PDF-bestand - Rijksgebouwendienst

ontmoette koningin Christina van
Zweden (die prima Latijn had geleerd
dankzij Comenius’ leerboek, ‘Ianua
Linguarum Reserata’, ‘De Deur
Der Talen Geopend’). Hij sloeg een
aanbod van Richelieu om naar
Frankrijk te komen af. Hij bepleitte in
Londen een Collegium Lucis, een
internationale academie van
wetenschappen. Hij wisselde van
gedachten met Descartes in kasteel
Endegeest. Hij werd geportretteerd
door Rembrandt.
Comenius was een man van de
verbeelding. Hij hoopte op een
Tsjechische staat avant la lettre. Hij
dacht na over een bijbelvertaling in
het Turks en een wereldraad van
kerken. Hij overwoog het ontwerp
van een taal waarin het onmogelijk
is om te liegen. Hij bepleitte een
internationaal gerechtshof. Hij was
de eerste die kleuteronderwijs
noodzakelijk achtte. Hij wenste lager
en hoger onderwijs voor meisjes net
zo goed als voor jongens, en voor
arme kinderen niet minder dan voor
rijke. Hij was voorstander van
het leren van zowel Latijn als de
volkstaal, in combinatie. Hij was
de man die het aanschouwelijk
onderwijs introduceerde. Het
beroemdste schoolboek aller tijden,
zijn ‘Orbis Sensualium Pictus’ (‘De
Zichtbare Wereld In Afbeeldingen’),
is zowat overal in Europa tweetalig
verschenen. Het was het eerste
geïllustreerde schoolboek. Of liever,
het was een boek waarin uitgaande
van plaatjes onderwijs werd gegeven
in zowel de taal als de alledaagse
werkelijkheid. Hij liet leerlingen
toneelstukjes opvoeren om zich de
dingen eigen te maken.
En zo wordt hij tegenwoordig aan
het hart gedrukt door zeer uiteenlopende
beroepsgroepen en instellingen:
de pedagogen aller landen, het
Internationaal Gerechtshof, de
Verenigde Naties, de Unesco, de
Wereldraad van Kerken, de Internationale
Academie van Wetenschappen,
de Vrijmetselaars, de Tsjechen,
de Slowaken, de Hongaren, de
protestanten, de communisten, de
dissidenten, de democraten. Voor de
Tsjechen en de Slowaken is hij een
vader des vaderlands geworden.
Het was op uitnodiging van Louis de
Geer dat Comenius zich (1656) in
Amsterdam vestigde. De Geer had
de kanonnen geleverd aan de
protestantse deelnemers aan de
Dertigjarige Oorlog (en aan de
Verenigde Oostindische en de
Westindische Compagnie). De Geer
werd, nadat hij het gebied waar de
Zweedse ijzermijnen lagen had
weten te verwerven, de grootste
grondbezitter in Zweden. De realist
en wapenfabrikant haalde de man
van de verbeelding en de vrede, de
theoloog en pedagoog, de uitgever
en drukker Comenius naar Amsterdam,
waar deze de helft van zijn
werken opnieuw uitgaf.
Comenius’ mausoleum, dat is
duidelijk, kan zich nergens anders
bevinden dan in het land dat zijn
definitieve ballingsoord werd. Maar
waarom Naarden? Het blijft een
beetje raadselachtig. Zijn lijk werd
per trekschuit, in november 1670,
van Amsterdam naar Naarden
gebracht; dat is het enige wat
vaststaat. Een aangetrouwd
familielid van de De Geers, de
dominee van de Waalse kerk, liet
Comenius begraven in zijn eigen
kerk, de voormalige kloosterkapel.
Het mausoleum van de grote
humanist en theoloog is een sober
seculier bedevaartsoord geworden.
De grote zwart marmeren grafplaat
glanst in de vloer, een edelsteen,
gezet in een wonderbaarlijk, door
louter Tsjechische glazeniers en
beeldhouwers vervaardigd, ensemble
van ramen en hekken. Het
mausoleum is een en al raam en hek.
En al die glazeniers en beeldhouwers
waren vrijmetselaars. Je krijgt de
indruk dat heel Tsjechoslowakije in
de jaren dertig door vrijmetselaars
bewoond werd. In glas en beeld is de
biografie van Comenius als schrijver
en als balling in drievoud uitgebeeld.
Recht tegenover elkaar bevinden
zich in de muren forse gedenkstenen
met bemoedigende en hoopvolle
teksten van zowel koningin Wilhelmina
als Masaryk, de eerste
president van Tsjechoslowakije. De
stenen drukken elkaar als het ware
de hand.
In het mausoleum zijn de jaren
dertig voor altijd esthetisch gestold.
Vreemd om te bedenken dat dit
profane pelgrimsoord gebouwd
werd door de nog jonge Tsjechoslowaakse
Republiek, een republiek die
zelf pas na een eeuw of wat was
thuisgekomen, maar hier in Naarden
nu eer bewees aan haar beroemdste
balling - allemaal vlak voordat de
pleuris van de Tweede Wereldoorlog
uitbrak.
9