask me about it.”
Asmaa Ali (11 jaar), Damascus, op haar blog
Vluchtelingen uit Irak - 9

III. EXTRA KWETsBAAR: PALEsTIJNsE
VLUCHTELINGEN UIT IRAK
De aanwezigheid van een Palestijnse gemeenschap
in Irak gaat terug tot 1948. Later trokken er nog Palestijnen
vanuit Koeweit naar Bagdad nadat ze in de
naweeën van de Golfoorlog in 1991 verdreven waren.
In 2003, op het moment van de Iraakse invasie,
leefden er zo’n 34.000 Palestijnen in Irak, voornamelijk
in Bagdad.
Irak heeft het Vluchtelingenverdrag van de Verenigde
Naties niet ondertekend. De verschillende Iraakse
regeringen hebben de Palestijnen dan ook nooit
erkend als vluchteling of hen het staatsburgerschap
gegeven. 8
8 Dit standpunt wordt gevolgd door de meeste Arabische Staten,
als gevolg van een resolutie van de Arabische Liga van 11 septem-
Kinderen poseren voor de foto in Al Waleed (oud kamp)
10 - Vluchtelingen uit Irak
Na de Amerikaanse invasie werden de Palestijnen
het mikpunt van de milities maar ook van de Iraakse
overheid. Zij worden beschouwd als een groep die
niet trouw is aan Irak en die werd beschermd door
Saddam Hoessein. De Palestijnen in Bagdad werden
het slachtoffer van geweld, ontvoeringen, doodsbedreigingen,
martelingen en moord. Palestijnen werden
door hun huiseigenaars uit hun huizen gezet.
De meeste landen uit de regio, ook Jordanië en Syrië,
sloten echter hun grenzen voor de Palestijnen.
Net als de Irakezen sloegen de Palestijnen massaal
op de vlucht in 2006, na het bombardement op het
ber 1965. Het doel is om geen afbreuk te doen aan het recht op
terugkeer van de Palestijnse vluchtelingen.

Vluchtelingencomité in Al Hol
heiligdom in Samarra. In maart 2006 vluchtten 180
Palestijnen naar de Jordaanse grens maar mochten
het land niet binnen en zaten vast aan de grens. Uiteindelijk
stemde Syrië toe hen binnen te laten. De
groep was intussen aangegroeid tot een 300-tal
personen en werd ondergebracht in het vluchtelingenkamp
van Al Hol, in het Noord-Oosten van Syrië,
vlak aan de grens met Irak.
Een tweede groep Palestijnse vluchtelingen strandde
in het zeven kilometer lange niemandsland tussen
Syrië en Irak, aan Al Tanf. Een derde groep geraakte
zelfs niet meer zo ver, en zit vast in Irak zelf,
bij Al Waleed.
In totaal zitten zo’n 3000 Palestijnse vluchtelingen uit
Irak vast in deze kampen. Er zouden nog zo’n 10.000
Palestijnen overblijven in Bagdad.
Omdat het over een relatief klein aantal Palestijnen
gaat, in vergelijking tot het totale aantal vluchtelingen
uit Irak, vormt het in principe voor Syrië niet echt
een probleem om ook de Palestijnen toegang te verlenen
tot het grondgebied. Syrië wil echter een punt
maken naar de internationale gemeenschap, met inbegrip
van andere landen uit het Midden-Oosten,
en duidelijk maken dat de verantwoordelijkheid voor
de vluchtelingen gedeeld moet worden.
De leefomstandigheden in deze kampen zijn erg
hard. Ze zijn gelegen midden in de woestijn, waar
het in de zomer kan oplopen tot 50° en in de winter
kan vriezen en sneeuwen. Tenten bieden dan weinig
of geen bescherming.
De vluchtelingen in de kampen zijn radeloos en erg
gefrustreerd. De kleinste problemen worden onoverkomelijk.
Er is sprake van veel huishoudelijk geweld.
Alle drie de kampen zijn afhankelijk van hulp van
UNHCR en zijn partners.
AL HOL
Het vluchtelingenkamp in Al Hol werd door de Syrische
overheid gebouwd om vluchtelingen uit de
Golfoorlog in 1991 te kunnen opvangen. Er wonen
nu zo’n 340 Palestijnen. Omdat het kamp in Syrië
zelf gelegen is, biedt het meer bescherming en stabiliteit
dan de kampen in Al Tanf en Al Waleed. Voor
de bewoners van dit kamp is het moeilijk er te leven
omdat het kamp heel erg geïsoleerd ligt en omdat
ze zich niet vrij zich mogen verplaatsen en werken.
Hun reisdocumenten werden door de plaatselijke
Syrische autoriteiten in beslag genomen. De kinderen
kunnen naar de lokale school.
De bewoners van het kamp hebben met eigen middelen
de tenten vervangen door zeer eenvoudige
huizen.
Straat met huizen in Al Hol
Vluchtelingen uit Irak - 11

