'Zwarte zwanen' opsporen bij ProRail met behulp van de horizonscan

vasthouden. Onder leiding van een niet-te-oudgediende werd in brainstormsessies de voorselectie
tot stand gebracht.
Ervaring en uitkomsten van de horizonscan bij ProRail
De voorselectie resulteerde in vijf, mogelijke risico’s die qua impact en kans voor ProRail een
toprisico zouden kunnen vormen:
Communicatie: ICT-afhankelijkheid; impact: uitval van computersystemen, geen
verkeersleiding mogelijk
Educatie: onvoldoende technisch opgeleid personeel in dienst en beschikbaar, met als
gevolg hoge kosten voor extra inhuur
Transport: stagnatie van verkeer in stedelijke gebieden; overbelasting op knelpunten leidt
tot verstoringen en vertragingen
Constructie: veroudering van verborgen infrastructuur, het ontbreken van informatie over
de status en exacte ligging van ondergrondse infrastructuur waardoor verstoringen in de
toekomst ontstaan
Bedrijfsleven: cheating culture; door toenemende verzakelijking sturing op efficiency en
KPI’s; leidt tot kwaliteitsverlaging
Uit de confrontatie met de voorselectie door managementtrainees en de toprisico’s die door de
ProRail-organisatie bottom up en top down in de lijn werden gesignaleerd, kwam een aantal
verrassende bevindingen. De risico assessments en de horizonscan gaven ten dele dezelfde
toprisico’s weer, maar voor een deel ook niet. Wat opviel, was dat het door niemand binnen
ProRail gesignaleerde risico in het domein ‘cheating culture’ werd gesignaleerd door een
managementtrainee die tijdens haar traineeship de mogelijkheden van ProRail voor een meer
zakelijke bedrijfsvoering had onderzocht. Bij initiatieven die binnen ProRail ter besluitvorming
worden voorgelegd -in het kader van het streven naar verzakelijking binnen de organisatie- wordt
dit risico nu meegewogen.
Tot slot
Voor het trekken van conclusies over de toepasbaarheid van de horizonscan voor het opsporen
van ‘zwarte zwanen’ (nog niet geïdentificeerde risico’s) in risk assesments is het nog te vroeg. Ook
hebben wij de horizonscan nog niet optimaal benut voor het identificeren van kansrijke
mogelijkheden (kansen als positieve risico’s). Daarvoor is een brede toepassing over langere tijd
nodig.
De betrokkenen hebben hun ervaring als positief ervaren. Voor de managementtrainees bleek het
een eerste ervaring met risicomanagement, en door de creativiteit die bij het proces werd
aangeboord, is hun interesse voor risicomanagement gewekt. De directie heeft ervaren dat de
risico’s die zij als toprisico’s had geïdentificeerd, door relatieve buitenstaanders worden gedeeld.
Men is tevreden met de gedachte dat een extra inspanning is geleverd om nieuwe risico’s op te
sporen, en misschien een ‘zwarte zwaan’ is gevonden.
Nicolas Nassim Taleb spreekt in zijn boek behartenswaardige woorden over hoe wij de wereld om
ons heen maar al te vaak beoordelen. Wij zien overal om ons heen witte zwanen –immers, ons
vertrouwde beeld-, en zijn nauwelijks of niet in staat zwarte te zien. Taleb, van oorsprong
derivatenhandelaar op Wall Street die zich later in de filosofie verdiepte, introduceert de ‘zwarte
zwaan’ als metafoor van een hoogst onwaarschijnlijke gebeurtenis. Daarvoor kunnen we onze
ogen sluiten, we kunnen er ook ons voorstellingsvermogen mee oprekken en ons voordeel doen
5