Resettlement van God
“Ik probeerde met mijn ouders en mijn gezin te
vluchten van Bagdad naar Jordanië. In maart 2006
werden we echter terug naar Irak verdreven. We
bleven daar twee maanden, maar leerden voortdurend
in angst. Uiteindelijk mochten we Syrië
binnen. Mijn broer zit in het vluchtelingenkamp
van Al Waleed maar we kunnen elkaar niet zien.
Mijn neef van 22 woonde bij ons in het kamp. Hij
overleed pas in een busongeval. Ik ben triest, maar
hij is nu tenminste in een veilige, betere plaats. Hij
kreeg resettlement van God.”
Een vrouw uit het kamp in Al Hol
AL TANf
In Al Tanf wonen ongeveer 900 Palestijnen. De locatie
van het kamp is erg gevaarlijk. Het is gelegen
in de woestijn op een smalle strook zand, in het niemandsland
tussen Syrië en Irak en ligt vlak naast de
snelweg tussen Damascus en Bagdad, enkel afgescheiden
door cementblokken. Twee kinderen werden
reeds overreden door een vrachtwagen. Aan de
andere kant is het kamp begrensd door een muur,
waarachter de militaire zone van Syrië begint.
De locatie maakt het kamp ongeschikt voor menselijke
bewoning.
Het kamp ligt in een put en maakt de tenten erg
kwetsbaar voor overstromingen. Er brak ook al regel-
Vluchtelingen in Al Tanf
12 - Vluchtelingen uit Irak
Tenten aan de snelweg in Al Tanf
matig brand uit in het kamp, wat leidde tot verschillende
gewonden.
In het kamp is er een school voor kinderen tot 15
jaar. Er komt wekelijks een dokter langs en in noodgevallen
kunnen de kampbewoners naar het ziekenhuis
in Damascus.
De bevolking van het kamp groeit aan omdat Syrië
Palestijnen die illegaal op het grondgebied verblijven
deporteert naar Al Tanf. Deze praktijk, die op
zich reeds onaanvaardbaar is, maakt dat het kamp
uit zijn voegen barst. De bewoners kunnen het kamp
niet uit eigen beweging verlaten.

Al Waleed (oud kamp): riolering
AL WALEED
In Al Waleed verblijven bijna 1800 Palestijnen. Het is
een geïmproviseerd kamp, gelegen binnen Irak zelf,
vlak aan de grens met Syrië en op enkele kilometers
van Al Tanf. Net zoals Al Tanf ligt het midden in de
woestijn, vlak naast de snelweg. De leefomstandigheden
in het kamp zijn verschrikkelijk. De tenten zijn
in erg slechte staat en er is een gebrek aan water
en sanitaire faciliteiten, wat bijdraagt tot allerlei ziektes.
De leefsituatie is nog slechter dan in Al Tanf.
Veel van de vluchtelingen in Al Waleed hebben familieleden
in Al Tanf. De kinderen en echtgenoot van
één van de vrouwen hebben de Jordaanse nationaliteit
en verblijven in Jordanië. Zij mag zich echter niet
bij hen voegen.
UNHCR is bezig met de bouw van een nieuw tentenkamp,
aan de overkant van de weg. De vluchtelingen
krijgen nieuwe tenten en de watertoevoer zou
verbeterd worden.
Omdat het kamp zo moeilijk bereikbaar is, komt
UNHCR maar éénmaal per maand langs. Er is een
dokter aanwezig in het kamp maar het dichtstbijzijnde
ziekenhuis ligt in Irak, op vier uur rijden door
een onveilige regio. Sinds 2007 zijn reeds 17 kampbewoners
overleden aan medische aandoeningen.
Er zijn geen voorzieningen voor traumabegeleiding.
De gezondheid van de Palestijnen in het kamp gaat
achteruit.
Door het gebrek aan vooruitzichten zijn veel vluchtelingen
gefrustreerd en wanhopig.
Het fundamentele probleem met dit kamp is dat het
gelegen is binnen Irak zelf en de Palestijnen er dus
niet echt bescherming kunnen vinden tegen het geweld
van de milities en de overheid.
Vuil drinkwater in Al Waleed (oud kamp)
Vluchtelingen uit Irak - 13

IV. DUURZAmE OPLOssINGEN
VOOR VLUCHTELINGEN UIT IRAK?
mOGELIJKE OPLOssINGEN
Vluchtelingen hebben nood aan duurzame oplossingen.
In de visie van UNHCR bestaan er drie soorten
van duurzame oplossingen. Indien het mogelijk en
veilig is, kunnen vluchtelingen terugkeren naar hun
land van herkomst. Een andere mogelijkheid is dat
vluchtelingen zich volwaardig kunnen integreren in
de lokale maatschappij van het land waarnaar ze gevlucht
zijn. Een derde mogelijkheid is dat een derde
land – een ander dan dat waarnaar de vluchteling
aanvankelijk gevlucht was – de vluchteling uitnodigt
en hem een permanent verblijf aanbiedt. Deze laatste
mogelijkheid wordt ook wel resettlement of hervestiging
genoemd.
Voor de vluchtelingen uit Irak zijn de mogelijke duurzame
oplossingen beperkt.
De veiligheidssituatie in Irak verslechterde recent
opnieuw. In tegenstelling tot de Iraakse overheid
Waterinstallaties in Al Waleed (nieuw kamp)
14 - Vluchtelingen uit Irak
zelf zijn de Syrische en de Jordaanse overheid, het
UNHCR en de Europese Unie ervan overtuigd dat de
veiligheidssituatie in Irak nog niet van die aard is dat
de vluchtelingen kunnen terugkeren.
Anderzijds is integratie in de Syrische of Jordaanse
maatschappij geen mogelijkheid voor de meeste
vluchtelingen uit Irak. De overheden van deze landen
houden dit tegen, vaak kunnen de Irakezen niet
over de nodige verblijfsdocumenten beschikken en
hebben ze niet het recht om te werken.
Dit geldt des te meer voor de Palestijnse vluchtelingen
uit Irak die vast zitten in de vluchtelingenkampen.
Resettlement rest dan als enige mogelijkheid. Dit is
natuurlijk maar mogelijk voor een erg beperkt aantal
vluchtelingen. Syrië en Jordanië moeten er dus voor
zorgen dat de Iraakse vluchtelingen zich volwaardig
kunnen integreren in hun maatschappij.

REsETTLEmENT
Resettlement is een proces waarbij een vluchteling,
die zijn/haar thuisland is ontvlucht en tijdelijk onderdak
heeft gevonden in een ander land, opnieuw
wordt gevestigd – geresettled – in een derde land,
waar hij/zij blijvende bescherming zal vinden. Staten
beslissen vooraf wie zij kunnen helpen en selecteren
zelf individuen aan wie zij na aankomst de bescherming
kunnen en willen garanderen.
Resettlement heeft traditioneel drie gelijkwaardige
doelstellingen: vluchtelingen beschermen, duurzame
oplossingen bieden en verantwoordelijkheid
delen met de gastlanden. Hoewel het duidelijk is
dat resettlement slechts rechtstreekse hulp kan bieden
aan een beperkt aantal vluchtelingen, kan het
in complexe vluchtelingensituaties ook een signaal
geven aan het gastland dat andere landen bereid
zijn de verantwoordelijkheid voor de vluchtelingen
te delen. Op die manier kan resettlement ook hulp
bieden aan vluchtelingen die dringend bescherming
nodig hebben in de regio en die daar zullen blijven,
doordat lokale integratie voor hen meer waarschijnlijk
wordt. Door dit strategische gebruik helpen resettlementacties
zowel de vluchtelingen die worden
geresettled als de vluchtelingen die in de regio blijven.
Momenteel zijn er wereldwijd zo’n 20 landen die
beschikken over een resettlementprogramma. Voor
Vluchtelingencomité in Al Waleed
Europa zijn dit: Denemarken, Finland, Ierland, Nederland,
Portugal, Zweden, Verenigd Koninkrijk,
IJsland, Noorwegen, Frankrijk, Roemenië, Tsjechië
en Zwitserland. Negentig procent van alle resettlementplaatsen
worden aangeboden door Australië,
Canada en de Verenigde Staten. Verder zijn er ook
nog Nieuw-Zeeland, Argentinië, Brazilië en Chili.
België heeft tot op heden nog geen resettlementprogramma.
REsETTLEmENT EN VLUCHTELINGEN UIT IRAK
Voor 2008 schat UNHCR dat in het totaal zo’n 65.000
Irakezen in Syrië nood hebben aan resettlement,
10.000 Irakezen in Jordanië en de 3000 Palestijnen
in de kampen van Al Hol, Al Tanf en Al Waleed.
Begin november 2008 trok een missie van de Europese
Commissie en enkele lidstaten (zonder België)
naar Syrië en Jordanië om daar de nood aan resettlement
van de vluchtelingen uit Irak te evalueren.
Zij bezochten Damascus, Amman en het kamp in Al
Tanf.
In navolging van de missie nam de Raad van Ministers
voor Justitie en Binnenlandse Zaken een conclusie
aan waarin het de lidstaten uitnodigt om Iraakse
vluchtelingen te resettlen, voornamelijk kwetsbare
groepen.
Vluchtelingen uit Irak - 15

Van verplichting voor de lidstaten is geen sprake
maar de Raad stelt zelf het objectief van 10.000
vluchtelingen.
Maar ook vóór dit initiatief van de Europese Unie
konden er reeds vluchtelingen uit Irak vertrekken
in het kader van resettlement. Uit onderstaande tabel
blijkt dat Europa hiervan maar een relatief klein
percentage op zich neemt en dat de grootste groep
voor rekening van de Verenigde Staten komt.
Zoals gezegd heeft België hiervoor nog geen inspanningen
geleverd.
Lidstaat
Geresettlede vluchtelingen
uit Irak
Uit Syrië, Jordanië en Irak
(Al Waleed)
(2007-nov 2008)
Denemarken 66
Duitsland 2
Finland 105
Frankrijk 156
Nederland 237
Noorwegen 73
Portugal 5
Spanje 1
Verenigd Koninkrijk 147
Zweden 717
16 - Vluchtelingen uit Irak
Al Waleed (oud kamp)
Andere
Geresettlede vluchtelingen
uit Irak
Uit Syrië, Jordanië en Irak
(Al Waleed)
(2007-nov 2008)
Australië 895
Brazilië 112
Canada 848
Chili 108
Ijsland 29
Nieuw Zeeland 55
Verenigde Staten 11233
Zwitserland 3

De Iraakse vluchtelingencrisis sleept momenteel al
minstens 5 jaar aan, voor bijna 5 miljoen Irakezen.
De grootste last wordt momenteel gedragen door
Irak zelf en de buurlanden van Irak, voornamelijk Syrië
en Jordanië. De inspanningen van deze landen
mogen zeker niet geminimaliseerd worden, maar
toch zijn de rechten die zij toekennen aan de Iraakse
vluchtelingen erg beperkt, zowel wat betreft sociaaleconomische
rechten, verblijfsrechten en bescherming
tegen uitzetting naar Irak.
Lokale integratie is momenteel dan ook niet mogelijk
voor het merendeel van de Iraakse vluchtelingen.
Syrië en Jordanië moeten dringend meer inspanningen
leveren.
Terugkeer is niet mogelijk, zolang de veiligheidssituatie
in Irak niet aanzienlijk verbetert.
Meisje in Al Waleed (oud kamp)
V. BEsLUIT
Enkel resettlement blijft dus over als duurzame oplossing
voor de Iraakse vluchtelingen. Deze oplossing
is natuurlijk beperkt in omvang en enkel een
klein aantal vluchtelingen kan hiervan genieten.
Dit mag echter geen excuus zijn voor de Belgische
overheid om aan de kant te blijven staan en de oproep
van de Europese Unie tot resettlement niet actief
te ondersteunen.
Vluchtelingenwerk Vlaanderen roept België dan ook
op om minstens 200 Iraakse vluchtelingen uit te nodigen.
Daarnaast moet België het UNHCR financieel beter
ondersteunen zodat de internationale organisatie
haar werking voor de Iraakse vluchtelingen kan verder
zetten en verbeteren.
Vluchtelingen uit Irak - 17

BIBLIOGRAfIE
Council Conclusions on the reception of Iraqi refugees,
JBZ, 27-28 november 2008
Summary Report of an International NGO Delegation,
From fast death to slow death: Palestinian refugees
from Iraq trapped on the Syria-Iraq border, 20
november 2008
Amnesty International, Iraq: Human rights abuses
against Palestinian refugees, oktober 2007
Amnesty International, Iraq. Rhetoric and reality: the
Iraqi refugee crisis, juni 2008
EU fact finding mission to Jordan and Syria on resettlement
of refugees from Iraq, 17 november 2008
FAFO, Iraqis in Jordan 2007. Their numbers and characteristics
Human Rights Watch, From exile to peril at home:
Returned refugees and Iraq’s displacement crisis, 23
september 2008
International Crisis Group, Failed responsibility; Iraqi
refugees in Syria, Jordan and Lebanon, juli 2008
Patricia Weiss Fagen, Iraqi refugees: Seeking stability
in Syria and Jordan, 2007
Al Waleed (oud kamp)
18 - Vluchtelingen uit Irak
UNHCR, Resettlement Handbook, november 2004
UNHCR, 2007 Global trends
UNHCR, Statistical Yearbook 2007
UNHCR, Second IPSOS survey on Iraqi refugees, 31
oktober – 25 november 2007
UNHCR, Assessment on returns to Iraq amongst the
Iraqi refugee population in Syria, april 2008.
UNHCR Briefing Note, Iraq: latest return survey show
few intending to go home, 29 april 2008.
UNHCR press release, UNHCR faces funding shortfall
for Iraq operation, 9 mei 2008
UNHCR, Iraq situation update, augustus 2008
UNHCR Briefing Note, UNHCR urges reinforced EU
commitment to protection of Iraqi refugees, 23 september
2008
Vluchtelingenwerk Vlaanderen, Nieuwsbrief Terugkeerpraktijk,
november 2008

Teksten: Kathelijne Houben & Pieter De Gryse
Foto’s: Kathelijne Houben & Pieter De Gryse, uitgezonderd
p. 4, 12
Lay-out: Reginald Dierckx
Verantwoordelijke uitgever:
Vluchtelingenwerk Vlaanderen
Gaucheretstraat 164
1030 Brussel
Tel.: 02 2740020
Fax: 02 2010376
info@vluchtelingwerk.be
www.vluchtelingenwerk.be
december 2008
BRONVERmELDING:
Alle casussen werden verzameld door Vluchtelingenwerk
Vlaanderen. De casussen van Muhammad,
Bashar Ayeed Anaad en Asaad Mosa werden verzameld
door Fusayo Irikwa, een opmerkelijke Japanse
dame die als vrijwilligster in Jordanië werkt voor de
Women’s Federation for World Peace. Firas Majeed,
zelf een Iraakse vluchteling in Damascus, zet zich in
om de Iraakse jeugd via internet te laten communiceren
met andere jeugd over heel de wereld. Op zijn
blogspot (nativewithoutanation.blogspot.com) laat
hij veel kinderen getuigen. Zijn eigen getuigenis en
die van Asmaa Ali zijn daar terug te vinden. Johnny
Barber werkt als vrijwilliger werkt voor Voices in the
Wilderness en verzamelde de verhalen van Ibrahim
en Iman (onebrightpearl-jb.blogspot.com).
Vluchtelingen uit Irak - 19

VLUCHTELINGEN
UIT IRAK
Een rapport van Vluchtelingenwerk Vlaanderen
December 2008